Konferencja Prasowa Nigeria - Pokój a nie wojna Gość: Arcybiskup Ignatius Ayau Kaigama Przewodniczący Konferencji Episkopatu Nigerii Metropolita Jos Pomoc Kościołowi w Potrzebie 11 grudnia 2014 r. 1
System polityczny Republika Federalna Nigerii działa na modelu Stanów Zjednoczonych. Oficjalna dewiza Nigerii brzmi: Pokój i jedność, siła i postęp. Na czele państwa stoi Prezydent, podobnie jak w USA i Francji. Od kwietnia 2011 r. prezydentem jest Goodluck Ebele Jonathan, chrześcijanin; wiceprezydentem jest Namadi Sambo, muzułmanin. Funkcje te podlegają rotacji w każdych wyborach, co oznacza, że w 2015 roku prezydentem będzie muzułmanin, a wiceprezydentem chrześcijanin. Przy okazji wyborów istnieje coraz większa obawa, że ten sposób wyboru nie wejdzie w życie. Obecna sytuacja źle wróży na najbliższe miesiące i lata. Podobnie, jak to ma miejsce w wielu krajach, w Nigerii istnieje ogromna przepaść pomiędzy tym, co jest zapisane w konstytucji i praktyką, jaka jest stosowana w kraju. Przyczyny takiego stanu rzeczy są następujące: realna władza spoczywa w rękach drobnych królów (Obas), którzy mają ostateczny głos; plemienne księstwa, zespolone pod brytyjskimi rządami kolonialnymi (1860-1960) w rzeczywistości rzadko akceptują prawo tworzone przez rząd centralny; rywalizacja polityczna i religijna; wysoki poziom korupcji całej politycznej klasy także w niektórych przypadkach religijne wspólnoty przeciwstawiają się wszelkim staraniom wprowadzenia demokratycznych zasad. Trwa obecnie ogólnonarodowa dyskusja, czy demokracja jest tą formą struktury politycznej, która jest najlepsza dla tego najbardziej zaludnionego państwa w Afryce. Wspólnoty wyznaniowe Chrześcijanie: W latach 1999-2012 r. miał miejsce szybki wzrost działalności charyzmatycznych grupy zielonoświątkowców, zwłaszcza Odkupiony Chrześcijański Kościół Boży, Kościół Żywej Wiary Kaplica Zwycięzców, Prezbiteriański Kościół Nigerii i Ewangeliczny Kościół Zachodniej. Te grupy przyciągnęły do siebie setki tysięcy nowych członków, większość z nich odrzuciła tradycyjne wyznania chrześcijańskie (katolickie i protestanckie). Wspólnoty muzułmańskie: Zdecydowana większość (90 %) są to sunnici (Malik, Szafici, Salafici). Jednakże na nauczanie i praktyki islamu mają wpływ także mniejszości takie, jak sufi i szyici. Rosnący wpływ mają muzułmańskie sekty takie, jak: Braterstwo Mouride, Quranists i Ahmadiyya Muslims. Oficjalnie uznanym duchowym przywódcą wszystkich muzułmanów jest dwudziesty sułtan Sokoto, Sa'adu Abubakar. Wpływ sułtana jest jednak osłabiony przez to, że mieszka daleko na północnym - wschodzie kraju, gdzie temperatury są wysokie, a drogi bardzo złe. Dodatkowym 2
problemem jest słaba łączność internetowa w tej części kraju. Mimo, że usiłuje on służyć sprawie pokoju między religiami, to często sprzeczne wypowiedzi i wskazówki sułtana powodują raczej więcej zamieszania niż harmonii między różnymi wyznaniami. Nawet wtajemniczonym, trudno jest dokładnie zgłębić, jakie stanowisko wśród różnych idei politycznych i religijnych jest forsowane przez obecnego sułtana, wykształconego na Oksfordzie, dr Abubakara. Wpływa to bardzo na stabilność wewnętrzną kraju. Patrząc na szeroki wachlarz ruchów i odłamów religijnych w odniesieniu do położenia geograficznego kraju można powiedzieć, że: Północ: Tereny te zamieszkałe są głównie przez muzułmanów (80 %). Grupy te odznaczają się radykalizmem - są to terrorystyczne grupy Boko Haram, Maitatsine (od imienia radykalnego islamskiego kaznodziei 1971-1984), Darul Islam (Prawdziwy Islam) i od 2012 roku Hezbollah (sterowany z Iranu i Libanu), a także różne inne grupy oparte na islamie. Terror i ucisk doprowadziły do gwałtownego spadku liczby katolików i protestantów, którzy uciekli z tego regionu. Od 2012 r. nastąpiło gwałtowne pogorszenie się sytuacji. Centralna Nigeria: Obszary te zamieszkałe są przez katolików, protestantów, muzułmanów, mniejsze grupy i odłamy religijne. Ostatnio grupy zielonoświątkowe stały się bardziej aktywne. W tym regionie nastąpił również wzrost islamskiego radykalizmu, potwierdzony nasilonymi zamachami terrorystycznymi. Zachód: Teren ten zamieszkuje lud afrykański Jorubowie. Są to bardzo pobożni ludzie. Oprócz chrześcijaństwa i islamu praktykują również swoje własne tradycje religijne. Najważniejszą z nich jest kult Orisza (mieszanka religii pogańskich i mitologicznego nieba). Z tego regionu pochodzi największa liczba przywódców Zielonoświątkowców. Południe i południowy - wschód: W Igbos i Ijaws, na żyznym terenie wokół Delty Nigru mieszkają głównie chrześcijanie, 60% z nich to katolicy, a 30 % to anglikanie Kościoła Nigeryjskiego. Ten region zamieszkuje największa liczba Żydów (1,2 %). Jest tu również obecny w kościołach i meczetach, w formie szczątkowej, starożytny kult Igbo Odinani. Również i tu mamy do czynienia z gwałtownym rozwojem radykalizmu islamskiego z powodów finansowych. Na tych terenach znajduje się wiele surowców mineralnych (m.in. ropa naftowa). Bardzo niestabilna sytuacja pod względem bezpieczeństwa Nigeria ma tyle rządów, ile plemion, dialektów i religii - w sumie 3000. Jest to szczególnie widoczne w sytuacji, gdy kraj próbuje zwalczać przemoc, gangi i motywowany religijnie terroryzm. Policja i armia są w dużej mierze skorumpowane, dlatego niezwykle trudne jest zwalczanie przemocy. W wielu atakach na społeczność chrześcijańską, w widoczny sposób policja i wojsko pomagają terrorystom. Przykładowo w lipcu 2012 r. szef krajowego wydziału do zwalczania terroryzmu został aresztowany w obozie szkoleniowym Al-Kaidy na terenie Pakistanu. W rezultacie działania terrorystyczne islamistów wobec chrześcijan, a także w coraz większym stopniu wobec liberalnych muzułmanów są rzadko dokładnie badane, a winni nie są karani. Istnieją dowody, że podejrzani zostają zatrzymywani, a potem potajemnie zwalniani po zapłaceniu okupu. W innych przypadkach są oni umieszczani w pseudo-więzieniach, z których ich wspólnicy są w stanie łatwo ich uwolnić. Od lipca 2012 r. do sierpnia 2013 r. było 31 tego rodzaju zgłoszonych przypadków. Praktyki religijne i tolerancja religijna Chociaż art. 38 Konstytucji nigeryjskiej jednoznacznie mówi o wolność religijnej i zakazie dominacji jednej religii (art. 10), to jednak prawie wszystkie przepisy prawa są w praktyce nieprzestrzegane - zarówno w odniesieniu do miejsca zamieszkania, obowiązku szkolnego, urzędów publicznych lub wolności jednostki ludzkiej, jak choćby dotyczące odzieży, picia piwa (lub innego alkoholu), itp. W latach 2012-2013 miały miejsce 44 ataki islamistów na restauracje i puby, gdzie było serwowane piwo. Zginęło w nich około 104 osoby (liczba rannych nie jest praktycznie rejestrowana). Wszystkie dochodzenia w tych sprawach zostały umorzone z powodu braku dowodów. Jeśli chodzi o najważniejsze stanowiska publiczne, to jedynymi kandydatami rekomendowanymi są wyłącznie muzułmanie. 3
Nawrócenie muzułmańskiej kobiety lub mężczyzny na chrześcijaństwo może zakończyć się śmiercią. Najczęściej taka osoba poddana jest ostracyzmowi przez społeczność lokalną i musi opuścić dany teren. Chociaż prawo szariatu ma teoretycznie i zgodnie z konstytucją odnosić się jedynie do muzułmanów, to jest ono również nieoficjalnie stosowane do nie-muzułmanów. Skargi w tej sprawie są rzadko rozpatrywane pozytywnie, ponieważ sędziowie i prawnicy są często również radykalnymi muzułmanami lub skorumpowanymi urzędnikami, którzy zostali przekupieni. Szczególnie niebezpieczne dla umiarkowanych muzułmanów i chrześcijan wszystkich wyznań jest tzw. prawo o bluźnierstwie, które można wykorzystać do atakowania prawie każdego niewygodnego człowieka i skutecznie wykluczyć go ze społeczeństwa. W 2012 r., w regionach z dominacją islamu miało miejsce (wg. szacunków Human Right Watch) 200 procesów opartych na prawie o bluźnierstwie, prowadzonych na poziomie lokalnym. Bardzo widoczny jest dramatyczny ucisk chrześcijan, przede wszystkim w północnych prowincjach Bauchi, Kano, Borno, Adamawa, Gombe, Kaduna, Katsina i innych. W październiku 2012 r. samobójczy zamach bombowy podczas porannej mszy św. w kościele św. Rity, w stanie Kaduna, spowodował śmierć czterech osób i ranił 160 osób. W czerwcu tego samego roku 4 kościoły zostały spalone podczas ataku w Borno, najprawdopodobniej przeprowadzonego przez Boko Haram. Zaledwie sześć tygodni później w tym samym stanie, islamscy ekstremiści zostali oskarżeni o podcięcie gardła 44 mieszkańcom, głównie chrześcijanom z miejscowości Dumba. W marcu 2014 r. co najmniej 100 osób zginęło w atakach na chrześcijańskie wioski w pobliżu Kaduna, przeprowadzonych przez prawdopodobnie muzułmańskich bojówkarzy. Te relacje pochodzące od świadków aktów przemocy i ucisku wobec chrześcijan naświetlają skalę cierpienia. W jednym ze świadectw niepełnosprawny mężczyzna z północnej Nigerii mówił o swoim przerażeniu po tym, jak został zmuszony do patrzenia jak ekstremiści dokonują wielu aktów okrucieństwa. Mężczyzna na wózku pozostał, gdy pracownicy i studenci niższego seminarium św. Józefa w Shuwa, stan Adamawa, uciekli ratując swoje życie, ponieważ spodziewano się ataku bojówkarzy Boko Haram. Gdy został znaleziony przez partyzantów i wieziony na wózku inwalidzkim, to budynki były już podpalone. Zapytano go, czy chce zrezygnować ze swojej wiary chrześcijańskiej. Patrzył bezradnie, jak czterech ochroniarzy zostało zastrzelonych. Później powiedział przedstawicielom PKWP: Boko Haram ma bardzo jasny cel - walczyć z chrześcijanami i rządem. Próba wyjaśnienia konfliktu międzyreligijnego Nieodłącznym elementem kryzysu jest bezpodstawna nienawiść do innych religii - nienawiść zakorzeniona w: nieznajomość prawdziwego orędzia innych religii; umyślnym podawaniu przez radykalnych duchownych chrześcijańskich i muzułmańskich nieprawdziwych informacji; alienacji spowodowanej przez zagranicznych misjonarzy, zwłaszcza przez ruchy zielonoświątkowe, które zwykle obrażają muzułmanów przez swoje prowokacyjne hasła. Iran, Arabia Saudyjska i Sudan wysyłają radykalnych duchownych, którzy rozpowszechniają kłamstwa i nienawiść wobec chrześcijan (ponieważ czczą bożków i zniekształcili przesłanie Biblii); łączenie religii z interesami gospodarczymi. Pomoc gospodarcza i społeczno-charytatywna jest środkiem do wywierania nacisku i przygotowanie nowego rynku zbytu dla Chin, USA, Iranu i Turcji ; nierozwiązane problemy związane z prawem do ziemi pochodzące jeszcze z epoki kolonialnej, które w rzeczywistości mają poza religijne podłoże, ale które powodują różnego rodzaju szkody dla wierzących. Głównym problemem nie tylko dla Nigerii, ale całego tego regionu, jest ideologicznie napędzany strategiczny plan narzucenia bezkompromisowego islamu przez subsaharyjską Afrykę, finansowany głównie przez pieniądze pochodzące ze sprzedaży ropy naftowej przez Arabię Saudyjską i inne kraje radykalnie islamskie. Świadectwa z całego regionu wskazują wyraźnie na celową politykę narzucania prawa szariatu (we wszystkich północnych krajach Afryki) i celowe propagowanie nienawiści religijnej (jako środka wiodącego do celu) lub pozbywanie się chrześcijan na tym terenie i ustanawianie Państwa Islamskiego (zdeklarowany cel Boko Haram i innych radykalnych grup islamistycznych). Ma to kluczowe znaczenie dla rozumienia kryzysu w Nigerii. Skala uzbrojenia 4
islamskich grup, rozrost ideologii wojującego islamu i nietolerancji wewnątrz wcześniej pokojowych społeczności to tylko niektóre z oznak ogromnej zmiany, odzwierciedlające trendy regionalne, a nawet globalne. Wszystkie te czynniki wyjaśniają, dlaczego pozornie drobna niezgoda może doprowadzić do nieproporcjonalnej reakcji. Te punkty zapalne stają się z kolei podstawą do ataków odwetowych. Ma to tragiczne konsekwencje dla jednostki i społeczeństwa. Wzrastająca liczba grup terrorystycznych i działań terrorystycznych Oprócz ekstremistycznej grupy Boko Haram ( nazwa tłumaczona jest jako Edukacja zachodnia jest grzechem ), aktywne są również organizacje o nazwie Darul Islam i Hezbollah. Boko Haram jest odpowiedzialna, zgodnie z jej własnymi szacunkami, za śmierć co najmniej 32 000 osób i napadów, oprócz podpalenia 120 chrześcijańskich kościołów różnych wyznań. Większość ofiar to chrześcijanie. Jednak od niedawna nastąpił również wzrost ataków na muzułmanów i muzułmańskich duchownych oraz niszczenia meczetów co jest traktowane jako ostrzeżenie. Grupy terrorystyczne Darul Islam i Hezbollah specjalizują się przede wszystkim w zasadzkach i atakach na banki i obiekty związane z bezpieczeństwem państwa (składy broni, posterunki policji i bazy wojskowe). Te ataki od połowy lipca 2012 r. do października 2013 r. spowodowały śmierć około 400 osób. Prawie każdego dnia policja i inne służby bezpieczeństwa powtarzają, że mają pod kontrolą zagrożenie terrorystyczne, ale raz po raz wydarzenia ukazują całkiem coś innego. Ludzie mieszkający na terenach objętych kryzysem mówią, że ich zaufanie do aparatu bezpieczeństwa państwa jest całkowicie zniszczone. Frustracja chrześcijan pogłębia się coraz bardziej Pomimo wszystkich apeli przywódców duchowych, aby nie dokonywać odwetu, wielu chrześcijan w regionach dotkniętych rebelią traci cierpliwość. Niektórzy z nich, a przede wszystkim młodzi ludzie, czują, że nie mają innego wyjścia, jak tylko wziąć sprawy w swoje ręce. W grudniu 2013 r. Najwyższa Rada Szariatu oskarżyła chrześcijan o prowadzenie wojny przeciwko religii islamskiej. Dr Ibrahim Datti Ahmad, sekretarz generalny Rady, który utrzymuje, że chrześcijanie popełniają przestępstwa, w tym napadają na kościoły powiedział: Od pewnego czasu pojawiły się liczne przypadki zaangażowania chrześcijan w prowadzenie akcji terrorystycznych, ale takie przypadki nie są badane przez policję nawet w przypadku, gdy chrześcijanie zostali złapani przez policję na gorącym uczynku. Dialog międzywyznaniowy i wysiłki na rzecz pokoju i zgody Obok wzrostu aktów terroru, pojawiają się także liczne wysiłki, aby ograniczyć motywowaną religijnie przemoc. Jednakże, jeśli widać jakieś częściowe sukcesy na tym polu, to mają one raczej zasięg lokalny. Stworzenie trwałego pokoju religijnego w Nigerii wymaga długiego czasu na dokonanie pojednania, napisał dr Ahmed Lehmu, naukowiec z Uniwersytetu Oxford. W dniu 6 stycznia 2012 r., w reakcji na straszną zbrodnię dokonaną przez Boko Haram, która kosztowała życie setek ludzi po obu stronach, chrześcijanie i muzułmanie odbyli szereg wspólnych czuwań modlitewnych w Kano, na północy kraju. Próbując usunąć zło z korzeniami, służby bezpieczeństwa państwa zaczęły monitorować kazania w meczetach i kościołach. Sami kaznodzieje muszą uzyskać wcześniej zgodę władz państwowych na głoszenie kazań. Może to powstrzyma rozprzestrzeniania się wiadomości, które mogą zachęcać ludzi do konfliktów religijnych. Sytuacja w zakresie wolności religijnej wyraźnie się pogorszyła w analizowanym okresie. Prześladowania chrześcijan różną się w zależności od regionu. W stanach leżących na północy kraju (zwłaszcza Kano, Kaduna, Bauchi, Gombe, Yobe, Katsina) praktycznie wszyscy chrześcijanie cierpią z powodu islamskiego terroru lub żyją ciągle w niebezpieczeństwie, że mogą zostać zabici, wyrzuceni ze swoich domów, okradzeni lub zgwałceni. Niżej na południe takie zjawiska nie są już tak wyraźnie widoczne - z wyjątkiem stanu Nassarawa. Prześladowcy nie robią różnicy między wyznaniami dopóki nie chodzi o chrześcijaństwo. Szacuje się w przybliżeniu, pomiędzy 2001 r. a październikiem 2013 r. zostało zabitych 32 000 chrześcijan, przy czym 12 000 chrześcijan zginęło w okresie od 2011 r. do października 2013 r. 5
Arcybiskup Ignatius Ayau KAIGAMA - Urodzony 31 lipca 1958 r. w Kona w stanie Taraba w Nigerii; - W latach 1964-1970 uczęszczał do szkoły podstawowej św. Patryka w Kona; - W 1975 r. ukończył Niższe Seminarium św. Piotra w Yola; - Od 1976 r. uczył się w Wyższym Seminarium św. Augustyna w Jos; - 6 czerwca 1981 r. został wyświęcony na kapłana; - W 1988 r. uzyskał magisterium, a w 1991 r. doktorat z teologii duchowości na Papieskim Uniwersytecie Gregoriańskim w Rzymie. Jako kapłan pracował w kilku parafiach w diecezji Yola. 23 kwietnia 1995 r. został pierwszym biskupem diecezji Jalingo. 22 czerwca 2000 r. został arcybiskupem Jos i urząd ten sprawuje do dzisiaj. Jest też przewodniczącym Konferencji Biskupów Katolickich Nigerii i I wiceprzewodniczącym Regionalnej Konferencji Episkopatu Afryki Zachodniej (RECOWA). W przeszłości był przewodniczącym Międzyreligijnej Rady ds. Pokoju i Harmonii w stanie Plateau oraz przewodniczącym Chrześcijańskiego Stowarzyszenia Nigeryjskiego (CAN) w tymże stanie. Jest autorem m.in. zbioru wystąpień nt. pokoju pt.: Peace, Not War (Pokój, a nie wojna). 6
W okresie sprawozdawczym październik 2012 r. czerwiec 2014 r., globalna wolność religijna weszła w okres poważnego kryzysu, a raport potwierdza medialne postrzeganie rosnącej fali prześladowań mających na celu zmarginalizowanie społeczności religijnych. Raport Wolność religijna w świecie. Raport 2014 ukazuje, że wolność religijna jest zagrożona w prawie 60 % krajów na całym świecie, a to oznacza poważny sygnał wysłany rządom i przywódcom religijnym jako ogromny i palący problem, którego nie można dłużej ignorować. Raport Papieskiego Stowarzyszenia Pomoc Kościołowi w Potrzebie, opracowany przez dziennikarzy, naukowców i komentatorów, ujawnia niepokojące obawy ludzi wiary w 116 ze 196 krajów świata. Obejmuje on wydarzenia od jesieni 2012 r. do lata 2014 r. Analizując wszystkie grupy religijne stwierdza, że tam, gdzie sytuacja w zakresie wolności religijnej uległa zmianie, to prawie zawsze była to zmiana na gorsze. W analizowanych 196 krajach pogarszające się warunki wolnego wyznawania wiary są odnotowane w 55 państwach (28 %). Tylko 6 ze 196 krajów - Iran, Zjednoczone Emiraty Arabskie, Kuba, Katar, Zimbabwe i Tajwan - zostały uznane za kraje, gdzie sytuacja nieco się poprawiła, ale i wśród nich 4 kraje pozostają sklasyfikowane jako miejsca o wysokim lub średnim poziomie prześladowań. Raport określa 20 krajów jako kraje o wysokim stopniu nietolerancji religijnej lub aktywnego prześladowania. Spośród nich w 14 krajach mamy do czynienia z prześladowaniami religijnymi, które są związane z ekstremistycznym islamem. Są to Afganistan, Republika Środkowej Afryki, Egipt, Iran, Irak, Libia, Malediwy, Nigeria, Pakistan, Arabia Saudyjska, Somalia, Sudan, Syria i Jemen. W pozostałych 6 krajach prześladowania religijne związane są głównie z istnieniem w nich systemów autorytarnych. Są to Birma (Myanmar), Chiny, Erytrea, Korea Północna, Azerbejdżan i Uzbekistan. John Pontifex, współautor Raportu (Sekcja Angielska PKWP), powiedział: W okresie, jaki Raport przedstawia, globalna wolność religijna weszła w okres poważnego kryzysu, a Raport potwierdza medialne postrzeganie rosnącej fali prześladowań mających na celu zmarginalizowanie społeczności religijnych. Raport, jaki sporządziliśmy, wskazuje, że wielu z tych, którzy są u władzy - rządy i przywódcy religijni niemal cały czas nie stara się stanąć w obronie wolności religijnej, a tym samym nikt nie stoi na straży fundamentalnego prawa do wolności religijnej. Łamanie praw zwykłego człowieka od groźby masakry na Bliskim Wschodzie do dyskryminacji w miejscu pracy w krajach zachodnich - są bezpośrednim wynikiem naruszeń wolności religijnej. Naszym obowiązkiem jako organizacji katolickiej jest nie tylko stanąć w obronie 7
chrześcijan cierpiących z powodu naruszenia wolności religijnej, ale też w obronie ludzi wszystkich wyznań. W przedmowie Raportu dr Paul Bhatti, brat Shahbaza, federalnego ministra do spraw mniejszości w Pakistanie, który został zamordowany w 2011 r., pisze: Wolność religijna jest ze swej natury prawem dla wszystkich, wspólnym nam wszystkim, dlatego rekomenduję Raport Pomocy Kościołowi w Potrzebie pt. Międzynarodowa Wolność Religijna w Świecie 2014, aby przyjrzeć się i ocenić sytuację w szerokim przekroju grup wyznaniowych w krajach na całym świecie. W ten sposób ten Raport wzywa ludzi do przemyślenia na nowo tego podstawowego prawa, które jest kluczowe dla wolnego, sprawiedliwego i kwitnącego społeczeństwa". Stwierdza on następnie, że: To jest najbardziej krytyczna potrzeba chwili w podzielonym świecie, gdzie w niektórych regionach życie religijne się odradza, a w innych mamy do czynienia z obojętnością religijną i ateizmem. Raport zauważa również inne tendencje, w tym: wzrost nietolerancji religijnej i agresywny ateizm w Europie Zachodniej; duże fale przemieszczenia się ludności z powodu prześladowań religijnych, zwłaszcza na Bliskim Wschodzie; niepokojący wzrost incydentów antysemickich w Europie; rosnący analfabetyzm religijny wśród decydentów politycznych Zachodu sprawia, że dochodzi do nieporozumień w dziedzinie polityki zagranicznej. Po stronie pozytywów Raport podaje szereg przykładów religijnej współpracy; jednak były one często wynikiem inicjatyw lokalnych, a nie postępu na poziomie władz rządowych. Peter Sefton-Williams, przewodniczący Komitetu Redakcyjnego Raportu, podaje w jego podsumowaniu główne wnioski: Jasną nauką płynącą z tego Raportu jest to, że istnieje pilne wezwanie do odwrócenia tendencji nastawionej na przemoc i ucisk skierowany przeciw mniejszościom religijnym, a przede wszystkim jest to wezwanie dla samych wspólnot religijnych Istnieje konieczność, aby wszyscy przywódcy religijni korzystali ze swoich ambon i mediów i głośno wyrażali swój sprzeciw wobec przemocy inspirowanej religijnie, i ponownie potwierdzili swoje poparcie dla tolerancji religijnej. To staje się w obecnej sytuacji coraz pilniejszą potrzebą. 8