222 df Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową przedstawia osiemdziesiąty czwarty kwartalny raport oceniający stan koniunktury gospodarczej w Polsce ( kwartał 2014 r.) oraz prognozy na lata 2014 2015 KWARTALNE PROGNOZY MAKROEKONOMICZNE nr 84 (październik 2014 r.) (ukazuje się od 1994 roku) Zespół autorski: dr Bohdan Wyżnikiewicz Jacek Fundowicz dr Katarzyna Lada Krzysztof Łapiński Marcin Peterlik Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową Oddział w Warszawie ul. Kołobrzeska 16 02-923 Warszawa tel. +48 22 544 20 00 faks +48 22 651 86 62 http://www.ibngr.pl Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową _ Stan i prognoza koniunktury gospodarczej 29 października 2014 r. umiarkowane tempo wzrostu PKB tendencje deflacyjne niestabilna koniunktura w przemyśle i budownictwie stabilizacja sytuacji na rynku pracy Sytuacja w kwartale 2014 r. Według szacunków Instytutu Badań nad Gospodarką Rynkową, w trzecim kwartale 2014 roku tempo wzrostu gospodarczego było nieco niższe niż odnotowane trzy miesiące wcześniej. Sytuacja taka wystąpiła drugi raz z rzędu. Wzrost produktu krajowego brutto w odniesieniu do analogicznego kwartału roku poprzedniego wyniósł 2,8 proc. Uwzględniając czynniki sezonowe, tempo wzrostu PKB w okresie od lipca do września wyniosło 0,7 proc. w stosunku do poprzedniego kwartału. Podobnie jak w poprzednich dwóch kwartałach, również w trzecim kwartale 2014 roku głównym czynnikiem wzrostu gospodarczego był popyt krajowy. Tempo wzrostu popytu krajowego w trzecim kwartale Instytut szacuje na 3,8 proc. Oznacza to obniżenie tempa wzrostu popytu w porównaniu z pierwszym półroczem, kiedy tempo to wyniosło 4,1 proc. Na wzrost popytu krajowego w trzecim kwartale największy wpływ miał wzrost spożycia ogółem, które zwiększyło się o 3,1 proc. Tempo wzrostu spożycia indywidualnego, czyli konsumpcji, wyniosło w tym samym okresie 3,4 proc. Spośród składników popytu krajowego najwyższą dynamiką w trzecim kwartale odznaczały się nakłady brutto na środki trwałe, czyli wydatki inwestycyjne. W okresie od lipca do września wzrosły one o 5,2 proc. Jest to wynik słabszy od osiągniętego w pierwszym półroczu. W ujęciu sektorowym najszybciej rozwijającą się częścią gospodarki były w trzecim kwartale usługi rynkowe. Według szacunków IBnGR, tempo wzrostu wartości dodanej w usługach rynkowych wyniosło 3,5 proc. Nieco wolniej wzrastała wartość dodana w przemyśle, której tempo wzrostu ukształtowało się na poziomie 2,2 proc. Oznacza to wyraźne osłabienie dynamiki tej kategorii, która niższej wartości nie odnotowała od pierwszego kwartału 2013 roku. Obniżyło się również tempo wzrostu produkcji sprzedanej przemysłu, które osiągnęło wartość 1,8 proc. 1 Kwartalne tempa wzrostu podawane są w odniesieniu do analogicznego kwartału roku poprzedniego. Wyjątek stanowi tempo wzrostu PKB podawane w dwóch konwencjach w porównaniu z analogicznym kwartałem roku poprzedniego oraz w porównaniu do poprzedniego kwartału, po eliminacji czynników sezonowych. 1
Wykres 1 Stopa bezrobocia w Polsce 14,5 14,0 13,5 13,0 1 1 11,5 11,0 Źródło: GUS Najgorszą sytuację odnotowano w budownictwie. Tempo wzrostu wartości dodanej w budownictwie Instytut szacuje na 2,1 proc., a produkcji sprzedanej budownictwa na 1,3 proc. Są to najniższe kwartalne tempa wzrostu odnotowane w tym sektorze w 2014 roku. Choć osłabienie koniunktury w sektorze budowlanym traktować należy jako przejściowe, warto zwrócić uwagę na głębokość tego osłabienia, związane z niską bazą statystyczną, od której liczone są kwartalne wzrosty w 2014 roku. W całym roku 2013 oraz w niemal całym roku 2012 kwartalne tempa wzrostu wartości dodanej w budownictwie były ujemne. Tempo wzrostu eksportu (w ujęciu rachunków narodowych) było w trzecim kwartale niższe niż tempo wzrostu importu. W ocenie Instytutu, eksport wzrósł w tym czasie o 2,6 proc., a import o 4,7 proc. Sytuacja, w której dynamika importu jest wyższa od dynamiki eksportu, jest typowa dla gospodarki rosnącej w wyższym tempie niż gospodarki partnerów handlowych. Na osłabienie wzrostu eksportu wpływała ponadto sytuacja za wschodnią granicą Polski, tj. sankcje handlowe w obrotach z Rosją oraz działania wojenne na wschodzie Ukrainy. Mimo to, saldo handlowe po ośmiu miesiącach roku było wyższe niż w analogicznym okresie roku poprzedniego. Obrotom handlowym kraju sprzyjała względna stabilizacja kursu złotego względem euro oraz nieznaczna deprecjacja w stosunku do dolara amerykańskiego. Średni kurs euro do złotego w trzecim kwartale wzrósł o 0,2 proc. w porównaniu z drugim kwartałem, a średni kurs dolara zwiększył się o 3,7 proc. 2014 2013 13,0 11,5 I IV V VI IX X XI X Stopa bezrobocia na koniec września wyniosła 11,5 proc. Oznacza to jej spadek o 0,5 punktu procentowego w porównaniu z końcem drugiego kwartału oraz o 1,5 punktu procentowego w porównaniu z sytuacją sprzed roku. Zmiany stopy bezrobocia w porównaniu do poprzednich kwartałów zawsze są w dużym stopniu efektem występowania sezonowości i wynikającego z niej różnego stopnia aktywizacji miejsc pracy w budownictwie, rolnictwie i usługach. Spadek stopy bezrobocia w stosunku do analogicznego okresu 2013 roku, pomimo przejściowego osłabienia koniunktury w trzecim kwartale, jest wynikiem obserwowanego od połowy 2013 roku średniookresowego ożywienia gospodarki oraz naturalnego strukturalnego opóźnienia reakcji rynku pracy na sygnały koniunkturalne. Spadkowi stopy bezrobocia towarzyszył nieznaczny wzrost liczby zatrudnionych w gospodarce. Według szacunków IBnGR przeciętne zatrudnienie w gospodarce narodowej zwiększyło się w trzecim kwartale o 0,2 proc. Korzystną charakterystyką rynku pracy w trzecim kwartale było utrzymanie stosunkowo wysokiej dynamiki przeciętnego realnego wynagrodzenia brutto. Tempo wzrostu wynagrodzeń w tym okresie Instytut szacuje na 3,4 proc. Średnie tempo wzrostu cen dóbr i usług konsumpcyjnych, czyli inflacja, wyniosło w okresie od lipca do września -0,3 proc., przy czym na koniec września również wyniosło ono -0,3 proc. (w skali roku). Oznacza to, że po raz pierwszy od czasu wprowadzenia gospodarki rynkowej w Polsce odnotowana została deflacja, czyli spadek przeciętnego poziomu cen. Oczywiście, dynamika zmian cen znajdowała się tym samym znacznie poniżej dolnego poziomu pasma celu inflacyjnego Rady Polityki Pieniężnej. W pierwszych trzech kwartałach 2014 roku, w porównaniu do sytuacji sprzed roku, najszybciej spadały ceny wydatków związanych z edukacją (o 5,4 proc.), odzieży i obuwia (o 4,7 proc.) oraz paliwa do prywatnych środków transportu (o 2,3 proc.). Najbardziej wzrosły ceny napojów alkoholowych i wyrobów tytoniowych, czyli produktów objętych akcyzą (o 3,8 proc.), użytkowania mieszkania lub domu i nośników energii (o 1,7 proc.), a także ceny w restauracjach i hotelach (o 1,5 proc.). 2
Prognoza na lata 2014 2015 Prezentowana prognoza została opracowana przy następujących założeniach: - w latach 2014-2015 należy oczekiwać łagodnej polityki pieniężnej stopy procentowe pozostaną na niskim poziomie, - tempo wzrostu gospodarczego w Unii Europejskiej w latach 2014-2015 mieścić się będzie w przedziale od 1,5 do procent. - konflikt rosyjsko-ukraiński będzie wywierał niekorzystny wpływ na polską gospodarkę. Wykres 2 Kwartalne tempo wzrostu PKB 4,0 3,7 3,5 3,4 3,3 3,4 3,5 3,6 3,6 3,0 2,8 3,1 2,7 1,5 1,4 1,0 0,7 0,8 0,5 0,4 0,0 I IV I IV I IV I IV 2012 2013 2014 2015 Tempo wzrostu produktu krajowego brutto w 2014 roku wyniesie w Polsce 3,2 proc., co oznacza, że będzie ono wyraźnie wyższe niż w roku ubiegłym. Według prognozy IBnGR, w czwartym kwartale bieżącego roku wzrost gospodarczy wyniesie 3,1 proc. Będzie on zatem szybszy niż w trzecim kwartale ale wolniejszy niż w pierwszej połowie roku. W roku 2015 prognozowane jest dalsze przyspieszenie tempa wzrostu gospodarczego, które wynieść może 3,5 proc. IBnGR prognozuje stabilny wzrost gospodarczy we wszystkich kwartałach od 3,4 do 3,6 proc. Źródło: GUS, IBnGR W 2014 roku wartość dodana w przemyśle wzrośnie, według prognozy IBnGR, o 3,2 proc. W czwartym kwartale wzrost wartości dodanej w tym sektorze wyniesie 3,1 procent. Korzystne odwrócenie tendencji nastąpi również w budownictwie, gdzie po spadku w roku ubiegłym o 9,0 proc, wartość dodana w całym 2014 roku wzrośnie o 5,3 proc. Wyraźnej poprawy należy oczekiwać również w sektorze usług rynkowych, gdzie prognozowany wzrost wartości dodanej w tym roku wynosi 3,7 proc. W 2015 roku nadal poprawiać się będzie sytuacja w przemyśle, w którym, według prognozy Instytutu, wartość dodana wzrośnie o 5,6 proc. Poprawiać się będzie również koniunktura w budownictwie wartość dodana w tym sektorze wzrośnie o 6,1 proc. W 2015 roku na koniunkturę w tym sektorze coraz wyraźniej oddziaływać będą pozytywnie inwestycje infrastrukturalne finansowane w ramach nowej perspektywy budżetowej Unii Europejskiej. Tempo wzrostu popytu krajowego w 2014 roku wyniesie 3,8 proc., co oznacza wyraźną poprawę po dwóch latach braku wzrostu popytu. Według prognozy Instytutu, spożycie indywidualne wzrośnie w tym okresie o 3,0 proc., natomiast wartość nakładów brutto na środki trwałe zwiększy się o 6,5 proc. Według prognoz IBnGR, w roku 2015 popyt krajowy wzrośnie o 4,1 proc. zarówno za sprawą rosnącego spożycia indywidualnego (o 3,4 proc.), jak i rosnących nakładów inwestycyjnych (o 8,0 proc.). Dalszy wzrost spożycia będzie efektem poprawy sytuacji na rynku pracy, jak również niskiego wzrostu poziomu cen dóbr i usług konsumpcyjnych. Wzrost inwestycji będzie wynikał przede wszystkim ze zwiększenia nakładów na odnowienie majątku trwałego w sektorze przedsiębiorstw. Drugim czynnikiem wspierającym inwestycje będzie napływ nowych środków europejskich na finansowanie projektów infrastrukturalnych. Wkład popytu krajowego w tworzenie PKB będzie w latach 2014-2015 znacznie większy niż miało to miejsce w roku 2013. 3
I Stan i prognoza koniunktury gospodarczej nr 84 (październik 2014 r.) W końcu 2014 roku sytuacja na rynku pracy nadal nie będzie dobra, ale jednocześnie widoczna będzie wyraźna poprawa w stosunku do stanu z lat 2012-2013. Według prognozy IBnGR, na koniec 2014 roku bezrobocie w Polsce wynosić będzie 12,2 proc. W roku 2015 stopa bezrobocia powinna dalej się obniżać i spaść do poziomu 11,5 proc. na koniec roku. Warto jednak zwrócić uwagę, że mimo poprawy sytuacji na rynku pracy, stopa bezrobocia nadal pozostawać będzie dwucyfrowa. W ocenie Instytutu spadek bezrobocia do poziomu jednocyfrowego nie będzie możliwy bez osiągnięcia wzrostu gospodarczego rzędu 5 proc. Spadek bezrobocia sprzyjał będzie wzrostowi wynagrodzeń, które w latach 2014-2015 powinny rosnąć realnie w tempie ponadtrzyprocentowym. Wykres 3 Inflacja w Polsce 5,0 4,5 X 4,0 3,5 3,0 1,5 1,0 0,5 0,0-0,5-1,0 Źródło: GUS, IBnGR X I X I pasmo celu inflacyjnego X I Według prognozy IBnGR, w roku 2014 tempo wzrostu eksportu w Polsce wyniesie 5,2 proc., natomiast import w tym samym czasie wzrośnie o 6,6 proc. Oznacza to, że wkład handlu zagranicznego w tworzenie PKB będzie nieznacznie ujemny. W roku 2015 spodziewać się należy przyspieszenia wzrostu eksportu, którego przyrost wyniesie 6,1 proc. oraz dodatniej dynamiki importu, który wzrośnie o 7,3 proc. Sytuacja w handlu zagranicznym kształtowana będzie przede wszystkim przez stan koniunktury w Unii Europejskiej, dlatego przyspieszenie tempa wzrostu polskiego eksportu do prognozowanego poziomu w przyszłym roku warunkowane jest poprawą sytuacji gospodarczej u naszych najważniejszych partnerów handlowych. Zagrożenie dla tempa wzrostu polskiego eksportu może natomiast stanowić rosyjskie embargo na żywność z Unii Europejskiej. W ocenie Instytutu w roku 2014 spodziewać się należy stabilizacji kursu złotego wobec euro (4,2 PLN) i nieznacznej aprecjacji względem dolara (3,1 PLN). Według IBnGR, w przyszłym roku wystąpi deprecjacja złotego względem dolara i umiarkowana aprecjacja wobec euro średnioroczne kursy euro i dolara wyniosą odpowiednio 4,1 oraz 3,4 PLN. 2012 2013 2014 2015 W okresie objętym prognozą nie należy się spodziewać zagrożenia inflacyjnego w polskiej gospodarce. W 2014 roku inflacja wyniesie średnio 0,2 proc., a na koniec grudnia również 0,2 proc. Inflacja poniżej celu inflacyjnego NBP oznacza, że stopy procentowe banku centralnego pozostaną na niskim poziomie. W 2015 roku inflacja będzie nieco wyższa niż w roku 2014 jej średni poziom prognozowany jest na 0,8 proc., a poziom na koniec grudnia na 1,3 proc. Względnie niska inflacja będzie jednym z czynników pozytywnie wpływającym na dynamikę spożycia indywidualnego.. 4
Roczne i kwartalne prognozy makroekonomiczne IBnGR 2014 2015 IV I IV 2013 2014 2015 PKB % r/r 2,8 3,1 3,4 3,5 3,6 3,6 1,6 3,2 3,5 PKB % k/k 0,7 0,8 0,8 0,9 0,9 0,9 x x x Wartość dodana w przemyśle % r/r 2,2 3,3 4,9 5,6 5,9 6,1 3,0 3,2 5,6 w budownictwie % r/r 2,1 5,0 5,4 6,0 6,3 6,4-9,0 5,3 6,1 w usługach rynkowych % r/r 3,5 3,4 3,3 3,2 3,2 3,1 2,3 3,7 3,2 Popyt krajowy % r/r 3,8 3,2 3,2 3,7 4,2 4,9 0,0 3,8 4,1 Spożycie ogółem % r/r 3,1 2,8 2,9 3,1 3,2 3,3 1,2 2,6 3,1 w tym: indywidualne % r/r 3,4 3,2 3,2 3,3 3,4 3,5 0,8 3,0 3,4 Nakłady brutto na środki trwałe % r/r 5,2 4,3 5,2 6,5 8,8 9,6-0,2 6,5 8,0 Produkcja sprzedana przemysłu % r/r 1,8 2,6 4,6 5,8 6,1 6,7 2,1 3,2 5,8 budownictwa % r/r 1,3 5,5 5,9 6,9 7,3 7,4-11,1 5,8 7,0 Inflacja (CPI; średnia) % -0,3 0,2 0,6 0,7 0,9 1,2 0,9 0,2 0,8 Inflacja (CPI; k.o.) % -0,3 0,2 0,7 0,8 1,1 1,3 0,7 0,2 1,3 Podaż pieniądza (M3, k.o.) % 7,8 7,4 7,4 7,7 8,1 8,5 6,2 7,4 8,5 Wynagrodzenie brutto realne % r/r 3,4 3,2 3,0 3,0 3,0 3,1 3,4 3,1 Przeciętne zatrudnienie w GN % r/r 0,2 1,1 1,1 1,2 1,6 1,5-1,1 0,3 1,3 Stopa bezrobocia rejestr. (k.o.) % 11,5 12,2 12,3 11,4 11,0 11,5 13,4 12,2 11,5 Eksport (GUS/RN) % 2,6 4,7 6,8 6,8 6,2 4,7 4,6 5,2 6,1 Import (GUS/RN) % 4,7 5,0 6,5 7,2 7,6 7,8 1,2 6,6 7,3 Saldo obr. bież. BP (krocząco) % PKB -1,5-1,8-1,9-2,3-2,4-2,9-1,3-1,8-2,9 Średni kurs dolara (NBP) PLN/USD 3,15 3,3 3,4 3,4 3,4 3,3 3,2 3,1 3,4 Średni kurs euro (NBP) PLN/EUR 4,18 4,2 4,2 4,2 4,1 4,0 4,2 4,2 4,1 Źródło: dane historyczne GUS, NBP szacunki i prognozy IBnGR 5