Przedmiotowy system oceniania w Liceum Ogólnokształcącym w Kolbuszowej

Przedmiotowy system oceniania w Liceum Ogólnokształcącym w Kolbuszowej Wiedza o społeczeństwie Kl. II i III - zakres podstawowy - zakres rozszerzony (R) 1

Spis treści: 1. Przedmiot oceny ucznia str. 3 2. Co nie podlega ocenianiu? str. 3 3. Ogólne kryteria ocen str. 4 4. Szczegółowe kryteria ocen str. 6 2

Przedmiotem oceny ucznia są: 1. Suma posiadanych wiadomości. 2. Suma umiejętności oraz gotowość do ich zaprezentowania. 3. Różne przejawy aktywności intelektualnej, w tym rozumienie tekstów i instrukcji, uczestniczenie w dyskusjach, praca indywidualna i w zespole, sprawne wykonywanie ćwiczeń praktycznych i innych powierzonych zadań. 4. Umiejętność gromadzenia informacji z różnych źródeł, w tym z Internetu i oprogramowania komputerowego. 5. Umiejętności komunikacyjne (w mowie i w piśmie), w tym wykorzystanie nowoczesnych technologii informacyjnych. 6. Postawa (przedmiot zakłada nauczanie w warunkach konfliktu wartości i wielości rywalizujących ze sobą idei; na co dzień wyrazem postawy jest przygotowanie do zajęć, udział w wykonywanych zadaniach, aktywność i inicjatywa w zdobywaniu wiedzy i umiejętności). Ocenianiu nie podlega ekspresja stosunku do wydarzeń, zjawisk i procesów życia społeczno politycznego, a w szczególności przekonania składające się na światopogląd ucznia. Nauczyciel może jednak wyrazić swoją opinię i/lub udzielić informacji zwrotnej uczniowi, szczególnie w takich wypadkach, gdy głoszone przez niego poglądy są sprzeczne z obowiązującym prawem lub ustaleniami nauki. 3

Ogólne kryteria ocen z wiedzy o społeczeństwie Ocena niedostateczna Brak odpowiedzi, odpowiedź nie na temat. Odpowiedź nie spełnia wymagań podanych niżej kryteriów ocen pozytywnych. Poziom osiągnięć koniecznych Na ocenę dopuszczającą uczeń powinien: 1. Częściowo rozumieć polecenia nauczyciela. 2. Zapamiętać wiadomości konieczne do elementarnej orientacji w treściach danego działu tematycznego i z pomocą nauczyciela je odtworzyć. 3. Poprawnie, z pomocą nauczyciela, rozpoznawać, nazywać i klasyfikować poznane pojęcia, zjawiska, procesy, dokumenty, postacie życia publicznego itp. 4. Korzystać z mass mediów. 5. Wykonywać samodzielnie lub z pomocą nauczyciela proste ćwiczenia i polecenia. 6. Współpracować w zespole przy wykonywaniu zadań. 7. Prowadzić zeszyt przedmiotowy. Poziom osiągnięć podstawowych Na ocenę dostateczną uczeń powinien: 1. Rozumieć polecenia i instrukcje. 2. Zapamiętać podstawowe wiadomości dla danego działu tematycznego i samodzielnie je prezentować. 3. Rozumieć omawiane zagadnienia. 4. Dokonywać selekcji i porównywania poznanych zjawisk. 5. Samodzielnie i poprawnie wykonywać proste ćwiczenia i zadania. 6. Orientować się w najważniejszych wydarzeniach w kraju i na świecie. 7. Umieć wykorzystać zdobytą wiedzę w praktyce. 8,. Aktywnie uczestniczyć w pracach i zadaniach zespołowych. 9. Wypełniać druki urzędowe. 10. Systematycznie prowadzić zeszyt przedmiotowy. Poziom osiągnięć rozszerzających: Na ocenę dobrą uczeń powinien: 1. Rozumieć polecenia i instrukcje. 2. Znać omawianą na zajęciach problematykę na poziomie rozszerzonym oraz w sposób logiczny i spójny ją prezentować. 3. Rozumieć omawiane treści i umieć wyjaśnić je innym. 4. Uogólniać i formułować wnioski. 5. Zajmować stanowisko w kwestiach spornych i bronić swoich poglądów na forum klasy. 6. Aktywnie uczestniczyć w zajęciach lekcyjnych. 7. Poprawnie i sprawnie wykonywać ćwiczenia i inne zadania. 8. Umieć poprawnie wykorzystać zdobytą wiedzę w praktyce. 9. Wykazywać zainteresowanie omawianą na zajęciach problematyką. 10. Analizować treści podawane przez mass media, odróżniać fakty od komentarza. 11.Sporządzać pisma do władz publicznych i innych instytucji. 12. Systematycznie i starannie prowadzić zeszyt przedmiotowy. 4

Poziom osiągnięć dopełniających Na ocenę bardzo dobrą uczeń powinien wypełniać wymagania takie jak na ocenę dobrą i ponadto: 1. Mieć bogate wiadomości na poziomie treści dopełniających 2. Wykazywać zainteresowanie przedmiotem oraz literaturą popularnonaukową dotyczącą omawianych treści. 3. Umieć samodzielnie poszukiwać informacji w różnych źródłach oraz je selekcjonować. 4. Właściwie interpretować nowe sytuacje i zjawiska, w sposób twórczy rozwiązywać problemy. 5. Umieć oceniać otaczającą rzeczywistość społeczno-polityczną zgodnie z przyjętymi kryteriami wartości. 6. Kierować się dobrem ogółu przy podejmowaniu decyzji, negocjować stanowisko, osiągać kompromis. 7. Kierować pracą zespołu rówieśników. 8. Wypowiadać się w formach charakterystycznych dla życia publicznego (listy, petycje, wystąpienia publiczne, opinie, skargi, zażalenia). 9. Znajdować i umieć czytać ze zrozumieniem przepisy prawne odnoszące się do danego problemu. Poziom osiągnięć ponadprogramowych Na ocenę celującą uczeń powinien wypełnić wymagania takie jak na ocenę bardzo dobrą i ponadto: 1. Wykazywać szczególne zainteresowania przedmiotem oraz literaturą popularnonaukową i specjalistyczną zgodną z omawianą na lekcjach tematyką. 2. Posiadać wiadomości znacznie wykraczające poza obowiązkowe wymagania programowe. 3. W czasie zajęć posługiwać się bogatym słownictwem. 4. Wykorzystywać zdobyte wiadomości i umiejętności na lekcjach z innych przedmiotów. 5. Doskonale orientować się w bieżących wydarzeniach w kraju i na świecie i analizować je. 6. Uczestniczyć w konkursach i olimpiadach właściwych dla przedmiotu wos i uzyskiwać wyróżniające wyniki. 7. Podejmować się wykonania zadań dodatkowych (indywidualnie lub w zespole), znacznie wykraczających poza podstawę programową. 5

Szczegółowe kryteria ocen Społeczeństwo I Jednostka a społeczeństwo - wyjaśnia znaczenie pojęć: istota społeczna, socjalizacja, zbiorowość, grupa społeczna, rodzina, patologia społeczna, małżeństwo, konkordat, intercyza, pokrewieństwo, powinowactwo, władza rodzicielska, adopcja, kuratela, społeczność lokalna, migracja, społeczeństwo masowe, integracja - przedstawia przykłady jednostek ludzkich - określa rodzaje społeczności lokalnej - nazywa podstawowy dokument regulujący funkcjonowanie rodziny - wie, jaka jest pozycja rodziny jako podstawowej grupy społecznej - wymienia podstawowe instytucje w Polsce, które chronią rodzinę - interesuje się historią własnej rodziny. - wymienia czynniki determinujące życie społeczne - ukazuje podstawowe potrzeby ludzkie - rozróżnia klasyfikacje grup społecznych - przedstawia charakterystyczne funkcje rodziny; przeszkody w zawarciu związku małżeńskiego - omawia cechy danej społeczności lokalnej. - interesuje się historią własnej społeczności lokalnej. - przedstawia proces socjalizacji człowieka, proces tworzenia stosunków i zależności w zbiorowościach społecznych; charakterystyczne cechy zbiorowości i grupy społecznej; normy prawne regulujące funkcjonowanie rodziny - uzasadnia, że człowiek jest istotą społeczną - charakteryzuje więzi społeczne, jakie zachodzą między jednostką a grupą; podstawowe problemy zagrażające współczesnej rodzinie; pochodzenie w aspekcie pokrewieństwa i powinowactwa - ukazuje przemiany i problemy społeczności lokalnej oraz szanse jej rozwoju. - interpretuje wybrane więzi społeczne; role społeczne - kształtuje i ocenia normy kulturowe i etyczne w życiu człowieka - analizuje przyczyny degradacji rodziny we współczesnym świecie - wskazuje sposoby rozwiązywania problemów współczesnej rodziny - ukazuje i ocenia przyczyny ograniczenia i zawieszenia władzy rodzicielskiej 6

- planuje promocję własnego regionu. II Naród i tożsamość narodowa - wyjaśnia znaczenie pojęć: naród, czynniki narodowotwórcze, świadomość narodowa, stereotyp narodowy, patriotyzm, nacjonalizm, kosmopolityzm, ksenofobia, szowinizm, rasizm, mniejszości narodowe, Romowie, Łemkowie - wymienia najważniejsze czynniki narodowotwórcze; mniejszości narodowe zamieszkujące Polskę. - omawia współczesne czynniki budujące poczucie tożsamości narodowej - wskazuje na mapie miejsce występowania mniejszości narodowych w Polsce - wymienia dokumenty gwarantujące zachowanie tożsamości narodowej. - charakteryzuje przejawy świadomości narodowej; przedstawione prawa mniejszości narodowych - porównuje przyczyny i przejawy patriotyzmu i kosmopolityzmu we współczesnym świecie - wyjaśnia, jakie zagrożenia może nieść ze sobą nacjonalizm, a szczególnie szowinizm, opierając się na współczesnych przykładach. - ocenia przyczyny ksenofobii występującej w Polsce na przestrzeni wieków; stosunek Polaków do mniejszości narodowych - dokonuje analizy wybranego fragmentu tekstu źródłowego (Konstytucja RP) - rozumie potrzebę ochrony praw mniejszości narodowych w Polsce. III Struktura życia społecznego - wyjaśnia znaczenie pojęć: społeczeństwo, struktura społeczna, warstwa, klasa średnia - wymienia podstawowe elementy struktury społecznej - wyjaśnia znaczenie pojęć: rozwój społeczny, industrializacja (R) - wymienia typy społeczeństwa w ujęciu Karola Marksa i współczesnym; współczesne formy organizacji społeczeństwa (R). - omawia koncepcje struktury społecznej - wyjaśnia znaczenie pojęć: społeczeństwo postindustrialne, globalne, informacyjne, masowe, wolnego czasu, otwarte (R) 7

- wyjaśnia proces przechodzenia społeczeństwa z jednej formy struktury społecznej w drugą (R). - charakteryzuje elementy struktury społecznej - określa położenie własnej rodziny w strukturze polskiego społeczeństwa - charakteryzuje różne rodzaje społeczeństw (R) - hierarchizuje różne rodzaje społeczeństw (R) - określa przyczyny przemian organizacji społeczeństwa (R) - porównuje koncepcje społeczeństwa otwartego i zamkniętego (R). - porównuje strukturę społeczeństwa polskiego w Polsce Ludowej i III Rzeczpospolitej - ocenia historyczne formy organizacji społeczeństwa; formy spędzania wolnego czasu najkorzystniejsze dla współczesnego człowieka (R). IV Prawidłowości życia społecznego - wyjaśnia znaczenie pojęć: postawa, empatia, solidarność międzyludzka, sprawiedliwość, etyka, aborcja, eutanazja, prawa człowieka, prawa zwierząt, ład społeczny, konflikty społeczne, konsensus, negocjacja, mediacja, arbitraż - wymienia rodzaje norm społecznych i podaje ich przykłady; rodzaje cech i postaw sprzyjających dobremu funkcjonowaniu jednostki w społeczeństwie; czynniki kształtujące ład społeczny; podstawowe mechanizmy regulujące życie społeczne. - wyjaśnia znaczenie pojęć: hedonizm, utylitaryzm, wartości społeczne, normy społeczne - wskazuje płaszczyzny, na których dokonujemy ocen zjawisk i rzeczy - ilustruje galerię omawianych postaw społecznych - wyjaśnia czym są wartości - określa, jakie wartości mają znaczenie w życiu i w wyborach osobistych - odróżnia sprawiedliwość wyrównawczą od rozdzielczej - wymienia formy sprawiedliwości rozdzielczej - podaje przyczyny konfliktów społecznych i rozróżnia ich rodzaje. - charakteryzuje poszczególne normy społeczne; poszczególne postawy związane z życiem społecznym; główne problemy moralne współczesnego społeczeństwa - wskazuje postawy najbardziej korzystne dla życia społecznego - uzasadnia opinie na temat znaczenia poszczególnych wartości dla ładu społecznego, problemów i zagrożeń życia publicznego - podaje sposoby rozwiązywania konfliktów społecznych. 8

- dostosowuje normy społeczne odnoszące się do konkretnej sytuacji społecznej - rozumie związki i zależności między normami moralnymi, religijnymi, prawnymi i obyczajowymi - ocenia, czy stosowanie różnych norm, zwłaszcza moralnych i obyczajowych, jest uzasadnione w zależności od różnych sytuacji - rozpatruje powyższy problem z punktu widzenia jednostki i społeczeństwa - wiąże daną postawę z konkretną sytuacją społeczną - ocenia aborcję, eutanazję, prawa jednostki, ochronę środowiska, prawa zwierząt z etycznego punktu widzenia - dostrzega wpływ i konsekwencje konfliktów wartości na życie społeczne (R). V Instytucje społeczne - wyjaśnia znaczenie pojęcia instytucja społeczna - wymienia rodzaje i zadania instytucji w społeczeństwie. - rozróżnia funkcje instytucji społecznych. - określa czynniki wpływające na skuteczność instytucji społecznych - charakteryzuje rodzaje instytucji społecznych. - ocenia funkcjonowanie instytucji społecznych w naszym regionie. VI Społeczeństwo polskie i jego problemy - wyjaśnia znaczenie pojęć: resocjalizacja, profilaktyka, problem społeczny - wymienia najważniejsze problemy społeczne współczesnej Polski; sposoby przezwyciężania problemów społeczeństwa polskiego (środki zaradcze: profilaktyczne i naprawcze) - wyjaśnia znaczenie pojęć: struktura demograficzna, zawodowa i warstwowa (R). 9

- omawia współczesne problemy społeczeństwa polskiego i występujące w nim patologie społeczne - wymienia instytucje państwowe i samorządowe zajmujące się zwalczaniem patologii - omawia strukturę demograficzną, zawodową i warstwową (R). - charakteryzuje zjawiska patologiczne wśród młodzieży - wyjaśnia przyczyny powstawania zjawisk patologicznych - posługuje się statystykami zjawisk społecznych - wykazuje wpływ zmian demograficznych na zmiany struktury zawodowej (R) - zna rozmiary, dynamikę i etiologię problemów społecznych w III Rzeczpospolitej (R). - analizuje przyczyny powstawania patologii społecznych - przygotowuje projekt programu wycieczki do sądu dla nieletnich - ocenia skuteczność przezwyciężania patologii społecznych przez instytucje państwowe i samorządowe - formułuje propozycje rozwiązywania lokalnych problemów społecznych - analizuje ewolucję struktury polskiego społeczeństwa (R). VII Kultura życia publicznego - wyjaśnia znaczenie pojęć: kultura, komercjalizacja kultury, subkultura, kontrkultura, konglomerat, europocentryzm, dziedzictwo kulturowe, region, regionalizm - wymienia typy kultury - nazywa najważniejsze filary kultury europejskiej - zna najbardziej reprezentatywne subkultury młodzieżowe w Polsce - wymienia walory krajoznawcze regionu (np. osobliwości, obiekty dziedzictwa europejskiego). - wyjaśnia znaczenie pojęć: globalizacja, neokatechumenat - nazywa poszczególne typy kultury i omawia je - rozróżnia najbardziej charakterystyczne subkultury i omawia je - omawia filary kultury europejskiej - wskazuje geograficzne i historyczne położenie regionu oraz umieszcza go na mapie. - wykazuje wpływ kultury na życie społeczne; wpływ postępu naukowo - technicznego na kulturę; wpływ i oddziaływanie regionu na kulturę Europy - charakteryzuje kulturę narodową 10

- ukazuje zagrożenia dla jednostki i społeczeństwa wynikające z działalności subkultur młodzieżowych. - porównuje poszczególne filary kultury europejskiej - prezentuje walory krajoznawcze regionu (np. osobliwości, obiekty dziedzictwa europejskiego i światowego). - interpretuje twierdzenie: Kultura wyznacznikiem hierarchii i wartości społecznych - dowodzi, że kultura polska ma uniwersalistyczny charakter - ocenia, czy proces globalizacji zagraża kulturze narodowej; ocenia szanse rozwoju regionu przy integracji z Europą - określa i uzasadnia swoje stanowisko wobec subkultur młodzieżowych - dokonuje syntezy wspólnych korzeni narodów Europy - poszukuje źródeł wiedzy historycznej o regionie. VIII Społeczeństwo obywatelskie - wyjaśnia znaczenie pojęć: społeczeństwo obywatelskie, autorytaryzm, interes grupowy, konflikt interesów, grupa interesu, obywatelskie nieposłuszeństwo, segregacja - wymienia różne formy uczestnictwa obywateli w życiu publicznym; przykłady obywatelskiego nieposłuszeństwa. - wyjaśnia genezę społeczeństwa obywatelskiego - wyjaśnia swoje zadania i role przypisane w państwie demokratycznym opartym na społeczeństwie obywatelskim - wymienia płaszczyzny ścierania się interesów grupowych - omawia przykłady obywatelskiego nieposłuszeństwa. - charakteryzuje społeczeństwo w państwach totalitarnych, autorytarnych i demokratycznych; charakteryzuje na przykładzie proces ścierania się interesów grup; problem segregacji rasowej - zna demokratyczne procedury rozstrzygania konfliktów zbiorowych (międzygrupowych) - omawia czynniki warunkujące funkcjonowanie społeczeństwa obywatelskiego. - wskazuje główne wartości demokratyczne i wykazuje, dlaczego nie jest możliwa ich równoczesna pełna realizacja - uzasadnia, dlaczego aktywność i zdolność do samoorganizacji obywateli jest warunkiem trwałej demokracji - interpretuje konieczność ochrony interesów grup i jednostek - podejmuje próbę oceny społeczeństwa obywatelskiego 11

- argumentuje, czy obywatelskie nieposłuszeństwo w społeczeństwie demokratycznym jest uzasadnione. Polityka I Współczesne doktryny polityczne - wyjaśnia znaczenie pojęć: ideologia, doktryna polityczna, lewica, prawica - wymienia podstawowe ideologie i doktryny polityczne - wyjaśnia znaczenie pojęć: pragmatyzm, program polityczny (R). - ukazuje problem aktualności kryteriów podziałów politycznych według osi lewica prawica - wyjaśnia znaczenie pojęć: konserwatyzm, integryzm, liberalizm, ekspansjonizm, socjaldemokracja, feminizm, ekologizm, fundamentalizm, chadecja, interwencjonizm państwowy (R) - wyjaśnia wpływ różnych dziedzin (np. ekonomii, socjologii, prawa, edukacji, kultury i stosunków międzynarodowych) na treść programów politycznych (R) - ilustruje klasyfikację partii politycznych ze względu na strukturę organizacyjną i program polityczno społeczny (R). - charakteryzuje poznane ideologie i doktryny polityczne - charakteryzuje ideologię konserwatywną, nacjonalistyczną, faszystowską, liberalną, komunistyczną oraz naukę społeczną Kościoła (R) - porównuje wybrane programy polityczne (R). - określa i ocenia doktryny polityczne reprezentowane przez ugrupowania zasiadające w obecnym Sejmie - porównuje pozycję człowieka w ideologii konserwatywnej, nacjonalistycznej, faszystowskiej, liberalnej, komunistycznej oraz nauce społecznej Kościoła (R) - ocenia poznane ideologie pod kątem współczesnej sytuacji politycznej (R) - ocenia wybrane programy partii w III Rzeczpospolitej pod kątem pragmatyzmu (R) - ocenia, jakie miejsce zajmuje feminizm i ekologizm w tradycyjnym spektrum lewica prawica (R). 12

II Demokracja - wyjaśnia znaczenie pojęć: demokracja, demokracja stanowa, podmiotowość polityczna, pluralizm, trójpodział władzy, równowaga władz, praworządność, suwerenność, veto ludowe, inicjatywa ludowa, referendum, petycja, inicjatywy obywatelskie, stowarzyszenie, państwo totalitarne, autorytarne, junta - przedstawia antyczne i chrześcijańskie korzenie demokracji - ukazuje historyczny rozwój idei demokracji od starożytności do XXI w. - wymienia fundamentalne zasady demokracji - wymienia i wyjaśnia podstawowe wartości demokratyczne - określa własny system wartości - wymienia podstawowe formy uczestnictwa obywateli w życiu publicznym; najczęściej łamane prawa i wolności człowieka w państwie totalitarnym i autorytarnym - wyjaśnia znaczenie pojęć: partia polityczna, system partyjny (R). - przedstawia typologię form demokracji (np. demokracja stanowa w Polsce, demokracja amerykańska) - ukazuje tendencje do coraz bardziej powszechnego akceptowania idei demokratycznych - wyjaśnia znaczenie pojęcia konformizm - omawia przyczyny konfliktów wartości; różne formy uczestnictwa obywateli w życiu publicznym; sposoby i formy ograniczania swobód obywatelskich - wyjaśnia, jaką rolę odgrywają stowarzyszenia w społeczeństwie obywatelskim - ilustruje klasyfikację partii politycznych ze względu na strukturę organizacyjną i program polityczno społeczny (R) - omawia typy systemów partyjnych (R). - charakteryzuje rozwój demokracji w wybranych państwach Europy; pozycję idei demokratycznych w Polsce oraz stopień ich akceptacji w naszym społeczeństwie; przykłady konfliktów między prawem własności a sprawiedliwością społeczną; bezpośrednie i pośrednie formy demokracji; bezpośrednie i pośrednie formy wyrażania poparcia i sprzeciwu; system władzy w państwie totalitarnym ze szczególnym uwzględnieniem roli monopartii - porównuje uprawnienia władzy i obywatela w systemie demokratycznym, totalitarnym i autorytarnym - uzasadnia, dlaczego zasada suwerenności narodu uważana jest za jedną z najważniejszych zasad demokracji - wyjaśnia, dlaczego we współczesnej demokracji wola większości jest ograniczana przez prawa mniejszości; na czym polega trójpodział władz i jaką rolę odgrywa w ograniczaniu i kontrolowaniu władzy - charakteryzuje grupy nacisku, które mają wpływ na życie publiczne (R). - ocenia szanse rozwoju i sukcesu idei demokracji w skali globalnej 13

- dowodzi słuszności lub przeczy tezie, że w społeczeństwie demokratycznym powinny istnieć ograniczenia pluralizmu politycznego - proponuje sposoby rozstrzygania konfliktów społecznych bez użycia siły - dowodzi, które z form uczestnictwa obywateli w życiu publicznym zapewniają im największy wpływ na decyzje władz państwowych - wykazuje fikcyjność procedur demokratycznych i fasadowość konstytucji w państwie totalitarnym - analizuje motywy działania i wybory dokonywane przez uczestników życia publicznego z punktu widzenia podstawowych wartości życia społecznego - wykazuje wady i zalety systemu wielopartyjnego (R) - wskazuje i ilustruje zagrożenia dla demokracji (R). III Obywatel w społeczeństwie demokratycznym - wyjaśnia znaczenie pojęć: prawa człowieka, wolności człowieka, obowiązki obywatelskie, cnoty obywatelskie, dyscyplina wewnętrzna, demagogia, wolontariat, kultura polityczna, kultura obywatelska - wymienia podstawowe obowiązki obywatelskie, które składają się na wzór obywatela w społeczeństwie obywatelskim, rodzaje kultury politycznej - wyjaśnia znaczenie pojęć: osobowość prawna, stowarzyszenie, partia polityczna, związek zawodowy, fundacja, opinia publiczna, mass media, anarchizm, syndykat, feminizm, pacyfizm, gandyzm, humanitaryzm, ekologizm, ruch emancypacyjny, sufrażystki, apartheid, dyktatura większości (R) - wymienia nieodzowne warunki aktywności politycznej obywateli; główne formy uczestnictwa obywateli w życiu publicznym; funkcje środków masowego przekazu i rozróżnia podział współczesnych mediów (R). - wyjaśnia, jaką rolę odgrywa we współczesnym państwie demokratycznym tolerancja i jakie spory może budzić - podaje przykłady i omawia wzory obywatelskich postaw i działań - przedstawia rys historyczny procesu kształtowania się kultury politycznej - omawia przyczyny niskiego poziomu aktywności politycznej polskiego społeczeństwa; instytucje istniejące w Polsce, które zajmują się badaniem opinii publicznej; współczesne ruchy polityczne i ich wpływ na rozwój współczesnego świata; podstawowe zagrożenia demokracji (R) - wymienia najważniejsze związki zawodowe działające w Polsce (R) - wyjaśnia, co rozumie pod pojęciem obiektywności i bezstronności mediów (R) - przedstawia różne sposoby organizacji terytorialnej demokratycznego państwa: centralizm, regionalizm, federalizm (R). - na podstawie tekstu źródłowego rozróżnia dwa rodzaje praw konstytucyjnych - ilustruje przykładami prawa człowieka i obywatela zapisane w Konstytucji RP - korzystając z różnych źródeł informacji przygotowuje wykaz działających w naszym środowisku organizacji pozarządowych i społecznych, angażujących wolontariuszy 14

- charakteryzuje poszczególne typy kultury politycznej - charakteryzuje przemiany aktywności politycznej społeczeństwa polskiego w okresie transformacji; partie polityczne w Polsce działające na przełomie XX i XXI w.; patologiczne formy demokracji; pseudodemokratyczne systemy we współczesnym świecie (R) - wyjaśnia, jakie są cele, obszary zainteresowań i sposoby działania związków zawodowych (R) - porównuje różne sposoby przedstawiania tych samych informacji przez różne mass media; metody walki stosowane przez przedstawicieli ruchu anarchistycznego i pacyfistycznego (R). - ocenia, czy prawa człowieka w społeczeństwach demokratycznych są w pełni przestrzegane - uzasadnia znaczenie cnót obywatelskich dla dobrego funkcjonowania państwa i społeczeństwa obywatelskiego - wyjaśnia i uzasadnia, jaki typ kultury politycznej dominuje w społeczeństwie polskim - ocenia warunki kształtujące uczestnictwo obywateli w życiu politycznym w swoim środowisku; słuszność walki kobiet o swoje prawa polityczne; szanse rozwoju i sukcesu idei demokracji w skali globalnej (R) - uzasadnia słuszność, bądź niesłuszność ewentualnego wprowadzenia w Polsce obowiązku udziału w wyborach (R) - określa prawne warunki zakładania i funkcjonowania stowarzyszeń w Polsce i podaje przykłady działalności różnych stowarzyszeń (R) - przedstawia rolę ruchu związkowego w najnowszej historii Polski (R) - wymienia warunki konieczne do zarejestrowania partii politycznej i proponuje program partii, jaką chciałby sam założyć (R) - klasyfikuje partie polityczne na podstawie ich programu politycznego - analizuje uprawnienia wybranej organizacji związkowej na podstawie dokumentów źródłowych; podstawy prawne funkcjonowania mediów w Polsce (R) - dowodzi słuszności twierdzenia, że media to czwarta władza w Polsce (R) IV Państwo - wyjaśnia znaczenie pojęć: państwo, racja stanu, obywatelstwo, władza państwowa, legitymizacja, centralizacja, biurokracja, alienacja, korupcja władzy, partykularyzm, nepotyzm, klientelizm, inwigilacja, monarchia, republika, państwo policyjne, liberalne, federacyjne i unitarne - wymienia główne i szczegółowe funkcje współczesnego państwa - wyjaśnia znaczenie pojęć: naturalizacja, legislatywa, egzekutywa, system prezydencki, kanclerz, gabinet cieni, system kanclerski, land, kanton, federacja kantonu i wie, gdzie ten system występuje (R) -definiuje pojęcie system mieszany (półprezydencki) i wie, gdzie on występuje (R) - wymienia najważniejsze cechy systemu prezydenckiego; systemy parlamentarno gabinetowe Wielkiej Brytanii i Niemiec (R). 15

- omawia różne koncepcje genezy państwa i jego cechy; najczęściej spotykane patologie władzy - ukazuje rolę państwa w organizacji społeczeństwa - podaje przykłady (z życia codziennego) poszczególnych funkcji państwa - przedstawia na schemacie podział państw ze względu na różne kryteria - przedstawia główne zasady ustroju konstytucyjnego Stanów Zjednoczonych ze szczególnym uwzględnieniem roli Sądu Najwyższego (R) - omawia główne zasady systemu parlamentarno - gabinetowego na przykładzie Wielkiej Brytanii i Niemiec; system konfederacji szwajcarskiej i wyjaśnia znaczenie organów władzy (R) - wyjaśnia cechy systemu mieszanego (półprezydenckiego) (R) - określa rolę prezydenta Francji (R). - charakteryzuje różne źródła i formy władzy; współczesne formy ustrojowe wybranych państw - podaje przykłady patologii władzy państwowej w Polsce i na świecie - klasyfikuje poszczególne funkcje państwa na podstawie materiałów źródłowych; systemy ustrojowe państw członkowskich Unii Europejskiej - charakteryzuje system prezydencki USA; system mieszany na przykładzie Francji; przedstawia rys historyczny systemu mieszanego (R) - porównuje sposób powoływania, rolę i kompetencje głowy państwa w systemach politycznych Wielkiej Brytanii i Niemiec (R) - określa główne zasady systemu konfederacji szwajcarskiej i charakteryzuje ich występowanie w praktyce (R). - ocenia, czy współcześnie możliwe jest zachowanie pełnej suwerenności państwa; ocenia zjawisko wymuszania posłuszeństwa obywateli przez stosowanie przemocy; wypełnianie obowiązków przez państwo wobec społeczeństwa - uzasadnia pogląd, że władza zawsze powinna być ograniczana - analizuje zasadę check and balance (R) - ocenia rolę prezydentów USA po II wojnie światowej i wybiera spośród nich najlepszego polityka; rolę monarchy w Wielkiej Brytanii i kanclerza w Niemczech na przełomie XX i XXI w.; wady i zalety demokracji bezpośredniej (R) - porównuje rolę prezydenta Francji z rolą prezydenta w pozostałych systemach i uzasadnia jego pozycję w ostatnim czasie (R). V Ustrój polityczny Rzeczpospolitej Polskiej - wyjaśnia znaczenie pojęć: konstytucja, kadencja, mandat, immunitet, droga legislacyjna, expose, absolutorium, zapytania i interpelacje poselskie, kompetencje Prezydenta, prerogatywa, kontrasygnata, wotum nieufności, Rada Ministrów, wakat, kasacja, apelacja, 16

lustracja, niezawisłość sędziowska, rzecznik interesu publicznego, delikt konstytucyjny, egzekutywa, Najwyższa Izba Kontroli, prokuratura, samorząd terytorialny, referendum gminne, administracja publiczna, rządowa, konkordat, Kościół katolicki, związek wyznaniowy - wymienia podstawowe funkcje parlamentu polskiego; organy kontroli państwowej i ochrony prawa - wyjaśnia znaczenie pojęć: transformacja ustrojowa, realny socjalizm, Porozumienie Okrągłego Stołu, opozycja, koalicja rządowa, NSZZ Solidarność, akt prawny, preambuła (R) - wymienia systemy parlamentarno gabinetowe: Wielkiej Brytanii i Niemiec (R) - wskazuje fundamentalne zasady demokracji zawarte w Konstytucji RP z 2 IV 1997 r. (R) - przedstawia dzieje polskiego parlamentaryzmu (R). - przedstawia zasady prawa wyborczego; genezę funkcji Prezydenta RP; zakres działalności organów: Najwyższej Izby Kontroli, Rzecznika Praw Obywatelskich, Rzecznika Praw Dziecka, Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, prokuratury - omawia zadania Rady Ministrów; władzę sądowniczą w Polsce, którą sprawują sądy i trybunały; zadania, uprawnienia i sposób podejmowania decyzji przez samorząd gminny, powiatowy i wojewódzki - wyjaśnia, czym jest samorząd terytorialny i podaje, jakie są szczeble samorządu w Polsce - wymienia i omawia najważniejsze kościoły i związki wyznaniowe w Polsce - przedstawia charakter wydarzeń z lat 1989 1990 rozpoczynających zmiany ustrojowe w Polsce; rys historyczny konstytucji w Polsce (R) - rozumie funkcje, jakie spełnia opozycja (R) - ukazuje rolę konstytucji jako podstawowego aktu w państwie; wyjaśnia, jakie pełni funkcje (R) - omawia aktualną strukturę Sejmu według przynależności partyjnej (R). - charakteryzuje organy Sejmu i Senatu i ich działalność; kompetencje Prezydenta; polski wymiar sprawiedliwości; działalność Rzecznika Praw Obywatelskich od 1987r.; wzajemne relacje rządu i władz samorządowych; relacje między państwem, Kościołem katolickim i związkami wyznaniowymi po wojnie światowej - przedstawia tradycje samorządu terytorialnego w Polsce (R) - charakteryzuje załamanie się systemu realnego socjalizmu w Polsce, omawia przyczyny i przebieg tego procesu; główne treści konstytucji: zasady ustrojowe, system organów państwowych, prawa i obowiązki obywateli (R) - omawia zasady prawa konstytucyjnego w Polsce (R) - rysuje schemat i omawia drogę legislacyjną ustawy (R). - analizuje problem dotyczący ewentualnego ograniczenia immunitetu chroniącego posłów i senatorów; jaki charakter wzajemnym relacjom Prezydenta i Rządu nadaje Konstytucja RP; problem sprawowania władzy przez jedną osobę stanowiska Ministra Sprawiedliwości i Prokuratora Generalnego 17

- uzasadnia, na czym polega zasada instancyjności w postępowaniu sądowym; znaczenie samorządności i potrzebę decentralizacji we współczesnym państwie - ocenia działalność Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji; przemiany ruchu ekumenicznego w Polsce i na świecie na przełomie XX i XXI w. - udowadnia tezę, że żyjemy w przełomowym okresie historii Polski (R) - omawia i ocenia preambułę, wskazuje na wartości, do jakich się odwołuje (R) - wyjaśnia, jakie warunki trzeba spełnić, by zmienić Konstytucję (R) - ocenia działalność polskiego parlamentu w ostatniej dekadzie (R). Prawo I Propedeutyka wiedzy o prawie - wyjaśnia znaczenie pojęć: prawo, norma prawna, przepis prawny, akt prawny, dekret, ratyfikacja, akt wykonawczy, akt wewnętrzny, akt normatywny, jurysdykcja, vacatio legis (dosł. próżnowanie ustawy), obwieszczenie, język prawny, praworządność, państwo prawa, państwo praworządne, sztuka komunikacji, sztuka wykazywania swoich racji - wylicza funkcje i zadania prawa -wymienia główne gałęzie prawa; najważniejsze zasady wykazywania swoich racji - wyjaśnia znaczenie pojęć: decyzja precedensowa, proces legislacyjny, inicjatywa ustawodawcza, przestępstwo, występek, zbrodnia, oskarżony, prokurator, oskarżyciel posiłkowy, pozew, powód, pozwany, przedstawiciel ustawowy (R) - wymienia podstawowe źródła prawa w Polsce; podmioty, którym przysługuje inicjatywa ustawodawcza w Polsce; główne zasady przestrzegania prawa: nieznajomość prawa szkodzi, nieznajomość prawa nie usprawiedliwia ; sytuacje, kiedy obywatel może zetknąć się z sądem (R) - nazywa dokumenty, które wyznaczają prawa obywatela wobec władzy (R) - wymienia i rozróżnia najważniejsze działy prawa: karne, cywilne, rzeczowe, zobowiązań, spadkowe, pracy i administracyjne (R). - określa źródła prawa i norm prawnych - wyjaśnia, czym jest prawo; pojęcie kultury dyskusji - rozróżnia normę prawną spośród innych norm; poszczególne gałęzie i dziedziny prawa - przedstawia hierarchizację aktów prawnych; sposoby publikacji norm prawnych w Dzienniku Ustaw RP, Monitorze Polskim oraz dziennikach urzędowych; najważniejsze zasady z zakresu retoryki na przykładzie Cycerona - ukazuje typowe przypadki naruszania praworządności - omawia podstawę systemu prawnego państwa prawo konstytucyjne i tradycje polskiego konstytucjonalizmu; najważniejsze zasady regulacji cywilno prawnych i pojęcie zdolności prawnej; prawa obywatela w sądzie (R) - rozróżnia i omawia sposoby tworzenia prawa: przez stanowienie, w wyniku praktyki prawotwórczej (R) - wyjaśnia znaczenie pojęcia sankcja prawna i przedstawia jej główne typy (R). 18

- charakteryzuje główne systemy prawa: prawo stanowione, zwyczajowe i religijne; różne rodzaje prawa i podaje przykłady z życia, charakteryzuje praworządność w stosunku do organów państwowych i obywateli państwa - porównuje różne akty prawne w państwie - klasyfikuje akty prawne według rangi -wyszukuje odpowiednie przepisy prawa z tekstów źródłowych - stosuje zasady powszechnie obowiązujące przy wykazywaniu swoich racji; stosuje w praktyce umiejętność komunikowania się - przedstawia prawną gwarancję kontroli władzy państwowej przez obywateli niezależnie od środowiska - charakteryzuje główne zasady konstytucyjne systemu prawnego państwa; poszczególne działy prawa i rozpoznaje je w praktyce; poszczególne rodzaje kar w Polsce; zasady obowiązujące w postępowaniu karnym (R) - przedstawia proces legislacyjny ustawy poszczególne etapy (R) - rozróżnia prawa i obowiązki obywatela w trakcie postępowania karnego, cywilnego i administracyjnego (R). - ocenia, na czym polega konflikt między prawem naturalnym a stanowionym; ocenia, czy Polska jest państwem praworządnym - uzasadnia znaczenie prawa międzynarodowego publicznego w obecnym czasie; na czym polega szczególna funkcja konstytucji w państwie; uzasadnia twierdzenie, że praworządność jest niezbędnym warunkiem funkcjonowania demokratycznego państwa - analizuje zasadę pacta sunt servanda (umów należy dotrzymywać); język prawny i prawniczy wykrywa różnice w terminologii; analizuje tekst Konstytucji RP, ocenia te zapisy, które zabezpieczają prawo do sprawiedliwego sądu - prezentuje elementy dramy wyrażając różne emocje - proponuje współczesny wzór mówcy politycznego - ocenia, jakie są skutki dla prawa krajowego po wstąpieniu Polski do Unii Europejskiej (R) - analizuje proces uchwalania kilku ustaw w Polsce w ostatnim czasie; teksty źródłowe związane z poszczególnymi działami prawa (R) - uzasadnia, które z sankcji są najskuteczniejsze w walce z przestępczością w Polsce; uzasadnia swoje stanowisko w stosunku do ostatnich zmian w Kodeksie karnym (R). II Prawa człowieka - wyjaśnia podstawowe pojęcia dotyczące praw człowieka: deklaracja, konwencja, prawa obywatelskie i polityczne, prawa gospodarcze, socjalne i kulturalne, międzyrządowy system ochrony praw człowieka, organizacje pozarządowe ochrony praw człowieka - wymienia podstawowe dokumenty międzynarodowej ochrony praw człowieka; organizacje pozarządowe ochrony praw człowieka; prawa, które są łamane na świecie; instytucje państwowe powołane do ochrony praw i wolności człowieka - wyjaśnia pojęcie i istotę praw człowieka i wymienia ich naturalne cechy 19

-rozróżnia dwa systemy ochrony praw człowieka. - wyjaśnia przyczyny łamania praw człowieka; jaka jest możliwość złożenia petycji lub skargi do Komitetu Praw Człowieka w Genewie i Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Strassburgu - rozróżnia 3 generacje praw człowieka i wyjaśnia, jakie prawa zawierają - ukazuje główne postanowienia Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka z 1948 r. - wymienia podstawowe organizacje systemu międzyrządowego - omawia prawa, które łamane są na świecie; działalność Międzynarodowego Komitetu Czerwonego Krzyża i Amnesty International. - charakteryzuje działalność organizacji systemu międzyrządowego rozróżniając: europejski, afrykański i amerykański system ochrony praw człowieka; działalność organizacji pozarządowych; działalność organizacji pozarządowych w Polsce - ukazuje historyczny rodowód praw człowieka - przedstawia katalog podstawowych praw człowieka i charakteryzuje prawa obywatelskie, polityczne, gospodarcze, socjalne i kulturalne; przedstawia na wybranych przykładach, w jaki sposób i dlaczego we współczesnym świecie są łamane prawa człowieka (tekst źródłowy: Raport Amnesty International) - omawia kodyfikację praw człowieka i poszczególne pakty praw człowieka oraz konwencje - wyjaśnia, dlaczego i w jaki sposób powinny być chronione prawa mniejszości (R). - ocenia Konstytucję 3 Maja pod kątem praw człowieka; skuteczność międzynarodowego systemu ochrony praw człowieka; ocenia czy w Polsce są przestrzegane prawa dziecka i ucznia - poddaje ocenie karę śmierci; analizuje teksty źródłowe i argumentuje swą opinie -dokonuje analizy prawa do życia i ocenia problem eutanazji - przedstawia argumenty za i przeciw tezie: Międzynarodowy system ochrony praw człowieka jest nieskuteczny. Polska, Europa, świat I Integracja. Polska w Europie i świecie - wyjaśnia znaczenie pojęć: integracja, procesy integracyjne, akredytacja, integracja militarna, NATO (North Atlantic Treaty Organization), Partnerstwo dla Pokoju, KFOR (Kosowo Force), państwa Osi, terytoria powiernicze, polskie getta etniczne, Polonia, stereotyp - wymienia główne filary integracji i organy Unii Europejskiej; główne cele ONZ 20

- wyjaśnia znaczenie pojęć: polityka zagraniczna, interes narodowy, stosunki międzynarodowe, racja stanu, polska racja stanu, polityka regionalna (R) - wymienia formy integracji państw na różnych płaszczyznach; najważniejsze wymagania, którym powinni sprostać kolejni kandydaci do Unii Europejskiej (R). - omawia genezę integracji europejskiej po II wojnie światowej; genezę i strukturę ONZ - przedstawia zasady obowiązujące państwa członkowskie ONZ - wymienia organizacje europejskie i regionalne inicjatywy integracji i współpracy międzynarodowej i omawia ich działalność - wskazuje na mapie państwa wchodzące w skład NATO i podaje lata przystąpienia do NATO poszczególnych państw członkowskich - wyjaśnia procesy emigracyjne Polaków w XIX w. i ich charakter - wymienia instytucje odpowiedzialne za prowadzenie polskiej polityki zagranicznej i jej kierunki; wszystkie państwa, z którymi graniczymy i wskazuje je na mapie; warunki, jakie muszą spełnić państwa, żeby przystąpić do Rady Europy (R) - omawia główne filary integracji europejskiej; działalność poszczególnych organów UE; wymienia i omawia organy Rady Europy; regionalne inicjatywy integracji i współpracy międzynarodowej (R). - przedstawia działalność organów UE - charakteryzuje genezę przyjęcia Polski do UE; działania Polski w ramach KBWE (OBWE) i Rady Europy; działalność ONZ na różnych płaszczyznach; najliczniejsze Polonie: amerykańską, brytyjską, francuską, brazylijską i z terenów byłego Związku Radzieckiego - omawia podstawę prawną NATO i jego strukturę organizacyjną - wyjaśnia genezę i skutki powstania NATO - charakteryzuje cele polskiej polityki zagranicznej i zmiany, które nastąpiły po 1989 r.; stosunki polityczne i ekonomiczne Polski z Niemcami, Litwą, Białorusią, Ukrainą, Rosją, Czechami i Słowacją; rolę i znaczenie Rady Europy we współpracy ogólnoeuropejskiej; działalność Rady Europy i OBWE w różnych dziedzinach oraz inicjatywy Polski w ramach tych organizacji (R) - przedstawia różne koncepcje integracji kontynentu europejskiego i wizję jedności państw suwerennych; na schemacie organy UE i jej symbole, cele działalności Rady Europy i OBWE; wkład Polski w działalność i rozwój inicjatyw regionalnych (R) - porównuje koncepcje integracyjne I i II połowy XX w. (R). - analizuje korzyści i obawy wynikające z członkostwa Polski w UE; wkład Polski w rozwój inicjatyw regionalnych: Grupa Wyszehradzka, CEFTA, Inicjatywa Środkowoeuropejska, Rada Państw Morza Bałtyckiego, Trójkąt Weimarski - przedstawia polskie inicjatywy w ramach ONZ - przedstawia i ocenia proces przystąpienia Polski do NATO - analizuje udział Polski w pracach ONZ - poddaje ocenie wizerunek Polski i Polaków w świecie, proponuje, w jaki sposób można go poprawić u cudzoziemców 21

- ocenia dbałość Polski o interes narodowy, biorąc pod uwagę ostatnie dokonania władz i polskich polityków; perspektywy rozwoju stosunków Polski z krajami byłego Związku Radzieckiego (R) - analizuje przesłanki sporu o istotę suwerenności i integracji we współczesnej Europie; konsekwencje, jakie wypływają dla państwa z faktu uczestnictwa w organizacjach międzynarodowych; korzyści i koszty wynikające z członkostwa Polski w UE; skuteczność rozwiązywania konfliktów przez OBWE w ostatniej dekadzie; problemy lokalne i międzynarodowe, które pojawiły się w ostatnim czasie (R) - uzasadnia przełomowy charakter spotkania członków KBWE w Paryżu w 1990 r. (R). II Ład międzynarodowy, konflikty i systemy bezpieczeństwa - wyjaśnia znaczenie pojęć: ład międzynarodowy, terroryzm, Cosa Nostra, zimna wojna, żelazna kurtyna, konflikt międzynarodowy, etniczny lub religijny, ekonomiczny, przestępczość zorganizowana i międzynarodowa - wymienia instytucje czuwające nad bezpieczeństwem międzynarodowym - wyjaśnia znaczenie pojęć: Camorra, bractwo asasynów, Czerwone Brygady (R) - wyjaśnia znaczenie skrótów: IRA, ETA (R). - omawia dwubiegunowy układ sił politycznych na świecie po II wojnie światowej i zjawisko międzynarodowego terroryzmu; europejski system bezpieczeństwa i system bezpieczeństwa regionalnego - wyjaśnia polityczne linie podziału świata po II wojnie światowej (R) - streszcza historię terroryzmu na świecie (R). - charakteryzuje współczesne konflikty zbrojne - porównuje działalność operacji pokojowych w ramach NATO i ONZ - podaje przykłady działalności systemu bezpieczeństwa międzynarodowego - charakteryzuje procesy dezintegracyjne (R) - porównuje różne rodzaje terroryzmu na świecie i podaje przykłady (R). - określa przyczyny współczesnych konfliktów zbrojnych - ocenia skuteczność misji pokojowych ONZ i NATO - analizuje na wybranych przykładach potencjalne zagrożenia i współczesne konflikty (np. konflikt o Wyspy Kurylskie) (R) - uzasadnia konieczność (lub szkodliwość) ewentualnego ograniczania praw obywatelskich jako zabiegu mającego służyć walce z terroryzmem (R). 22

III Problemy współczesnego świata -wyjaśnia znaczenie pojęć: szok przyszłości, technologia informacyjna, dziura ozonowa, efekt cieplarniany, globalizacja - wymienia czynniki rozwoju społecznego - wyjaśnia znaczenie pojęć: problemy demograficzne, ruchy migracyjne, analfabetyzm, postęp naukowo techniczny, genetyka, biotechnologia, degradacja środowiska naturalnego, efekt cieplarniany, kwaśne deszcze, Greenpeace (R) - wyjaśnia genezę globalizacji (R) - wymienia czynniki rozwoju społecznego i omawia je; wymienia kilka wybitnych postaci, które wywarły wpływ na otaczająca nas rzeczywistość (R). - rozróżnia i omawia najważniejsze problemy współczesnego świata - omawia czynniki rozwoju społecznego - ukazuje przykłady zacofania niektórych państw w poszczególnych dziedzinach, na tle zmian gospodarki światowej; przykłady zagrożeń wynikających z postępu naukowo technicznego (R) - podaje przykłady problemów związanych z degradacją środowiska naturalnego (R) - wyjaśnia procesy integracyjne we współczesnym świecie (R) - ilustruje różne przejawy globalizacji: udzielanie pomocy finansowej, ożywienie wymiany towarowej itp. (R) - przedstawia rolę wybitnych jednostek w dziejach społeczeństw (R). - nakreśla sposoby rozwiązywania problemów poprzez postęp naukowo techniczny - charakteryzuje procesy integracyjne na świecie - podaje przykłady działań wybitnych postaci na rzecz rozwoju społeczeństw -charakteryzuje poziom rozwoju wybranych państw na określonych płaszczyznach; trzy zasadnicze ośrodki integracji ekonomicznej: Europa, Ameryka Północna oraz Azja Wschodnia; przykłady działań wybitnych postaci na rzecz rozwoju społeczeństw (R) - wyjaśnia skróty: CEFTA, NAFTA, ASEAN, APEC, FAO, WHO (R) - omawia przyczyny rozwoju cywilizacyjnego wynikające z przemian naukowo - technicznych; przyczyny i skutki procesu zanieczyszczenia powietrza i wód oraz degradacji gleb (R) - podaje przykłady, w jaki sposób globalizacja wpływa na światową gospodarkę (R). - przewiduje, jakie zagrożenia może nieść za sobą rozwój genetyki i postępu technicznego - ocenia proces globalizacji ( Czy proces globalizacji jest szansą, czy zagrożeniem dla rozwoju społeczno - gospodarczego świata?) - ocenia poziom rozwoju i stopień zacofania wybranych państw na tle Europy i świata; problemy moralne wynikające z rozwoju cywilizacyjnego; formy działania na rzecz ochrony środowiska (R) 23

- uzasadnia twierdzenie, że procesy integracyjne stanowią szansę dla rozwoju świata; uzasadnia swój wybór Siedmiu Wspaniałych (R) - argumentuje za i przeciw tezie: Proces globalizacji korzystnie wpływa na rozwój krajów Trzeciego Świata (R). 24