Fizyka program nauczania gimnazjum klasa III 2014/2015

Fizyka program nauczania gimnazjum klasa III 2014/2015 Roman Grzybowski wydawnictwo OPERON Program nauczania do nowej podstawy programowej Treści nauczania i osiągnięcia szczegółowe ucznia Fale mechaniczne (8+2) 1. Ruch falowy. 2. Zjawisko odbicia, załamania i ugięcia fali. 3. Źródła i cechy dźwięków. 4. Zjawisko odbicia i załamania fal dźwiękowych. Cele nauczania 1. Przedstawienie uczniom przykładów ruchu falowego. 2. Ukazanie fal dźwiękowych jako efektywnego nośnika informacji. Osiągnięcia szczegółowe wie, że fale mechaniczne mogą rozchodzić się tylko w ośrodkach sprężystych, że szybkość rozchodzenia się fal mechanicznych zależy od rodzaju ośrodka, a nie zależy od długości fali; potrafi obliczyć szybkość rozchodzenia się fali; zna i rozumie pojęcia długości fali, grzbietu i doliny fali oraz wie, czym różni się fala poprzeczna od podłużnej; wie, że fala może być odbita lub pochłonięta przez przeszkody; wie, że dyfrakcja interferencja fali dotyczą tylko ruchu falowego; zna prawo odbicia fali; wie, że źródłem dźwięków są ciała drgające z częstotliwością od 16 Hz do 20 khz; wie, co to są infradźwięki i ultradźwięki; wie, że dźwięki różnią się wysokością, natężeniem i barwą; wie, że dźwięki rozchodzą się tylko w ośrodkach sprężystych; wie, od czego zależy wysokość, barwa i natężenie dźwięku; wie, kiedy powstaje echo, a kiedy pogłos; potrafi wskazać zastosowania ultradźwięków i infradźwięków. Elektromagnetyzm (10+2) 1. Magnesy i ich oddziaływanie. Bieguny magnesów. 2. Badanie oddziaływań przewodnika z prądem na igłę magnetyczną. 3. Działanie magnesu na przewodnik z prądem. 4. Zasada działania silnika elektrycznego. 5. Wzbudzanie prądu indukcyjnego. 6. Prąd przemienny. 7. Przesyłanie energii elektrycznej. Transformatory. 8. Fale elektromagnetyczne. 9. Właściwości fal elektromagnetycznych. Cele nauczania 1. Poznanie związku pomiędzy prądem elektrycznym a polem magnetycznym. 2. Ukazanie doniosłości odkrycia Faradaya. Osiągnięcia szczegółowe zna rodzaje magnesów; wie, że nie da się wyodrębnić bieguna magnetycznego; potrafi wskazać i nazwać bieguny magnetyczne magnesu; objaśnia zasadę działania kompasu; potrafi opisać zachowanie się igły magnetycznej w pobliżu magnesu; opisuje wzajemne oddziaływanie magnesu i żelazo; podaje przykłady zastosowania tego oddziaływania; umie pokazać działanie przewodnika z prądem na igłę magnetyczną; potrafi zbudować elektromagnes i wyjaśnić rolę rdzenia w elektromagnesie; wie, że na przewodnik z prądem w polu magnetycznym działa siła magnetyczna; zna zasadę działania silnika elektrycznego na prąd stały; potrafi wyjaśnić zasadę budowy i działania silnika, odwołując się do praw fizyki; 1

wie, jak powstaje i jak rozchodzi się fala elektromagnetyczna; potrafi obliczyć długość fali i wartość prędkości rozchodzenia się fali elektromagnetycznej w próżni; zna nazwy poszczególnych rodzajów fal elektromagnetycznych; potrafi podać ich zastosowanie. Optyka (10+2) 1. Rozchodzenie się światła. 2. Odbicie światła. Zwierciadła płaskie. 3. Zwierciadła kuliste. 4. Konstrukcja obrazów w zwierciadłach kulistych. 5. Załamanie światła. Prawo załamania światła. 6. Badanie załamania światła w pryzmacie. 7. Soczewki i ich właściwości. 8. Konstrukcyjne wykreślanie obrazów w soczewkach. 9. Przyrządy optyczne. Wady wzroku. Cele nauczania 1. Pokazanie uczniom, że światło jest niewielkim wycinkiem fal elektromagnetycznych. 2. Zapoznanie uczniów z falowymi własnościami światła. 3. Poznanie podstawowych praw optyki geometrycznej. Osiągnięcia szczegółowe potrafi wymienić naturalne i sztuczne źródła światła; wie, że światło w danym ośrodku rozchodzi się po liniach prostych; potrafi podać przykłady potwierdzające prostoliniowe rozchodzenie się światła; umie wyjaśnić powstawanie cienia i półcienia; wie, że światło odbija się od powierzchni gładkich, a rozprasza się na powierzchniach chropowatych; potrafi zilustrować graficznie prawo odbicia; potrafi wymienić zastosowanie zwierciadeł płaskich; potrafi przedstawić konstrukcyjny obraz dowolnej figury w zwierciadle płaskim; wie, czym różni się zwierciadło kuliste wklęsłe od wypukłego; potrafi podać określenie ogniska, ogniskowej i promienia krzywizny zwierciadła; umie narysować bieg wiązki równoległej do osi optycznej po odbiciu od zwierciadła kulistego; potrafi przedstawić konstrukcję obrazów otrzymanych za pomocą zwierciadeł kulistych; potrafi wskazać zastosowanie zwierciadeł kulistych; wie, że na granicy dwóch ośrodków przezroczystych światło zmienia kierunek, załamuje się; potrafi wskazać na rysunku kąt padania i kąt załamania; potrafi narysować bieg promienia świetlnego w różnych ośrodkach; wie, że szybkość rozchodzenia się światła zależy od rodzaju ośrodka; wie, na czym polega całkowite wewnętrzne odbicie i gdzie znalazło zastosowanie; potrafi narysować bieg promienia jednobarwnego przez pryzmat; wie, dlaczego światło białe, przechodząc przez pryzmat, ulega rozszczepieniu; wie, na czym polega widzenie barwne; potrafi wymienić rodzaje soczewek; zna pojęcia: ognisko, ogniskowa, główna oś optyczna; potrafi: narysować bieg wiązki równoległej światła po przejściu przez soczewkę, obliczyć zdolność skupiającą soczewki i wyznaczyć doświadczalnie ogniskową soczewki skupiającej; potrafi wykreślać obrazy otrzymywane za pomocą soczewek; wie, jakie obrazy otrzymuje się w soczewkach. potrafi otrzymać na ekranie ostry obraz przedmiotu za pomocą soczewki skupiającej; potrafi objaśnić zasadę działania oka, aparatu fotograficznego i lupy; wie, jak usunąć wady wzroku: krótkowzroczność i dalekowzroczność; wie, że szybkość światła w próżni jest maksymalną szybkością przepływu informacji. Przewidywane osiągnięcia uczniów w zakresie wiedzy i realizacji założonych celów 1. Temat lekcji: Ruch falowy wie, co nazywamy impulsem falowym; wie, że fale mogą być poprzeczne i podłużne; wie, jak odróżnić falę poprzeczną od podłużnej; FALE MECHANICZE 2

wie, co to jest grzbiet i dolina fali. wie, co nazywamy falą; wie, ze fale mechaniczne nie rozchodzą się w próżni; wie, że szybkość rozchodzenia się fal jest w danym ośrodku stała; wie, co to jest okres, częstotliwość i długość fali. potrafi stosować wzory do rozwiązywania zadań rachunkowych i problemowych; wie, że fale poprzeczne mogą rozchodzić się tylko w ciałach stałych, a fale podłużne w gazach, cieczach i ciałach stałych. potrafi objaśnić mechanizm powstawania fali poprzecznej; potrafi obliczać wszystkie wielkości z wyrażenia v f. 2. Temat lekcji: Zjawiska w ruchu falowym wie, że fala, napotykając przeszkodę, ulega odbiciu lub pochłonięciu; wie, że fale mogą załamywać się na granicy dwóch ośrodków. potrafi sformułować prawo odbicia fali; potrafi graficznie zilustrować prawo odbicia fali; wie, że fala może ulegać ugięciu i interferencji. potrafi opisać i wyjaśnić zjawisko ugięcia (dyfrakcji) fal na przeszkodach lub otworach; wie, co to jest fala stojąca. potrafi opisać i wyjaśnić zjawisko interferencji; potrafi wyjaśnić, jak powstaje fala stojąca. 3. Temat lekcji: Źródła i cechy dźwięków wie, że dźwięki wydają ciała drgające z częstotliwością większą od 16 Hz, a mniejszą od 20 khz; wie, że dźwięki różnią się natężeniem, wysokością i barwą. wie, co to są ultradźwięki i infradźwięki; wie, od czego zależy natężenie, wysokość i barwa dźwięku; wie, że szybkość rozchodzenia się dźwięku zależy od sprężystości ośrodka. potrafi wymienić zastosowania1 ultradźwięków w medycynie i w technice; wie, że do budowy instrumentów muzycznych wykorzystuje się zjawisko rezonansu akustycznego. 3

potrafi objaśnić, dlaczego poszczególne źródła dźwięku różnią się barwą; potrafi wyjaśnić, od czego zależy wysokość i natężenie dźwięku. 4. Temat lekcji: Zjawisko odbicia, załamania i ugięcia fal wie, czym jest echo; wie, jak powstaje echo; wie, na czym polega szkodliwość hałasu. wie, co to jest pogłos; potrafi rozwiązywać proste zadania rachunkowe. potrafi uzasadnić, dlaczego, aby usłyszeć echo w powietrzu, najmniejsza odległość od przeszkody musi wynosić 17 m. wie, jak powstaje pogłos. ELEKTROMAGNETYZM 1. Temat lekcji: Magnesy i ich oddziaływanie. Bieguny magnesów wie, że magnesy odpychają się lub przyciągają; wie, że magnesy przyciągają żelazne przedmioty; wie, że każdy magnes ma dwa bieguny: N i S; wie, że bieguny jednoimienne magnesów odpychają się, a różnoimienne przyciągają. wie, że Ziemia jest magnesem; wie, że na północy geograficznej jest południowy biegun magnetyczny, a na południu biegun północny; wie, że nie można wyizolować bieguna magnetycznego. wie, że siły magnetyczne działają w przestrzeni otaczającej magnes; wie, że istnieją materiały, na które magnesy działają siłami przyciągania i takie, na które magnesy nie działają. potrafi doświadczalnie wykazać działanie magnesów na substancje takie jak żelazo i na takie jak miedź; potrafi wyjaśnić na podstawie wiedzy o budowie wewnętrznej, dlaczego magnes przyciąga żelazo, a dlaczego nie działa na miedź. 2. Temat lekcji: Badanie oddziaływań przewodnika z prądem na igłę magnetyczną wie, że na igłę magnetyczną umieszczoną w pobliżu przewodnika z prądem działa siła powodująca jej obrót; wie, jak zbudowany jest elektromagnes; wie, że za pomocą elektromagnesów otrzymuje się bardzo silne pola magnetyczne. wie, że w przestrzeni wokół przewodnika z prądem na igłę magnetyczną działają siły, i że wraz z odległością siły te maleją; Wie, jaką rolę w elektromagnesie spełnia rdzeń z miękkiej stali. 4

potrafi określić kierunek i zwrot siły działającej na igłę magnetyczną umieszczoną w pobliżu przewodnika prostoliniowego i w pobliżu zwojnicy; wie, dlaczego rdzenie elektromagnesu wykonane są ze stali miękkiej. potrafi określić bieguny zwojnicy, w której płynie prąd; wie, że zmiana kierunku prądu w zwojnicy powoduje zmianę biegunów magnetycznych zwojnicy. 3. Temat lekcji: Działanie magnesu na przewodnik z prądem wie, że na przewodnik z prądem w polu magnetycznym działa siła zwana elektrodynamiczną. wie, że siła elektrodynamiczna jest równa zeru, gdy kierunek linii pola magnetycznego pokrywa się z kierunkiem prądu. wie, od czego i w jaki sposób zależy siła elektrodynamiczna. potrafi doświadczalnie wykazać zależność siły elektrodynamicznej od długości przewodnika i od natężenia prądu w przewodniku. 4. Temat lekcji: Zasada działania silnika elektrycznego wie, że silniki elektryczne wykonują pracę kosztem energii elektrycznej; potrafi podać elementy silnika elektrycznego. wie, że w silnikach elektrycznych wykorzystane jest zjawisko oddziaływania pola magnetycznego na przewodnik z prądem. potrafi przedstawić zasadę działania silnika elektrycznego; wie, do czego służy komutator. potrafi wyjaśnić, dlaczego w silnikach stosuje się więcej niż jedną ramkę; potrafi uzasadnić zastosowanie komutatora w silnikach elektrycznych. 5. Temat lekcji: Wzbudzanie prądu indukcyjnego wie, że prąd indukcyjny wzbudza się w obwodzie obejmowanym przez zmienne pole magnetyczne; potrafi wymienić różne sposoby wzbudzania prądu indukcyjnego. wie, w jaki sposób wytworzyć prąd indukcyjny; potrafi określić kierunek prądu indukcyjnego. zna i potrafi objaśnić oraz stosować regułę Lenza. 5

potrafi wyjaśnić zjawisko indukcji elektromagnetycznej na podstawie zasady zachowania energii. 6. Temat lekcji: Prąd przemienny wie, jaki prąd nazywamy przemiennym; wie, że do wytwarzania prądu przemiennego służą prądnice prądu przemiennego. wie, jaka jest zasada działania prądnicy prądu stałego; wie, jakie wielkości opisują prąd przemienny. potrafi omówić budowę i działanie prądnicy prądu przemiennego; potrafi wyjaśnić, dlaczego do wytwarzania energii elektrycznej powinno się stosować odnawialne źródła energii. potrafi wskazać różnice między prądnicą prądu stałego a prądnicą prądu przemiennego; potrafi uzasadnić, dlaczego w elektrowniach wytwarzany jest prąd przemienny, a nie stały. 7. Temat lekcji: Przesyłanie energii elektrycznej. Transformatory potrafi wymienić części składowe transformatora; wie, jak podłączyć transformator, aby obniżał napięcie, a jak żeby podwyższał. wie, co oznacza zapis 50 Hz na urządzeniach odbiorczych energii elektrycznej; potrafi objaśnić zasadę działania transformatora; wie, co to jest przekładnia transformatora. potrafi stosować wzór na przekładnię transformatora do rozwiązywania zadań; wie, że dobry transformator to taki, w którym moce w uzwojeniu pierwotnym i wtórnym są jednakowe. potrafi uzasadnić wzór na przekładnię transformatora; wie, że w każdym transformatorze występują straty energii; potrafi wyjaśnić, na czym polega przesyłanie energii elektrycznej na duże odległości. 8. Temat lekcji: Fale elektromagnetyczne wie, że fale elektromagnetyczne mogą się rozchodzić zarówno w ośrodkach materialnych, jak i w próżni; wie, że światło jest falą elektromagnetyczną. wie, jak powstaje fala elektromagnetyczna; wie, jak obliczyć szybkość rozchodzenia się fali elektromagnetycznej; wie, co to jest długość i częstotliwość fali elektromagnetycznej. potrafi wskazać zależność właściwości fal elektromagnetycznych od ich długości; 6

potrafi stosować wzór c v do rozwiązywania zadań związanych z rozchodzeniem się fal elektromagnetycznych. potrafi wyjaśnić, co to jest widmo fal elektromagnetycznych. 9. Temat lekcji: Właściwości fal elektromagnetycznych potrafi omówić właściwości fal elektromagnetycznych podczerwonych i nadfioletowych; potrafi wymienić zakresy fal wykorzystywanych w medycynie. potrafi wymienić w widmie fal elektromagnetycznych grupy fal od najkrótszych do najdłuższych. potrafi wymienić zastosowanie fal w różnych dziedzinach. potrafi wyjaśnić, dlaczego promienie rentgenowskie i promienie γ znalazły zastosowanie w medycynie i w przemyśle. 10. Temat lekcji: Przesyłanie informacji. Telefon, radio, telewizja* wie, że do przesyłania informacji służą telefon, radio, telewizja i Internet; wie, że radio przesyła informacje za pomocą fal elektromagnetycznych. wie, że pierwszy telefon zbudował Graham Bell; zna zasadę działania telefonu. wie, że fale używane w radiu moduluje się amplitudą lub częstotliwością; potrafi przedstawić historię rozwoju telefonii. potrafi wyjaśnić, jaka jest różnica między sygnałem analogowym a cyfrowym. 11. Temat lekcji: Zapisywanie informacji* wie, że znaki, słowa, dźwięki i obrazy można zapisywać za pomocą cyfr w układzie dwójkowym; wie, że urządzeniami służącymi do zapisu informacji są adapter, magnetofon oraz nagrywarka płyt CD i DVD. wie, że jeden bajt informacji składa się z 8 bitów; wie, jakie są główne elementy składowe komputera; wie, że sercem komputera jest procesor. potrafi wyjaśnić, dlaczego do kodowania stosuje się najczęściej system dwójkowy, a nie dziesiętny; potrafi objaśnić sposób zapisu informacji za pomocą magnetofonu. 7

potrafi objaśnić sposób zapisu informacji na dysku. OPTYKA 1. Temat lekcji: Rozchodzenie się światła wie, że naturalnym źródłem światła jest Słońce. wie, że światło w ośrodku jednorodnym rozchodzi się po liniach prostych. wie, że światło może rozchodzić się w ośrodkach materialnych (przezroczystych). potrafi doświadczalnie udowodnić prostoliniowe rozchodzenie się światła; wie, jak powstaje cień i półcień; wie, że światło niesie ze sobą energię. wie, że światło jest częścią widma fal elektromagnetycznych; wie, że światło jest falą poprzeczną. wie, że światło zachowuje się czasem jak strumień cząstek; wie, że twórcą teorii korpuskularnej światła był Newton; potrafi podać dowody falowej natury światła. 2. Temat lekcji: Odbicie światła. Zwierciadła płaskie wie, co to jest zwierciadło; wie, kiedy światło ulega odbiciu, a kiedy rozproszeniu; potrafi wskazać na rysunku kąty odbicia i padania, prostopadłą padania; potrafi podać przykłady zastosowań zwierciadeł płaskich. potrafi sformułować prawo odbicia światła; potrafi graficznie zilustrować prawo odbicia światła; wie, jakie obrazy otrzymujemy w zwierciadłach płaskich. umie uzasadnić, dlaczego światło po odbiciu od powierzchni chropowatych jest rozproszone; potrafi znaleźć konstrukcyjnie obraz odcinka w zwierciadle płaskim. potrafi konstrukcyjnie znaleźć obraz dowolnej figury w zwierciadle płaskim. 3. Temat lekcji: Zwierciadła kuliste Uczeń wie, jakie zwierciadła nazywamy sferycznymi; Potrafi rozpoznać i nazwać zwierciadło kuliste wklęsłe i wypukłe; Wie, że zwierciadło wklęsłe skupia równoległą wiązkę światła, a zwierciadło wypukłe ją rozprasza. wie, co to jest główna oś optyczna, ognisko, ogniskowa i promień krzywizny; 8

wie, co to jest ognisko pozorne. zna zależność między ogniskową a promieniem krzywizny; potrafi obliczyć ogniskową zwierciadła; potrafi graficznie przedstawić bieg wiązki równoległej po odbiciu od zwierciadeł kulistych. potrafi graficznie znaleźć ognisko zwierciadła kulistego; potrafi narysować bieg promienia świetlnego wychodzącego z ogniska po odbiciu od zwierciadła. 4. Temat lekcji: Konstrukcja obrazów w zwierciadłach kulistych wie, że za pomocą zwierciadeł wklęsłych możemy otrzymać obrazy rzeczywiste i pozorne; wie, że w zwierciadłach kulistych wypukłych otrzymujemy zawsze obrazy pozorne, proste i pomniejszone. wie, kiedy w zwierciadłach kulistych wklęsłych otrzymujemy obraz pomniejszony, rzeczywisty i odwrócony; wie, kiedy ten obraz jest powiększony, rzeczywisty, odwrócony, a kiedy pozorny, prosty i powiększony. potrafi graficznie przedstawić konstrukcję obrazu w zwierciadłach kulistych wklęsłych; wie, jak obliczyć powiększenie obrazu. wie, co to znaczy, że zdolność skupiająca zwierciadła kulistego jest ujemna; wie, co to jest zdolność skupiająca zwierciadła kulistego i potrafi ją obliczyć. 5. Temat lekcji: Załamanie światła. Prawo załamania światła wie, że na granicy dwóch ośrodków światło zmienia kierunek, czyli załamuje się; wie, co to jest kąt padania i załamania; potrafi na rysunku wskazać oba te kąty; wie, że gdy kąt padania jest równy 0, to załamanie nie występuje. wie, że załamanie jest wynikiem różnicy szybkości rozchodzenia się światła w ośrodkach; wie, kiedy kąt załamania jest mniejszy od kąta padania, a kiedy większy; wie, co to jest kąt graniczny. potrafi objaśnić, kiedy światło ulega całkowitemu wewnętrznemu odbiciu; potrafi przedstawić bieg promieni świetlnych przechodzących przez płytki równoległościenne. potrafi rozwiązywać problemy z zastosowaniem praw załamania i odbicia światła. 6. Temat lekcji: Badanie załamania światła w pryzmacie wie, co to jest pryzmat; wie, że światło jednobarwne po przejściu przez pryzmat załamuje się dwukrotnie ku 9

podstawie. wie, że światło białe po przejściu przez pryzmat ulega rozszczepieniu; wie, że szybkość rozchodzenia się światła w ośrodku zależy od długości (częstotliwości) fali świetlnej. wie, czym różni się widmo ciągłe od widma liniowego; wie, co to jest synteza światła i wie, jak ją zrealizować; potrafi wyjaśnić jak powstaje tęcza. potrafi wyjaśnić, dlaczego światło białe w pryzmacie ulega rozszczepieniu; potrafi wyjaśnić istnienie barw przedmiotów w świetle odbitym i w świetle przechodzącym; potrafi doświadczalnie pokazać załamanie światła jednobarwnego przy przejściu przez pryzmat. 7. Temat lekcji: Soczewki i ich właściwości wie, co nazywamy soczewką; potrafi wymienić rodzaje soczewek; potrafi na rysunku wskazać główną oś optyczną soczewki, ognisko, ogniskową i promienie krzywizn. potrafi narysować bieg wiązki równoległej do osi optycznej po przejściu przez soczewkę skupiającą i rozpraszającą; wie, co to jest zdolność skupiająca soczewek. potrafi obliczać zdolność skupiającą soczewek; potrafi wyjaśnić, co oznacza na przykład zdolność skupiająca 4D (dioptrie). potrafi wyznaczyć zdolność skupiającą soczewki skupiającej. 8. Temat lekcji: Konstrukcyjne wykreślanie obrazów w soczewkach wie, że za pomocą soczewek skupiających możemy otrzymać obrazy rzeczywiste i pozorne, powiększone i pomniejszone. potrafi wykreślić obrazy otrzymywane w soczewkach skupiających. potrafi doświadczalnie wyznaczyć ogniskową soczewki skupiającej. potrafi obliczyć ogniskową soczewki, gdy zna jej zdolność skupiającą; wie, gdzie należy umieścić przedmiot, aby otrzymać oczekiwany obraz. 9. Temat lekcji: Przyrządy optyczne. Wady wzroku 10

potrafi wymienić przyrządy, w których stosuje się soczewki; potrafi przedstawić zasadę działania oka; wie, co to jest akomodacja oka i odległość dobrego widzenia; wie, jak działa lupa. potrafi szczegółowo omówić budowę oka; wie, co to jest krótkowzroczność i dalekowzroczność. wie, jakie soczewki należy zastosować, aby usunąć wady wzroku: krótkowzroczność i dalekowzroczność. potrafi uzasadnić, dlaczego w lupie otrzymuje się obraz pozorny powiększony; potrafi wyjaśnić, jak stosujemy lupę. 11