Dyrektywa Azotanowa w województwie kujawsko-pomorskim Jacek Goszczyński Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Bydgoszczy wykorzystano materiały: Gdańsk
Dyrektywa Rady 91/676/EWG ( azotanowa ) i jej wdrażanie w krajach UE Dyrektywa Azotanowa została przyjęta w 1991 r. ponieważ Komisja Europejska stwierdziła, że: główne źródło zanieczyszczenia wód, wpływające na wspólnotowe wody, stanowi działalność rolnicza, zanieczyszczenie wody azotanami w jednym Państwie Członkowskim może oddziaływać na wody w innych Państwach Członkowskich, z tych względów niezbędne jest działanie na poziomie wspólnotowym
Dyrektywa Rady 91/676/EWG Cele: zmniejszenie zanieczyszczenia wód azotanami pochodzącymi ze źródeł rolniczych zapobieganie dalszemu zanieczyszczeniu
Dyrektywa Rady 91/676/EWG Zobowiązania dla krajów członkowskich: Wyznaczenie: - wód zanieczyszczonych azotanami (o stężeniu ponad 50 mg NO 3 /dm 3 ) - wód, które mogą zostać zanieczyszczone azotanami o ile nie zostaną podjęte działania - wód naturalnych jezior i innych zbiorników, estuariów, wód przybrzeżnych i morskich eutroficznych lub podatnych na eutrofizację - obszarów (stref), z których następują spływy azotanów ze źródeł rolniczych powodujące zanieczyszczenie tych wód, Opracowania Kodeksu Dobrych Praktyk Rolniczych, Opracowanie i wdrożenie Planów Działania, których realizacja ma zapewnić ochronę wód powierzchniowych i podziemnych.
Dyrektywa Rady 91/676/EWG Główne obowiązki do uwzględnienia w Planach Działania: realizacja przez rolników zadań wynikających z zasad dobrej praktyki rolniczej oraz zadań inwestycyjnych dotyczących budowy zbiorników i płyt do gromadzenia i przechowywania nawozów, edukacja rolników w zakresie obowiązującego prawa i zasad dobrej praktyki rolniczej, pomoc organizacyjna i techniczna w realizacji inwestycji ochrony wód w gospodarstwach (zbiorników i płyt do gromadzenia i przechowywania nawozów naturalnych, doradztwo rolne w tworzeniu planów nawozowych w gospodarstwach, kontrola realizacji zadań przez rolników, monitoring jakości wód powierzchniowych i podziemnych w obszarach narażonych na zanieczyszczenie azotanami
Realizacja obowiązków wynikających z Dyrektywy Azotanowej w Polsce Transpozycja przepisów Dyrektywy Rady 91/676/EWG do prawa krajowego ustawa z dnia 26 lipca 2000 r. o nawozach i nawożeniu ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 1.06.2001 r. w sprawie szczegółowego sposobu stosowania nawozów oraz prowadzenia szkoleń z zakresu ich stosowania rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 23.12.2002 r. w sprawie kryteriów wyznaczania wód wrażliwych na zanieczyszczenie związkami azotu ze źródeł rolniczych, rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 23.12.2002 r. w sprawie szczegółowych wymagań, jakim powinny odpowiadać programy działań mające na celu ograniczenie odpływu azotu ze źródeł rolniczych
Realizacja obowiązków wynikających z Dyrektywy Azotanowej w Polsce Za wody zanieczyszczone uznaje się: śródlądowe wody powierzchniowe i podziemne, które są lub będą pobierane na potrzeby zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia, w których zawartość azotanów wynosi powyżej 50 mg NO 3 /l, śródlądowe wody powierzchniowe, wody w estuariach oraz morskie wody wewnętrzne i morza terytorialnego, wykazujące eutrofizację, którą skuteczne można zwalczyć przez zmniejszenie dawek dostarczanego azotu. Za wody zagrożone zanieczyszczeniem uznaje się: śródlądowe wody powierzchniowe i podziemne, które są lub będą pobierane na potrzeby zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia, w których zawartość azotanów wynosi od 40 do 50 mg NO 3 /l, śródlądowe wody powierzchniowe, wody w estuariach oraz morskie wody wewnętrzne i morza terytorialnego, wykazujące tendencję do eutrofizacji, którą skuteczne można zwalczyć przez zmniejszenie dawek dostarczanego azotu.
Realizacja celów wynikających z Dyrektywy Azotanowej w Polsce W efekcie prac wskazano na potencjalne zagrożenie azotanami w trzech regionach: wielkopolskim, kujawsko-pomorskim oraz dodatkowo - podlaskim. Wstępne wyniki prac w Polsce wskazywały na brak uzasadnienia dla wyznaczania obszarów szczególnie narażonych na zanieczyszczenie azotanami pochodzenia rolniczego, a co za tym idzie Polska nie wystąpiła o przyznanie okresu przejściowego przy wdrażaniu dyrektywy 91/676/EWG.
Dyrekcja Generalna ds. Środowiska Komisji Europejskiej zwróciła się w 2006 roku do Uniwersytetu i Ośrodka Badawczego Wageningen o przegląd wyznaczonych aktualnie obszarów na podstawie dostępnych danych, w tym nowych dowodów bądź też danych z monitoringu, zaktualizowanych od czasu pierwszego oznaczenia obszarów w 2004 r. WNIOSKI W oparciu o regionalne rozmieszczenie inwentarza żywego oraz zużycia nawozów można stwierdzić, że w Polsce nie ma rozległych, regionalnych ognisk zanieczyszczenia azotanami. Rozmieszczenie stacji monitoringu wód podziemnych jest dosyć jednorodne na terenie całego kraju. Jednakże stacje monitoringu wód powierzchniowych nie są rozmieszczone równomiernie; zaleca się ponowną analizę lokalizacji stacji monitoringowych. Stacji monitoringu brakuje w szczególności w północno-wschodniej części kraju. Istnieją argumenty przemawiające za oznaczeniem całego terytorium Polski w ramach jednego Programu Działania Dyrektywy Azotanowej UE. Do tychże argumentów zaliczamy dominację i newralgiczność gleb piaszczystych, wszechobecność (wrażliwych) jezior i rzek a także duże obszary gleb mokrych, stosunkowo duży udział odchodów zwierzęcych w stratach wymywania N oraz ich rozproszone rozmieszczenie na terenie kraju, wszechobecność melioracji, rosnące zużycie nawozów azotowych. Istotnymi aspektami takiego Programu Działania byłoby udoskonalenie składowania i gospodarki odchodami zwierzęcymi. Przy jego wdrażaniu priorytetowo należy potraktować większe gospodarstwa (hodowlane).
Zarzuty formalne Komisji Europejskiej wobec Polski Wezwanie do usunięcia uchybienia Naruszenie nr 2010/206 z 30 września 2010 r. Uzasadniona opinia w sprawie 2010/2063 z 24 listopada 2011r. Nieprawidłowa implementacja do prawa Rzeczypospolitej Polskiej przepisów Dyrektywy Azotanowej, główne zarzuty: niewystarczający status wyznaczania wód wrażliwych i OSN-ów brak uwzględnienia przy ich wyznaczaniu zasady przezorności, braki w Programach działań
Rolnictwo w województwie kujawsko-pomorskim Powiaty w obszarze RZGW Gdańsk Udział UR / pow. powiatu ( % ) GO / UR ( % ) DJP / 1 ha UR ( sztuk ) N naturalne / 1 ha UR ( kg ) N ogółem / 1 ha UR ( kg ) Bilans N / 1 ha UR ( kg ) aleksandrowski 70 92 0,70 46,3 141,8 53,2 tucholski 38 86 0,52 36,5 139,0 38,6 Średnia dla województwa 56 77 0,56 39,0 135,0 40,3 Legenda: UR użytki rolne GO grunty orne DJP duże jednostki przeliczeniowe
Powierzchnia OSN w województwie kujawsko-pomorskim (w km 2 ) 2004-2008 2008-2012 2012-2016 845 620 2107* *11,7% powierzchni województwa 20,3% powierzchni użytków rolnych
OSN w woj. kujawsko-pomorskim w latach 2004-2008
OSN w woj. kujawsko-pomorskim w latach 2008-2012
OSN w woj. kujawsko-pomorskim na lata 2012-2016 na terenie RZGW Gdańsk (projekt)
OSN w woj. kujawsko-pomorskim na lata 2012-2016 na terenie RZGW Gdańsk (wersja finalna)
Powierzchnia OSN (w km 2 ) w woj. kujawsko-pomorskim na lata 2012-2016 (źródło; dane Kujawsko-Pomorskiego UW) 70 000 60 000 50 000 40 000 30 000 propozycja po uzgodnieniach 20 000 10 000 0 RZGW Warszawa RZGW Poznań RZGW Gdańsk razem
Program działań Obowiązki podmiotów, do których skierowane są obowiązki ustalone w programie Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Bydgoszczy uczestnictwo w spotkaniach informacyjnych ( 63 ) prowadzenie kontroli gospodarstw ( 372 ) prowadzenie monitoringu jakości wód ( 156 ) ( lata 2004 2008; RZGW Gdańsk i Warszawa )
Zestawienie ilości kontrolowanych gospodarstw przez WIOŚ w Bydgoszczy na obszarze RZGW Gdańsk Gminy Liczba gospodarstw rolnych zawarta w rejestrach RZGW Ilość gospodarstw kontrolowanych w 2005 roku Ilość gospodarstw kontrolowanych w 2006 roku Ilość gospodarstw kontrolowanych w 2007 roku Ilość gospodarstw kontrolowanych w 2008 roku % udział kontrolowanych gospodarstw Pruszcz 41 13 14 14-100,0 Dobrcz 40 5 13 22-100,0 Papowo Biskupie 30 7 8 6 2 76,7 Stolno 33 7 9 5 8 87,8 Chełmno 25 5 7 8 2 88,0 Płużnica 38 8 11 6 2 71,0 Lisewo 36 8 10 9 6 91,7 Razem 243 53 72 70 20 88,5
Realizacja zadań wynikających z Dyrektywy Azotanowej w WIOŚ Bydgoszcz Monitoring wód płynących KOTOMIERZYCA Długość rzeki 30,7 km w tym na OSN 18,4 km Powierzchnia zlewni - 184,4 km 2 Powierzchnia OSN: 2004-2008 272,0 km 2 2008-2012 141,7 km 2 2012-2015 129,1 km 2
Kotomierzyca w Pruszczu
Kotomierzyca w Nowym Mostku
Średnioroczne stężenia azotanów w Kotomierzycy w latach 2004-2011 120 100 80 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 mg NO 3 /l 60 40 20 0 Łowin Pruszcz Kotomierz Karczemka Nowy Mostek Bożenkowo Profile kontrolne
Sumy roczne opadów atmosferycznych (w mm) w woj. kujawsko-pomorskim Źródło: Stacja IMGW w Toruniu
140,00 120,00 100,00 80,00 60,00 40,00 20,00 0,00 Sezonowe zmiany zawartości azotanów w Kotomierzycy Łow in Pruszcz Kotomierz Karczemka Now y Mostek Bożenkow o luty marzec kwiecień maj czerwiec lipiec sierpień wrzesień październik listopad grudzień data poboru styczeń mg NO 3 /l
Udział form azotu w Kotomierzycy ( w % )
Otwarte obiegi drenarskie
Dysproporcje w sieci wodociągowej a kanalizacyjnej
Stan sanitarny Kotomierzycy w latach 2004-2007 (% udział klas czystości) Karczemka Kotomierz Pruszcz Łowin 0% 20% 40% 60% 80% 100% Klasy czystości I II III IV V
Ocena eutrofizacji stanowisko Wskaźnik Rok Azotany Azot ogólny Fosfor ogólny Chlorofil 2004 Łowin 2005 2006 2007 2004 Karczemka 2005 2006 2007 2004 Bożenkowo 2005 2006 2007
Badania rowów melioracyjnych w zlewni Kotomierzycy 5 mg NO 3 /dm 3 134 mg NO 3 /dm 3
Sezonowe zmiany zawartości azotanów w piezometrach w zlewni Kotomierzycy 300 250 200 mg NO3/l 150 100 50 0 październik 2005 maj luty 2007 maj luty 2008 czerwiec marzec 2009 czerwiec
Zmiany średniorocznych stężeń azotanów w wybranych piezometrach w zlewni Kotomierzycy w latach 2005-2011 300 250 491 472 mg NO3/l 200 150 100 50 2005* 2006 2007 2008 2009 2010 2011 0 Kotomierz-1 Kotomierz-2 Nowy Mostek
?
DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ