1 Wielkie odkrycia geograficzne (...) Przybyłem na Morze Indyjskie i odkryłem tam bardzo liczne i gęsto zaludnione wyspy, które bez czyjegokolwiek protestu objąłem w posiadanie naszego najmiłościwszego króla przez uroczystą proklamację i zawieszenie flagi hiszpańskiej. Krzysztof Kolumb, list z 14 marca 1493 roku 1492 dotarcie Kolumba do Ameryki 1498 dotarcie Vasco da Gamy do Indii 1519 początek wyprawy Magellana dookoła świata Mieszkańcy Ameryki Mieszkańcy Ameryki, których nazywamy Indianami, różnili się między sobą pod względem języka, obyczajów i sposobu życia. Ci, którzy zamieszso kiwali Amerykę Północną, byli wojownikami i myśliwymi. Utrzymywali się głównie z łowiectwa i prowadzili koczowniczy tryb życia. znacza to, że nieustannie przemieszczali się z miejsca na miejsce, podążając za wędrującymi stadami zwierząt głównie po bizonów. Doskonale posługiwali się łukiem, ale nie znali uprawy roli. ie potrafili również pisać, dlatego wiemy o nich niewiele. W czasach gdy Indianie Ameryki Północnej mieszkali w wigwamach (czyli namiotach), mieszkańcy Ameryki Środkowej budowali okazałe budowle i miasta. Do najwspanialszych należało zbudowane przez Azteków do Tenochtitlán (czytaj: tenocztitlan). Dziś na jego miejscu wznosi się miasto Me Meksyk. Indianie Ameryki Północnej wierzyli w duchy i czcili siły przyrody. Ich największą świętością był totem, czyli godło przedstawiające zwierzę lub roślinę uważane za przodka i założyciela rodu. 8 3664_Book.indb 8 13-06-07 10:19
Tenochtitlán powstało na planie regularnej szachownicy. Znajdowały się w nim pałace otoczone ogrodami oraz dzielnice rzemieślnicze i place targowe. ajbardziej majestatyczną, czyli okazałą budowlą była Wielka Piramida. Aztekowie zajmowali się uprawą roli oraz rzemiosłem. Ich specjalnością były obróbka kamienia i drewna oraz tkactwo, garncarstwo i złotnictwo. Z Aztekami sąsiadowali Majowie, zamieszkujący półwysep Jukatan. W wielu dziedzinach przewyższali Azteków. Kultura Majów była starsza i Aztekowie różnych rzeczy nauczyli się właśnie od nich. Majowie i Aztekowie dokonali wielu odkryć naukowych, zwłaszcza astronomicznych. Skonstruowali precyzyjny kalendarz, znali pismo. Ich dziełem były między innymi bogato ilustrowane kroniki. W Ameryce Południowej najpotężniejsze państwo stworzyli Inkowie, którzy zamieszkiwali Andy. Inkowie byli doskonałymi inżynierami. W trudnych górskich warunkach budowali miasta i drogi. Do wyrobu narzędzi wykorzystywali brąz, z którego wytwarzali topory, sierpy i noże. Znali też rolnictwo uprawiali przede wszystkim ziemniaki i kukurydzę. ) FKX 3LF Machu Picchu (czytaj: maczu pikczu) jest najlepiej zachowanym miastem Inków. Zostało zbudowane na wysokości 2090 2400 metrów n.p.m. 9 3664_Book.indb 9 13-06-07 10:19
Ciekawość świata i żądza zysku W XV wieku Europejczycy nie wiedzieli o istnieniu Ameryki i zamieszkujących ją ludów. Ich wiedza ograniczała się do Europy oraz północnej Afryki i zachodniej Azji. a temat mieszkańców wschodniej Azji krążyły w Europie przerażające i fantastyczne historie. Dalekie podróże morskie wymagały w tym czasie ciekawostka Tak Izydor z Sewilli opisuje wschodnią Azję: Tamże znajdują się góry złote, do których jednak niemożliwe jest dojść z powodu smoków i gryfów, i olbrzymich potworów ludzkich ( ). dużej odwagi. Większość ludzi wyobrażała sobie Ziemię jako płaski dysk. Zbliżenie się do jego krawędzi według ówczesnych przekonań groziło zagładą. Poszerzenie wiedzy geograficznej następowało bardzo powoli i było możliwe dzięki wyprawom kupców, misjonarzy i podróżników. a podstawie ich relacji powstawały nie tylko barwne opisy odległych krain, ale także coraz doskonalsze mapy. Zmieniał się również pogląd na temat kształtu Ziemi coraz więcej uczonych uważało, że nie jest ona płaska, lecz ma kształt kuli. Wynalezienie busoli, która służyła do określania kierunków świata, ułatwiało nawigację. ajważniejszy był jednak postęp w budowie okrętów. W połowie XV wieku skonstruowano nowy typ statku karawelę. Karawela była wyposażona w rozbudowany system ożaglowania, co pozwalało jej osiągać większe prędkości, a nawet poruszać się pod wiatr. Ponadto była okrętem o dużej ładowności, który nie wymagał licznej obsługi. Dzięki temu można było wypłynąć w morze i żeglować przez wiele dni bez konieczności zawijania do portu nielicznej załodze zapasy żywności starczały na długo. Karawele miały również uzbrojenie artyleryjskie. Wnętrze karaweli 10
Mimo że karawela uchodziła za nowoczesny okręt, służba na niej była ciężka i bardzo niebezpieczna. Marynarzom dokuczały ciasnota i brak świeżej żywności. a skutek złego odżywiania i braku higieny cierpieli na różne choroby, najczęściej na szkorbut, czyli na chorobę wywołaną brakiem witaminy C. Podczas sztormowej pogody nietrudno było także o wypadek. Pod koniec XV wieku w Europie poszukiwane stały się towary pochodzące z dalekich krain, zwłaszcza z Indii. Sprowadzano z nich między innymi przyprawy, które nazywano korzeniami. Chociaż ich produkcja nie była kosztowna, w Europie osiągały bardzo wysokie ceny. Było to spowodowane dużymi kosztami transportu lądowego, z którego kupcy arabscy pośredniczący w handlu czerpali ogromne zyski. Kiedy wiodące do Indii szlaki handlowe opanowali wrogo nastawieni do Europejczyków Turcy, królowie Portugalii i Hiszpanii zainteresowali się poszukiwaniem nowych dróg w te strony świata. Liczyli, że dzięki nim będą mogli przejąć ogromne zyski z handlu. Spodziewali się również, że na nowo odkrytych lądach znajdą inne bogactwa przede wszystkim złoto i srebro. Sytuacja sprzyjała odkryciom. Hiszpanie pokonali Arabów, którzy panowali w południowej części Półwyspu Pirenejskiego. Żołnierze, do tej pory biorący udział w walkach, zostali bez zajęcia i środków do życia. Udział w podboju nowych ziem był dla nich szansą na wzbogacenie się. 11
dkrycia geograficzne w XV i XVI wieku AM E RY K A PÓŁ CA E UR PA Tenochtitlán 2 S an Salvado r Ku ba S an tiago Haiti C E 1 A Panama L A T Y A T C K I Lizbona rmuz IDIE A FRYK A Malinda E J Ma da g a ska r K Mozambik C A P Lima Cuzco AMERYK A P ŁUD IWA Zanzibar S Quito Y Pr zylą de k D obre j a dzi e i 0 2000 km iem ia gnista g nista Z iemia obszary odkryte przez: Hiszpanów Portugalczyków I wyprawa Krzysztofa Kolumba (1492 1493) Ferdynand Magellan (1519 1522) Bartłomiej Diaz (1486 1487) 1487) Vasco da Gama (1497 1498) 7 1498)? 1. dszukaj na mapie: Tenochtitlán, Lizbonę, Przylądek Dobrej adziei, Ziemię gnistą. 2. Wskaż szlaki, którymi podróżowali Krzysztof Kolumb, Vasco da Gama i Ferdynand Magellan. 12 3664_Book.indb 12 13-06-07 10:20 I D Y J
C E A AZJA 1 IDIE Fil ipi Goa Kalikat E A 1463 14711 3 1493 1523 1523 inkaskie inkask askie ask ie miasta miasta drogi drogi C państwo o Inkó IInków nków nkó w J ny K S P CHIY Caj Cajamarca Chanchan Chanch Cha nchan nch an I D Y J S K Chavin Chavin I AU ST R AL IA Cuzco Cuzco Pachacamac Pachac Pac hacama hac amacc ama Ica azca azca Tiahuanaco Tiahuanac huanacoo 0 Uxmal Zatoka Zat oka Me k sy sykań kań ska Uxmal Mayapan Mayapa May apann apa Chichten-Itz Chicht Chi chtencht en-itz enitzaa Itz Chichten-Itza Texcoc Tex coc coco Texcoco Tenoch Ten ochtitl och titláán Tenochtitlán Palenque Palenq enq enque actun act un Uaxactun Piedrass egras 0 500 km 200 km Tikal Xocono Xoc onocho ono cho Xoconocho Copan Cop an migracje migrac mig racje rac je Tol Toltek Tolteków teków tek ów Majj owi Ma o wi e migracje Azteków migrac mig racje rac je Azt Aztekó eków ekó w niezależne niezal nie zależn zal eżne eżn e pańs p państwa aństwa ańs twa pl plemi plemion emion emi on ind indiań indiańskich iański iań skich ski ch pierwsze ośrodki pierws pie rwsze rws ze ośr ośrodk odkii kult odk kkultury ultury ult ury państwo Majów państw pań stwo stw o Majó M ajów ajó w (100 ((1000 1450) 1000 1 100 0 1450 0 1 450)) 450 2 13 3664_Book.indb 13 13-06-07 10:21
Vasco da Gama Krzysztof Kolumb Parada odkrywców Dzięki coraz większej wiedzy możliwe stały się coraz bardziej śmiałe wyprawy. Chętnych do udziału w niebezpiecznych podróżach nie brakowało. iektórzy szukali przygód, inni chcieli poznać nieznane morza i lądy, jeszcze inni liczyli na zarobek. Portugalczycy jako pierwsi podjęli próby opłynięcia Afryki. Przez wiele lat badali jej zachodnie wybrzeża. Pod koniec XV wieku wyprawa dowodzona przez Bartolomea Diaza dotarła do południowego krańca tego kontynentu. ajwiększy sukces odniósł jednak Vasco da Gama (czytaj: waszku da gama), który w 1498 roku odkrył drogę morską do Indii. Dało to początek sieci faktorii, czyli placówek handlowych, stworzonej wkrótce przez Portugalczyków na tym szlaku. Dzięki nim opanowali handel przyprawami korzennymi, a Portugalia stała się prawdziwą potęgą handlową. Inną drogę do Indii obrał Krzysztof Kolumb żeglarz włoski, który największych odkryć dokonał w służbie króla Hiszpanii. Plan swojej podróży oparł na przekonaniu, że Ziemia jest kulą. Uznał, że jeśli jest to prawda, to z Europy do Indii można dotrzeć, nie tylko kierując się na wschód, lecz również podróżując nieustannie w przeciwnym kierunku na zachód. W pierwszą podróż Kolumb wyruszył w 1492 roku. Po ponad miesięcznej żegludze dowodzone przez niego okręty dotarły do lądu. Z obliczeń Kolumba wynikało, że tym lądem powinny być Indie, dlatego jego mieszkańców nazwał Indianami. Kula ziemska jest jednak znacznie większa, niż sądził Kolumb. Lądem, do którego dotarli podróżnicy, nie były Indie, ale kontynent do tej pory nieznany. kazało się, że Kolumb 14
odkrył Amerykę. Do tego wniosku doszedł jednak dopiero inny włoski podróżnik, Amerigo Vespucci (czytaj: wespuczi). To właśnie od jego imienia nowy ląd nazwano Ameryką. Dowódcą pierwszej wyprawy dookoła świata był Ferdynand Magellan Portugalczyk w służbie hiszpańskiej. Wyruszył on w morską podróż na czele pięciu okrętów w 1519 roku. Po przebyciu Atlantyku opłynął wschodnie wybrzeża Ameryki Południowej. astępnie przez cieśninę, którą od nazwiska dowódcy wyprawy nazywamy dziś Cieśniną Magellana, dotarł do ceanu Spokojnego. Podróżnicy dopłynęli na Filipiny. Doszło tam w 1521 roku do bitwy z tubylcami, podczas której Ferdynand Magellan zginął. Ferdynand Magellan owy Świat i stara Europa owo odkryte ziemie bardzo szybko stały się celem podbojów, które organizowano na zlecenie władców hiszpańskich. W 1521 roku Hiszpanie podbili państwo Azteków, a dziesięć lat później rozpoczęli podbój państwa Inków. Swoje zwycięstwa zawdzięczali broni palnej, której Indianie nie znali. Wspaniałe cywilizacje indiańskie uległy całkowitej zagładzie. Straty Indian były ogromne ginęli w walce, umierali od nieznanych im chorób i niewolniczej pracy ponad siły. W połowie XV wieku rozległe obszary Ameryki Południowej i Środkowej znalazły się pod panowaniem hiszpańskim. Zdobywcy na podbitych ziemiach tworzyli kolonie, czyli zamorskie terytoria należące do państwa europejskiego. Do kolonii przybywali osadnicy hiszpańscy, którzy wznosili miasta według wzorów europejskich oraz rozpowszechniali hiszpańską kulturę, obyczaje i styl życia. Zakładali plantacje trzciny cukrowej, ryżu i bawełny, budowali kopalnie złota i srebra. Dzięki temu do Europy nieustannie płynęły metale szlachetne i nieznane dotąd towary. apływ dużej ilość złota i srebra przyczynił się do rozwoju gospodarczego Starego Kontynentu. Z metali wybijano bardzo dużo pieniędzy, co ożywiło handel: ludzie kupowali coraz więcej towarów, dlatego doszło do powstania nowych zakładów i zwiększenia produkcji. 15