BADANIA NAD W PŁYWEM NAWOZÓW AZOTOWYCH NA PO BIERA N IE M AGNEZU PR ZY RÓŻNYM ODCZYNIE GLEBY

ROCZNIKI GLEBOZNAW CZE, T. X IX, z. 2, W ARSZAW A 1968 HENRYK GŁĘBOWSKI BADANIA NAD W PŁYWEM NAWOZÓW AZOTOWYCH NA PO BIERA N IE M AGNEZU PR ZY RÓŻNYM ODCZYNIE GLEBY Katedra Chemii Rolniczej SGGW. Kierownik prof. dr J. Góralski Nawozy azotowe tym się różnią od pozostałych, że zaw arty w nich składnik pokarm owy może występować w postaci kationu bądź anionu. Pobieranie azotu w zależności od form y, w jakiej jest przez roślinę sorbow any, połączone jest z różnym oddziaływaniem na środowisko glebowe (fizjologiczna reakcja) i z innym w ykorzystaniem pozostałych składników pokarm ow ych. Szczególnie silny w pływ przejaw iają nawozy azotowe na glebach lekkich, w których, jak w ykazują badania [1, 9, 10, 22, 23, 38, 39, 40, 56], jest stosunkow o m ało dostępnego dla roślin m agnezu. D alsza in te n sy fikacja produkcji rolniczej na glebach lekkich może pogłębić niedobór m agnezu, k tó ry będzie ograniczał w zrost plonów. W badaniach przeprow adzonych w latach 1958-1962 zajęliśm y się w yjaśnieniem w pływ u niek tó ry ch czynników na pobieranie m agnezu. W niniejszej publikacji przedstaw iono badania nad wpływem różnych form nawozów azotowych na pobieranie m agnezu i potrzebę nawożenia ty m składnikiem w zależności od poziom u w apnow ania gleby. PRZEGLĄD LITERATURY Badania nad przydatnością różnych form azotu w żywieniu roślin zajm ow ały czołowe m iejsce już w okresie kształtow ania się teorii m ineralnego żywienia. Prace z tego okresu omawia szeroko Prianisznikow [42], a dość szczegółowy przegląd literatury, zwłaszcza z lat późniejszych, daje Coleman [13]. Z następnych prac dotyczących w pływ u form y azotu i odczynu na pobieranie składników pokarm ow ych przez 8*

333 H. Głębowski rośliny, zasługują na uwagę badania Dikusara i Korabliewej [15, 16, 28]. D i к u s a r badał działanie poszczególnych form azotu na rozwój roślin przy różnym ph w kulturach piaskowych z pożywką przepływową. Przy ph 4,0 autor stw ierdził słaby rozwój buraka cukrowego zarówno na form ie amonowej, jak i azotanowej. Przy ph 5,5 buraki dobrze rozw ijały się na form ie azotanowej, a na form ie amonowej rozwój ich był w dalszym ciągu słaby. Natom iast przy ph 7,0 buraki bardzo dobrze rozw ijały się na form ie am onow ej i słabo na form ie azotanow ej. W m ateriale ro ślin nym, wyhodow anym na pożywce amonowej, autor stw ierdził nieco większą zawartość azotu oraz m niejsze ilości w apnia niż na pożywce azotanowej. Przyczynę słabego rozwoju buraków na form ie amonowrej przy ph 5,5 przypisuje D ikusar zaham owaniu pobierania wapnia. Przy ph 7,0 zwiększało się pobranie tego składnika i rośliny rozw ijały się n o r m alnie dając duży przyrost masy. Natom iast słaby rozwój buraków na form ie azotanowej przy tym ph autor tłum aczy pobraniem nadm iernej ilości wapnia, który przejaw iał działanie toksyczne [15]. W następnym doświadczeniu D ikusar oprócz w apnia oznaczał także magnez i otrzym ał znacznie m niejsze ilości w apnia i m agnezu w roślinach żywionych azotem amonowym niż w roślinach na pożywce azotanowej. Pośrednie miejsce zajm ow ał azotan am onu. Na tej drodze D ikusar w ykazał istnienie a n ta gonizmu pomiędzy jonem NH4 a wapnem i magnezem oraz stw ierdził, że form a azotanow a znacznie ułatw ia pobieranie w apna i m agnezu. O bniżenie ph pożywki, tj. zwiększenie stężenia jonów H powodowa'ło także zaham ow anie pobierania Ca i Mg przez rośliny [16]. * Korabliewa badała pobieranie m agnezu w kulturach w odnych przez kukurydzę przy różnym ph (3,5, 4,0, 5,0, 6,5), na dwu poziomach m a gnezu różniących się 4-krotnie. A utorka stw ierdziła, że przy silnym zakw aszeniu na niższym poziomie m agnezu rośliny rozw ijały się bardzo sła bo i zaw ierały mało tego składnika. Na wyższym poziomie Mg przy tym sam ym ph w yraźnie w zrastał plon i zwiększała się w roślinach zawartość magnezu. Zwiększenie ph na niższym poziomie Mg również zwiększało plon roślin i procent zaw artości m agnezu [28]. Zakwaszenie powoduje zmniejszenie pobrania magnezu przez rośliny także z gleby [34, 41, 551, a wapnow anie zwiększa pobranie magnezu [14, 41, 57]. Zaobserwowano to i na nawozach fizjologicznie kw aśnych [44, 57]. Na nawozach fizjologicznie zasadowych w apnow anie nie okazało w pływ u na pobieranie m agnezu [44] lub naw et zm niejszało jego pobranie [57]. W wielu badaniach stwierdzono, że siarczan amonu zakwasza glebę [6, 35, 40] w yw ołując niedobór m agnezu [6, 26, 33, 35, 40]. Przypuszcza się, że straty Mg są spowodowane w ym yw aniem [25, 31, 35], zwłaszcza w okresie in tensyw nych opadów atm osferycznych [2, 31].

Wpływ nawozów azotowych na pobieranie Mg 337 B arnette uważa, że siarczan amonu zmniejsza zawartość kationów dw u- w artościow ych w glebie w w iększym stopniu niż jednow artościow ych [6]. Szczególnie silnie zubaża glebę w m agnez długoletnie stosow anie sia r czanu amonu. W trw ałych doświadczeniach nawozowych stwierdzono, że poletka nawożone siarczanem am onu m iały znacznie m niej m agnezu dostępnego niż odpowiednie nawożone stale saletrą sodową [34, 40]. Nawożenie siarczanem magnezu gleb kw aśnych ubogich w magnez bądź gleb, na k tórych stosow ano długoletnie naw ożenie solam i am onow y mi, dawało dobre rezultaty z roślinam i niew rażliw ym i na kw aśny odczyn [19, 20, 21, 23, 26, 32, 35] i częściowe bądź słabe z roślinam i wrażliw ym i na zakw aszenie [21, 23, 25, 27, 34]. W ostatnim przypadku korzystne działanie siarczanu m agnezu przejaw iało się dopiero na tle wapnow ania [25, 26, 27]. Pod rośliny w rażliw e na kw aśny odczyn m ożna znacznie zm niejszyć daw kę w apna, jeśli stosuje się naw ożenie m agnezowe [25]. S tw ierdzono także, iż tam, gdzie siarczan amonu obniżał plony w porów naniu z saletrą, dodatek m agnezu w yrów nyw ał gorsze działanie siarczanu am o nu, gdy tym czasem samo wapnow anie dawało tylko rezultat częściowy [30, 32, 33]. Niedobór magnezu u roślin nie zawsze musi być powodowany m ałą zaw artością m agnezu dostępnego w glebie, lecz może być w ynikiem niekorzystnej sorpcji innych kationów w stosunku do m agnezu [11]. Silny antagonistyczny wpływ na pobieranie kationów okazuje jon amonowy [46, 52]. Znacznie zmniejsza on pobranie przez rośliny wapnia [8, 12, 18, 30, 39, 43, 45, 49, 50, 52], m agnezu [7, 8, 12, 37, 43, 45, 47, 49, 52, 54], choć nieraz w m niejszym stopniu niż w apnia [52], i potasu [45, 50, 54]. Jon amonowy zwiększa natom iast pobranie fosforu [12, 18, 29, 50, 58] i innych anionów [12, 18]. A zotany zw iększają pobranie kationów przez rośliny [51, 52, 53], przede w szystkim w apnia [4, 12, 18, 30, 58], m agnezu [4, 7, 12, 18, 30, 37, 41, 53, 58] oraz potasu [4, 48, 50, 53]. Zm niejszają natom iast pobieranie przez rośliny fosforu i innych anionów [12]. W pływ różnych form azotu na pobieranie składników pokarm owych przez rośliny badano także przy zm iennym stosunku jonu amonowego do azotanowego [47, 54, 58]. W badaniach tych stwierdzono, że w m iarę zm niejszania udziału jonu NH4 w zrasta pobieranie kationów i odwrotnie, zw iększenie udziału jonu N H 4 w pożywce pow oduje zaham ow anie pobieran ia innych kationów. N astępow ał także spadek plonu, którem u tow a rzyszyło w ystępow anie objaw ów głodu m agnezowego w m iarę jak w zrastała przew aga jonu amonowego [47, 54]. Z przeprowadzonych licznych doświadczeń, w których porównywano działanie różnych form nawozów azotowych na plon i skład chemiczny roślin, w y łan iają się następujące główne k ieru n k i badań:

338 H. Głębowski w pływ reak cji środow iska [3, 4, 44, 52], wpływ różnych stężeń azotu [7, 8, 45, 51, 53], w tym również wpływ azotu na pobieranie m agnezu [7, 36, 37], w pływ różnych stężeń fosforu [29, 48, 50] oraz w pływ różnych poziomów potasu [49] i w apnia [44, 49]. Badano więc działanie różnych dawek jednego składnika przy stałym poziomie nawożenia uzupełniającego. Badany składnik był daw kow any od ilości znacznie m niejszych do kilkakrotnie większych od poziomu nawożenia uzupełniającego. Celem dośw iadczeń było w ykrycie w pływ u b ad an e go składnika na pobieranie innych składników pokarm owych roślin, w tym również m agnezu [36, 37]. W takim ujęciu na wysokich dawkach azotu w form ie amonowej otrzym ano spadek plonu roślin i zmniejszenie pobrania m agnezu. W praktyce rolniczej, zwłaszcza na glebach lekkich, nie zajdzie potrzeba stosowania jednego składnika pokarmowego, a przede wszystkim azotu w ilościach znacznie w iększych czy też w daw kach znacznie m n ie j szych od naw ożenia uzupełniającego. Poza ty m duże stężenie jonu am o nowego mogło powodować zatrucie roślin am oniakiem. W naszych dośw iadczeniach badaliśm y w pływ różnych nawozów azotow ych na plonow anie i pobieranie m agnezu i innych składników pokarm ow ych przy sta łym stosunku *NPK. BADANIA WŁASNE Przeprow adzono 2 dośw iadczenia wazonowe: z żytem ściętym po siedm iu tygodniach oraz z owsem zebranym w okresie pełnej dojrzałości. Glebę przeznaczoną do wazonów pobrano z w arstw y ornej gleby słabo gliniastej pseudobielicowej, w miejscowości Budy K ałki koło Skierniewic; była ona silnie kwaśna i zaw ierała m ałe ilości dostępnego magnezu (do 0,5 mg Mg w 100 g). Doświadczenie przeprowadzono w hali w egetacyjnej K atedry Chemii Rolniczej SGGW w Skierniewicach, w wazonach typu W agnera. W azony podlewano wg ciężaru do 60% całkowitej pojemności wodnej. Każdą kom binację nawozową przeprowadzono w 4 powtórzeniach. Magnez dostępny w glebie oznaczono m etodą biologiczną za pomocą grzyba Aspergillus niger [40], który hodowano w tem peraturze 36 C przez 3 doby. ph gleby oznaczono potencjom etrycznie w ln roztworze KC1 po przesianiu gleby przez sito o średnicy 1 mm. Za kryterium oceny zaopatrzenia roślin w magnez w czasie w egetacji przyjęto w ystępow anie na nich objaw ów b rak u tego składnika oraz różnicę we wzroście i rozw oju roślin naw ożonych i nie naw ożonych m agne

Wpływ nawozów azotowych na pobieranie Mg 339 zem. W roślinach żyta magnez oznaczono m etodą biologiczną za pomocą A. niger [24], bezpośrednio w 50-miligram owych naważkach dobrze zmielonej suchej substancji roślinnej. Ziarno i słomę owsa spopielono w piecu m uflow ym w tem p eratu rze ok. 500 C i po oddzieleniu krzem ionki a n a lizowano na zawartość magnezu, w apnia i potasu. M agnez i w apń oznaczono kom pleksom etrycznie [17] m iareczkując b a d a n y roztwór 0,01n roztworem w ersenianu sodu z m ikrobiurety. Przed m iareczkow aniem strącono lub m askow ano przeszkadzające pierw iastki. Potas oznaczono na fotom etrze płomieniowym, a azot m etodą K jeldahla. W Y K O R Z Y ST A N IE M A G N EZU W Z A LEŻNOŚC I OD FO RM Y N A W O Z U AZOTOW EGO PRZEZ ŻYTO W POCZĄTKOW YM OKRESIE W EGETACJI W doświadczeniu z żytem, przeprowadzonym na glebie o ph 4,4 zawierającej 0,5 mg Mg w 100 g, badano w pływ różnych nawozów azotowych na pobieranie m agnezu przy różnej jego zaw artości w glebie. M agnez stosowano w postaci siarczanu we w zrastających daw kach od 0 do 2 mg Mg na 100 g gleby. Doświadczenie obejmowało 4 serie na glebie wapnow anej: A bez azotu, В z azotem w form ie (NH4)2S 0 4, С z NH4N 0 3, D z N an 03. Każda seria m iała 4 kom binacje nawozowe: I CaPK, II CaPK + 0,5 mg Mg, III C apk + 1,0 mg Mg, I V C ap K + 2,0 mg Mg. Ponadto założono serię dodatkow ą z NH4N 0 3 bez w apnow ania na dwu poziomach m agnezu: 1) NPK i 2) NPK + 2,0 mg Mg. W azony napełniono 1,2 kg gleby (1,1 pow. suchej). N aw ożenie podstaw ow e (dane w roztw o rach) wynosiło na wazon 0, P 20 5 w postaci fosforanu jednow apniow e- go, 0, K 20 w postaci siarczanu oraz w seriach z azotem 0, N w w ym ienionych nawozach. Serie wapnowane otrzym ały 0,3 g w ęglanu w apnia wolnego od m agnezu (cz. d.a.) na wazon. Żyto (odmiana Ludowe) zasiano 28 sierpnia 1958 r. Pełne wschody, w yrów nane i jednakowe we w szystkich wazonach, nastąpiły 1 września. W dziew iątym dniu od m om entu wschodów zaobserwowano słabe objaw y głodu magnezowego u roślin nie nawożonych tym składnikiem w serii z siarczanem am onu. Na brzegach dolnych liści widoczne by ły jasne plam ki o nieregularnych konturach, które w następnych dniach objęły całe liście nadając im jaśniejsze zabarwienie. Tylko na unerw ieniu (żyłkach) liści pozostawały ciemniejsze punkciki powodując tzw. m arm urkow a- tość.

340 H. Głębowski W czternastym dniu od w schodów m arm urkow atość liści, spowodow ana brakiem m agnezu, w y stąpiła także w serii z azotanem am onu zarówno na glebie wapnow anej, jak i nie wapnow anej (seria dodatkowa). W serii z siarczanem amonu w tym okresie zaznaczyły się różnice we wzroście roślin na korzyść nawożenia magnezowego. W serii z azotanem sodu oznak niedoboru m agnezu nie stw ierdzono. We w szystkich kom binacjach nawozowych rośliny rosły bardzo dobrze i m iały intensyw ne zielone zabarw ienie. Również w serii bez azotu objaw y głodu m agnezow e go nie w ystępow ały, lecz rośliny były m niejsze niż w seriach z naw ożeniem azotowym. W późniejszym okresie różnice we wzroście roślin w serii z siarczanem amonu znacznie się pogłębiły. W kom binacji bez magnezu rośliny były jasnożółte i nieco przyw iędłe, mimo że gleba w wazonach była wilgotna. Liście tych roślin były zwinięte, a wierzchołki m iały zabarwienie czerw onofioletowe, czego nie stw ierdzono u roślin naw ożonych m agnezem. W serii z azotanem amonu w kom binacji bez magnezu widoczna była w yraźna m arm urkow atość liści na glebie w apnow anej i nie w apnow a nej; w obu przypadkach w ystępow ało rów nież zaczerw ienienie w ierzchołków liści. W serii bez azotu rośliny były znacznie niższe od roślin naw o żonych nawozami azotowymi i m iały jasnozielone zabarwienie we w szystkich kom binacjach nawozowych. W kom binacji bez m agnezu m a rm u r kow atość liści nie w ystępow ała, w ierzchołki liści natom iast m iały czerwone zabarw ienie nie tylko w kom binacji bez m agnezu, lecz i we w szystkich poziom ach naw ożenia magnezowego. W serii z azotanem sodu w kom binacji bez m agnezu rośliny nie w y kazyw ały oznak niedoboru magnezu. Do końca doświadczenia m iały one liście intensyw nie zielone i w masie swej były większe niż na pozostałych form ach azotu w kom binacjach z nawożeniem magnezowym. W tej serii zabarw ienie w ierzchołków liści żyta nie w ystępow ało w żadnej kom binacji nawozowej. R ośliny ścięto po 7 tygodniach w egetacji. Omówienie wyników Z obserw acji roślin w okresie w egetacji w ynika, że najsłabsze zaopatrzenie w m agnez było w serii z siarczanem am onu. U roślin nie naw ożonych magnezem w ystąpiły silne objaw y niedoboru magnezu, a następnie zaham owanie we wzroście. Całkowitą popraw ę w wyglądzie i we wzroście roślin otrzym ano już przy najniższej dawce siarczanu m agnezu, w ynoszącej 0,5 mg Mg na 100 g gleby (rys. 1). W serii z azotanem am onu w kom binacji bez Mg na glebie w apnow a nej oraz nie w apnow anej w y stąpiły rów nież objaw y głodu magnezowego.

W pływ naw ozów azotow ych na pobieranie Mg 341 Rys. 1. Reakcja żyta na magnez na siarczanie amonu (seria B) 19 C en PK, 22 C anpk -r :\5 m g Mg, 2 7 -- CaNFK 1,0 m g Mg Response of rye to magnesium on ammonia sulphate fertilization (Series B) 19 CaNPK, 22 - C anpk -f 0.5 mg of m agnesium, 27 C anpk - i 1.0 m g of m agnesium Jednakże niedobór m agnezu był słabszy, gdyż nie doprowadził roślin do tak krytycznego stanu, jaki obserw ow ano na siarczanie am onu. U roślin w serii z azotanem sodu objaw y głodu magnezowego nie w y stępowały. Rośliny w kom binacji bez magnezu były dobrze zaopatrzone w m agnez i rozw ijały się norm alnie, podobnie jak w kom binacjach z n a w ożeniem m agnezowym. Z otrzym anych plonów suchej m asy żyta widać w yraźną reakcję na naw ożenie azotem we w szystkich stosow anych form ach nawozów azotow ych (tabl. 1). Jednakże plon żyta na pełnym naw ożeniu (NPK) w kom - T a b e l a 1 Wpływ ró ż n y c h raw ozów azoto w y ch n a planow ani 7 -ty g o d n io w e g o ż y t a i o d cz y n g le b y p r z y w z ra s ta ją c y m p o z io m ie m agnezu Ś r e d n i p lo n ż y t a z u w g ram ach oraz p H gleby po s p r z ę c i e d o ś w ia d c z e n ia E f f e c t o f d i f f e r e n t n i t r o g e n f e r t i l i z a t i o n upon y i e l d o f 7-vreeks o ld ry e en d s o i l a c i d i t y a t i n c r e a s i n g ra s c n a s iu a l e v e l Mean r y e y i e l d p e r i n g end рп^с1 o f s o i l a f t e r h a r v e s t Eawka ü g w mg n a 100 g g l e t y H a g n e s iu a d o se lr. m g/100 g с-f s o i l Bez W itho i u IT t 11 :o3 p lo n y i e l d ph p lo n y i e l d ph p lo n y i e l d ph NaKCL ш у к > 3 p lo n y i e l d 1 ph p lo n y i e l d ph CaNPK * 0 CaHFK + 0,5 Cs.ïïPK + 1,0 С ûliïpk + 2,0 0,5 7 0,3 6 о#зз 0,5 8 4.4 0 4.4 0 0,G 1 1,0 2 0,9 9 1.1 5 4,2 0 4,1 5 1,0 1 1,0 3 1,1 2 1,1 7 4,5 7 4,2 0 1,2 3 1,2 2 1,2 6 1,5 5 4 >g 4,4 7 0,9 2 1,0 7 4,1 5 4,2 0 jib / Р = 0,9 9 / = 0,1 4 2 }xb /Р = 0,9 5 / = 0,1 0 7 b e z C a w i t h o u t C a

342 H. Głębowski binacji bez magnezu był uzależniony od form y azotu. Najniższy plon otrzym ano w serii z siarczanem am onu, następnie plon w yraźnie w zrastał w serii z azotanem amonu i był najw iększy w serii z azotanem. Różnice te (statystycznie udowodnione) były spowodow ane różnym w y korzystaniem m agnezu glebowego (tab. 2). N ajw iększa zaw artość m agne- Tabela 2 ïïplv-v ró in y c ii nanosów az o to w y ch n a p o b ie r a n ie n ague ira p r z e z ż y to p r z y w s r a e tc j ą c y a pozioeiie aegaezu P obr& r-ie m a ssesu lia s.m. ż y t a o ra z z 1 w asonu w a g c-snciczoae w e to ć ą A e p s r g ill u a E i g e r E f f e c t c f d i f f é r a n t n i t r o g e n f e t i l i z a t i o n upon ja a g n e s iu a uptajco 1y ry o m agnesium f e r t i l i r a t i o n l s v o i H cgnssium u p ta k e p e r 1 s o f d r y n a t t e r o f r y e an d p e r ir. A s p e r g i l l u s n i g e r m ethod i z.c r e e l in g d a t e r a i s ^! Ъу v'na Dawka lig w Hg n a 100 g g le b y Bez N W ith o u t IT /E V g S O ^ лн4к о 3 ХШГ03 itv 3 M agnesium d o se p o b r a n ie KgQ n a - MgO u p ta k o p e r i n c g p e r 100 g o f s o i l 1 в S.m. Of d.m» s.m. o f d.m. i e s.m» o f d.m, w szen 7.a4-8 * 2, Ч. w azen i g C.3I. 1 s o f d.f.«cdjîpk + 0 2,0 1 0,74 0,7 0 0,4 3 1,5 9 1,6 1 1,8 4 2,2 5 I f 35 1,2 3 C&KPS + 0,5 3,2 7 1.1 7 1,8 4 1,8 8 4,2 1 4,3 2 4,1 2 5,0 3 - - CaLvrK + 1,0 4,4 8 1,6 9 2,3 5 2,5 1 5,3 1 5,9 5 5,4 1 6,8 1 - - СзЗТ2 + 2,0 5,3 2 2,0 3 4,6 6 5,3 4 > 3, 2 0 > 9, 7 0 > 8 >29 * 1, 2 1 > 3, 2 9 > 8, 8 0 Znek o z n a c z a, ż e c i ę ż a r g r z y b n i b y ł w y ższy n i ż n a n a jw y ż s z e j i l o ś c i Kg * srfeendard z ie, d la te g o we w s z y s tk ic h p r z y p a d k a c h p r z y j ę t o o z n a c z e n ie z n a c z n ie pow y żej t e j z a w a rto ś c i* The s i g n ^ > m eans t h a t m ycelium w e ig h t w as h ig h e r t h a n a t t h e h i g h e s t m agnesium l e v e l i n th o b ta n d a r d a n d, t h o r e f o r e, i n a l l c a s e s much l a r g e r v a lu e w as assum ed* zu w roślinie w przeliczeniu na suchą masę w ystępuje u roślin w serii bez azotu i w serii z azotanem sodu. N ajm niejsza natom iast zawartość magnezu w ystępuje w serii z siarczanem amonu, gdzie ilość Mg w roślinie była już poniżej tzw. w artości krytycznej powodując zniżkę plonu żyta. Nawożenie m agnezem w tym przypadku spowodowało udow odnioną zwyżkę plonu. N ajw yższe w ykorzystanie Mg było w serii z azotanem sodu. U żyte w dośw iadczeniu naw ozy azotowe różnią się fizjologiczną re a k cją, k tóra m ogła okazać w pływ na pobieranie m agnezu przez rośliny. W serii z azotanem sodu ph gleby jest wyższe niż w serii z siarczanem am onu i pozostałych seriach (tab. 1). Jednakże odczyn gleby w serii z sia r czanem am onu był podobny jak przy naw ożeniu azotanem am onu na glebie nie wapnow anej, gdzie mimo to rośliny lepiej się rozw ijały i pobrały więcej m agnezu glebowego i z nawozu. Podobnie nawożenie magnezem nie zm ieniając odczynu gleby polepszało rozwój roślin i zwiększało ich plon. Dlatego nie negując pewnej roli zm iany odczynu w pobieraniu magnezu, jak a tu m ogła mieć m iejsce, należy w nioskow ać, że decydujący w pływ na

Wpływ nawozów azotowych na pobieranie Mg 343 pobieranie magnezu odgrywała form a azotu. Rośliny pobierając azot w formie kationu NH4 w yraźnie zm niejszały pobranie magnezu. M ając azot w form ie anionu N 0 3 były w stanie pobrać większe ilości tego składnika (tab. 2). W litera tu rz e [5, 33] jako ch arakterystyczne objaw y głodu m agnezowego dla żyta podaje się występowanie antycyjanozy wierzchołków liści. W naszym doświadczeniu w przypadku niedoboru magnezu przy pełnym nawożeniu oprócz zw ykłych objawów głodu magnezowego (tj. m arm urkow atości liści) w ystępow ało rów nież zabarw ienie w ierzchołków liści. N atom iast w serii bez azotu zabarw ienie w ierzchołków liści w ystępow ało ta k że na wszystkich poziomach magnezu. W ydaje się, że jest ono związane z zakłóceniem m etabolizm u u roślin i niekoniecznie m usi być pow odow a ne brakiem m agnezu. W Y K O R Z Y ST A N IE M A G N EZU PRZEZ OW IES W ZALE Ż N O ŚC I OD FO RM Y N A W O Z U AZOTOW EGO I ODCZYNU GLEBY Ponieważ żyto nie wykazyw ało niedoboru magnezu w serii z azotanem sodu i w serii bez azotu przy zaw artości 0,5 mg Mg w 100 g gleby, doświadczenie z owsem przeprow adzono na tej sam ej glebie, ale bardziej ubogiej w dostępny magnez. Była ona bardzo silnie kw aśna (ph 3,8) i zaw ierała ślady Mg w 100 g. Ilość badanych nawozów azotowych zwiększono o m ocznik i wodę am oniakalną i zastosow ano 3 poziom y w apnow ania: I bez Ca, ph 3,8, II I Ca wapnowanie do ph 5,5, III II Ca, wapnow anie do ph 6,5. Do wapnow ania użyto węglanu w apnia nie zawierającego magnezu, a daw kę ustalono wg potencjom etrycznego m iareczkow ania gleby. Doświadczenie składało się z 6 serii: A bez azotu, В z azotem w postaci (NH4)2S 0 4, С z n h 4n o 3, D z NH4OH, E z (NH2)2CO, F z N an 03. K ażda seria m iała 6 kom binacji naw ozow ych: I PK, II PK + Mg, III PK + I Ca, IV PK + I Ca + Mg, V PK + II Ca, VI PK + II C a+m g.

344 I-I. Głębowski Jako nawożenie podstawowe na 8 kg (7,6 kg pow. suchej) gleby dano: 0,4 g P 20 5 w postaci fosforanu jednowapniowego, 0,6 g K 20 w postaci siarczanu potasu oraz w seriach z nawożeniem azotowym 0,6 g N w postaci podanych nawozów. Magnez stosowano jako siarczan magnezu w ilości 0,2 g MgO na wazon. W szystkie nawozy zastosowano przedsiewnie w roztworze i dobrze w ym ieszano z glebą. W kom binacjach z Ca dawka wtęglanu wtapnia wynosiła dla I Ca 6.0 g, dla II Ca 10,2 g C ac 03 na wazon. Owies (odmiana Przebój I) zasiano 11 kw ietnia 1959 r. Pełne wschody nastapiły 21 kwietnia; były one jednakowe i w yrów nane we wszystkich kom binacjach nawozowych. W dw unastym dniu od m om entu wschodów na glebie nie wapnowanej zaobserwowano objaw y głodu magnezowego u roślin w kom binacji bez Mg w seriach z siarczanem am onu, m ocznikiem, azotanem am onu i z wodą am oniakalną. Na glebie wapnow anej przy obu poziomach Ca objaw y głodu magnezowego w ystąpiły na wszystkich nawozach azotowych i w serii bez azotu. M arm urkow atość liści wyraźniej widoczna była na glebie wapnow anej. 3yło to prawdopodobnie związane z lepszym rozwojem roślin, które na glebie w apnow anej b yły wyższe i m iały szersze liście. W połowie trzeciego tygodnia słabe objaw y głodu magnezowego w y stąpiły także u roślin w serii z azotanem sodu i w serii bez azotu na glebie nie w apnow anej. W kom binacjach, w których objaw y głodu magnezowego w ystąpiły wcześniej, nastąpiło dalsze wzmocnienie niedoboru magnezu u roślin. W piątym tygodniu od m om entu wschodów na glebie nie wapnow anej na wszystkich nawozach azotowych oprócz serii z azotanem sodu w ystąpiły różnice we wzroście roślin na korzyść naw ożenia magnezowego. Na glebie wtapnowanej różnice we wzroście nie występowały, lecz rośliny nie nawożone m agnezem m iały jaśniejsze zabarwienie i widoczna była silna m arm urkow atość liści. Stw ierdzono także szybsze krzew ienie się roślin naw ożonych m agnezem. Różnice wynosiły 2-5 dni i występow ały na glebie kwaśnej oraz na obu poziomach wapnowania. W dw udziestym ósmym dniu od wschodów w yraźne objaw y głodu m a gnezowego w ystąpiły na glebie kw aśnej w serii z siarczanem amonu w kom binacji z Mg. Świadczy to o niedostatecznym zaopatrzeniu roślin w m agnez m im o zastosow ania naw ożenia magnezowego. U pozostałych serii niedobór magnezu w dalszym ciągu pogłębiał się na glebie nie w apnow anej, szczególnie silnie przejaw iając się w serii z siarczanem am onu. Na glebie w apnow anej obserw ow ano stopniow e za

Wpływ nawozów azotowych na pobieranie Mg 345 nikanie objawów głodu magnezowego, które szybciej zachodziło przy w yższym poziomie Ca. W ystąpiły także znaczne różnice w kłoszeniu roślin. Na glebie w ap nowanej rośliny nie nawożone magnezem w ykłosiły się o 3-6 dni później od roślin naw ożonych Mg. Dłuższe opóźnienie w ystąpiło przy niższym poziomie Ca. Na glebie nie w apnow anej opóźnienie w kłoszeniu roślin nie nawożonych magnezem dochodziło do 2-3 tygodni, a w serii z siarczanem amonu rośliny całkowicie wyginęły. Podobne opóźnienie występowało w dojrzew aniu roślin. 29 lipca zebrano rośliny nawożone m agnezem na obu poziomach w apnow ania oraz na glebie nie wapnowanej oprócz serii z siarczanem amonu. Z kom binacji bez magnezu na glebie w apnow anej rośliny zebrano 31 lipca (oprócz roślin w serii z siarczanem amonu przy niższym poziomie wapnowania). 8 sierpnia dojrzały rośliny w kom binacji bez magnezu na glebie nie wapnow anej: w serii z azotanem sodu i w serii z siarczanem amonu w kom binacji z nawożeniem magnezowym oraz na glebie w apnow anej I Ca w serii z siarczanem amonu w kom binacji bez Mg. W pozostałych kom binacjach na glebie nie w apnow anej w serii z azotanem amonu, mocznikiem, wodą am oniakalną rośliny zebrano dopiero 17 sierpnia, tj. na 20 dni później od roślin naw ożonych m agnezem. Omówienie wyników Z obserwacji roślin w czasie w egetacji wynika, że na wszystkich nawozach azotow ych oraz w serii bez azotu u roślin nie naw ożonych m agnezem przejaw iał się silny niedobór m agnezu. W ystąpił on zarów no na glebie nie w apnow anej, jak na obu poziom ach w apnow ania. Na glebie w apnowanej w początkowym okresie w egetacji roślin niedobór magnezu był naw et większy niż na glebie nie wapnow anej. Jednakże w późniejszym okresie na glebie nie wapnow anej brak magnezu w yraźnie się pogłębił i spow odow ał znaczne zaham ow anie rozw oju roślin. W ystępowały także różnice w niedoborze magnezu w zależności od form y zastosowanego nawozu azotowego. N ajsilniej niedobór magnezu przejaw iał się u roślin nawożonych siarczanem amonu zarówno na glebie nie w apnow anej, jak i na obu poziom ach w apnow ania. W n astęp n ej kolejności w yraźny niedobór m agnezu w ystępował w serii z mocznikiem, wodą am oniakalną i azotanem am onu (rys. 2-5). N ajsłabiej przejaw iał się w serii z azotanem sodu i w serii bez azotu (rys. 6 i 7). Na glebie nie wapnow anej w serii z siarczanem amonu zaham owanie w pobieraniu magnezu występowało naw et u roślin nawożonych magnezem. W tej serii w 4 tygodnie od m om entu wschodów w ystąpiły w yraźne objaw y głodu m agnezowego. Niedobór m agnezu spow odow ał pew ne opóźnienie w dal-

346 H. Głębowski Rys. 2. Reakcja owsa na nawożenie magnezem na różnych nawozach azotowych w różnym czasie. Azot w postaci siarczanu amonu 25 N PK, 45 N P K + Mg, 76 C an PK, 121 C an PK + M g. N a k om b in acja C an PK w y s tą p iły rów nież siln e ob jaw y głodu m agn ezow ego, podobnie jak na N PK Response of oats to magnesium on different nitrogen fertilizers in different time. Nitrogen in form of ammonium sulphate 15 N P K, 45 N P K + m a g n esiu m, 76 C an PK, 121 C an P K + m a g n esiu m. In th e C an PK tr e a tm e n t d is tin ct m a g n esiu m d e fic ie n c y sy m p to m s are a lso v is ib le Rys. 3. Reakcja owsa na nawożenie magnezem na różnych nawozach azotowych. Azot w postaci azotanu amonu 18 N P K, 50 N P K + M g, 90 C an P K, 128 C an PK + M g. N a k o m b in a c ji C an PK w y stą p iły rów n ież siln e o b jaw y głodu m agn ezow ego, podobnie jak na N PK Response of oats to magnesium on different nitrogen fertilizers. Nitrogen in form of ammonium nitrate 18 N P K, 50 N P K + m a g n esiu m, 90 C an P K, 128 C an P K -r m a g n esiu m. In th e C an PK treatm en t d istin ct m agn esium d eficien cy sym ptom s are also visib le

Wpływ nawozów azotowych na pobieranie Mg 347 Rys. 4. Reakcja owsa na nawożenie magnezem na różnych nawozach azotowych. Azot w postaci wody amoniakalnej 9 N P K, 42 N P K + M g, 74 C an PK, 117 C an P K + M g. N a k o m b in a c ji C an P K w y stą p iły ró w n ie ż s iln e o b ja w y g ło d u m a g n ezow e g o, p o d o b n ie Jak n a N P K Response of oats to magnesium on different nitrogen fertilizers. Nitrogen in form of ammonia water 9 N P K, 42 N P K + m a g n esiu m, 74 C an PK, 117 C an PK + m a g n esiu m. In th e C an P K trea tm en t distin ct m agn esium d eficien cy sym p tom s are also visib le Rys. 5. Reakcja owsa na nawożenia magnezem na różnych nawozach azotowych. Azot w postaci mocznika 25 N P K, 59 N P K + M g, 98 C an PK, 137 C an P K + M g. N a k o m b in a c ji C an P K w y stą p iły r ó w n ie ż s iln e o b ja w y g ło d u m a g n ez o w e g o, p o d o b n ie ja k na N P K Response of oats to magnesium on different nitrogen fertilizers. Nitrogen in form of urea 25 N P K, 59 N P K + M g, 98 C an P K, 137 C an P K + m a g n esiu m. In th e C an PK tr e a tm e n t d istin ct m agn esium d eficien cy sym p tom s are also visib le

348 H. Głębowski Rys. 6. Reakcja owsa na nawożenie magnezem na różnych nawozach azotowych. Azot w postaci azotanu sodu 28 N PK, 63 N PK -i- Mg, 94 CaNPK, 134 C an PK -f M g. N a k om binacji C an PK w ystąp iły rów nież silne ob jaw y głodu m agn ezow ego, podobnie jak na N PK Response of oats to magnesium on different nitrogen fertilizers. Nitrogen in form of sodium nitrate 2S NPK, G3 N P K + m agnesium, 94 CaNPK, 234 C an PK -f m agn esiu m. In the C an PK treatm ent distinct m agn esiu m d eficien cy sym p tom s are also visible Rys. 7. Reakcja owsa na nawożenie magnezem na różnych nawozach azotowych. Kombinacja bez azotu 3 PK, 37 P K - f M g, 69 CaPK, 112 C apk Mg Response of oats to magnesium on different nitrogen fertilizers. Without nitrogen 3 PK, 37 PK m agnesium, 69 CaPK, 112 CaPK + m agn esiu m

Wpływ nawozów azotowych na pobieranie Mg 349 szym rozw oju roślin w porów naniu do odpow iednich kom binacji n a in nych form ach naw ozów azotow ych. W apnowanie gleby w każdym przypadku popraw iało wzrost roślin oraz zaopatrzenie w magnez. W m iarę w zrostu roślin następowało stopniowe zm niejszanie się niedoboru magnezu, przebiegające w yraźniej przy wyższej dawce w apnia. Na glebie nie wapnow anej pod w pływ em nawożenia magnezem otrzym ano istotne i bardzo wysokie zwyżki plonu ziarna i słom y owsa we w szystkich seriach (tab. 3). Tabela 3 Wpływ magnezu n a plonow anie owsa w z a le ż n o ś c i od form y nawozu azotow ego 1 poziom u w apnow anie g le b y Ś re d n i p lo n z i a r n a 1 słom y ow sa w g ram ach n a M agnesium e f f e c t u p o n o a t y i e l d s, d e p e n d in g on n i t r o g e n f e r t i l i z e r fo rm an d s o i l lim in g l e v e l Mean o a t g r a i n and s tr a w y i e l d s I n g p e r K o m b in a cja nawozowa F e r t i l i z a t i o n tr e a tm e n ts /H H ^/gso ^ HH^HOj HH^OH /HHg/gCO HaHOj z ia r n o g r a i n słom a s tra w z ia r n o g r a i n słom a s tr a w h 3 «słom a s tra w z ia r n o g r a i n słom a s tra w z ia r n o g r a i n sło m a s tr a w Bez H W ith o u t H z ia r n o g r a i n iо iй a a ЯРЕ b r a k 1,8 1,5 1 0,0 4,6 1 1,8 3,1 1 4,2 9,1 2 0,9 1,6 4,5 KPE + Hg 7,0 1 4,4 1 4,7 2 3,0 1 3,3 1 8,3 1 3,2 2 5,9 1 7,6 2 8,2 4,2 8,0 HPK + I Ca 1 1,4 2 4,2 1 4,0 2 7,1 1 1,1 2 1,0 1 1,5 2 5,1 1 5,0 2 5,9 3,3 8,8 HPK + I Ca + Mg 1 6,2 2 8,3 1 7,6 3 0,4 1 4,4 2 4,0 1 7,5 2 9,3 1 8,0 2 9,7 3,8 8,3 HPK + I I Ca 1 3,1 2 6,3 1 5,5 2 8,0 n, 7 2 1,9 1 3,4 2 5,1 1 6,0 2 8,1 6,3 1 1,6 HPK + I I Ca + Mg 1 8,3 3 0,9 2 0,2 3 2,0 1 6,8 2 6,0 1 9,4 3 1,8 2 3,0 3 2,3 5,6 1 1,0 z i a r n o sło m a g r a i n s tr a w Jit / Р = 0,9 9 / * 1,8 8 = 2,0 6 j i t / Р = 0,9 5 / = 1,4 3 = 1,5 7 P rzy obu poziomach w apnow ania istotną zwyżką plonu otrzym ano na w szystkich zastosow anych form ach naw ozów azotow ych, nie było n a to m iast reak cji na naw ożenie m agnezem w serii bez azotu. Na glebie nie w apnow anej w y stąpiły także istotne różnice w plonach w zależności od form y naw ozu azotowego. N ajw iększy plon ziarna i słomy otrzym ano w serii z azotanem sodu. Przew yższa on znacznie plony na pozostałych naw ozach azotow ych. W apnowanie gleby bardzo w yraźnie zwiększyło plony ziarna i słomy we w szystkich seriach. W yższa daw ka w apna spowodowała dalszy wzrost plonu ziarna, prócz roślin naw ożonych w odą am oniakalną. W artość otrzy m anych zw yżek plonu n a glebie w apnow anej w yraźnie zależała od fo r m y naw ozu azotowego. W serii z siarczanem am onu przy obu poziom ach 9 Rofcznikä G leb ozn aw cze T. X IX, z. 2

350 H. Głębowski wapnow ania w kom binacji bez m agnezu plony były znacznie większe niż w kom binacji z nawożeniem magnezowym na glebie nie w apnow anej. Plony roślin nawożonych magnezem na glebie wapnow anej były także uzależnione od form y nawozów azotowych. W serii z azotanem sodu były one najw iększe, a w serii z wodą am oniakalną najm niejsze. Nawożenie m agnezem w yraźnie zwiększyło ciężar 1000 ziarn zarówno na glebie nie w apnow anej, jak i n a obu poziom ach w apnow ania (tab. 4). Tabela Ą W p ły w n a w o ż e n ia m a g n ez o w e g o na ciężar 1000 ziarn ow sa na r ó żn y ch n a w o za ch a z o to w y c h w z a le żn o śc i od w a p n o w a n ia g le b y. C iężar 1000 ziarn w g ram ach M a g n esiu m fe r tiliz a tio n e f f e c t u p on 1000 g ra in s w e ig h t o f oats c u ltiv a te d on d iffe r e n t nitrogen fertilizer form s, depend ing on soil lim in g. 1000 grains w eig h t in g l o r a a naw ozu azoto w eg o N itr o g e n f e r t i l i s e r fo rm g le b a n i e w apnow ana u n lim e d s o i l b e z Hg w ith o u t Mg P o sło m w apnow ania z Hg w ith Hg w apnow ana I Ca s o l i lin e d, w ith I C a b e s Hg w ith o u t Hg z Hg w ith Hg L l a ln g l e v e l w apnow ana U Ca a o i l lim e d w ith I I Ca b e s Hg w ith o u t Hg z Hg w ith Hg B es a z o tu - W ith o u t N 1 7,8 2 3,5 2 0,1 2 2,4 2 2,6 2 2,7 Л 0 Д О 4-2 0,1 1 5,8 1 8,9 1 8,0 2 2,7 ЯН4ЯО5 1 4,2 2 4,1 1 7,5 2 2,5 2 0,7 2 3,4 HH4OH 1 6,8 2 7,6 1 8,6 2 2,5 'l 9, 2 2 4,7 / н н ^ с о i e, 9 2 4,5 1 8,1 2 2,1 1 6,9 23 $7 HaHO^ 1 6,3 2 4,4 1 8,3 2 4,7 1 8,6 2 4,7 W kom binacji bez magnezu ziarno było drobne, źle w ypełnione i miało m ały ciężar. W apnow anie zwiększało plony ziarna, jednakże tylko w n ieznacznym stopniu podw yższało ciężar 1000 ziarn. To ostatnie było rów nież słabo wypełnione. W grunie rzeczy wzrost plonu następow ał głównie przez zw iększenie ilości pośladu. W serii z siarczanem am onu w kom binacji z naw ożeniem m agnezowym na glebie nie w apnow anej i niższym poziomie w apnow ania ciężar 1000 ziarn był w yraźnie m niejszy niż na pozostałych naw ozach azotow ych. Niższy ciężar ziarn w tej serii spow odow any był gorszym zaopatrzeniem w m agnez. Po sprzęcie dośw iadczenia zm iany w odczynie gleby dla poszczególnych nawozów azotowych na glebie nie wapnow anej były nieznaczne (tab. 5). W yraźne różnice w ystąpiły dopiero na glebie w apnow anej. Na obu poziomach wapnow ania ph gleby w serii z siarczanem amonu jest niższe niż w pozostałych; w serii z azotanem sodu natom iast zdecydow a nie wyższe. Magnez znacznie zm niejszał pobranie azotu na jednostkę suchej m asy ziarna i słom y, co w yraźnie w idoczne jest we w szystkich seriach zarów no

Wpływ nawozów azotowych na pobieranie Mg 351 Wpływ nawozów azoto w y ch n a zm ianę o d czynu рн^с le b y w p o s z c z e g ó ln y c h k o m b in a c ja c h naw ozow ych po s p r z ę c i e ow sa H itr o g e n f e r t i l i z e r e f f e c t u p o n s o i l a c i d i t y change phgc1 i n d i f f e r e n t f e r t i l i z a t i o n t r e a t m e n t s a f t e r o a t h a r v e s t Tabela 5 F o r s a naw ozu azoto w eg o H itr o g e n f e r t i l i z e r fo rm g le b a n i e w apnow ana u n lim e d s o i l b e z Mg w ith o u t Ug Poziom wapnow ania I Ca b e z Ug w ith o u t lig +Ug L1m1rg le v e l XI Ca b e z Ug w ith o u t Ug +Mg B ez a z o tu W ith o u t n i t r o g e n 3,7 0 3,7 0 4,7 2 4,8 0 5,5 5 5,4 0 /N H ^/gso ^ 3,6 0 3,7 0 4,1 5 4,1 5 5,0 0 4,9 0 HH^HO^ 3,6 2 3,7 0 4,6 5 4,5 5 5,4 5 5,3 0 HH^OH 3,6 5 3,7 0 4,6 5 4,6 0 5,5 5 5,4 0 /IT ^/g C O 3,7 0 3,6 7 4,6 0 4,5 0 5,3 5 5,4 0 NaHOj 3,8 5 3,8 0 4,9 0 4,9 0 5,7 5 5,5 0 na glebie nie wapnow anej, jak i na obu poziomach wapnow ania (tab. 6). Szczególnie duża zawartość azotu w ystępuje na glebie nie wapnow anej. W apnow anie zm niejszało zaw artość azotu w ziarnie i słomie, co spowodow ane było w zrostem plonów w ty ch kom binacjach. Plon azotu (pobranie azotu z wazonu) był wyższy w kom binacjach z naw ożeniem m agnezow ym. Św iadczy to, że naw ożenie m agnezowe spowodow ało lepsze i bardziej p roduktyw ne w ykorzystanie azotu. Z zaw artości m agnezu (tab. 7) w ynika, że naw ożenie siarczanem m agnezu zawsze zw iększało ilość m agnezu w ziarnie i słomie owsa. Poszczególne naw ozy azotowe okazały duży w pływ na pobieranie m agnezu zarów no na glebie nie w apnow anej, jak i przy obu poziom ach w apnow a nia. O ddziaływ anie poszczególnych form nawozów azotow ych na pobieranie magnezu przez rośliny jest naw et większe niż w ynika z plonu Mg (tab. 7), gdyż rośliny, u k tó ry ch silniej w ystąpił niedobór m agnezu b a r dziej przedłużyły okres wegetacji i nagrom adziły więcej magnezu w swej masie (np. na moczniku). N ajsilniejsze zaham owanie w pobieraniu m agnezu przez rośliny w ystępow ało w serii z siarczanem am onu, w odą am o niakalną i mocznikiem. W apnowanie gleby zwiększało w ykorzystanie magnezu przez rośliny we w szystkich zastosowanych seriach i kom binacjach nawozowych. Znaczne różnice w ystąp iły w zaw artości potasu (tab. 8). Rośliny nie n a wożone magnezem na glebie nie wapnow anej nagrom adziły nadm ierne ilości potasu w ziarnie, a zwłaszcza w słomie. W apnowanie zmniejszało zaw artość potasu w roślinie zw iększając rów nocześnie jego w ykorzystanie przez zw iększenie plonów. Bardzo w yraźny w pływ na zaw artość pota- 9*

K o m binacja nawozowa F e r t i l i z a t i o n tr e a tm e n ts Wpływ n aw o żen ia magnezem n a z a w a rto ść a z o tu w ow sie w z a le ż n o ś c i od fo rm y nawozu azotow ego i poziom u w apnow ania g le b y M agnesium f e r t i l i z a t i o n e f f e c t upon n it r o g e n c o n te n t i n o a t s, d e p e n d in g on d i f f e r e n t n i t r o g e n fo rm s and s o i l lim in g l e v e l T a b e l a 6 Z ia rn o - G ra in S łom a - S tra w z Z ia rn o - G ra in S ło n a - S tra w 2 Z ia rn o - G ra in S łom a - S tra w z 1 6 1 6 o f p o b ra n ie N w mg n a N u p ta k e i n mg p e r p lo n N m g/wazon o f N w p o s t a c i /NH2/ 200 N itro g e n i n form o f /N H g^co N u p ta k e m g / o f d.m. p o b ra n ie N w mg n a N u p ta k e i n mg p e r o f d.m. N w p o s t a c i NaNOj N itr o g e n i n form o f NaNO^ p lo n N mg/ N u p ta k e m g / o f p o b r a n ie N w mg n a N u p ta k e i n mg p e r s.m. o f wazon N w p o s t a c i /NH^/gSO^ N itro g e n i n fo rm o f /N H ^/2S 0^ NPK - - 1 7,0 0 2 4 1,4 0-2 3,6 0 2 1 4,7 6 8,6 1 7 9,7 4 3 9 4,5 0 - - - - - p lo n N m g/wazon N u p ta k e m g/pot NPK + Mg 21,80 287,76 7,0 0 181,30 4 9 6,06 1 7,4 0 309,72 3,6 101,52 4 11,24 26,2 0 183,40 7,9 113,76 297,16 NPK + I Ca 21,20 2 43,80 6,90 173,19 416,99 2 0,6 0 267,80 6,3 163,17 430,97 2 1,60 24 6,24 5,5 133,10 37 9,34 NPK + I Ca+Mg 1 7,90 313,25 4,5 0 131,85 4 5 5,10 1 8,8 0 338,40 3,5 103,95 442,35 1 8,90 3 06,18 4,1 116,03 422,21 352 H. Głębowski NPK + I I Ca 21,60 2 8 9,44 6,0 0 150,60 4 4 0,0 4 2 0,1 0 321,60 5,5 154,55 476,15 2 0,70 217,17 4,5 118,35 389,52 NPK + I I Ca+Mg 18,10 3 51,1 4 4,1 0 130,38 4 81,52 1 7,1 0 3 93,30 3,3 106,59 499,89 1 7,20 3 14,76 3,1 95,79 410,55 N w p o s t a c i NH^NO^ N itr o g e n i n form o f NH^NO^ N w p o s t a c i NH^OH N itr o g e n i n form o f NH^OH B ez N W ith o u t!n NPK _ - 2 1,8 2 1 8,0 0 - - 1 3,4 0 1 5 8,1 2 - - - 7,8 3 5,1 0 - NPK + Mg 19,50 286,65 4,6 105,80 3 92,45 1 9,1 0 254,03 5,8 0 106,14 3 60,17 - - 2,7 21,6 0 - NPK + I Ca 19,00 2 66,0 0 5,3 143,63 409,63 1 9,20 213,12 6,2 0 130,20 3 43,32 - - 4,0 3 5,20 - NPK + I Ca+Mg 1 7,4 0 3 0 6,2 4 4,5 1 3 6,8 0 4 4 3,0 4 1 7,1 0 2 4 6,2 4 5,8 0 1 3 9,2 0 3 8 5,4 4 - - 3,2 2 6,5 6 - NPK + I I Ca 18,90 292,25 5,2 145,60 438,55 1 9,60 229,32 6,1 0 133,59 3 62,91 - - 3,6 4 1,76 - NPK + I I Ca+Mg 17,10 3 4 5,42 3,9 128,31 473,73 1 6,80 282,24 4,4 0 114,40 396,64 - - 3,3 37,29 -

T a b e l a 7 Wpływ ró ż n y c h fo rm nawozów azoto w y ch n à z a w a rto ść m agnezu w ow sie w z a le ż n o ś c i od w apnow ania g le b y E f f e c t o f d i f f e r e n t n i t r o g e n f e r t i l i z e r fo rm e upon m agnesium c o n t e n t i n o a t s - depending^ on s o i l lim in g l e v e l K o m b in a cja nawozowa F e r t i l i z a t i o n tr e a t m e n t s NPK HPK + Mg HPK + I Ca HPK + I Ca+Mg HPK + I I Ca HPK + I I Ca+Mg HPK HPK + Mg HPK + I C a HPK + I Ca+Mg HPK + I I Ca HPK + I I Ca+Mg Z iarn o - G rain o f d.m. 1,2 8 2,0 9 1,4 8 2,2 8 1,5 7 2,1 1 1,3 7 2,0 2 1,1 8 1,5 9 1,1 5 1,9 0 Słoma - S traw p o b ra n ie MgO w mg n a MgO u p ta k e i n mg p e r o f N w p o s t a c i / Ш 2/ 2С0 H itr o g e n i n fo rm o f /Ш ^ ^ С О 5,9 7. 2 7,5 9 1 7,0 2 3 9,9 0 2 1,0 4 4 0,9 3 1,0 0 2,0 2 0,9 1 2,4 8 0,8 7 1,9 1 N w p o s t a c i NH^NO^ H itro g e n i n fo rm o f 2,0 5 2 9,6 9 1 6,5 2 2 7,9 8 1 7,8 2 3 8,3 8 0,9 8 2,4 0 0,4 2 1,3 5 0,5 6 1,1 7 1 4.2 0 5 2.2 1 2 2,8 9 7 2,6 6 2 1,8 4 6 0,8 0 NH^NÓ^ 9,7 6 5 5.2 0 1 1,4 9 4 1.2 0 1 5,6 8 3 8,4 3 Z p lo n MgO m g/ MgO. u p ta k e m g / 1 8,1 7 7 9,8 0 3 9,9 1 1 1 2,5 6 4 2,8 8 1 0 1,7 3 1 1,8 1 8 4,8 9 2 8,0 1 6 9,0 8 3 3,5 0 7 8,8 1 Z iarn o - G rain s.m. o f 1,0 4 1,7 5 1,5 4. 2,0 2 1,4 6 2,0 0 1,3 0 1,7 5 1,2 4 1,9 0 1 Л З 1,6 8 Słom a - S traw p o b ra n ie MgO w mg n a MgO u p ta k e i n mg p e r 1 s.m. o f d.m. N w p o s t a c i NaNO^ N itr o g e n i n fo rm o f NaNO^ 9,4 6 3 1,1 5 2 0,0 2 3 6,3 6 2 3,3 6. 4 6,0 0 0,9 1 1,5 3 0,4 9 1,5 8 0,4 5 1,4 1 1 9,0 6 4 3,0 9 1 2,6 3 4 6,8 1 1 2,5 0 4 5,4 8 N w p o s t a c i NH^OH N itr o g e n i n fo rm o f NH^OH 5,8 9 2 3,2 7 1 3,7 6 2 7,3 6 1 6,7 3 2 7,8 9 0,8 7 1,9 8 0,7 4 2,4 6 0,7 8 2,1 0 1 0,2 9 3 6,1 6 1 5,6 2 5 8,9 4 1 7,1 7 5 4,5 0 X p lo n iteo m g/ MgO up take m g / 2 8,5 2 7 4,2 4 3 2,6 5 8 3,1 7 3 5,9 5 91,^ 8 1 5.8 9 5 9,4 3 2 9.3 8 8 6,3 0 3 3.9 0 8 2.3 9 Z iarn o - G rain s.m. o f 1,8 0 1,0 7 2,0 4 1,4 5 2,2 9 1,6 2 2,1 2 2,0 4 2,5 7 2,0 0 2,5 2 Słoma - S traw p o b r a n ie MgO w mg n a MgO u p ta k e i n mg p e r o f N w p o s t a c i /N H ^/gso^ N itro g e n i n fo rm o f /N H ^/gso ^ 1 2,6 0 1 2,2 0 3 3,0 5 1 8,9 9 4 1,9 1 2,5 4 8,9 0 6,7 3 9,7 7 1 2,6 0 1 4, i i 1,9 6 0,8 2 2,2 2 0,6 9 1,8 6 Bez К W ith o u t N 1,2 4 1,9 1 1,3 8 2,5 4 1,3 5 2,9 7 2 8,2 2 1 9,8 4 6 2,7 1 1 8,0 9 5 7,3 5 5,4 3 1 5,2 9 1 5,9 4 2 1,0 5 1 5,4 0 5 5,5 4 Z p lo n MgO m g/ MgO u p ta k e m g / 1 4 0,8 2 5 2,0 4 9 5,7 6 5 7,0 8 9 9,2 6 7,9 7 2 4,1 9 2 0,6 7 5 0,8 2 2 8,0 0 4 7,6 5 Wpływ nawozów azotowych na pobieranie Mg 353

K om binacja nawozowa F e r t i l i s a t i o n tr e a tm e n ts Wpływ n a w o żen ia magnezem n a 'z a w a rto ś ć a s u w ow sie w z a le ż n o ś c i od form y naw ozu azotow ego i poziom u w apnow ania g le b y M agnesium f e r t i l i z a t i o n e f f e c t upon a s s iu m c o n te n t i n o a t s, d ep e n d in g on n i t r o g e n f e r t i l i z e r fo rm s and s o i l lim in g l e v e l T a b e l a 8 Z ia rn o - G ra in Słom a - S tra w 2 Z ia m o - G ra in Słom a - S tra w 2 Z ia rn o - G ra in S łom a - S tra w z 1 S o f p o b r a n ie IL^O w mg n a K2O u p ta k e i n mg p e r 1 S o f N w p o s t a c i /NH2/ 2C0 N itr o g e n i n form o f /NH2/ 2C0 p lo n 2^0 mg/wazon к2о u p ta k e m g / o f p o b ra n ie K^O w mg n a ^ 0 u p ta k e i n mg p e r wazon o f N w p o s t a c i NaNOj wazon N itro g e n i n form o f NaNO^ p lo n KgO mg/wazon k2 u p ta k e m g/pot o f p o b r a n ie K^O w mg n a E^O u p ta k e i n mg p e r wazon o f wazon N w p o s t a c i /N H ^/2S0^ N itr o g e n i n form o f /N H ^/2S 0^ NPK 11,00 34,1 0 2 9,2 0 414,64 44 8,7 4 12,33 112,20 17,20 359,49 471,68 - - - - - NPK + Mg 9,0 0 118,80 12,80 331,52 450,32 8,4 4 150,23 12,80 360,96 511,19 1 0,3 3 72,31 2 0,4 4 291,48 363,77 NPK + I Ca 11,0 0 126,50 15,20 381,52 508,02 9,6 7 127,71 14,40 372,96 498,67 9,56 103,98 17,72 428,82 537,80 NPK + I Ca+Mg 8,4 4 147,70 12,96 379,73 527,43 7,8 9 142,02 13,6 0 403,92 545,94 8,4 4 136,73 13,80 390,54 527,27 p lo n KgO mg/wazon 1^0 u p ta k e m g / 354 H. Głębowski NPK + I I Ca 9,89 132,50 3.4,44 36 1,44 4 93,9 4 9,1 1 145,76 13,60 332,16 527,92 9,87 129,30 1 4,20 373,48 502,76 NPK + I I Ca+Mg 8,0 0 155,20 12,00 381,60 536,50 7,5 6 173,88 1 3,0 0 419,20 593,08 8,0 0 146,40 11,80 364,62 5 1 1,0 2 N w p o s t a c i NH^NOj N itr o g e n i n form o f NH^NO^ N w p o s t a c i NH^CH N itro g e n i n fo rm o f NH^OH Bez N W ith o u t N NPK 11,00 16,5 0 36,4 0 364,00 330,50 10,0 0 4 6,0 0 3 1,2 0 363,16 414,16 11,00 17,27 43,00 193,50 2 1 0,7 0 NPK + Mg 9,78 143,77 16,40 377,20 520,97 8,5 6 113,85 20,40 373,32 487,17 8,67 36,41 35,20 281,60 318,01 NPK + I Ca 10,45 146,30 14,20 383,82 531,12 9,0 0 9 9,90 19,40 4 07,40 507,30 9,33 30,79 41,2 0 362,56 393,35 NPK + I Ca+Mg 8,4 5 148,72 13,20 401,28 5 5 0,0 0 7,4 5 107,28 16,80 404,20 510,48 9,33 35,45 40,56 336,65 372,10 NPK + I I Ca 9,4 5 146,47 13,80 386,40 532,37 8,0 0 105,30 17,80 3 89,20 494,50 9,0 0 56,70 36,80 426,33 483,58 NPK + I I Ca+Mg 8,7 9 177,56 11,40 375,06 552,62 7,8 9 122,55 15,20 395,20 527,75 9,0 0 50,40 36,08 407,70 458,10

T a b e l a 9 Wpływ n aw o żen ia magnezem n a z a w a rto ść w ap n ia w ow sie w z a le ż n o ś c i od fo rm y naw ozu azotow ego i poziom u w apnow ania g le b y M agnesium f e r t i l i z a t i o n e f f e c t upon c a lc iu m c o n t e n t i n o a t s, d e p e n d in g on n i t r o g e n f e r t i l i z e r fo rm s an d s o i l lim in g l e v e l K o m binacja nawozowa F e r t i l i z a t i o n tr e a tm e n t Z iarno - G rain Słoma - S traw o f p o b ra n ie CaO w mg n a CaO u p ta k e i n mg p e r wazon o f N w p o s t a c i /NH2/ 2CO N itro g e n i n fo rm o f /N I^/^C O z p lo n CaO m s/v/azon CaO up ta k m g / Z iarn o - G rain Słoma «- S traw z Z iarn o - G rain Słom a - S traw o f p o b ra n ie CaO w mg n a CaO u p ta k e i n mg p e r o f N w p o s t a c i NaNOj N itr o g e n i n form o f NaNO^ p lo n CaO m g/wazon CaO u p ta k e m g / o f d.iu. p o b r a n ie CaO w mg n a CaO u p ta k e i n mg p e r o f N w p o s t a c i /N H ^/2S0^ N itto g e n i n form o f/n H ^ /^ O ^ NPK 1,9 5 6,0 4 6,3 9 9 0,7 7 9 6,8 1 1,3 0 1 1,8 3 3,3 2 6 9,3 9 8 1,2 2 - - - - - p le n CaO mg/wazon NPK + Mg 1,3 4 1 7,6 9 3,3 8 8 7,4 4 Ю 5 Д З 0,8 7 1 5,4 7 2*34 6 5,8 7 8 1,3 4 1,2 7 8,8 9 3,4 6 4 9,7 7 5 8,6 6 NPK + I Ca 2,4 2 27,83 10,9 2 2 74,09 3 01,92 1,5 3 1 9,89 6,0 4 1 56,43 176,32 1,63 18,5 8 1 1,34 274,33 292,91 NPK + I Ca+Mg 1,37 23,97 7,6 2 223,38 247,35 1,3 0 23,40 4,7 4 140,66 164,06 1,4 0 2 2,68 8,3 5 235,91 258,59 NPK + I I Ca 2,3 0 30,82 1 1,9 0 298,79 329,61 1,5 7 25,12 6,2 9 176,69 201,81 1,6 0 2 0,96 1 1,10 292,03 312,99 NPK + I I Ca+Mg 1,7 5 3 3,9 5 8,8 1 2 8 0,0 9 3 1 4,0 4 1,2 1 2 7,8 3 5,2 4 1 6 9,2 5 1 9 7,0 8 1,4 0 2 5,6 2 8,5 9 2 6 5,4 9 2 9 1,H N w p o 3 ta c i NH^NO^ N itr o g e n i n fo rm o f NH^NO^ N w p o o ta c u NH^OH N itr o g e n i n form o f NH^OH Bez N W ith o u t N NPK 1,3 0 1 1,8 3 6,8 4 6 8,4 0 8 0,2 3 1,7 0 7,8 2 6,3 8 7 5,2 4 8 3,0 6 1,2 1 1,9 0 4,2 9 1 9,3 0 2 1,2 0 NPK + Mg 1,2 5 1 8,3 7 4,0 5 9 3,1 0 1 1 1,4 7 1,3 8 1 7,6 9 4,0 1 7 3,3 5 9 1,0 4 0,8 8 3,7 0 2,7 8 2 2,2 7 2 5,9 7 NPK + I Ca 2,6 4 3 6,96 1 0,9 4 296,47 333,43 2,2? 2 5,2 0 10,30 21 6,38 241,58 1,8 1 5,3 1 6,6 7 58,71 64,02 NPK + I Ca+Mg 2,33 41,01 7,5 5 229,58 270,59 1,8 5 2 6,6 4 7,0 5 169,91 196,55 1,1 0 4,1 8 6,5 7 54,51 58,69 NPK + I I Ca 2,7 0 41,85 11,83 331,30 3 7 3 Д 5 2,2 2 25,97 10,36 226,88 252,85 1,6 1 10,1 4 6,7 6 78,42 88,56 NPK + I I Ca+Mg 2,27 45,85 8,3 1 273,46 319,31 2,2 0 36,9 0 8,4 0 218,40 255,36 1,2 1 6,7 7 6,2 3 70,42 77,1 9 CaO u p ta k e m g / Wpływ nawozów azotowych na pobieranie Mg 355

356 H. Głębowski su w ziarnie i słomie owsa okazywało nawożenie magnezem. Znacznie obniżało ono zawartość potasu zarówno na glebie nie wapnow anej, jak i na obu poziom ach w apnow ania zw iększając rów nocześnie w y k o rzy stanie potasu. W apnowanie zwiększało zawartość w apnia w ziarnie i słomie owsa na wszystkich zastosowanych nawozach azotowych i na serii bez azotu (tab. 9). W ystępuje jednak zróżnicowanie w zawartości tego składnika w zależności od form y zastosowanego nawozu azotowego. W yraźnie m niejsze ilości w apnia w ystępują w serii z azotanem sodu w ziarnie i słomie oraz w serii z siarczanem amonu w ziarnie. Pozostałe serie we w szystkch kom binacjach naw ozow ych zaw ierają znacznie w ięcej tego składnika. Naw ożenie m agnezow e bardzo w yraźnie zm niejszyło zaw artość w apnia w ziarnie i słom ie owsa we w szystkich zastosow anych przypadkach. WNIOSKI Z przeprow adzonych dośw iadczeń na glebie słabo gliniastej, w któ rych badano wpływ nawozów azotowych na pobieranie magnezu przy różnym odczynie gleby, m ożna w yciągnąć n astęp u jące w nioski: 1. Poszczególne form y nawozów azotowych okazały duży w pływ na pobieranie m agnezu, plonow anie i skład chem iczny roślin. 2. P rz y zaw artości 0,5 mg m agnezu dostępnego w 100 g gleby w doświadczeniu z żytem ściętym w siódm ym tygodniu od wschodów, w ystąpił silny niedobór m agnezu oraz zaham owanie we wzroście roślin w serii z siarczanem amonu. U roślin nawożonych azotanem amonu w ystąpiły w yraźne objaw y głodu magnezowego, lecz nie było zaham owania we wzroście roślin. W serii z azotanem sodu rośliny były dobrze zaopatrzone w magnez i w ydały najw iększy plon. Nawożenie siarczanem m agnezu na badanej glebie zwiększało plon żyta tylko w serii z siarczanem am onu. 3. P rz y zaw artości śladów m agnezu w glebie w dośw iadczeniu z ow sem niedobór magnezu u roślin w ystąpił we w szystkich seriach (bez N, z siarczanem amonu, z azotanem amonu, mocznikiem i azotanem sodu) zarówno na glebie wapnow anej, jak i na obu zastosowanych poziomach w apnow ania. Nawożenie magnezem zwiększało plon ziarna i słomy owsa we w szystkich seriach z nawozami azotowymi. W serii bez azotu zwyżkę plonu ziarna i słom y otrzym ano tylko na glebie nie w apnow anej. 4. W apnowanie gleby w yraźnie zwiększało w ykorzystanie m agnezu oraz plon ziarna i słom y owsa we wszystkich seriach. Szczególnie duży w zrost plonu nastąp ił w serii z siarczanem am onu, gdzie sam o w apnow a