Raport badania fokusowego ewaluującego poziom wdrożenia modelu współpracy administracji publicznej i organizacji pozarządowych w Gminie Skierbieszów Termin badania fokusowego: 25 czerwiec 2015 Model współpracy administracji publicznej i organizacji pozarządowych opiera tytułową współpracę na trzech płaszczyznach: Współpraca jednostek samorządu terytorialnego i organizacji pozarządowych w zakresie tworzenia polityk publicznych, Współpraca jednostek samorządu terytorialnego i organizacji pozarządowych w zakresie realizacji zadań publicznych oraz Infrastruktura współpracy, tworzenie warunków do społecznej aktywności. Podczas badania fokusowego każdą z w/w płaszczyzn zanalizowano wg. jednolitego schematu za pomocą analizy jej części składowych tzw. obszarów i weryfikacji poprzez dialog, swobodną rozmowę, spełnienia wskaźników modelu, które stanowią podstawę pomiaru tego: czy i w jakim zakresie realizowana jest współpraca na danym obszarze. Pierwszą badaną płaszczyzną modelu współpracy jednostek samorządu terytorialnego oraz organizacji pozarządowych w Gminie Skierbieszów była Współpraca jednostek samorządu terytorialnego i organizacji pozarządowych w zakresie tworzenia polityk publicznych. Zgodnie z modelem politykę publiczną rozumiemy, jako: sumę systemowych i porządkowych działań, które podejmowane są dla rozwiązywania najważniejszych problemów, które dotykają mieszkańców lokalnych społeczności. Płaszczyzna zawiera opis rozwiązań, które dotyczą udziału organizacji pozarządowych i władz samorządowych w kształtowaniu polityk publicznych, strategii (długofalowych zamierzeń dotyczących celów i realizacji polityk) i programów (bieżących i wieloletnich planów działań podporządkowanych strategiom). W ramach płaszczyzny wyszczególniono sześć obszarów. Na podstawie badania i opinii jego uczestników wykazuje się, iż istnieje współpraca samorządu terytorialnego i organizacji pozarządowych przy diagnozowaniu lokalnych problemów i wyzwań (1 obszar), jako że samorząd dysponuje wskaźnikami diagnozy społeczności (m.in. danymi nt. bezrobocia, warunków mieszkaniowych, aktywności obywatelskiej) jak również istnieje wspólny samorządowo/pozarządowy zespół ds. diagnozowania problemów lokalnych. Przykładami takiego zespołu na obszarze Gminy jest Gminna Komisja ds. Rozwiązywania Problemów Alkoholowych. Ponadto samorząd terytorialny i organizacje pozarządowe wzajemne informują się o planach, zamierzeniach i kierunkach działań (2 obszar) poprzez strony internetowe jednostek samorządowych oraz organizacji pozarządowych czy też Biuletyn Informacji Publicznej (BIP) Urzędu Gminy Skierbieszów. Samorząd dysponuje lokalną bazą teleadresową organizacji działających na swoim terenie i jest ona na bieżąco aktualizowana w sytuacji pojawienia się nowych podmiotów na obszarze gminy. 1
W wyniku działań projektowych, które spowodowały znaczne uaktywnienie się wielu podmiotów zarówno formalnych jak i nieformalnych Wójt, Wice Wójt oraz osoba odpowiedzialna w Gminie za współpracę z organizacjami pozarządowymi podjęli decyzję o przebudowie strony internetowej pod kątem organizacji pozarządowych. Dotychczas na stronie Gminy swoją przestrzeń miała jedyna aktywnie funkcjonująca organizacja Fundacja św. Kiliana, a pozostałe podmioty mogły zgłaszać zapotrzebowanie na umieszczanie konkretnych informacji, które później znajdowały się na stronie www Gminy. Planowana przebudowa będzie zawierała pod zakładki wszystkich organizacji, dział aktualności oraz newsletter, który będzie wysyłał do wszystkich zgłoszonych bieżące informacje oraz inicjatywy gminne. Na obszarze Gminy Skierbieszów samorząd terytorialny i organizacje pozarządowe współtworzą strategie i programy realizacji polityk publicznych oraz rozwiązań instytucjonalnych (3 obszar). Dotychczasowo na obszarze Gminy ze względu na funkcjonowanie jednego podmiotu nie było regularnych spotkań między samorządem oraz organizacjami, natomiast w wyniku działań projektu zaplanowane zostały takie spotkania w celu wspólnego opracowania Programu Współpracy Samorządu z Organizacjami Pozarządowymi na 2016 r. W gminie istnieje sposób postępowania, procedura tworzenia strategii, programów, planów, pozwalający organizacjom na zgłaszanie własnych projektów uchwał, a tym samym na wpływanie na kształt polityk publicznych. Dzieję się to poprzez Program Konsultacji Społecznych, który powstał i jest praktykowany od 2013 r. Dotychczas NGO i grupy nieformalne ze względu na swój młody staż nie miały możliwości uczestniczyć w konsultacjach, ale wszystkie obecnie istniejące NGO deklarują uczestnictwo w przyszłych konsultacjach. Badani reprezentanci NGO wskazywali, że ich chęć uczestnictwa wynika również ze wzrostu świadomości, który jest wynikiem działań animatora współpracy w ramach projektu Wspólnie na Zamojszczyźnie. Badani stwierdzili, że większość planów, strategii i programów jest konsultowana z organizacjami pozarządowymi, kształt dokumentów, uchwał opisujących lokalne polityki podlega konsultacjom, co najmniej dwojakiego rodzaju (m.in. konsultacjom pisemnym, badaniu ankietowemu oraz wysłuchaniu), natomiast wyniki tych konsultacji dotychczasowo nie były publikowane na stronie BIP Urzędu Gminy Sitno. Samorząd i NGO współpracują przy wdrażaniu polityk publicznych (5 obszar), jest to widoczne poprzez fakt istnienia rocznego programu współpracy z organizacjami pozarządowymi, w którym ujęte są również zasady współpracy przy realizacji lokalnych polityk publicznych, który był tworzony metodą warsztatową, wspólnie przez przedstawicieli I i III sektora. Tworząc polityki publiczne, organizacje współpracują z samorządem w ramach komisji konkursowych, które każdorazowo powoływane są zarządzeniem. Organizacje pozarządowe uczestniczą w ocenie realizacji polityk i programów (6 obszar). Plany, strategie, programy są opracowywane tak, żeby była możliwa ich ewaluacja według wcześniej przyjętych wskaźników, czego przykładem jest m.in. Organizacje monitorują oraz uczestniczą w ewaluacji planów, strategii i programów. Samorząd nie upowszechnia wyników ewaluacji realizowanych przez siebie lokalnych polityk publicznych natomiast na żądnie zainteresowanych osób możliwy jest wgląd w dokumenty. 2
Drugą badaną płaszczyzną modelu współpracy jednostek samorządu terytorialnego oraz organizacji pozarządowych w Gminie Skierbieszów była Współpraca samorządu z organizacjami pozarządowymi w zakresie realizacji zadań publicznych. Zgodnie z modelem zadania publiczne to działania, które podejmuje administracja samorządowa w ramach ustaw określających zakres ich kompetencji. Płaszczyzna zawiera opis współpracy samorządu z organizacjami pozarządowymi przy realizacji zadań publicznych z wykorzystaniem różnych form współpracy finansowej i niefinansowej. Współpraca samorządu z organizacjami pozarządowymi odbywa się w trzech obszarach: Realizacja zadań publicznych z wykorzystaniem form finansowych (I obszar), Realizacja zadań publicznych z wykorzystaniem form niefinansowych (II obszar), Partnerstwo projektowe w realizacji zadań publicznych (III obszar). W ramach pierwszego obszaru II płaszczyzny Gmina Skierbieszów spełnia wszystkie określone w modelu wskaźniki minimalne. Uczestnicy badania (reprezentujący zarówno I jak i II sektor) jednomyślnie stwierdzili, iż organizacje pozarządowe wykonują powierzane im zadania publiczne według ustalonych standardów. Gmina podpisuje nie wieloletnie, a roczne umowy na realizację zadań publicznych, co wynika faktu, iż budżet Gminy planowany jest na rok i wszystkie rozliczane zadania muszą zamknąć się w roku budżetowym, również Program Współpracy z Organizacjami Pozarządowymi planowany jest na okres 12 miesięcy. Istnieją jawne, spisane zasady organizacji konkursów precyzujące m.in. zasady wyboru komisji konkursowych, warunki składania wspólnych ofert przez organizacje, czy kryteria wyboru ofert i są one konkretnie sprecyzowane w Regulaminie Gminy Skierbieszów. Samorząd umożliwia organizacjom korzystanie z majątku komunalnego, publicznej infrastruktury, oferuje pomoc jednostek organizacyjnych samorządu (2 obszar). Gmina nie posiada spisanych procedur, ale wszyscy uczestnicy badania (reprezentanci organizacji pozarządowych jak również przedstawiciele grupy roboczej) jednomyślnie stwierdzili, że w Gminie istnieją przejrzyste i sprawdzone praktyki w tym zakresie: bezpośredni kontakt, kontakt telefoniczny lub umowa użyczenia. Ponadto samorząd udziela organizacjom wsparcia merytorycznego (udziela informacji, szkoli, doradza) w zakresie realizacji zadań publicznych (np. ich rozliczania). Wsparcie informacyjnie jest zapewniane przez pracownika Gminy odpowiedzialnego za współpracę z organizacjami pozarządowymi. Istnieje współpraca pomiędzy samorządem a organizacjami pozarządowymi w zakresie promocji. Przedstawiciele samorządu umieszczają informacje o planowanych przez organizacje pozarządowe czy nawet grupy nieformalne (takie jak m.in. KGW) inicjatywach i wydarzeniach na stronie internetowej urzędu gminy, czy też innych jednostek samorządowych takich jak m.in. Centrum Kultury w Skierbieszowie. Urząd Gminy chętnie i bezproblemowo udziela swojego patronatu organizowanym i realizowanym na obszarze gminy wydarzeniom. 3
Realizując zadania publiczne, organizacje współpracują z samorządem w ramach komisji konkursowych. W ramach partnerstwa projektowego w realizacji zadań publicznych (3 obszar) Gmina Skierbieszów spełnia wskaźniki minimalne wdrożenia modelu. W samorządzie istnieje procedura zawierania partnerstw w celu realizacji zadań publicznych. Istnieją również ogólnodostępne reguły realizacji zadań w trybie inicjatywy lokalnej, uchwalone Uchwałą nr IX/82/2011 Rady Powiatu w Zamościu z dnia 27 grudnia 2011 r. w sprawie określenia trybu i szczegółowych kryteriów oceny wniosków o realizację zadania publicznego w ramach inicjatywy lokalnej. Trzecią badaną płaszczyzną modelu współpracy jednostek samorządu terytorialnego oraz organizacji pozarządowych w Gminie Skierbieszów była Infrastruktura współpracy, tworzenie warunków do społecznej aktywności. Współpraca samorządu z organizacjami pozarządowymi bez wątpienia wymaga stworzenia odpowiednich warunków również warunków sprzyjających społecznej aktywności, ułatwiających mieszkańcom podejmowanie inicjatyw obywatelskich i tworzenie organizacji pozarządowych, wyrażanie swojej opinii, podejmowanie się realizacji zadań i usług publicznych oraz uczestnictwo w zarządzaniu rozwojem lokalnym. Współpraca samorządów i organizacji pozarządowych w realizacji tak zdefiniowanego celu zweryfikowana została w ramach trzech obszarów: System wspierania inicjatyw obywatelskich i organizacji pozarządowych (I obszar), Wspieranie Procesów Integracji sektora organizacji pozarządowych (II obszar), Partnerstwo lokalne (III obszar). Na system wspierania inicjatyw obywatelskich i organizacji pozarządowych (1 obszar) w Gminie Skierbieszów składa się kilka elementów. W samorządzie wyznaczona jest osoba odpowiedzialna za współpracę z organizacjami pozarządowymi, program współpracy z organizacjami pozarządowymi zawiera zadanie przewidujące działania na rzecz rozwoju organizacji i inicjatyw obywatelskich poprzez szkolenia, doradztwo i animacje. Gmina wspiera III sektor poprzez możliwość otrzymania przez NGO funduszu wkładu własnego (będącego partnerskim wkładem gminy do realizowanych przez organizacje projektów i inicjatyw), pożyczki oraz gwarancji. Ponadto uczestnicy badania fokusowego reprezentujący sektor pozarządowy określili, iż czują wsparcie samorządu w rozwoju zarówno wolontariatu jak również w zakresie inicjatyw obywatelskich podejmowanych przez mieszkańców (2 obszar) poprzez pomoc finansową, informacyjną, ale też wsparcie mentalne i duchowe realizowanych działań. Na obszarze Gminy nie istnieje lokalna federacja, sieć, związek lokalnych organizacji pozarządowych, natomiast każda gmina Powiatu Zamojskiego ma możliwość przyłączenia się do Zamojskiego Forum Organizacji Pozarządowych lub Zamojskiego Forum Inicjatyw Społecznych, które swoim zasięgiem obejmuje obszar Powiatu Zamojskiego a więc wszystkich podległych mu gmin. Partnerstwo lokalne (3 obszar), budowane jest poprzez wzajemną promocję swoich działań w ramach lokalnych wydarzeń takich jak festyny, czy dożynki. Gmina Skierbieszów nie ma ogólnego dokumentu określającego politykę samorządu w zakresie tworzenia i działania partnerstw 4
lokalnych, są one tworzone przez Urząd Gminy i organizacje. Partnerstwa te dotyczą często konkretnych projektów, są zadaniowe. Jeżeli wniosek projektu wymaga, jest ono tworzone wraz z całą potrzebną dokumentacją. Warto jednak zaznaczyć, że podczas trwania projektu został wypracowany przez eksperta dokument określający politykę samorządu w zakresie tworzenia i działania partnerstw lokalnych z udziałem organizacji pozarządowych i będzie on udostępniony każdej z Gmin objętych projektem. Między organizacjami a samorządem nie istnieje formalnie zawiązane partnerstwo. Respondenci badania zapytani o ogólną ocenę oraz wrażenia związane z procesem wdrażania modelu współpracy administracji publicznej i organizacji pozarządowych na obszarze ich Gminy jednoznacznie stwierdzili, że w ich odczuciu znacząco wzrósł poziom aktywności społecznej, o czym świadczy przede wszystkim ilość nowo powstałych podmiotów i znaczna aktywizacja tych już funkcjonujących na obszarze gminy oraz decyzja części z nich o formalizacji. Przykładem jest formalizacja Klubu Seniora. Przez wiele lat była to grupa nieformalna, w wyniku coachingu projektowego Klub Seniora formalnie się zawiązał, otrzymał opiekuna z ramienia Gminnego Ośrodka Kultury w Skierbieszowie oraz umożliwione mu zostało nieodpłatne korzystanie z infrastruktury GOK, w tym z sali do spotkań. Reprezentantka Klubu Seniora uczestnicząca w badaniu fokusowym podkreślała wagę spotkania coachingowego mówiąc, że członkowie uwierzyli we własne siły, zobaczyli szerszą perspektywę możliwości działania. Podobne odczucia deklarowały uczestniczące w badaniu reprezentantki Kół Gospodyń Wiejskich z obszaru Gminy. Obecna podczas badania przedstawicielka samorządu deklarowała znaczny wzrost poziomu wiedzy z zakresu ekonomii społecznej, który spowodował zwiększenie świadomości przedstawicieli zarówno samorządu jak i III sektora dotyczącej możliwości działania, pozyskiwania środków, współtworzenia dokumentów i polityk oraz realnej współpracy poprzez współdecydowanie na wielu płaszczyznach. Kolejny przedstawiciel samorządu wskazywał na wolę samorządu do współpracy, zaznaczając, że powstała w ramach projektu grupa robocza była efektywnym narzędziem dialogu między samorządem a organizacjami. 5