Załącznik do Uchwały Nr XXIX/185/2017 Rady Powiatu w Biłgoraju z dnia 30 marca 2017 roku PROGRAM ROZWOJU PIECZY ZASTĘPCZEJ W POWIECIE BILGORAJSKIM NA LATA 2017-2019 Biłgoraj 2017
Spis treści Wstęp 3 1. Charakterystyka pieczy zastępczej w Powiecie Biłgorajskim.4 2. Analiza SWOT systemu pieczy zastępczej na terenie Powiatu Biłgoraj skiego 7 3. Cel główny i cele szczegółowe 9 4. Limity zawodowych rodzin zastępczych 9 5. Harmonogram działań 10 6. Partnerzy 14 7. Finansowanie, 14 8. Monitoring i ewaluacja 14 Zakończenie 15 2
Wstęp Każde dziecko ma niezbywalne prawo do ochrony, opieki i wychowania w rodzinie. W naszym kraju prawo to gwarantuje dzieciom Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997, Konwencja o Prawach Dziecka, którą Polska ratyfikowała 7 lipca 1991 oraz Ustawa o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej z dnia 9 czerwca 2011 roku. Czasami, z powodu różnych dysfunkcji środowiska rodzinnego, bezpieczny pobyt dziecka w rodzinie i jego prawidłowy rozwój stają się zagrożone. Wówczas, w myśl Ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej (Dz. U. z 2016 L, poz. 575 z późno zm.), obowiązek stworzenia dziecku odpowiednich warunków życia w rodzinie, a w przypadku, kiedy nie jest to możliwe, zapewnienia mu opieki zastępczej spoczywa na państwie. W związku z tym do zadań gminy należy wspieranie rodzin w zakresie kompetencji opiekuńczo - wychowawczych, tak by mogły one prawidłowo wypełniać swoje funkcje oraz praca z rodziną biologiczną dziecka, które zostało umieszczone w pieczy zastępczej. Na powiatach zaś spoczywa obowiązek organizowania systemu pieczy zastępczej. Ustawa definiuje system pieczy zastępczej jako zespół osób, instytucji i działań mających na celu zapewnienie czasowej opieki i wychowania dzieciom w przypadku, kiedy sprawowanie jej przez rodziców jest z różnych przyczyn niemożliwe. Rolę Organizatora Rodzinnej Pieczy Zastępczej na terenie Powiatu Biłgoraj skiego pełni Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie w Biłgoraju a działania obejmujące promowanie, tworzenie, kwalifikowanie, szkolenie, wspieranie i finansowanie rodzinnych form opieki oraz pomoc usamodzielniającym się wychowankom rodzinnej pieczy zastępczej określa poniższy Program rozwoju pieczy zastępczej w Powiecie Biłgorajskim na lata 2017-2019. Konieczność opracowania i realizacji przez powiaty 3-letnich powiatowych programów dotyczących rozwoju pieczy zastępczej, zawierających między innymi coroczny limit rodzin zastępczych zawodowych wynika z art. 180 pkt 1 wskazanej wyżej ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej. 3
l. Charakterystyka pieczy zastępczej w Powiecie Biłgorajskim Rodzinna piecza zastępcza to forma opieki zastępczej oparta na modelu wychowania rodzinnego, która w wypełnianiu swoich funkcji kieruje się dobrem przyjętego dziecka i poszanowaniem jego praw oraz zapewnieniem mu adekwatnych do jego zdrowia, możliwości i potrzeb warunków rozwoju. W polskim systemie rodzinnej opieki zastępczej funkcjonują: - rodziny zastępcze: spokrewnione, niezawodowe i zawodowe (w tym pogotowia rodzinne i rodziny specjalistyczne) - rodzinne domy dziecka. Na terenie Powiatu Biłgorajskiego obecnie funkcjonuje 62 rodziny zastępcze, w których przebywa 83 dzieci. Są to rodziny spokrewnione i niezawodowe. Wśród naj częstszych powodów umieszczenia dzieci w pieczy zastępczej należy wymienić dysfunkcje rodziny biologicznej takie jak: uzależnienie od alkoholu, niska wydolność I~ opiekuńczo wychowawcza, wyjazd rodziców za granicę i brak zainteresowania losem dziecka, sieroctwo. Tabela 1. Liczba rodzin zastępczych funkcjonujących na terenie Powiatu Biłgorajskiego oraz dzieci w nich umieszczonych z podziałem na typ rodziny w latach 2013-2016 Rodziny zastępcze Rodziny zastępcze Ogółem spokrewnione z dzieckiem niezawodowe Liczba Liczba Liczba Liczba rodzin dzieci rodzin dzieci Rodzin 2013 34 45 23 29 57 74 2014 37 48 24 34 61 82 2015 36 50 23 33 59 83 2016 42 55 25 35 67 90 Dzieci Tabela 2. Liczba dzieci z terenu Powiatu Biłgorajskiego umieszczonych w rodzinach zastępczych na terenie innych powiatów w latach 2013-2016 Rodziny zastępcze Rodziny zastępcze Ogółem spokrewnione z dzieckiem niezawodowe Liczba Liczba Liczba Liczba dzieci Rodzin Dzieci rodzin dzieci rodzin 2013 2 7 3 4 5 11 2014 2 7 5 9 7 16 2015 1 1 5 9 6 10 2016 1 1 6 10 7 11 Jak wynika z powyższych danych, w okresie ostatnich czterech lat na terenie powiatu zaobserwowano nieznaczne wahania liczby dzieci umieszczanych w rodzinach zastępczych oraz liczby rodzin zastępczych. Większość stanowią rodziny zastępcze spokrewnione z dzieckiem, które tworzą dziadkowie lub rodzeństwo dziecka. Należy jednak zaznaczyć, iż 4
w ostatnich latach na terenie naszego powiatu coraz częściej na przyjęcie dziecka do rodziny decydują się osoby obce, nie spokrewnione z dzieckiem. W sytuacji, kiedy pomoc udzielana rodzinie naturalnej nie przynosi efektów oraz nie ma możliwości umieszczenia dziecka w rodzinie zastępczej, dziecko pozbawione częściowo lub całkowicie opieki rodzicielskiej kierowane jest do placówki opiekuńczo - wychowawczej. Na terenie Powiatu Biłgorajskiego funkcjonuje jedna taka placówka - Wioska Dziecięca SOS w Biłgoraju. Jest to placówka niepubliczna typu rodzinnego, prowadzona i współfinansowana przez Stowarzyszenie SOS Wioski Dziecięce w Polsce. Miesięczny koszt utrzymania jednego dziecka ponoszony przez powiat wynosi 3000,00 zł. Poniższa tabela przedstawia liczbę wychowanków Wioski Dziecięcej w Biłgoraju w latach 2013-2016. Tabela 3. Liczba wychowanków Wioski Dziecięcej w Biłgoraju w latach 2013-2016 Rok 2013 2014 2015 2016 Liczba wychowanków 73 92 77 74 W Wiosce Dziecięcej w Biłgoraju przebywa obecnie 4 dzieci pochodzących z Powiatu Biłgorajskiego, natomiast 16 dzieci przebywa w placówkach opiekuńczo - wychowawczych na terenie innych powiatów. Poniższa tabela przedstawia liczbę dzieci z terenu Powiatu Biłgorajskiego umieszczonych w placówkach opiekuńczo - wychowawczych w latach 2013-2016. Tabela 4. Liczba dzieci pochodzących z terenu Powiatu Biłgorajskiego umieszczonych w placówkach opiekuńczo - wychowawczych w latach 2013-2015 Rok 2013 2014 2015 2016 Liczba dzieci 21 21 17 22 J ak wynika z powyższych danych, liczba dzieci z naszego powiatu umieszczonych w placówkach opiekuńczo - wychowawczych utrzymuje się na względnie stałym poziomie. Fakt ten, w połączeniu ze względnie stałą ilością rodzin zastępczych może wskazywać, że praca z rodziną prowadzona przez pracowników socjalnych oraz asystentów rodzin w ramach zadań, które Ustawa o wsparciu rodziny i systemie pieczy zastępczej nakłada na gminy, przynosi zamierzone efekty. W życiu wychowanków pieczy zastępczej szczególnie trudnym okresem jest moment usamodzielnienia, ponieważ często pozbawieni są wsparcia i pomocy ze strony rodziny naturalnej. Dlatego też dzieci, które osiągnęły pełnoletność w rodzinach zastępczych, lub placówkach opiekuńczo-wychowawczych zostają objęte przez Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie pomocą mającą na celu ich życiowe usamodzielnienie i integrację ze środowiskiem. 5
Tabela 5. Liczba pełnoletnich wychowanków rodzin zastępczych korzystających z różnych form pomocy w latach 2013-2016 Formy Pomocy Lata Kontynuowanie nauki Usamodzielnienie Zagospodarowanie 2013 17 1 1 2014 18 2 l 2015 17 3 4 2016 14 5 6 Tabela 6. Liczba pełnoletnich wychowanków placówek opiekuńczo - wychowawczych i młodzieżowych ośrodków wychowawczych korzystających z różnych form pomocy w latach 2013-2016 Lata Formy Pomocy Kontynuowanie nauki Usamodzielnienie Zagospodarowanie 2013 5 2 1 2014 3 2 1 2015 1 l 1 2016 2 1 O Jak wynika z powyższych danych, liczba osób pozostających w procesie usamodzielnienia podlega niewielkim wahaniom. Analizując dokumentację PCPR, wnioskować można, że wychowanków rodzin zastępczych cechuje większa motywacja do kontynuowania nauki i zdobywania wyższego wykształcenia, zaś wychowankowie placówek zwykle osiągają poziom szkoły gimnazjalnej, zawodowej lub średniej. 6
2. Analiza SWOT systemu pieczy zastępczej na terenie Powiatu Biłgorajskiego MOCNE STRONY SŁABE STRONY - wykształcona 1 doświadczona kadra - mała liczba kandydatów do tworzenia realizująca zadania organizatora pieczy rodzinnych form pieczy zastępczej w tym zastępczej, brak "matek" do pracy w Wiosce Dziecięcej - dobra współpraca z funkcjonującymi już SOS, rodzinami zastępczymi, - brak rodzin zastępczych zawodowych, - zapewnienie specjalistycznego poradnictwa - brak mieszkań chronionych dla oraz profesjonalnego wsparcia osobom usamodzielnianych wychowanków rodzin tworzącym pieczę, zastępczych 1 placówek opiekuńczo - - działalność placówki opiekuńczo- wychowawczych, wychowawczej typu rodzinnego - Wioski - niewystarczająca ilość osób pracujących na Dziecięcej SOS, rzecz rodzin zastępczych. - system szkoleń dla kandydatów na rodziny zastępcze prowadzony przez pracowników PCPR, -współpraca jednostek pomocy społecznej z terenu powiatu oraz całego kraju. SZANSE ZAGROŻENIA - stworzenie sprawnego systemu koordynacji - brak koordynacji działań - rozproszenie 1 współpracy instytucji zajmujących SIę podmiotów realizujących zadania wspierania pomocą dziecku i rodzinie na terenie Powiatu rodziny naturalnej oraz rozwoju pieczy Biłgoraj skiego, zastępczej, - pozyskanie środków finansowych ze źródeł - daleka odległość PCPR od miejsca zewnętrznych, zamieszkania rodzin zastępczych, - pozyskiwanie 1 przygotowywanie - stanowisko gmmy polegające na kandydatów na rodziny zastępcze, wstrzymywaniu działań w zakresie - prowadzenie akcji promocyjnych na rzecz umieszczania dzieci w pieczy zastępczej rodzicielstwa zastępczego, z uwagi na konieczność ponoszema - podnoszenie kwalifikacji kadry odpłatności zaangażowanej w działania systemu pieczy - niepełne wdrożenie w gminach nowych zastępczej. rozwiązań prawnych 1 organizacyjnych (asystent rodziny) mających na celu wspieranie rodzin w środowisku, - niewystarczająca współpraca niektórych rodzin z Organizatorem Rodzinnej Pieczy Zastępczej w zakresie rozwiązywania problemów opiekuńczo - wychowawczych. 7
Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie, realizując zadania Organizatora Rodzinnej Pieczy Zastępczej, dąży do stałego rozwoju oraz wdrażania nowych inicjatyw tak, by dzieciom pozbawionym częściowo lub całkowicie opieki rodziców biologicznych zapewnić odpowiednie warunki do życia i rozwoju w rodzinnych formach opieki oraz umożliwić imjak naj szybszy powrót do rodziny naturalnej. Analizując aktualną sytuację w zakresie pieczy zastępczej, na plan pierwszy wysuwają się następujące zadania: - rozwijanie systemu rodzinnej pieczy zastępczej poprzez budowanie pozytywnego wizerunku oraz promowanie idei rodzicielstwa zastępczego, - zwiększenie liczby rodzin zastępczych funkcjonujących na terenie powiatu, ze szczególnym uwzględnieniem rodzin zastępczych zawodowych, zapewnianie wsparcia osobom pełniącym funkcję rodzin zastępczych i wychowankom oraz dostępu do poradnictwa specjalistycznego, - organizowanie grup wsparcia dla rodzin zastępczych, - podnoszenie kwalifikacji osób pracujących na rzecz rodzin zastępczych, - aktywizacja społeczna i pomoc w uzyskaniu zatrudnienia usamodzielniających się wychowanków, - zwiększanie szans dzieci na powrót do rodzin biologicznych poprzez współpracę z gminą - miejscem zamieszkania, - współpraca ze wszystkimi jednostkami i podmiotami tworzącymi system wspierania rodziny. 8
3. Cel główny i cele szczegółowe Cel główny programu: Rozwój i wspieranie rodzinnych form opieki nad dziećmi przebywającymi poza naturalnym środowiskiem rodzinnym oraz pomoc dzieciom objętym zastępczymi formami wychowania w przystosowaniu się do samodzielnego życia na terenie Powiatu Biłgorajskiego. Cele szczegółowe: 1. Promowanie i rozwój rodzinnej pieczy zastępczej. 2. Wspieranie istniejących form pieczy zastępczej. 3. Współpraca i koordynacja działań instytucji pomocy społecznej na rzecz rodzinnej pieczy zastępczej oraz powrotu dzieci do rodziny biologicznej. 4. Organizowanie pomocy i wsparcia w procesie usamodzielniania się i integracji ze środowiskiem wychowanków opuszczających pieczę zastępczą. 5. Podnoszenie poziomu kwalifikacji i doskonalenie kompetencji kadry pracującej na rzecz pieczy zastępczej. 4. Limity zawodowych rodzin zastępczych Ustawa o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej wprowadza obowiązek planowania i limitowania rodzin zastępczych zawodowych funkcjonujących w powiecie. Na podstawie analizy danych dotyczących funkcjonowania pieczy zastępczej oraz uwzględniając realne możliwości finansowe powiatu, ustala się następujący limit rodzin zastępczych zawodowych na lata 2017-2019: Rok 2017 2018 2019 Planowany limit rodzin zastępczych zawodowych domów dziecka 2 2 2 w tym rodzinnych 9
) 5. Harmonogram działań Cel Planowane dzialania Realizatorzy i podmioty Wskaźniki Planowany współpracujące w procesie organizacji pieczy zastępczej termin realizacji l. Promowanie 1.1. Prowadzenie kampanii Powiatowe Centrum Pomocy Liczba kampanii i 2017-2019 i rozwój rodzinnej irifonnacyjnych i działań Rodzinie działań pieczy zastępczej promujących rodzicielstwo zastępcze promocyjnych. 1.2. Organizowanie Dni Powiatowe Centrum Pomocy we Liczba 2017-2019 Rodzicielstwa Zastępczego współpracy ze Stowarzyszeniem zorganizowanych SOS Wioski Dziecięce w Polsce Imprez 1.3. Tworzenie nowych rodzin Powiatowe Centrum Pomocy Liczba nowo 2017-2019 zastępczych - w tym, zgodnie z Rodzinie utworzonych rodzin wyznaczonym limitem na lata 2017 - zastępczych (w tym 2019 rodzin zastępczych rodzin zastępczych zawodowych zawodowych) 1.4. Kwalifikowanie i szkolenie Powiatowe Centrum Pomocy Liczba osób 2017-2019 kandydatów do pełnienia funkcji Rodzinie jako Organizator przeszkolonych i rodzin zastępczych Rodzinnej Pieczy Zastępczej zakwalifikowanych do pełnienia funkcji rodziny zastępczej 10
) ) 2. Wspieranie 2.1. Udzielanie świadczeń Powiatowe Centrum Pomocy Liczba udzielonych 2017-2019 istniejących form finansowych obligatoryjnych i Rodzinie świadczeń o pieczy zastępczej fakul tatywnych charakterze obligatoryjnym fakultatywnym i 2.2. Objęcie rodzin zastępczych Powiatowe Centrum Pomocy Liczba rodzin 2017-2019 opieką koordynatora oraz specjalisty Rodzinie jako Organizator współpracujących z pracy z rodziną Rodzinnej Pieczy Zastępczej koordynatorem oraz specjalistą pracy z rodziną 2.3. Organizowanie spotkań grup Powiatowe Centrum Pomocy Liczba osób 2017-2019 wsparcia dla rodzin zastępczych Rodzinie jako Organizator uczestniczących w Rodzinnej Pieczy Zastępczej spotkaniach oraz liczba spotkań grupy wsparcia 2.4. Organizowanie szkoleń dla osób Powiatowe Centrum Pomocy Liczba 2017-2019 pełniących funkcj ę rodzin Rodzinie jako Organizator przeprowadzonych zastępczych w zakresie podnoszenia Rodzinnej Pieczy Zastępczej szkoleń umiejętności opiekuńczowychowawczych 2.5. Udzielanie specjalistycznego Powiatowe Centrum Pomocy Liczba udzielonych 2017-2019 poradnictwa (psychologicznego, Rodzinie jako Organizator porad, liczba osób prawnego) rodzinom zastępczym Rodzinnej Pieczy Zastępczej objętych poradnictwem 11
) 2.6. Przeprowadzanie ocen rodzin Powiatowe Centrum Pomocy Liczba 2017-2019 zastępczych oraz ocen sytuacj i dzieci Rodzinie jako Organizator przeprowadzonych w rodzinach Rodzinnej Pieczy Zastępczej we ocen współpracy ze szkołami i innymi instytucj ami wspieraj ącymi dziecko i rodzinę 2.7. Przeprowadzanie okresowej Powiatowe Centrum Pomocy Liczba 2017-2019 oceny motywacji i predyspozycji Rodzinie jako Organizator przeprowadzonych osób pełniących funkcję rodziny Rodzinnej Pieczy Zastępczej ocen zastępczej 2.8. Wspieranie rodzin zastępczych Powiatowe Centrum Pomocy Liczba rodzin 2017-2019 oraz dzieci poprzez różne formy Rodzinie jako Organizator objętych taką formą wolontariatu Rodzinnej Pieczy Zastępczej pomocy 3. Współpraca i 3.1. Zwiększenie szans dzieci na Powiatowe Centrum Pomocy Liczba dzieci, które 2017-2019 koordynacja działań powrót do środowiska rodzinnego Rodzinie jako Organizator powróciły do rodziny instytucji pomocy poprzez współpracę z asystentami Rodzinnej Pieczy Zastępczej biologicznej społecznej na rzecz rodzin biologicznych rodzinnej pieczy zastępczej 3.2. Pomoc w kontaktach dziecka Powiatowe Centrum Pomocy Liczba dzieci 2017-2019 z rodziną biologiczną (o ile sąd nie Rodzinie jako Organizator utrzymuj ących postanowi inaczej) Rodzinnej Pieczy Zastępczej regularne kontakty z rodziną biologiczną 12
) 4. Organizowanie 4.1. Pomoc w tworzeniu i realizacji Powiatowe Centrum Pomocy Liczba opracowanych 2017-2019 pomocy i wsparcia w programów usamodzielniania Rodzinie programów procesie pełnoletnich wychowanków w pieczy usamodzielniania się zastępczej i integracji ze środowiskiem 4.2. Wspieranie finansowe osób Powiatowe Centrum Pomocy Liczba osób objętych 2017-2019 wychowanków usamodzielnianych Rodzinie pomocą finansową opuszczających pieczę zastępczą 4.3. Udzielanie pomocy finansowej Powiatowe Centrurn Pomocy Liczba osób objętych 2017-2019 na kontynuowanie nauki i Rodzinie pomocą finansową motywowanie wychowanków do zdobywania wykształcenia 4.4. Umożliwianie osobom Powiatowe Centrum Pomocy Liczba osób objętych 2017-2019 usamodzielnianym dostępu do Rodzinie poradnictwem poradnictwa specjalistycznego (psychologicznego, prawnego, socjalnego) 5. Podnoszenie 5.1. Udział w szkoleniach i Powiatowe Centrum Pomocy Liczba odbytych 2017-2019 poziomu kwalifikacji konferencjach z zakresu pomocy Rodzinie jako Organizator szkoleń, liczba i doskonalenie dziecku i rodzinie Rodzinnej Pieczy Zastępczej przeszkolonych osób kompetencji kadry pracującej na rzecz pieczy zastępczej 13
6. Partnerzy Zgodnie z wytycznymi zawartymi w Ustawie o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie będąc jednocześnie Organizatorem Pieczy Zastępczej w Powiecie Biłgorajskim zobowiązane jest do realizacji zadań, które ujęte zostały w niniejszym programie. Jednakże efektywna i szeroko rozumiana pomoc rodzinie możliwa jest jedynie w przypadku kompleksowego spojrzenia na problemy rodziny, podejmowanie systemowych rozwiązań oraz współpraca wszystkich jednostek i podmiotów zaangażowanych w działania na rzecz wspierania rodziny. Dlatego też zdania określone programem realizowane będą we współpracy z: - ośrodkami pomocy społecznej, - środowiskiem lokalnym, - sądem i organami pomocniczymi, - instytucjami oświatowymi, - placówkami służby zdrowia, - kościołami i związkami wyznaniowymi, - organizacjami pozarządowymi. 7. Finansowanie Działania ujęte w Powiatowym Programie Rozwoju Pieczy Zastępczej w Powiecie Biłgorajskim na lata 2017-2019 finansowane będą ze środków własnych Powiatu oraz dotacji celowych i środków pozabudżetowych pozyskiwanych z innych źródeł. 8. Monitoring i ewaluacja programu Monitorowanie programu na każdym jego etapie odbywać SIę będzie poprzez systematyczne zbieranie informacji na temat stanu realizacji zadań oraz potrzeb wyłaniających się w związku z tą realizacją. Na działania monitorujące składać się będzie kontrola bieżąca, czyli ocena sposobu realizacji poszczególnych zadań oraz kontrola końcowa - sprawdzenie czy wytyczone cele zostały zrealizowane. Ocena realizacji oraz skuteczności programu opierać się będzie na analizie jakościowej i ilościowej założonych wskaźników, określających stopień realizacji zakładanych celów. Otrzymane w ten sposób dane posłużą do dalszego planowania oraz ewentualnej modyfikacji działań tak, by jak najefektywniej i najpełniej rozwijać i wspierać rodzinne formy opieki nad dziećmi na terenie Powiatu Biłgorajskiego. Uzyskane dane w formie sprawozdań będą stanowić element składowy rocznych sprawozdań z działalności Powiatowego Centrum Pomocy Rodzinie w Biłgoraju. Niniejszy Program rozwoju pieczy zastępczej ma charakter otwarty i elastyczny. Pojawienie się nowych możliwości organizacyjnych lub prawnych czy też zidentyfikowanie nowych potrzeb społecznych będzie uzasadniało uzupełnienie Programu o nowe zapisy. 14
Zakończenie Niniejszy Program rozwoju pieczy zastępczej został opracowany na podstawie Ustawy z dnia 9 czerwca 2011 roku o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej. Stanowi próbę wyznaczenia jak najlepszych kierunków działań w środowisku lokalnym, których celem jest nieustanny rozwój i wspieranie rodzinnych form opieki nad dziećmi poza naturalnym środowiskiem rodzinnym oraz pomoc dzieciom objętym zastępczymi formami wychowania w przystosowaniu się do samodzielnego życia na terenie Powiatu Biłgorajskiego. Realizacja wyznaczonych celów możliwa będzie we współpracy i współdziałaniu Powiatowego Centrum Pomocy Rodzinie ze środowiskiem lokalnym, rodzinami zastępczymi oraz podmiotami i jednostkami działającymi na rzecz wspierania rodziny. Podejmowane działania są ukierunkowane na promowanie i rozwój rodzinnej pieczy zastępczej, wspieranie już istniejących form pieczy zastępczej oraz wspieranie procesu usamodzielniania wychowanków opuszczających różne formy pieczy zastępczej, wskazane są także propozycje konkretnych form działań. 15