Instytucje bezpieczeństwa narodowego

Skrypty Becka Mariusz Paździor (red.) Bogumił Szmulik (red.) Instytucje bezpieczeństwa narodowego

SKRYPTY BECKA Instytucje bezpieczeństwa narodowego

Polecamy w serii: M. Błaszczyk, M. Zbrojewska KODEKS KARNY SKARBOWY, wyd. 1 A. Grześkowiak (red.) PRAWO KARNE, wyd. 3 M. Barzycka-Banaszczyk PRAWO PRACY, wyd. 14 H. Witczak, A. Kawałko PRAWO SPADKOWE, wyd. 4 A. Kawałko, H. Witczak PRAWO CYWILNE CZĘŚĆ OGÓLNA, wyd. 4 www.sklep.beck.pl

Instytucje bezpieczeństwa narodowego Redaktorzy dr Mariusz Paździor Wyższa Szkoła Ekonomii i Innowacji w Lublinie dr hab. Bogumił Szmulik Prof. Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie oraz Społecznej Akademii Nauk w Warszawie WYDAWNICTWO C. H. BECK WARSZAWA 2012

Recenzent wydawniczy: prof. zw. dr hab. Jerzy Jaskiernia Wydawca: Aneta Flisek Wydawnictwo C. H. Beck 2012 Wydawnictwo C. H. Beck Sp. z o.o. ul. Bonifraterska 17, 00-203 Warszawa Skład i łamanie: Marta Świerk Druk i oprawa: P.W.P. Interdruk, Warszawa ISBN 978-83-255-3636-7 ISBN e-book 978-83-255-3637-4

SPIS TREŚCI Wykaz skrótów... XIII Przedmowa... XVII Rozdział I. Zagadnienia ogólne (dr hab. Bogumił Szmulik prof. UKSW)... 1 1. Pojęcie, istota oraz wartości bezpieczeństwa narodowego... 2 2. Rodzaje bezpieczeństwa narodowego... 7 3. Bezpieczeństwo wewnętrzne a bezpieczeństwo zewnętrzne państwa... 9 4. Funkcje państwa w dziedzinie bezpieczeństwa narodowego... 11 Rozdział II. Organy parlamentarne właściwe w sprawach bezpieczeństwa i porządku publicznego (dr hab. Jarosław Szymanek UW)... 15 5. Uwagi wprowadzające... 16 6. Komisja Administracji i Spraw Wewnętrznych... 23 7. Komisja Obrony Narodowej... 38 8. Komisja do Spraw Służb Specjalnych... 42 Rozdział III. Kompetencje konstytucyjnych organów władzy wykonawczej w zakresie bezpieczeństwa państwa (dr Mariusz Paździor WSEiI)... 53 9. Uwagi wprowadzające... 53 10. Kompetencje Prezydenta RP w zakresie bezpieczeństwa państwa... 55 I. Rada Bezpieczeństwa Narodowego... 59 11. Kompetencje Rady Ministrów w zakresie bezpieczeństwa państwa... 60 I. Minister Obrony Narodowej... 66 Rozdział IV. Rządowe ograny konsultacyjno-doradcze (prof. dr hab. Marek Kucharski)... 69 12. Kolegium do Spraw Służb Specjalnych... 69 I. Uwarunkowania funkcjonowania rządowego organu doradczo-konsultacyjnego... 69 II. Geneza powstania Kolegium do Spraw Służb Specjalnych... 72 III. Rozwiązania w sferze nadzoru i koordynacji po reformie 2002 r.... 74 13. Rządowe Centrum Bezpieczeństwa... 78 I. Geneza Rządowego Centrum Bezpieczeństwa (RCB)... 78 II. Procedury prawne i nowelizacje funkcjonowania RCB... 80 III. Struktury i zadania... 83

VI Spis treści Rozdział V. Siły Zbrojne (prof. dr hab. Stanisław Śladkowski AON)... 89 14. Współczesny charakter zagrożeń bezpieczeństwa Polski... 89 I. Ogólne aspekty zagrożeń bezpieczeństwa... 89 II. System obronny RP... 92 III. Siły Zbrojne RP a bezpieczeństwo państwa... 94 IV. Struktura organizacyjna i funkcje Sił Zbrojnych RP... 95 1. Wojska Operacyjne... 96 2. System Wsparcia Narodowego i zabezpieczenie Sił Zbrojnych RP... 96 3. Skład Sił Zbrojnych RP... 97 15. Wojska lądowe... 98 I. Przeznaczenie i zadania... 98 II. Skład Wojsk Lądowych... 99 1. Rodzaje wojsk w Wojskach Lądowych... 99 16. Siły powietrzne... 103 I. Przeznaczenie i zadania... 103 II. Rodzaje wojsk w Siłach Powietrznych... 104 17. Marynarka wojenna... 105 I. Przeznaczenie i zadania... 105 II. Skład, organizacja, wyposażenie Marynarki Wojennej... 106 1. Struktura... 107 2. Wyposażenie... 110 18. Wojska specjalne... 110 I. Przeznaczenie i zadania... 110 II. Struktura i wyposażenie... 111 19. Narodowe Siły Rezerwowe... 112 I. Geneza i ewolucja NSR... 112 II. Podstawy prawne funkcjonowania NSR... 113 III. Tryb funkcjonowania NSR... 115 1. Zadania NSR... 115 2. Szkolenia w ramach NSR... 116 3. Procedury powołania do NSR... 117 Rozdział VI. Służby specjalne (prof. dr hab. Feliks Prusak UKSW)... 119 20. Specyfika działania służb specjalnych... 119 I. Istota i charakter działania służb specjalnych... 119 II. Dorobek literatury przedmiotu... 121 III. Klasyfikacja rodzajowa służb specjalnych... 121 IV. Czynności operacyjno-rozpoznawcze jako formuła aktywności służb specjalnych... 122 V. Nadzorcza rola Kolegium do Spraw Służb Specjalnych... 125 VI. Zagraniczne służby specjalne... 127 21. Geneza polskich służb specjalnych... 129 I. Obszar retrospekcji... 129 II. Resortowe służby specjalne... 130 III. Wojskowe służby specjalne w latach 1945 1990... 133 IV. Transformacja ustrojowa służb specjalnych... 134 V. Uogólnienie retrospekcji i historycznych konotacji... 139

Spis treści VII 22. Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego... 140 I. Podstawa prawna działania i pozycja ustrojowa... 140 II. Kompetencje i zadania... 141 III. Struktura organizacyjna... 143 IV. Uprawnienia funkcjonariuszy... 145 23. Agencja Wywiadu... 147 I. Podstawa prawna działania i pozycja ustrojowa... 147 II. Kompetencje i zadania... 148 III. Struktura organizacyjna... 149 IV. Uprawnienia funkcjonariuszy... 150 24. Centralne Biuro Antykorupcyjne... 152 I. Podstawa prawna działania i pozycja ustrojowa... 152 II. Specyficzny przedmiot działania CBA... 153 III. Kompetencje i zadania... 155 IV. Struktura organizacyjna... 156 V. Uprawnienia funkcjonariuszy... 159 25. Służba Kontrwywiadu Wojskowego... 160 I. Podstawa prawna i pozycja ustrojowa... 160 II. Kompetencje i zadania... 161 III. Struktura organizacyjna... 163 IV. Uprawnienia funkcjonariuszy... 165 26. Służba Wywiadu Wojskowego... 168 I. Podstawa prawna i pozycja ustrojowa... 168 II. Kompetencje i zadania... 168 III. Struktura organizacyjna... 169 IV. Uprawnienia funkcjonariuszy... 172 27. Służby rozpoznania sił zbrojnych... 173 Rozdział VII. Formacje policyjne... 175 28. Policja (dr hab. Jarosław Majewski prof. UKSW)... 175 I. Geneza i ewolucja instytucji... 175 II. Podstawy prawne funkcjonowania Policji... 180 III. Charakterystyka formacji... 181 1. Zadania Policji... 181 2. Skład i organizacja Policji... 182 3. Formy i sposoby działania Policji... 185 4. Odpowiedzialność policjantów... 190 29. Żandarmeria Wojskowa (dr hab. Bogumił Szmulik prof. UKSW)... 192 I. Geneza... 193 1. Żandarmeria jako formacja w XIX w.... 193 2. Żandarmeria w II Rzeczypospolitej... 194 II. Żandarmeria Wojskowa po 1990 r... 195 1. Uwagi wstępne... 195 2. Zakres działania... 195 3. Organizacja... 198 4. Żołnierze zawodowi, żołnierze i pracownicy Żandarmerii Wojskowej... 199

VIII Spis treści 30. Straż Graniczna (dr hab. Jarosław Majewski prof. UKSW)... 200 I. Geneza i ewolucja instytucji... 200 II. Podstawy prawne działania Straży Granicznej... 203 III. Charakterystyka formacji... 204 1. Zadania Straży Granicznej... 204 2. Skład i organizacja Straży Granicznej... 207 3. Formy i sposoby działania Straży Granicznej... 210 4. Odpowiedzialność funkcjonariuszy Straży Granicznej... 217 31. Służba Więzienna (dr hab. Jarosław Majewski prof. UKSW)... 221 I. Geneza i ewolucja instytucji... 222 II. Podstawy prawne funkcjonowania Służby Więziennej... 225 III. Charakterystyka formacji... 226 1. Zadania Służby Więziennej... 226 2. Skład i organizacja... 227 3. Formy i sposoby działania Służby Więziennej... 232 4. Odpowiedzialność funkcjonariuszy Służby Więziennej... 235 32. Inspekcja Transportu Drogowego (dr hab. Bogumił Szmulik prof. UKSW)... 238 I. Geneza... 239 II. Kompetencje... 239 III. Organizacja... 240 IV. Uprawnienia pracowników Inspekcji Transportu Drogowego... 245 Rozdział VIII. Instytucje zabezpieczające (mgr Bartłomiej Starzec UKSW)... 251 33. Państwowa Straż Pożarna... 251 I. Geneza i ewolucja instytucji... 251 II. Podstawy prawne funkcjonowania... 253 III. Pozycja ustrojowa... 254 1. Skład i organizacja... 254 2. Kompetencje... 255 IV. Tryb funkcjonowania... 258 V. Odpowiedzialność... 259 34. Obrona Cywilna Kraju... 260 I. Geneza i ewolucja instytucji... 261 II. Podstawy prawne funkcjonowania... 264 III. Pozycja ustrojowa... 265 1. Skład i organizacja... 265 2. Kompetencje... 265 IV. Tryb funkcjonowania... 268 V. Odpowiedzialność... 269 35. Agencje Ochrony Mienia... 270 I. Geneza i ewolucja instytucji... 270 II. Podstawy prawne funkcjonowania... 271 III. Pozycja ustrojowa... 272 1. Skład i organizacja... 272 2. Kompetencje... 273 IV. Tryb funkcjonowania... 274 V. Odpowiedzialność... 278

Spis treści IX 36. Służba Ochrony Lotnisk... 279 I. Geneza i ewolucja instytucji... 280 II. Podstawy prawne funkcjonowania... 280 III. Pozycja ustrojowa... 281 1. Skład i organizacja... 281 2. Kompetencje... 282 IV. Tryb funkcjonowania... 282 V. Odpowiedzialność... 285 37. Straż Ochrony Kolei... 285 I. Geneza i ewolucja instytucji... 286 II. Podstawy prawne funkcjonowania... 289 III. Pozycja ustrojowa... 290 1. Skład i organizacja... 290 2. Kompetencje... 291 IV. Tryb funkcjonowania... 293 V. Odpowiedzialność... 294 38. Służba Celna... 295 I. Geneza i ewolucja instytucji... 295 II. Podstawy prawne funkcjonowania... 297 III. Pozycja ustrojowa... 298 1. Skład i organizacja... 298 2. Kompetencje... 299 IV. Tryb funkcjonowania... 301 V. Odpowiedzialność... 302 Rozdział IX. Służby ochrony władz... 305 39. Biuro Ochrony Rządu (prof. dr hab. Marek Kucharski)... 305 I. Istota, geneza i ewolucja BOR... 305 II. Struktura organizacyjna Biura Ochrony Rządu... 309 III. Zadania BOR... 310 IV. Działania ochronne funkcjonariuszy BOR... 312 V. Współdziałanie BOR z innymi służbami... 318 VI. Prawa i obowiązki funkcjonariuszy BOR... 320 VII. Współpraca BOR ze służbami innych krajów... 323 40. Straż Marszałkowska (dr hab. Bogumił Szmulik prof. UKSW)... 325 I. Geneza i ewolucja Straży Marszałkowskiej w I Rzeczypospolitej... 325 II. Instytucja Straży Marszałkowskiej w II Rzeczypospolitej... 327 III. Straż Marszałkowska po zakończeniu II wojny światowej... 330 IV. Straż Marszałkowska po uchwaleniu Konstytucji RP z 2.4.1997 r.... 332 1. Uwagi ogólne... 332 2. Zadania... 333 3. Skład i organizacja... 335 Rozdział X. Straże lokalne i sektorowe (mgr Andrzej Pogłódek UKSW)... 343 41. Straże Gminne... 343 I. Geneza i ewolucja instytucji... 343 II. Podstawy prawne funkcjonowania... 344

X Spis treści III. Pozycja ustrojowa... 346 1. Skład i organizacja... 346 2. Kompetencje... 348 IV. Tryb funkcjonowania... 350 V. Odpowiedzialność... 354 42. Straż Leśna... 355 I. Geneza i ewolucja instytucji... 355 II. Wskazanie podstaw prawnych funkcjonowania... 357 III. Pozycja ustrojowa... 357 1. Skład i organizacja... 357 2. Kompetencje... 360 IV. Tryb funkcjonowania... 360 V. Odpowiedzialność... 364 43. Straż Parku Narodowego... 366 I. Geneza i ewolucja instytucji... 366 II. Podstawy prawne funkcjonowania... 369 III. Pozycja ustrojowa... 370 1. Skład i organizacja... 370 2. Kompetencje... 372 IV. Tryb funkcjonowania... 372 V. Odpowiedzialność... 375 44. Państwowa Straż Łowiecka... 376 I. Geneza i ewolucja instytucji... 377 II. Podstawy prawne funkcjonowania... 379 III. Pozycja ustrojowa... 380 1. Skład i organizacja... 380 2. Kompetencje... 382 IV. Tryb funkcjonowania... 384 V. Odpowiedzialność... 387 45. Państwowa Straż Rybacka... 388 I. Geneza i ewolucja instytucji... 388 II. Wskazanie podstaw prawnych funkcjonowania... 390 III. Pozycja ustrojowa... 390 1. Skład i organizacja... 390 2. Kompetencje... 392 IV. Tryb funkcjonowania... 393 V. Odpowiedzialność... 396 46. Służba Ochrony Metra... 398 I. Geneza i ewolucja instytucji... 398 II. Podstawy prawne funkcjonowania... 399 III. Pozycja ustrojowa... 401 1. Skład i organizacja... 401 2. Kompetencje... 404 IV. Tryb funkcjonowania... 404 V. Odpowiedzialność... 408

Spis treści XI Rozdział XI. Stany nadzwyczajne (dr Mariusz Paździor)... 411 47. Pojęcie i istota stanów nadzwyczajnych... 411 48. Zasady ogólne wprowadzenia stanów nadzwyczajnych... 414 49. Konsekwencje wprowadzenia stanów nadzwyczajnych... 416 I. Modyfikacja zasad sprawowania władzy publicznej... 416 II. Ograniczenia wolności i praw człowieka i obywatela... 419 50. Przesłanki wprowadzenia stanu wojennego... 426 51. Rozporządzenie z mocą ustawy w czasie stanu wojennego... 429 52. Przesłanki wprowadzenia stanu wyjątkowego... 430 53. Przesłanki wprowadzenia stanu klęski żywiołowej... 433 Indeks rzeczowy... 437

WYKAZ SKRÓTÓW 1. Źródła prawa ABWU... ustawa z 24.5.2002 r. o Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego oraz Agencji Wywiadu (tekst jedn. Dz.U. z 2010 r. Nr 29, poz. 154 ze zm.) BORU... ustawa z 16.3.2001 r. o Biurze Ochrony Rządu (tekst jedn. Dz.U. z 2004 r. Nr 163, poz. 1712 ze zm.) CBAU... ustawa z 9.6.2006 r. o Centralnym Biurze Antykorupcyjnym (Dz.U. Nr 104, poz. 708 ze zm.) KK... Kodeks karny KKS... Kodeks karny skarbowy KKW... Kodeks karny wykonawczy Konstytucja kwietniowa.. ustawa konstytucyjna z 23.4.1935 r. (Dz.U. Nr 30, poz. 227) Konstytucja marcowa... ustawa z 17.3.1921 r. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. Nr 44, poz. 267 ze zm.) Konstytucja PRL... Konstytucja Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej z 22.7.1952 r. (Dz.U. Nr 33, poz. 232 ze zm.) Konstytucja RP... Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 2.4.1997 r. (Dz.U. Nr 78, poz. 483 ze zm.) KPK... Kodeks postępowania karnego KPOLC... rozporządzenie Rady Ministrów z 19.6.2007 r. w sprawie Krajowego Programu Ochrony Lotnictwa Cywilnego realizującego zasady ochrony lotnictwa (Dz.U. Nr 116, poz. 803 ze zm.) załącznik KPW... Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia KSH... Kodeks spółek handlowych KW... Kodeks wykroczeń LasU... ustawa z 28.9.1991 r. o lasach (tekst jedn. Dz.U. z 2011 r. Nr 12, poz. 59 ze zm.) ObObrRPU... ustawa z 21.11.1967 r. o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej (tekst jedn. Dz.U. z 2004 r. Nr 241, poz. 2416 ze zm.) OchrOsMienU... ustawa z 22.8.1997 r. o ochronie osób i mienia (tekst jedn. Dz.U. z 2005 r. Nr 145, poz. 1221 ze zm.)

XIV Wykaz skrótów OchrPożU... ustawa z 24.8.1991 r. o ochronie przeciwpożarowej (tekst jedn. Dz.U. z 2009 r. Nr 178, poz. 1380 ze zm.) OchrPrzyrU... ustawa z 16.4.2004 r. o ochronie przyrody (tekst jedn. Dz.U. z 2009 r. Nr 151, poz. 1220 ze zm.) OgrDziałGospU... ustawa z 21.8.1997 r. o ograniczeniu prowadzenia działalności gospodarczej przez osoby pełniące funkcje publiczne (tekst jedn. Dz.U. z 2006 r. Nr 216, poz. 1584 ze zm.) PolU... ustawa z 6.4.1990 r. o Policji (tekst jedn. Dz.U. z 2007 r. Nr 43, poz. 277 ze zm.) PrLot... ustawa z 3.7.2002 r. Prawo lotnicze (tekst jedn. Dz.U. z 2006 r. Nr 100, poz. 696 ze zm.) PrŁow... ustawa z 13.10.1995 r. Prawo łowieckie (tekst jedn. Dz.U. z 2005 r. Nr 127, poz. 1066 ze zm.) PSPU... ustawa z 24.8.1991 r. o Państwowej Straży Pożarnej (tekst jedn. Dz.U. z 2009 r. Nr 12, poz. 68 ze zm.) Regulamin Sejmu RP... uchwała Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z 30.7.1992 r. Regulamin Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej (tekst jedn. M.P. z 2012 r., poz. 32) RybŚródU... ustawa z 18.4.1985 r. o rybactwie śródlądowym (tekst jedn. Dz.U. z 2009 r. Nr 189, poz. 1471 ze zm.) SKWU... ustawa z 9.6.2006 r. o służbie funkcjonariuszy Służby Kontrwywiadu Wojskowego oraz Służby Wywiadu Wojskowego (Dz.U. Nr 104, poz. 710 ze zm.) SłCelU... ustawa z 27.8.2009 r. o Służbie Celnej (Dz.U. Nr 168, poz. 1323 ze zm.) SłWięzU... ustawa z 9.4.2010 r. o Służbie Więziennej (Dz.U. Nr 79, poz. 523 ze zm.) StKlŻywU... ustawa z 18.4.2002 r. o stanie klęski żywiołowej (Dz.U. Nr 62, poz. 558 ze zm.) StrGmU... ustawa z 29.8.1997 r. o strażach gminnych (Dz.U. Nr 123, poz. 779 ze zm.) StrGrU... ustawa z 12.10.1990 r. o Straży Granicznej (tekst jedn. Dz.U. z 2005 r. Nr 234, poz. 1997 ze zm.) StWojU... ustawa z 29.8.2002 r. o stanie wojennym oraz o kompetencjach Naczelnego Dowódcy Sił Zbrojnych i zasadach jego podległości konstytucyjnym organom Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. Nr 156, poz. 1301 ze zm.) StWyjU... ustawa z 21.6.2002 r. o stanie wyjątkowym (Dz.U. Nr 113, poz. 985 ze zm.) TrDrogU... ustawa z 6.9.2001 r. o transporcie drogowym (tekst jedn. Dz.U. z 2007 r. Nr 125, poz. 874 ze zm.) TrKolU... ustawa z 28.3.2003 r. o transporcie kolejowym (tekst jedn. Dz.U. z 2007 r. Nr 16, poz. 94 ze zm.) ŻWU... ustawa z 24.8.2001 r. o Żandarmerii Wojskowej i wojskowych organach porządkowych (Dz.U. Nr 123, poz. 1353 ze zm.)

Wykaz skrótów XV 2. Organy i instytucje ABW... Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego AW... Agencja Wywiadu BOR... Biuro Ochrony Rządu PSŁ... Państwowa Straż Łowiecka PSP... Państwowa Straż Pożarna PSR... Państwowa Straż Rybacka RM... Rada Ministrów SC... Służba Cywilna SL... Straż Leśna SM... Straż Marszałkowska SOK... Straż Ochrony Kolei SOM... Służba Ochrony Metra SPN... Straż Parku Narodowego SW... Służba Więzienna SWW... Służba Wywiadu Wojskowego TK... Trybunał Konstytucyjny ŻW... Żandarmeria Wojskowa 3. Publikatory i czasopisma Biul. SN... Biuletyn Sądu Najwyższego Dz.U.... Dziennik Ustaw GSP... Gdańskie Studia Prawnicze M.P.... Monitor Polski OTK... Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego OTK-A... Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego. Seria-A PiP... Państwo i Prawo PL... Przegląd Legislacyjny Prok. i Pr.... Prokuratura i Prawo Prz. Sejm.... Przegląd Sejmowy PS... Przegląd Sądowy WPP... Wojskowy Przegląd Prawniczy 4. Inne skróty art.... artykuł nast.... następny (-a, -e) r.... rok tekst jedn.... tekst jednolity ust.... ustęp wyr.... wyrok

PRZEDMOWA Obronność, jako wartość polegająca na tworzeniu systemu zapewniającego bezpieczne funkcjonowanie państwa i społeczeństwa w trakcie pokoju oraz umożliwiającego odparcie jakichkolwiek ataków zbrojnych, należy do podstawowych funkcji państwa jako zorganizowanej struktury. Zadania te podejmowane są głównie przy wykorzystaniu administracji publicznej. Jak słusznie podnosi się w literaturze przedmiotu, jednym z podstawowych celów administracji publicznej jest właśnie organizowanie i zabezpieczanie interesów zbiorowych społeczeństwa, jak również aktywizowanie i organizowanie działań społeczeństwa w dziedzinie przygotowań obronnych oraz w zakresie przestrzegania porządku publicznego 1. Zapewnienie bezpieczeństwa kraju stanowi także jeden z zasadniczych obowiązków obywateli, co wynika już z art. 1 i 85 Konstytucji RP z 2 kwietnia 1997 r., zgodnie z którymi Polska jest dobrem wspólnym, a obrona ojczyzny jest obowiązkiem każdego obywatela polskiego. Pomimo podejmowanych wysiłków nie udało się jednak wyeliminować lub chociażby w zadowalający sposób ograniczyć zagrożeń, zarówno zależnych od woli człowieka (konflikty zbrojne), jak również całkowicie od jego woli niezależnych (np. katastrofy naturalne, awarie techniczne). Współczesne państwa, w większości przywiązane do standardów demokratycznych i uznające zasadę demokratycznego społeczeństwa, za podstawę ustroju starają się wypracować procedury działania na wypadek wystąpienia okoliczności, które zagrażają życiu narodu bądź w znacznym stopniu ograniczają normalne funkcjonowanie społeczeństwa. Nie należy bowiem zapominać, że poczucie bezpieczeństwa, rozumiane jako wolność od różnorodnych zagrożeń, jest jednym z egzystencjalnych potrzeb każdego człowieka. Główną rolę w tym zakresie odgrywają instytucje bezpieczeństwa narodowego znajdujące swoje umocowanie zarówno w Konstytucji, jak i w ustawodawstwie zwykłym. Podstawowym zamierzeniem autorów niniejszej publikacji jest próba kompleksowego przedstawienia spojrzenia na instytucje bezpieczeństwa narodowego w możliwie przystępny i przejrzysty sposób. Bardziej szczegółowa analiza prezentowanych zagadnień wymagałaby przygotowania opracowania znacznie obszerniejszego, co wykraczałoby poza przyjęte założenia wstępne. Z tego względu w pracy zrezygnowano m.in. z rozważań komparatystycznych i w pewnym zakresie z ujęcia historycznego. Niemniej jednak każdy rozdział został opatrzony wykazem niezbędnej literatury, co może stanowić przyczynek do pogłębienia prezentowanej materii. Ograniczenia objętości niniejszej pracy powodowały także konieczność selektywnego podejścia do omawianych zagadnień i instytucji. Z tego względu w pracy brak jest rozbudowanych ogólnoteoretycznych rozważań dotyczących poszczególnych definicji i pojęć. 1 Zob. W. Skrzydło, Leksykon wiedzy o państwie i konstytucji, Warszawa 2000, s. 6.

XVIII Przedmowa W naszej ocenie nie można jednak pominąć podstawowych instytucji i rozwiązań ustrojowych w przedmiotowym zakresie, takich jak zadania konstytucyjnych organów i organów parlamentarnych w tej materii, czy problematyki stanów nadzwyczajnych. Szczególny nacisk położony został na prezentację podstawowych zadań i kompetencji Sił Zbrojnych RP, rodzajów służb, w sposób szczególny służb specjalnych oraz formacji policyjnych. Jesteśmy świadomi, że zastosowanie subiektywnych kryteriów wyboru zawsze jest obarczone pewnym ryzykiem. Wyrażamy jednak nadzieję, że dokonany wybór instytucji oraz sposób ich prezentacji spowodują, że praca ta będzie pomocą dla wszystkich, którzy poprzez dydaktykę lub doświadczenie zawodowe mają styczność z szeroko rozumianą problematyką bezpieczeństwa narodowego. Lublin, grudzień 2011 r. Redaktorzy

ROZDZIAŁ I ZAGADNIENIA OGÓLNE Literatura: S. Dworecki, Zagrożenia bezpieczeństwa państwa, Warszawa 1994; L. Ehrlich, Rozwój prawa narodów a zagadnienia bezpieczeństwa kolektywnego, [w:] Bezpieczeństwo zbiorowe. Referaty przedstawione przez Centralny Komitet Polskich Instytucji Nauk Politycznych w Warszawie 8 Konferencji Wyższych Studiów Międzynarodowych w Londynie 3 8 czerwca 1935 roku, red. L. Ehrlich, Lwów 1935; W. Kitler, Obrona narodowa III RP. Pojęcie. Organizacja. System, Warszawa 2002; W. Kitler, Bezpieczeństwo narodowe. Podstawowe kategorie, dylematy pojęciowe i próba systematyzacji, [w:] Towarzystwo Wiedzy Obronnej, Zeszyt Problemowy 2010, Nr 1 (61); W. Kitler, A. Skrobacz, Bezpieczeństwo ludności cywilnej. Pojęcie, organizacja i zadania w czasie pokoju, kryzysu i wojny, Warszawa 2010; A. Korybski, Funkcje państwa, [w:] Wprowadzenie do nauki o państwie i polityce, red. B. Szmulik, M. Żmigrodzki, Lublin 2006; J. Kuciński, Nauka o państwie i prawie, Białystok 2008; J. Kukułka, Bezpieczeństwo a współpraca europejska: współzależności i sprzeczności interesów, Sprawy Międzynarodowe 1982, Nr 7; W. Lang, J. Wróblewski, S. Zawadzki, Teoria państwa i prawa, Warszawa 1979; C. Rutkowski, Bezpieczeństwo i obronność: strategie koncepcje doktryny, Warszawa 1995; G. L. Seidler, H. Groszyk, J. Malarczyk, A. Pieniążek, Wstęp do nauki o państwie i prawie, Lublin 2001; Słownik terminów z zakresu psychologii dowodzenia i zarządzania, Warszawa 2000; M. Sobolewski, Podstawy teorii państwa, Kraków 1986; W. Stankiewicz, Bezpieczeństwo narodowe a walki niezbrojne, Studium, Warszawa 1991; J. Stańczyk, Współczesne pojmowanie bezpieczeństwa, Warszawa 1996; J. Szmyd, Bezpieczeństwo jako wartość, refleksja aksjologiczna i etyczna, [w:] Zarządzanie bezpieczeństwem, red. P. Tyrała, Kraków 2000; B. Winiarski, Bezpieczeństwo. Arbitraż. Rozbrojenie, Poznań 1928; R. Wróblewski, Podstawowe pojęcia z dziedziny polityki bezpieczeństwa, strategii i sztuki wojennej, Warszawa 1993; R. Zięba, Pojęcie i istota bezpieczeństwa państwa w stosunkach międzynarodowych, Sprawy Międzynarodowe 1989, Nr 10; R. Zięba, Kategoria bezpieczeństwa w nauce o stosunkach międzynarodowych, [w:] Bezpieczeństwo narodowe i międzynarodowe u schyłku XX wieku, red. D. B. Bobrow, E. Haliżak, R. Zięba, Warszawa 1997; C. Znamierowski, Szkoła prawa. Rozważania o państwie, Warszawa 1999.