SPRAWOZDANIE KOMISJI DLA PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY

KOMISJA EUROPEJSKA Bruksela, dnia 13.7.2011 KOM(2011) 432 wersja ostateczna SPRAWOZDANIE KOMISJI DLA PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY w sprawie wykorzystania w latach 2004 2009 środków finansowych przeznaczonych dla Litwy, Słowacji i Bułgarii na rzecz wspierania likwidacji przedterminowo zamkniętych elektrowni jądrowych zgodnie z Aktami przystąpienia {SEK(2011) 914 wersja ostateczna}

SPIS TREŚCI 1. Wprowadzenie... 3 1.1. Cel i podstawa prawna... 3 1.2. Zakres i harmonogram... 4 1.3. Kwoty... 4 2. Zarządzanie programem... 5 2.1. Kanały wdrażania... 5 2.2. Ramy proceduralne i ocena programu... 5 3. Sprawozdania krajowe... 6 3.1. Litwa elektrownia jądrowa Ignalina (EJI)... 7 3.1.1. Zobowiązanie do zamknięcia i stopniowe zmiany finansowania... 7 3.1.2. Okres realizacji programu dotyczący likwidacji i odpadów... 7 3.1.3. Okres realizacji programu dotyczący energii... 8 3.1.4. Wykonanie... 8 3.2. Słowacja elektrownia jądrowa Bohunice V1 (EJ V1)... 9 3.2.1. Zobowiązanie do zamknięcia i stopniowe zmiany finansowania... 9 3.2.2. Okres realizacji programu dotyczący likwidacji i odpadów... 9 3.2.3. Okres realizacji programu dotyczący energii... 10 3.2.4. Wykonanie... 10 3.3. Bułgaria elektrownia jądrowa Kozłoduj (EJK)... 11 3.3.1. Zobowiązanie do zamknięcia i stopniowe zmiany finansowania... 11 3.3.2. Okres realizacji programu dotyczący likwidacji i odpadów... 11 3.3.3. Okres realizacji programu dotyczący energii... 12 3.3.4. Wykonanie... 12 4. Wniosek... 13 4.1. Wykonanie... 13 4.2. Perspektywy... 14 PL 2 PL

1. WPROWADZENIE W sprawozdaniu dokonano oceny stanu wdrażania pomocy finansowej Unii Europejskiej przeznaczonej na likwidację przedterminowo zamkniętych elektrowni jądrowych na Litwie, na Słowacji i w Bułgarii. Ujęto w nim w szczególności realizację programu likwidacji w latach 2004 2009, choć jednocześnie uwzględniono także pomoc finansową przyznaną w okresie poprzedzającym oraz najnowsze postępy poczynione w 2010 r., co ma na celu przedstawienie sytuacji w sposób spójny i kompleksowy. Komunikat uzupełniono o dokument roboczy służb Komisji SEC(2011)914, zawierający bardziej szczegółowe informacje. 1.1. Cel i podstawa prawna Likwidacja obiektu jądrowego może trwać nawet do 30 lat. Obejmuje ona działania od wyłączenia z ruchu i usunięcia materiału rozszczepialnego aż do odbudowy środowiska na terenie obiektu. Dla zapewnienia bezpiecznej likwidacji obiektów jądrowych oraz gospodarki odpadami istotne jest, aby niezbędne środki finansowe były dostępne w czasie likwidacji. W trakcie negocjacji w sprawie przystąpienia do Unii Europejskiej (UE) w trzech krajach kandydujących do UE, mianowicie na Litwie, na Słowacji i w Bułgarii, eksploatowane były reaktory jądrowe konstrukcji radzieckiej. Społeczność międzynarodowa, zgodnie z wielostronnym programem działania G7 przyjętym na szczycie G7 1 w Monachium w 1992 r., uznała, że nie ma możliwości zmodernizowania i dostosowania tych reaktorów do obowiązujących zachodnich norm bezpieczeństwa w sposób ekonomicznie opłacalny, w związku z czym obiekty te należy zamknąć przed ich przewidywanym wycofaniem z eksploatacji. W zaleceniu tym ustanowiono daty przedterminowego zamknięcia, które wyszczególniono w traktatach o przystąpieniu trzech wspomnianych krajów. Przedterminowe zamknięcie, a następnie likwidację przedmiotowych elektrowni jądrowych (EJ) uznano za znaczne obciążenie finansowe i ekonomiczne dla państw członkowskich, przy czym operatorzy nie mieli wystarczająco dużej ilości czasu na zgromadzenie środków finansowych niezbędnych do pokrycia całkowitych kosztów likwidacji. Z tej przyczyny w poszczególnych Aktach przystąpienia 2,3,4, jak również w późniejszych rozporządzeniach Rady 5,6,7, przewidziano pomoc finansową dla odpowiednich nowych państw członkowskich. Program pomocy UE został przeznaczony na rzecz następujących EJ: Ignalina (EJI) na Litwie, bloki 1 i 2, Bohunice (EJ V1) na Słowacji, bloki 1 i 2, oraz Kozłoduj (EJK) w Bułgarii, bloki 1-4 1 2 3 4 5 6 7 Francja, Niemcy, Włochy, Japonia, Zjednoczone Królestwo, Stany Zjednoczone, Kanada, Komisja Europejska. Dz.U. L 236 z 23.9.2003, s. 33 i s. 944. Dz.U. L 236 z 23.9.2003, s. 33 i s. 954. Dz.U. L 157 z 21.6.2005, s. 11 i s. 38. Dz.U. L 411 z 30.12.2006, s.10. Dz.U. L 131 z 23.5.2007, s. 1. Dz.U. L 189 z 22.7.2010, s. 9. PL 3 PL

1.2. Zakres i harmonogram Pomoc finansowa UE ma na celu wspieranie wysiłków państw członkowskich na rzecz likwidacji swoich EJ konstrukcji radzieckiej, łagodzenia powiązanych skutków społecznych, a także podejmowanych w sektorze energetycznym działań na rzecz łagodzenia skutków utraty mocy wytwórczych energii elektrycznej. Pomoc UE była wdrażana w trzech określonych okresach. W okresie przedakcesyjnym (do roku 2004) Litwa i Słowacja otrzymywały pomoc w ramach programu PHARE 8, w latach 2004 2006 pomocy udzielono na mocy protokołów do Aktu przystąpienia, natomiast od roku 2007 rozporządzeniami Rady w odniesieniu do Litwy i Słowacji zapewniono kontynuację pomocy w latach 2007 2013. W okresie przedakcesyjnym (do roku 2007) Bułgaria otrzymywała pomoc w ramach programu PHARE. Dalszej pomocy w latach 2007 2009 udzielano na mocy protokołu do traktatu o przystąpieniu w oparciu o obowiązującą wówczas strategię odroczonej likwidacji. W roku 2009 wpłynął formalny wniosek o przedłużenie udzielania pomocy finansowej w celu przejścia do zmienionej strategii natychmiastowej likwidacji, natomiast w roku 2010 przyjęto nowe rozporządzenie Rady w celu zapewnienia kontynuacji pomocy w okresie do roku 2013. 1.3. Kwoty Pomocy udzielono w uznaniu nadzwyczajnego obciążenia nałożonego na nowe państwa członkowskie, będącego wynikiem podjętego przez nie zobowiązania do przedterminowego zamknięcia. Celem pomocy nie jest pokrycie całkowitego kosztu likwidacji ani rekompensowanie wszystkich skutków gospodarczych, jest ona natomiast wyrazem solidarności UE z państwami członkowskimi. Kwoty przyznane poszczególnym państwom członkowskim stanowią wynik negocjacji politycznych, uwzględniających zróżnicowane względy społeczne i ekonomiczne oraz różne typy i liczbę bloków jądrowych, które należy zdemontować. Tabela przedstawiająca przegląd pomocy finansowej dla państw członkowskich w latach 1999 2013 (w mln EUR), udzielonej zgodnie z podstawowymi aktami prawnymi*: 1999 2003 2004 2006 2007 2013 Ogółem Litwa 210 285 837 1332 Słowacja 90 90 423 603 Bułgaria 155 185 510 850 Razem 455 560 1770 2785 *Rzeczywiste środki w ujęciu rocznym są korygowane o stopę inflacji. Do końca 2009 r. rzeczywiste środki przekazane trzem wzmiankowanym państwom wyniosły: 875,5 mln EUR dla Litwy, 363,7 mln EUR dla Słowacji i 567,8 mln EUR dla Bułgarii. 8 Program pomocy dla krajów Europy Środkowo-Wschodniej. PL 4 PL

2. ZARZĄDZANIE PROGRAMEM Dyrekcja Generalna ds. Energii (dawniej DG ds. Transportu i Energii) realizuje program pomocy finansowej UE dla Litwy i Słowacji od 2004 r., a dla Bułgarii od 2007 r. 2.1. Kanały wdrażania W przypadku Litwy i Słowacji podstawy prawne umożliwiają wykorzystanie dwóch alternatywnych kanałów wdrażania pomocy UE: w pierwszym przypadku za pośrednictwem Europejskiego Banku Odbudowy i Rozwoju (EBOR) poprzez wpłaty do odpowiednich Międzynarodowych Funduszy Wspierania Likwidacji (ang. International Decommissioning Support Funds, IDSF), w drugim natomiast za pośrednictwem krajowego kanału wsparcia bezpośredniego poprzez agencję krajową, zgodnie z rozporządzeniem Rady nr 1605/2002 w sprawie rozporządzenia finansowego mającego zastosowanie do budżetu ogólnego Wspólnot Europejskich 9. W przypadku Bułgarii, przy uwzględnieniu braku odpowiedniej krajowej struktury wdrażania, podstawa prawna przewiduje jedynie wdrażanie pomocy UE za pośrednictwem EBOR. Międzynarodowe Fundusze Wspierania Likwidacji Ustanowione w 2000 r. Międzynarodowe Fundusze Wspierania Likwidacji (IDSF) są zarządzane przez EBOR. Fundusze te mają charakter wielostronny; przy czym największym, a od 2004 r. jedynym podmiotem przekazującym dotacje jest Komisja Europejska. Dla każdego z trzech państw członkowskich ustanowiono specjalny fundusz: w przypadku Litwy jest to IDSF Ignalina (IIDSF), w przypadku Słowacji IDSF Bohunice (BIDSF), a w przypadku Bułgarii IDSF Kozłoduj (KIDSF). Agencja krajowa Jedynie Litwa wybrała wdrażanie środków za pośrednictwem agencji krajowej zgodnie z art. 53 lit. a) i art. 54 ust. 2 lit. c) rozporządzenia finansowego. W latach 2004 2006 Litwa otrzymała bezpośrednią pomoc za pośrednictwem mechanizmu Zaprogramowanego Instrumentu w ramach rozszerzonego zdecentralizowanego systemu wdrażania. Od roku 2007 Litwa realizuje program bezpośredniej pomocy krajowej za pośrednictwem centralnej agencji zarządzającej projektem (ang. Central Project Management Agency, CPMA), która jest wyznaczoną 10 agencją krajową w ramach scentralizowanego zarządzania pośredniego. 2.2. Ramy proceduralne i ocena programu Do końca roku 2006 zaangażowanie i przywództwo ze strony poszczególnych państw członkowskich przy określaniu potrzeb i wykorzystaniu pomocy UE były ograniczone. Co 9 10 Dz.U. L 248 z 16.9.2002, s. 1. Pismo Komisji Europejskiej do Litwy z dnia 4 czerwca 2007 r.: Wyznaczenie Krajowej Agencji ds. Programu Ignalina. PL 5 PL

więcej, w przypadku Litwy miała miejsce jedynie ograniczona koordynacja pomiędzy oboma kanałami wdrażania (EBOR i CPMA). Aby wyeliminować stwierdzone niedociągnięcia, w 2007 r. ustanowiono zmienione ramy proceduralne. Mechanizm wdrażania pomocy finansowej w ramach perspektywy finansowej na lata 2007 2013 został określony w decyzji Komisji w sprawie procedur 11. Zgodnie z zasadniczą podstawą prawną Komisja Europejska ustanowiła komitet zarządzający: Komitet ds. Pomocy na rzecz Likwidacji Obiektów Jądrowych, którego rola polega na wspomaganiu Komisji Europejskiej przy wdrażaniu pomocy UE. Od 2007 r. ramy proceduralne są stopniowo udoskonalane dzięki zmienionej decyzji Komisji w sprawie procedur, przyjętej w 2010 r. Komisja Europejska przeznacza środki finansowe na rzecz trzech programów, przyjmując coroczne decyzje Komisji w sprawie finansowania. Do wspomnianej decyzji w sprawie finansowania załączone są trzy odpowiednie roczne wspólne dokumenty programowe, sporządzane przez zainteresowane państwa członkowskie. W dokumencie tym określone są cele w zakresie wykorzystania pomocy UE. Komisja Europejska wypłaca środki finansowe EBOR i CPMA na podstawie wniosku w oparciu o udokumentowane postępy w realizacji projektu. Następnym etapem po wdrożeniu środków i pomocy finansowej jest ustanowienie komitetu monitorującego w odniesieniu do każdego kraju i kanału wdrażania. Mimo że istnieje możliwość finansowania projektów w wysokości do 100 % ich wartości, w odniesieniu do kluczowych projektów ustanowiono pewne pułapy współfinansowania (np. projekt CCGT na Litwie, w przypadku którego IIDSF przeznacza środki finansowe w wysokości do 70 % do pułapu w kwocie 165 mln EUR wszystkie przekroczenia kosztów pokrywa tym samym Litwa). Program pomocy podlega regularnym audytom i ocenom, których wyniki były zasadniczo pozytywne i stanowiły potwierdzenie osiągniętych postępów. Przy ponownym określaniu ram proceduralnych w roku 2007 i 2010 wzięto pod uwagę środki usprawniające. 3. SPRAWOZDANIA KRAJOWE Likwidację elektrowni jądrowych można rozpatrywać jako proces przebiegający w dwóch fazach. Pierwsza faza to faza przedlikwidaycjna, podczas której prowadzone są prace przygotowawcze; druga faza obejmuje likwidację i demontaż. W pierwszej fazie opracowuje się dokumentację likwidacji, zawierającą informacje techniczne i finansowe dotyczące stosownych rozwiązań alternatywnych w zakresie likwidacji. Zawarte jest w niej ustalenie, czy przyszły proces likwidacji jest technicznie wykonalny oraz zgodny z przepisami Traktatu Euratom i prawa krajowego w dziedzinie bezpieczeństwa jądrowego i zdrowia oraz ochrony fizycznej i ochrony środowiska. Przedterminowe zamknięcie przedmiotowych EJ niewątpliwie wywarło negatywny wpływ na bezpieczeństwo dostaw energii elektrycznej w trzech omawianych państwach członkowskich. 11 Decyzja Komisji w sprawie procedur związanych z programowaniem i monitorowaniem środków i pomocy finansowej w ramach programów Bohunice i Ignalina w latach 2007 2013 oraz w ramach programu Kozłoduj w latach 2007 2009 C(2007)5538. PL 6 PL

Aby rozwiązać ten problem, w poszczególnych Aktach przystąpienia uwzględniono środki mające łagodzić oddziaływania na sektor energetyczny zgodnie z polityką energetyczną UE. Zakres i charakter projektów realizowanych w celu rozwiązania tej kwestii zostały określone przy uwzględnieniu polityki krajowej, stanu istniejących obiektów i potrzeb sektora energetycznego. Państwa członkowskie same ustalają, w jaki sposób należy rozdzielić dostępne środki finansowe pomiędzy trzy kwalifikujące się dziedziny: Likwidację, Energię i Skutki społeczne, co stanowi wypadkową ich ogólnych potrzeb i strategii. Pomoc nigdy nie miała na celu pokrycia pełnego kosztu likwidacji ani rekompensowania wszystkich skutków ekonomicznych. Z powyższych przyczyn podstawa prawna zapewnia pewną elastyczność przy korzystaniu ze środków finansowych. Budowa tymczasowych składowisk wypalonego paliwa jądrowego, krajowe przechowalniki odpadów oraz niektóre projekty w dziedzinie gospodarki odpadami promieniotwórczymi nie wchodzą w zakres likwidacji. W niektórych uzasadnionych przypadkach projekty takie otrzymują jednak wsparcie, o ile nieudzielenie go spowodowałoby poważne zakłócenie procesu likwidacji i demontażu. W takich przypadkach wspomniane wsparcie można uznać za udzielone z góry wsparcie na rzecz państw członkowskich, które należy uwzględnić podczas dyskusji o potencjalnym rozszerzeniu pomocy UE. 3.1. Litwa elektrownia jądrowa Ignalina (EJI) 3.1.1. Zobowiązanie do zamknięcia i stopniowe zmiany finansowania Przed akcesją na Litwie eksploatowano dwa reaktory RBMK 1500. Bloki są obecnie własnością przedsiębiorstwa państwowego EJI, które od 2009 r. podlega litewskiemu Ministerstwu Energii. EJI jest obecnie odpowiedzialna za bezpieczne utrzymanie i likwidację dwóch reaktorów. Blok 1 został na stałe zamknięty w dniu 31 grudnia 2004 r., natomiast blok 2 w dniu 31 grudnia 2009 r. Przewiduje się, że całkowita pomoc UE dla Litwy w latach 1999 2013 wyniesie 1 367 12 mln EUR. 3.1.2. Okres realizacji programu dotyczący likwidacji i odpadów Cele określone w zakresie pomocy UE były następujące: bezpieczne utrzymanie obu bloków EJI, przygotowanie do likwidacji (w tym dokumentacja strategiczna) oraz budowa obiektów służących do utylizacji i składowania odpadów. W 2009 r. nowy rząd znacznie zwiększył poziom swojego zaangażowania oraz poczucie odpowiedzialności za proces likwidacji. Wybrane kluczowe projekty finansowane przez UE: 12 Rzeczywiste zobowiązania do końca 2009 r. + prognoza na lata 2010 2013. PL 7 PL

Faza przedlikwidacyjna Bezpieczne utrzymanie bloków 1 i 2; Wsparcie na rzecz organu regulacyjnego sektora jądrowego; Opracowanie bazy danych oraz narzędzia planowania w zakresie likwidacji; Szczegółowe plany likwidacji w odniesieniu do określonych budynków; Udzielenie EJI wsparcia konsultacyjnego; Charakterystyka radiologiczna; Odkażenie obwodu pierwotnego; Gospodarka odpadami Tymczasowe składowisko wypalonego paliwa jądrowego (B1) Gospodarka odpadami stałymi i składowisko odpadów stałych (B234) Stacja pomiaru aktywności promieniotwórczej odpadów 3.1.3. Okres realizacji programu dotyczący energii W ramach programu Ignalina wspierano kluczowe projekty dotyczące sektora energetycznego określone w litewskiej krajowej strategii energetycznej: Modernizacja ekologiczna litewskiej elektrociepłowni; Budowa elektrowni gazowo-parowej, dławika bocznikującego kompensacyjnego i ciepłowni. Wymiana kotłów gazowych i modernizacja systemów ciepłowniczych w Wisaginii; Poprawa efektywności energetycznej wielorodzinnych budynków mieszkalnych i budynków użyteczności publicznej; Wsparcie studium wykonalności dotyczącego międzysystemowych połączeń sieci elektroenergetycznych między Polską i Litwą. 3.1.4. Wykonanie Z łącznej kwoty (954,70 mln EUR) środków finansowych dostępnych dla IIDSF (723,10 mln EUR) i CPMA (231,60 mln EUR) kwota przeznaczona na określone projekty wynosi 881,60 mln EUR. Kwota wypłacona ze środków UE wynosi 763,30 mln EUR (592,60 mln EUR dla IIDSF oraz 170,70 mln EUR dla CPMA). 13 Ewolucja programu miała miejsce w trudnym klimacie politycznym. Aż do 2009 r. Litwa prowadziła zdecydowaną kampanię na rzecz odroczenia zamknięcia bloku 2 do roku 2012. Brak zobowiązania do zamknięcia wywarł niekorzystny wpływ na postępy w kierunku likwidacji. Mimo wspomnianych trudności oba bloki ostatecznie zamknięto zgodnie z harmonogramem zalecanym w traktacie o przystąpieniu. Obecnie są one bezpiecznie utrzymywane i znajdują się w fazie likwidacji. Według stanu na dzień dzisiejszy z rdzenia reaktora w bloku 1 całkowicie usunięto paliwo. Po zamknięciu nie miały miejsca niedobory 13 Wydatki rozdział 3.3.1. i 3.3.2. PL 8 PL

energii elektrycznej ani przerwy w dostawach energii elektrycznej. Biorąc pod uwagę trudne uwarunkowania, realizację likwidacji można uznać za zadowalającą. Przeobrażenie producenta energii elektrycznej w organizację zajmującą się likwidacją wymagało istotnych zmian struktury organizacyjnej oraz zmian zasobów kadrowych w EJI. Zmiana tego rodzaju, łącznie ze zmianą mentalności, nie zachodzi z dnia na dzień i wymaga znacznego wysiłku. Nowy rząd litewski (utworzony po wyborach w 2008 r.) jest obecnie orędownikiem tego niezbędnego procesu zarządzania zmianami, zdecydowanie zalecanego przez Komisję Europejską, przy czym Litwa i EJI wykazują poczucie pełnej odpowiedzialności za proces likwidacji. Miały miejsce poważne opóźnienia oraz nadmierne wydatki w zakresie planowania i kosztorysowania w ramach dwóch kluczowych projektów inwestycji infrastrukturalnych: projektu B1 dotyczącego składowania wypalonego paliwa jądrowego i gospodarki wypalonym paliwem jądrowym, oraz projektu B234 dotyczącego utylizacji i składowania odpadów. Oba projekty znajdują się obecnie w fazie budowy. Około 30 % środków w ramach pomocy UE przeznaczono na projekty związane z sektorem energetycznym. Mimo wystąpienia opóźnień przy realizacji niektórych projektów w zakresie likwidacji, które doprowadziły do poniesienia dodatkowych kosztów, opóźnienia te nie miały jak dotąd bezpośredniego wpływu na kluczowe czynności prowadzące do likwidacji. Wszelkiego rodzaju nadwyżki w ramach projektu uległy jednak wyczerpaniu, dlatego też niezbędne będą znaczące starania w celu uniknięcia poważnych opóźnień i niedopuszczenia do zwiększenia dodatkowych kosztów. 3.2. Słowacja elektrownia jądrowa Bohunice V1 (EJ V1) 3.2.1. Zobowiązanie do zamknięcia i stopniowe zmiany finansowania W skład EJ V1 wchodzą dwa reaktory VVER 440/230. Organizacją odpowiedzialną za nadzór po zamknięciu oraz za likwidację EJ V1 jest będąca własnością państwa (za pośrednictwem Ministerstwa Gospodarki) spółka Jadrová a vyraďovacia spoločnosť a.s. (JAVYS). Blok 1 został na stałe zamknięty w dniu 31 grudnia 2006 r., natomiast blok 2 w dniu 31 grudnia 2008 r. Przewiduje się, że całkowita pomoc UE dla Słowacji w latach 1999 2013 wyniesie 613 14 mln EUR. 3.2.2. Okres realizacji programu dotyczący likwidacji i odpadów Wykonano prace przygotowawcze w zakresie likwidacji oraz sporządzono strategiczną dokumentację dotyczącą likwidacji. Wybrane kluczowe projekty finansowane przez UE: Faza przedlikwidacyjna 14 Rzeczywiste zobowiązania do końca 2009 r. + prognoza na lata 2010 2013. PL 9 PL

Opracowanie planu 1. etapu likwidacji EJ V1 oraz stosownej dokumentacji; Odbudowa kotłowni pomocniczej oraz układu dystrybucji energii cieplnej i pary; Odbudowa systemu ochrony obszaru oraz zmiana systemu zasilania JAVYS po ostatecznym zamknięciu EJ V1. Realizacja programu likwidacji przy pomocy zasobów kadrowych dostępnych w EJ Bohunice V1; Udzielenie JAVYS wsparcia konsultacyjnego; Gospodarka odpadami Opracowanie tymczasowego składowiska odpadów promieniotwórczych w Bohunicach Udzielenia zamówienia na dostarczenie kontenerów do składowania wypalonego paliwa jądrowego Utylizacja odpadów historycznych szlamów i sorbentów 3.2.3. Okres realizacji programu dotyczący energii W ramach programu Bohunice wspierane są środki na rzecz złagodzenia niektórych niekorzystnych wpływów na słowacki sektor energetyczny zgodnie ze Strategią bezpieczeństwa energetycznego Republiki Słowackiej do roku 2030. Wybrane kluczowe projekty finansowane przez UE: Odbudowa podstacji 400 kv Križovany; Zmiana w sektorze przesyłowym w związku z ostatecznym zamknięciem EJ V1; Efektywność energetyczna w budynkach użyteczności publicznej oraz instrument finansowy w zakresie zrównoważonej energii; Zgodnie z danymi przedstawionymi przez EBOR działania wdrożone w okresie realizacji programu dotyczącym energii doprowadziły do równoważnego zrekompensowania niemal 20 MWe utraconych mocy wytwórczych energii elektrycznej po zamknięciu EJ V1. 3.2.4. Wykonanie Z łącznej kwoty środków finansowych dostępnych w ramach BIDSF (385,807 mln EUR) kwota przeznaczona na określone projekty wynosi 364,07 mln EUR. Kwota wypłacona ze środków UE na rzecz BIDSF wynosi 157,80 mln EUR. Od czasu rozpoczęcia programu kilka kwestii, np. restrukturyzacja JAVYS, trudności związane z komunikacją pomiędzy zainteresowanymi stronami oraz kryzys gazowy na początku 2009 r., przyczyniło się do komplikacji przy realizacji programu i opóźnień w ramach niektórych projektów. Mimo wspomnianych trudności oba bloki zostały zamknięte zgodnie z harmonogramem i są bezpiecznie utrzymywane. Obecnie znajdują się one w fazie likwidacji. Po zamknięciu nie miały miejsca niedobory energii elektrycznej ani przerwy w dostawach energii elektrycznej. Przy uwzględnieniu powyższego ogólne wykonanie można uznać za zadowalające. PL 10 PL

Opóźnienia, do których doszło w ramach niektórych projektów, mogą negatywnie wpłynąć na wydanie zezwolenia na likwidację (planowane w połowie 2011 r.). Komisja Europejska w dalszym ciągu dokładnie monitoruje postępy na drodze do realizacji tego kluczowego etapu. Na dzień 31 grudnia 2009 r. rozdział środków przyznanych na okresy realizacji programu dotyczące likwidacji i odpadów oraz energii jest możliwy do zaakceptowania, przy czym w okresie do 2013 r. priorytetowe znaczenie nadaje się projektom dotyczącym likwidacji i odpadów. 3.3. Bułgaria elektrownia jądrowa Kozłoduj (EJK) 3.3.1. Zobowiązanie do zamknięcia i stopniowe zmiany finansowania Bloki 1-4 EJK to reaktory konstrukcji VVER 440/230. Właścicielem bloków 1 i 2 EJK, jak również organizacją odpowiedzialną za ich likwidację, jest Państwowe Przedsiębiorstwo ds. Odpadów Promieniotwórczych (ang. State Enterprise for Radioactive Waste, SERAW), gdyż z obu tych bloków całkowicie usunięto paliwo. W przypadku bloków 3-4 właścicielem i organizacją odpowiedzialną za likwidację jest będąca własnością państwa spółka Natsionalna Elektricheska Kompania EAD. Bloki 1 i 2 wyłączono z ruchu w dniu 31 grudnia 2002 r., natomiast bloki 3 i 4 wyłączono z ruchu w dniu 31 grudnia 2006 r. Przewiduje się, że całkowita pomoc UE dla Bułgarii w latach 1999 2013 wyniesie 867,78 15 mln EUR. 3.3.2. Okres realizacji programu dotyczący likwidacji i odpadów Wykonano prace przygotowawcze w zakresie likwidacji oraz sporządzono strategiczną dokumentację dotyczącą likwidacji. Z bloków 1 i 2 całkowicie usunięto paliwo. Z rdzeni reaktora w blokach 3 i 4 usunięto paliwo, jednak pewna ilość paliwa w dalszym ciągu pozostaje w basenach paliwowych reaktorów. W 2008 r. bloki 1 i 2 zostały oddzielone od bloków 3 i 4, przy czym własność bloków 1 i 2 przeniesiono na SERAW. Działanie to przeprowadzono, mając na celu przyspieszenie likwidacji bloków 1 i 2. Wybrane kluczowe projekty finansowane przez UE: Faza przedlikwidacyjna Zaktualizowana strategia likwidacji; Wsparcie realizacji likwidacji przy pomocy zasobów kadrowych dostępnych w blokach 1-4 EJK; Rozpoczęcie demontażu układów i instalacji niemających wpływu na bezpieczeństwo; Budowa ciepłowni; Gospodarka odpadami 15 Rzeczywiste zobowiązania do końca 2009 r. + prognoza na lata 2010 2013. PL 11 PL

Projekt krajowego obiektu unieszkodliwiania; Projekt przechowalnika odpadów bardzo niskoaktywnych; Tymczasowe składowisko produktów rozpadu oraz odpadów promieniotwórczych i konwencjonalnych; Opracowanie obiektów utylizacji odpadów na terenie obiektu; Budowa suchego przechowalnika wypalonego paliwa jądrowego, w tym kontenerów na elementy związane z wypalonym paliwem jądrowym z reaktorów VVER 440. 3.3.3. Okres realizacji programu dotyczący energii W ramach programu Kozłoduj wspierane są środki na rzecz łagodzenia następstw dla sektora energetycznego zgodnie ze Strategią energetyczną Bułgarii. Poniżej przedstawiono wybrane kluczowe projekty finansowane przez UE: Wdrożenie i zarządzanie odbudową sieci ciepłowniczej w Sofii; Instrument ramowy obejmujący linię kredytową w zakresie efektywności energetycznej i energii odnawialnej; MARITSA EAST-2 Montaż systemu odwadniania gipsu i odbudowa stacji pomp chłodzących; Renowacja i rozbudowa krajowego systemu dystrybucji energii elektrycznej; Budowa gazociągów wysokoprężnych i stacji regulacji ciśnienia gazu; Zgodnie z danymi przedstawionymi przez EBOR działania zrealizowane w okresie realizacji programu dotyczącym energii doprowadziły do równoważnego zrekompensowania niemal 500 MWe mocy wytwórczych energii elektrycznej po zamknięciu bloków 1-4. 3.3.4. Wykonanie Z łącznej kwoty środków finansowych dostępnych w ramach KIDSF (606,744 mln EUR), kwota przeznaczona na określone projekty wynosi 540,875 mln EUR. Kwota wypłacona z UE na rzecz KIDSF wynosi 363,149 mln EUR. Program likwidacji przebiegał w szczególnie niekorzystnym kontekście politycznym. W roku 2006 podjęto próby odroczenia zamknięcia, a później, po roku 2006 ponownego otwarcia zamkniętych reaktorów. Mimo wspomnianych trudności ogólne wykonanie programu można uznać za zadowalające, biorąc pod uwagę, że wszystkie bloki zostały zamknięte zgodnie z zaleceniami w traktacie o przystąpieniu. Z bloków 1 i 2 całkowicie usunięto paliwo, suchy przechowalnik wypalonego paliwa jądrowego jest na ukończeniu, a ponadto rozpoczęto pierwsze prace demontażowe. Obiekty służące do utylizacji i składowania odpadów są w trakcie realizacji. Po zamknięciu bloków reaktora nie doszło do przerw w dostawach energii elektrycznej. Zobowiązanie obecnego rządu bułgarskiego, jak również oddzielenie bloków 1 i 2 od bloków 3 i 4, pomoże w terminowym przebiegu realizacji programu likwidacji i wywrze nań korzystny wpływ. Poważną korzyścią, jaką uzyskano w związku z pomocą UE, jest zmiana strategii likwidacji z odroczonego demontażu na natychmiastowy demontaż w trybie ciągłym. Skutkiem powyższego jest skrócenie całkowitego czasu likwidacji oraz optymalne wykorzystanie PL 12 PL

dostępnych pracowników przy wykonywaniu prac demontażowych. Będzie to miało pozytywny wpływ na całkowite koszty związane z likwidacją. Znaczną część środków finansowych przeznaczono na projekty energetyczne, co ma na celu łagodzenie następstw wynikających z przedterminowego zamknięcia. 4. WNIOSEK Wszystkie wyznaczone bloki jądrowe na Litwie, na Słowacji i w Bułgarii zostały bezpiecznie zamknięte zgodnie z umowami akcesyjnymi tych państw. Obecnie prowadzone są prace likwidacyjne. Sytuacja ta jest bezpośrednim następstwem zakończonej powodzeniem realizacji programu pomocy UE. Pomoc UE trwa od czasu poprzedzającego akcesję i zamknięcie odpowiednich EJ. W tym okresie przy realizacji programów pomocy UE występowały rozmaite trudności zarówno na poziomie politycznym, jak i technicznym. Państwa członkowskie podjęły poważne starania na rzecz renegocjowania swoich zobowiązań politycznych, jednak w następstwie wyrażenia przez UE solidarności oraz przekazania odpowiedniej pomocy finansowej wszystkie kraje wywiązały się ze swoich zobowiązań wynikających z traktatu o przystąpieniu, dotyczących zamknięcia swoich reaktorów. Warunki graniczne każdego kraju są niepowtarzalne i mają wpływ na dobór technologii i strategii oraz podejmowanie decyzji w związku z wyborem projektów. W związku z tym trudno jest bezpośrednio porównać efektywność pomocy UE przyznanej każdemu z państw członkowskich. Przed rozpoczęciem projektów w każdej EJ dokonano oceny potrzeb i możliwości. Regularna ponowna ocena krajowych strategii i planów likwidacji miała także korzystny wpływ na identyfikację i realizację projektów. 4.1. Wykonanie Skala problemu, przed którym stanął każdy z krajów, stanowiła wypadkową różnych typów reaktorów podlegających likwidacji, stanu istniejącej infrastruktury niezbędnej do podejmowania wyzwań związanych z likwidacją i gospodarką odpadami, możliwości zastąpienia utraconych mocy wytwórczych energii elektrycznej, środowiska regulacyjnego i politycznego oraz wyboru strategii likwidacji. Mimo początkowych trudności reaktory zostały zamknięte zgodnie z harmonogramem, przy czym z większej ich części usunięto paliwo w ramach pierwszego ważnego kroku w kierunku nieodwracalnego zamknięcia i likwidacji EJ. W każdym państwie członkowskim środki finansowe dostępne w ramach projektów przekroczyły wydatki. Środki udostępniano corocznie od 1999 r. w czasie, gdy państwa członkowskie nie były jeszcze w stanie ich w pełni wykorzystać. W rezultacie doszło do nagromadzenia części środków finansowych. Ostatnio środki te były wykorzystywane w sposób bardziej efektywny i skuteczny, przy czym w ciągu dwóch najbliższych lat zostaną one w pełni zaabsorbowane. Wykazano znaczące postępy w przypadku trzech programów na przestrzeni ostatnich lat oraz do końca okresu sprawozdawczego, a także zidentyfikowano lub opracowano większość projektów związanych z likwidacją i sektorem energetycznym, których znaczna część jest już w trakcie realizacji. PL 13 PL

We wszystkich państwach większość środków finansowych skierowano na realizację projektów związanych z likwidacją oraz gospodarką odpadami promieniotwórczymi. Litwa i Bułgaria wykorzystały znaczną ich część na składowanie wypalonego paliwa jądrowego i gospodarkę odpadami. W chwili obecnej budowane są obiekty niezbędne do likwidacji, utylizacji i składowania odpadów promieniotwórczych oraz wypalonego paliwa jądrowego, opracowywana jest dokumentacja na potrzeby zezwoleń, a także rozpoczęto pierwsze przygotowawcze prace demontażowe. Sektor energetyczny odniósł korzyści w sytuacji, gdy projekty były zgodne z unijną i krajową polityką energetyczną. Począwszy od wczesnego etapu, pomoc UE była przekazywana do sektora energetycznego w celu rozwiązania kwestii utraty mocy wytwórczych energii elektrycznej. Podejście to okazało się szczególnie korzystne i efektywne w przypadku Bułgarii przy łagodzeniu skutków ostatnich kryzysów energetycznych i finansowych. Mimo że w ramach niektórych projektów związanych z likwidacją wystąpiły opóźnienia, są one przedmiotem aktywnych działań mających na celu zmniejszenie do minimum ich wpływu na kluczowe czynności prowadzące do likwidacji. Ramy prawne i struktury zarządzania wzmiankowanych państw są w dalszym ciągu dostosowywane w celu uwzględnienia przeobrażenia spółek wytwarzających energię elektryczną w organizacje odpowiedzialne za likwidację. 4.2. Perspektywy Działania w ramach okresów realizacji programu dotyczących likwidacji i energii będą kontynuowane aż do zakończenia perspektywy finansowej zgodnie z wytycznymi przekazanymi w określonych strategiach. W sytuacjach gdy środki finansowe będą ograniczone, projekty związane z likwidacją będą miały pierwszeństwo przed projektami związanymi z energią. Pomoc UE w ramach okresu realizacji programu związanego z likwidacją będzie wykorzystywana głównie do celów ukończenia niezbędnej infrastruktury, utylizacji odpadów promieniotwórczych, realizacji niezbędnych zezwoleń na likwidację oraz na demontaż. Ustanowione zostaną nowe organizacje ds. likwidacji oraz struktury zarządzania, które następnie otrzymają wsparcie w celu podjęcia działań związanych z demontażem przy prowadzonych jednocześnie przez personel obiektu pracach demontażowych. Projekty związane z sektorem energetycznym są w zaawansowanym stadium. Uznaje się obecnie, że działania w tym obszarze są wystarczające. Mimo że ostateczne zobowiązanie finansowe zostanie zaciągnięte w 2013 r., realizacja prac wynikających ze wspomnianych zobowiązań przedłuży się poza tą datę. Celem pomocy UE pozostaje niezmiennie udzielanie wsparcia państwom członkowskim, a nie pełne finansowanie likwidacji lub pełne rekompensowanie następstw wynikających z zamknięcia. Przekazaną pomoc należy uzupełniać odpowiednimi zasobami krajowymi. PL 14 PL