ELEMENTY PROCESU KSZTAŁCENIA ISTOTNE Z PUNKTU WIDZENIA WDRAŻANIA KRAJOWYCH RAM KWALIFIKACJI DLA SZKOLNICTWA WYŻSZEGO Seminarium Bolońskie WDRAŻANIE PROGRAMÓW KSZTAŁCENIA OPRACOWANYCH ZGODNIE Z ZAŁOŻENIAMI KRK DLA SZKOLNICTWA WYŻSZEGO Łódź, 25 marca 2013 roku Uniwersytet Medyczny Janusz M. Pawlikowski Politechnika Wrocławska, ekspert boloński janusz.m.pawlikowski@pwr.wroc.pl
RAMY KWALIFIKACJI Niektóre definicje (istotnych elementów procesu kształcenia): Obszar kształcenia: cały zasób wiedzy i umiejętności w zakresie jednego z ośmiu obszarów wiedzy przyjętych przez OECD/UNESCO/EUROSTAT i określonych w rozporządzeniu ministra NSzW z dnia 8 sierpnia 2011 roku (Dz. U. Nr 179). Kierunek studiów: wyodrębniona i kompletna część jednego (lub kilku) obszarów kształcenia realizowana zgodnie z programem kształcenia. Kwalifikacja: dokument (dyplom, świadectwo, etc.) potwierdzający osiągnięcie zakładanych efektów kształcenia zgodnie z określonymi standardami. Efekty kształcenia (uczenia się): to co uczący się wie i rozumie (WIEDZA) potrafi wykonać (UMIEJĘTNOŚCI) oraz jakie ma KOMPETENCJE SPOŁECZNE. Program kształcenia : określa sposób, w jaki uczelnia będzie realizować studia na określonym kierunku i obejmuje opis zakładanych efektów kształcenia oraz program studiów. 2
Program studiów: opisuje proces kształcenia zapewniający osiągnięcie przez studenta zakładanych efektów kształcenia. Plan studiów: opisuje organizację procesu kształcenia w formie stacjonarnej lub niestacjonarnej i zestaw przedmiotów/modułów kształcenia. Uczenie się formalne: udział w procesie kształcenia prowadzonym przez instytucję edukacyjną. Uczenie się pozaformalne: uczenie się poza instytucjami edukacyjnymi, poprzez realizację założonych celów edukacyjnych. Uczenie się nieformalne: poza instytucjami edukacyjnymi, bez określania celów edukacyjnych, wykorzystując także doświadczenia z miejsca pracy. Wiedza: zasób powiązanych ze sobą faktów, zasad, teorii i doświadczeń. Umiejętności: zdolność wykorzystania wiedzy oraz wyćwiczonych sprawności do wykonywania zadań oraz rozwiązywania problemów. 3
Kompetencje społeczne: zdolność do autonomicznego i odpowiedzialnego wykonywania zadań oraz funkcjonowania w społeczeństwie demokratycznym Ewaluacja: określenie wartości, ocena, oszacowanie. Walidacja: nadawanie cech trafności lub odpowiedniości i sprawdzenie ich; na przykład wymagań dotyczących otrzymania kwalifikacji. Weryfikacja: sprawdzenie prawidłowości lub prawdziwości; na przykład osiągniętych efektów kształcenia. Wizytacja: wiadomo; na ogół związana z koniecznością obcowania z Polską Komisją Akredytacyjną. 4
DLACZEGO RAMY KWALIFIKACJI zaprowadzić porządek w chaosie! 1. Umasowienie studiów pociągnęło za sobą gwałtowny rozwój ilościowy ale nie jakościowy instytucji szkolnictwa wyższego. W warunkach, kiedy to szkoła wyższa sama definiuje efekty kształcenia na kierunku, dyplom staje się potwierdzeniem uzyskania kwalifikacji tylko na danym kierunku w danej uczelni, ale w związku z tym musi być zgodny z określonymi zasadami oraz właśnie wymaganiami KRK. 2. Konieczność opisu kwalifikacji zdobytych na I i II stopniu studiów, które są teraz odrębnymi studiami mającymi odrębne EFEKTY KSZTAŁCENIA. Suma kwalifikacji I i II stopnia nie jest teraz równa kwalifikacjom uzyskanym na jednolitych studiach magisterskich! 3. Otwarcie rynków pracy w całej Europie wymusza tak zwaną europejską rozpoznawalność każdego dyplomu; to jesteśmy po prostu winni naszym studentom. 5
EUROPEJSKIE RAMY KWALIFIKACJI Zadaniem Europejskich Ram Kwalifikacji* jest pełnienie roli uniwersalnej struktury o dużym stopniu ogólności, będącej punktem odniesienia dla Krajowych Ram Kwalifikacji (będących istotą całego systemu!). Zaproponowano, by deskryptorami poszczególnych stopni kształcenia były w ERK tak zwane deskryptory dublińskie. *Aktualnie współistnieją dwie ERK : bolońska, opracowana dla EOSW i obejmująca I, II i III stopień kształcenia; dla LLL, opracowana dla wszystkich etapów edukacji (w tym także dla studiów wyższych) w krajach Unii; 8 poziomów. 6
EUROPEJSKIE RAMY KWALIFIKACJI ODNIESIENIE KWALIFIKACJI POMIĘDZY KRAJAMI ZA POMOCĄ ERK [ w stopniach ] KRK w kraju X ERK / Bolońskie KRK w kraju Y 8 3 7 4 7 2 6 3 6 1 5 2 5 4 1 4 3 3 2 2 1 1 7
KRAJOWE RAMY KWALIFIKACJI Krajowe Ramy Kwalifikacji (KRK) to narzędzie służące do klasyfikowania wszystkich kwalifikacji (wyrażonych dyplomami lub innymi świadectwami) możliwych do zdobycia w systemie szkolnictwa wyższego danego kraju. KRK powinny pozwolić na powiązanie/określenie zależności pomiędzy kwalifikacjami oraz wszystkimi innymi osiągnięciami możliwymi do uzyskania w danym systemie szkolnictwa. Oczekuje się, że pełne wprowadzenie KRK w Polsce spowoduje przede wszystkim znaczący wzrost swobody uczelni w projektowaniu programów kształcenia, ale także wzrost odpowiedzialności uczelni za jakość wykształcenia. 8
KRAJOWE RAMY KWALIFIKACJI c. d. Oczekuje się także od KRK: - zdefiniowania profili kształcenia oraz poszczególnych stopni /poziomów za pomocą EFEKTÓW KSZTAŁCENIA - stworzenia opisów poziomów poprzedzających kształcenie wyższe oraz poziomów pośrednich, spójnych z charakterystyką stopni (np. miejsca studiów podyplomowych, kolegiów nauczycielskich, etc.) - zwiększenia różnorodności programów kształcenia, pozwalającej na lepsze dostosowanie absolwentów do wymagań rynku pracy. 9
JAK TO TERAZ JEST? Od 1 października 2012 roku (dotyczy studentów rozpoczynający studia) : Nazwy KIERUNKÓW STUDIÓW i PROGRAM KSZTAŁCENIA Opracowuje Rada Wydziału, zatwierdza Senat uczelni w formie stosownej uchwały EFEKTY KSZTAŁCENIA, POZIOM I PROFIL Opracowuje Rada Wydziału, zatwierdza Senat uczelni w formie stosownej uchwały PROGRAM i PLAN STUDIÓW dla danego kierunku, poziomu i profilu Opracowuje i zatwierdza Rada Wydziału w formie stosownej uchwały OCENA (programowa i instytucjonalna) ORAZ AKREDYTACJA uczelni Przeprowadza PKA badając, przede wszystkim: funkcjonowanie WSZJK w uczelni w zakresie analizy efektów kształcenia; oddziaływanie WSZJK na doskonalenie programu kształcenia i na doskonalenie jakości kształcenia; stopień dostosowania efektów kształcenia dla kierunków do efektów kształcenia dla obszaru wiedzy oraz, z drugiej strony, do potrzeb rynku pracy; oraz zarządzanie procesem dydaktycznym. 10
JAK TO TERAZ JEST c. d. OBSZAR WIEDZY Efekty kształcenia dla danego obszaru ( obszarowe EK) definiowane w Rozporządzeniu Ministra! DZIEDZINA NAUKI - DYSCYPLINA NAUKOWA - KIERUNEK STUDIÓW Efekty kształcenia dla danego kierunku ( kierunkowe EK) definiowane przez uczelnię! Na przykład dyscyplina naukowa medycyna należy do dziedziny Nauk medycznych, która z kolei znajduje się w obszarze Nauk medycznych i nauk o zdrowiu oraz nauk o kulturze fizycznej [Dz. U. Nr 1520 z 2011r.]. 11
KRAJOWE RAMY KWALIFIKACJI c. d. Co więc KRK oznaczają dla poszczególnych uczelni? Między innymi: swobodę tworzenia nowych kierunków studiów (czyli m. in. opracowanie swoich efektów kształcenia spójnych z efektami dla danego obszaru wiedzy/kształcenia oraz swojego programu kształcenia); czyli kierunków studiów oraz programów kształcenia uwzględniających specyfikę danej uczelni/wydziału; konieczność opracowania, wdrożenia i stosowania wewnętrznego systemu zapewniania jakości kształcenia, opartego przede wszystkim na ocenie stopnia osiągania zakładanych efektów kształcenia. 12
OPIS EFEKTÓW KSZTAŁCENIA Efekty kształcenia zapisane są w programie kształcenia dla danego kierunku studiów, wraz z ich przyporządkowaniem do efektów kształcenia dla wybranego obszaru wiedzy Efekty kształcenia dla przedmiotów/modułów w programie studiów zapisane są wraz z podaniem ich przyporządkowania do efektów kształcenia dla danego kierunku Efekty kształcenia przypisane są do poszczególnych modułów i wynikają z misji uczelni oraz przyjętej sylwetki absolwenta 13
WERYFIKACJA (OCENA) EFEKTÓW KSZTAŁCENIA (UCZENIA SIĘ) Podstawowe pytania: 1. Jak student ma wykazać, że osiągnął zakładane EK? 2. Jak nauczyciel akademicki może ocenić, czy student te założone EK osiągnął? 3. Czy możliwe jest sprawdzenie osiągnięcia przez studenta wszystkich zakładanych efektów kształcenia? Kryteria weryfikacji [ np. odpowiedź na pytanie uznam za zadowalającą, jeśli ; za dobrą, jeśli ; etc.] Metody weryfikacji ocena kształtująca (formatywna) ocena podsumowująca (sumatywna) Formy weryfikacji [odpowiednie dla wiedzy, umiejętności, kompetencji społecznych] 14
WERYFIKACJA (OCENA) EFEKTÓW KSZTAŁCENIA c. d. OCENA Kształtująca (formatywna) dokonywana częściej niż raz w semestrze i służąca studentowi do oceny postępów w nauce oraz nauczycielowi do analizy stanu rzeczy oraz oceny efektywności stosowanych metod dydaktycznych. Podsumowująca (sumatywna) dokonywana na zakończenie semestru i dająca odpowiedź na pytanie czy student osiągnął i w jakim stopniu zakładane efekty kształcenia. Weryfikacja ma bezpośredni związek z prawidłowym definiowaniem efektów kształcenia: Czynniki wewnętrzne i zewnętrzne definiujące dany EK kryteria, metody i formy weryfikacji (czy student ; czy nauczyciel ; transparentność) sformułowanie EK Weryfikacja efektów kształcenia (uczenia się) jest niezbędna do przeprowadzenia walidacji, prowadzącej do nadania kwalifikacji. 15
HIERARCHIA JMP PROGRAM KSZTAŁCENIA PROGRAM STUDIÓW PLAN STUDIÓW MODUŁ Program kształcenia dla określonego kierunku, poziomu i profilu kształcenia opisuje sposób, w jaki uczelnia będzie realizować studia na określonym kierunku i obejmuje opis zakładanych efektów kształcenia dla kierunku oraz program studiów. Program studiów opisuje proces kształcenia, zapewniający osiągnięcie zakładanych efektów kształcenia (EF) i musi określać (1) formę studiów; (2) liczbę semestrów i punktów ECTS konieczną dla uzyskania danych kwalifikacji; (3) moduły kształcenia wraz z zakładanymi dla nich EK oraz liczbą punktów ECTS; (4) sposoby weryfikacji zakładanych EK osiągniętych przez studenta; (5) plan studiów prowadzonych w formie stacjonarnej lub niestacjonarnej; (6) łączną liczbę punktów ECTS, którą student musi uzyskać na zajęciach wymagających bezpośredniego udziału nauczycieli akademickich; (7) łączną liczbę punktów ECTS, którą student musi uzyskać w ramach zajęć z zakresu nauk podstawowych, do których odnoszą się EK dla określonego kierunku, poziomu i profilu kształcenia; (8) łączną liczbę punktów ECTS, którą student musi uzyskać w ramach zajęć o charakterze praktycznym, w tym zajęć laboratoryjnych oraz projektowych; (9) minimalną liczbę punktów ECTS, którą student musi uzyskać, realizując moduły kształcenia oferowane na zajęciach ogólnouczelnianych lub na innym kierunku studiów; (10) minimalną liczbę punktów ECTS, którą student musi uzyskać na zajęciach z wychowania fizycznego; (11) wymiar, zasady i formę odbywania praktyk, w przypadku gdy program kształcenia przewiduje praktyki. 16
HIERARCHIA c. d. PROGRAM KSZTAŁCENIA PROGRAM STUDIÓW PLAN STUDIÓW MODUŁ Plan studiów określa zestaw przedmiotów/modułów kształcenia, opisuje rozkład zajęć prowadzonych w formie studiów stacjonarnych i niestacjonarnych, podstawowe formy prowadzenia zajęć oraz ich wymiar, a także inne rygory formalne. Moduł to zajęcia lub grupa zajęć, któremu/którym przypisane są zakładane efekty kształcenia oraz odpowiednia liczba punktów ECTS. Rozporządzenie z dnia 5 października 2011 roku w sprawie warunków prowadzenia studiów na określonym kierunku i poziomie kształcenia (Dz. U. Nr 243, poz. 1445) 17
EFEKTY KSZTAŁCENIA Każdy typ dyplomu poświadczający kwalifikacje musi być scharakteryzowany poprzez: Poziom wyrażony poprzez punkty ECTS (czyli całkowity nakład pracy ) (studia I, II, III stopnia) Profil (czyli obszar wiedzy) oraz charakter uzyskanych kwalifikacji (ogólnoakademicki, praktyczny) Efekty kształcenia (czyli wiedzę, umiejętności i kompetencje) 18
EFEKTY KSZTAŁCENIA Opis procesu kształcenia dla modułu/przedmiotu obejmuje : 1. Cele przedmiotu 2. Przedmiotowe efekty kształcenia (według mnie ich liczba to, przeciętnie, wiedza: 3 5; umiejętności: 3 5 ; kompetencje: 1 3). 3. Treści programowe oraz formy i sposoby prowadzenia zajęć. 4. Kryteria weryfikacji (oceny) ; metody i formy. 5. Obliczenia: CNPS, punktów ECTS, oraz wskaźników. 5. Macierz powiązania przedmiotowych efektów kształcenia z kierunkowymi EK. 19
UJĘCIE EFEKTÓW KSZTAŁCENIA Znamy trzy sposoby ujęcia celów kształcenia/efektów uczenia się: (1) tradycyjny; (2) opisowy; oraz (3) taksonomiczny, w którym występuje hierarchiczna klasyfikacja wewnątrz wybranego obszaru efektów kształcenia. Znane taksonomie: B.B. Bloom (1984); B. Niemierko (1999); L. Anderson (2002) Obecnie w polskich KRK powszechnie używana jest taksonomia Bloom a zmodyfikowana przez Anderson a. Obejmuje ona trzy domeny: 1. Kognitywną (dotyczącą WIEDZY) 2. Psychomotoryczną (dotyczącą UMIEJĘTNOŚCI) 3. Afektywną (dotyczącą KOMPETENCJI) 20
Taksonomia efektów kształcenia Domena kognitywna (dotycząca WIEDZY) TWORZENIE OCENIANIE ANALIZOWANIE S T O S O W A N I E R O Z U M I E N I E ZAPAMIĘTYWANIE 21
Taksonomia c. d. Domena psychomotoryczna (dotycząca UMIEJĘTNOŚCI) TWORZENIE DZIAŁANIE WYKONYWANIE ODTWARZANIE PRZYGOTOWANIE P O S T R Z E G A N I E 22
Taksonomia c. d. Domena afektywna (dotycząca KOMPETENCJI) CHARAKTERYZOWANIE ORGANIZOWANIE WARTOŚCIOWANIE O D P O W I A D A N I E O T R Z Y M Y W A N I E 23
Wg dr inż. Tomasza Saryusz Wolskiego: 24
ACTION VERBS (czasowniki zalecane do definiowania efektów kształcenia - na przykład dla WIEDZY) ZAPAMIĘTYWANIE (umiejętność przywoływania informacji) : przywoływać, powtarzać, wymieniać, kopiować, odtwarzać, definiować, duplikować, reprodukować. ROZUMIENIE (umiejętność interpretowania idei i koncepcji) : klasyfikować, opisywać, wyjaśniać, dyskutować, zlokalizować, wybierać, raportować, rozpoznawać, tłumaczyć, parafrazować. STOSOWANIE (umiejętność wykorzystania nabytych informacji w nowy sposób) : demonstrować, wybierać, przedstawiać, stosować, interpretować, operować, planować, organizować, rozwiązywać, używać, zapisywać. ANALIZOWANIE (analizować, oceniać, oszacować, krytykować, testować, rozpoznać, podkreślać, oddzielać, egzaminować, kwestionować. 25
Efekty kształcenia wg koncepcji SMART S (specyfic) efekty kształcenia muszą być szczegółowo opisane i dotyczyć konkretnych oczekiwań co do wiedzy, umiejętności i kompetencji społecznych, które student powinien osiągnąć. M (measurable) efekty kształcenia muszą posiadać mierzalne kryteria ich oceny. A (acceptable) efekty kształcenia muszą być uzgodnione z wytycznymi zewnętrznymi dla danego przedmiotu i zaakceptowane. R (realistic) efekty muszą być możliwe do osiągnięcia w ramach realizacji danego modułu/przedmiotu i nie mogą się odnosić do treści i form, których przedmiot nie obejmuje. T (time-scaled) efekty muszą być możliwe do osiągnięcia w zdefiniowanym przez program studiów i realistycznie dobranym czasie. 26
Podstawowe pytania nauczyciela akademickiego: 1. Jakie EFEKTY KSZTAŁCENIA powinni studenci osiągnąć zgodnie z kartą przedmiotu dla moich zajęć? 2. Jak ja zamierzam pomagać studentom w osiągnięciu zamierzonych EFEKTÓW KSZTAŁCENIA? 3. Jak zamierzam sprawdzić (weryfikacja kryteria, metody, formy) czy studenci osiągnęli (i w jakim stopniu) zamierzone EFEKTY KSZTAŁCENIA? Ocena kształtująca i ocena podsumowująca. Który efekt kształcenia ocenia się tak lub inaczej; np. wykład: oceniamy wiedzę, laboratorium: oceniamy umiejętności). 27
Problemy 1. Ocena możliwości realizacji efektów kształcenia, zarówno po stronie studenta jak i uczelni. 2. Proporcje efektów kształcenia. 3. Treść (szczególnie dla domeny kognitywnej) zapisu efektu. 4. Jak poprawnie sporządzić matrycę efektów kształcenia (P K O)? 5. Jak definiować efekty kształcenia, by można było ocenić ich osiągnięcie? 6. Jak oceniać ich osiągnięcie? 28
Przykład konstrukcji programu kształcenia opracowanego zgodnie z założeniami KRK Misja uczelni : Wyższa Szkoła w Misją Wyższej Szkoły w jest kształcenie kadr z wyższym wykształceniem w dyscyplinie nauk o zarządzaniu na rzecz, przede wszystkim, regionu. W szczególności, wyposażenie absolwentów szkoły w podstawową wiedzę, umiejętności oraz kompetencje społeczne na kierunku zarządzanie w specjalnościach: zarządzanie handlem i usługami, zarządzanie organizacjami ochrony zdrowia, zarządzanie zasobami ludzkimi. Misję swą uczelnia zamierza realizować poprzez następujący Program Kształcenia. 29
PROGRAM KSZTAŁCENIA na kierunku ZARZĄDZANIE w Wyższej Szkole w Poziom : I stopień kształcenia (dyplom licencjata) [na przykład] Profil : ogólnoakademicki Umiejscowienie kierunku kształcenia w obszarze kształcenia : Kierunek Zarządzanie należy do dyscypliny Nauki o zarządzaniu, która z kolei mieści się w dziedzinie Nauk ekonomicznych, przynależnej do obszaru Nauk społecznych. Kluczowa dla tego obszaru kształcenia jest prawidłowa koncepcja społecznego charakteru zawodowej aktywności człowieka. Od absolwentów kierunku Zarządzanie oczekuje się więc nie tylko wiedzy w zakresie studiowanej dyscypliny; ale także w zakresie dyscyplin pokrewnych w ramach dziedziny nauk ekonomicznych, takich jak ekonomia, finanse, psychologia i socjologia. Wiedza zdobywana przez studentów na kierunku Zarządzanie ma charakter wybitnie aplikacyjny, opisując podstawowe zagadnienia z dyscypliny Nauk o zarządzaniu; takie jak powstawanie, funkcjonowanie, rozwój, przekształcanie oraz współpracę organizacji gospodarczych, przede wszystkim przedsiębiorstw, a także organizacji z sektora publicznego (administracji, służby zdrowia, etc.). Od absolwentów tego kierunku oczekuje się także niektórych szczególnych umiejętności i postaw (kompetencji) pozwalających im na aktywne uczestniczenie w życiu gospodarczym i społecznym. 30
Cel studiów Przekazanie podstawowej wiedzy z dyscypliny nauk o zarządzaniu oraz niezbędnej wiedzy z dyscyplin pokrewnych, w oparciu o wiedzę ogólną z dziedziny nauk ekonomicznych, oraz kształtowanie umiejętności krytycznej analizy oraz oceny procesów ekonomicznych, psychospołecznych, a także organizacyjnych. Nauczenie absolwentów podstawowych umiejętności zarządzania organizacjami gospodarczymi, realizacji własnej przedsiębiorczości oraz rozwijania kariery menedżerskiej w różnych strukturach zarządzania; w tym także poprzez innowacyjność w projektowaniu i wdrażaniu różnych projektów. Kształtowanie właściwych postaw etycznych i prospołecznych, poczucia odpowiedzialności i chęci zaangażowania się w swoim środowisku pracy i poza nim, a także potrzeby uczenia się przez całe życie. 31
Sylwetka absolwenta Absolwent studiów I stopnia na kierunku Zarządzanie posiada: wiedzę ogólną z dziedziny nauk ekonomicznych oraz wiedzę szczegółową z zakresu dyscypliny nauki o zarządzaniu i dyscyplin pokrewnych, dotyczącą funkcjonowania organizacji gospodarczych w ich otoczeniu ekonomicznym, prawnym i społecznym; zdolność krytycznego rozumienia wiedzy a także jej praktycznego wykorzystania do analizy typowych problemów z obszaru działalności przedsiębiorstw i instytucji oraz ich otoczenia; umiejętność kierowania zespołami ludzkimi oraz zarządzania małymi i średnimi organizacjami gospodarczymi, opracowywania strategii i stosowania technik marketingowych, także na użytek prywatnej działalności gospodarczej; umiejętność sformułowania i rozwiązania typowego zadania badawczego przy wykorzystaniu nowoczesnych metod i narzędzi pozyskiwania i przetwarzania informacji; umiejętność zrozumiałego przedstawiania w gronie specjalistów swoich wniosków oraz przesłanek stanowiących ich bazę, oraz przygotowanie do aktywnego uczestniczenia w procesach podejmowania decyzji; zrozumienie zobowiązań społecznych i zawodowych absolwenta studiów w obszarze nauk społecznych; umiejętność i potrzebę uczenia się przez całe życie, w tym przygotowanie do podjęcia studiów II stopnia w tej dyscyplinie lub dyscyplinach pokrewnych. 32
Dodatkowo, w ramach wybranej specjalności, absolwent będzie posiadał: w ramach specjalności Zarządzanie handlem i usługami : specjalistyczną wiedzę oraz umiejętności zarządzania w zakresie handlu i usług a także przygotowanie do pracy i pełnienia funkcji kierowniczych w handlu i usługach, w tym samodzielnego prowadzenia działalności gospodarczej; w ramach specjalności Zarządzanie organizacjami ochrony zdrowia : specjalistyczną wiedzę oraz umiejętności zarządzania organizacjami służby zdrowia, włączając w to tworzenie systemów zarządzania jakością usług medycznych, kontraktowania świadczeń zdrowotnych i stosowania technik marketingowych; w ramach specjalności Zarządzanie zasobami ludzkimi : specjalistyczną wiedzę i umiejętności zarządzania zasobami ludzkimi na różnych szczeblach i w różnych typach przedsiębiorstw i instytucji, w tym biegłą znajomość prawa pracy i pokrewnych ustaw oraz zasad prowadzenia polityki personalnej i rozwoju kapitału ludzkiego; Efekty kształcenia : (tutaj pojawią się kierunkowe efekty kształcenia oraz ich powiązanie z efektami kształcenia dla obszaru nauk społecznych) (proces kształcenia, zapewniający osiągnięcie zakładanych w Programie kształcenia (patrz powyżej) efektów kształcenia musi być opisany w Programie studiów) 33
PROGRAM STUDIÓW dla kierunku ZARZĄDZANIE w Wyższej Szkole w Forma studiów : studia stacjonarne (ew. niestacjonarne też) Liczba semestrów studiów : 6 semestrów Minimalna liczba punktów ECTS : 180 Karty przedmiotów : (tutaj następują karty przedmiotów które muszą zawierać informacje wyszczególnione na następnej stronie, dołączone oddzielnie) 34
nazwy modułów/przedmiotów kształcenia wraz z zakładanymi dla nich efektami kształcenia (dalej: EK) oraz liczbą punktów ECTS; wymagania wstępne i cele stawiane przed modułem/przedmiotem; treści programowe w układzie godzinowym oraz stosowane narzędzia dydaktyczne; sposoby weryfikacji zakładanych EK dla modułów/przedmiotów osiągniętych przez studenta; spis literatury podstawowej i uzupełniającej; matrycę powiązania EK dla przedmiotu z EK dla kierunku, uwzględniającą cele przedmiotu, treści programowe i numer narzędzia dydaktycznego. PLAN STUDIÓW (zazwyczaj dołączony osobno) 35
Wskaźniki Łączna liczba punktów ECTS, którą student musi uzyskać na zajęciach wymagających bezpośredniego udziału nauczycieli akademickich : Łączna liczba punktów ECTS, którą student musi uzyskać w ramach zajęć z zakresu nauk podstawowych, do których odnoszą się EK dla określonego kierunku, poziomu i profilu kształcenia : Łączna liczba punktów ECTS, którą student musi uzyskać w ramach zajęć o charakterze praktycznym, w tym zajęć laboratoryjnych oraz projektowych : Minimalna liczba punktów ECTS, którą student musi uzyskać realizując moduły/przedmioty kształcenia oferowane przez uczelnię na zajęciach ogólnouczelnianych lub na innym kierunku studiów : Minimalna liczba punktów ECTS, którą student musi uzyskać na zajęciach z wychowania fizycznego : Wymiar godzinowy, punkty ECTS oraz zasady i formę odbywania praktyk, w przypadku gdy program kształcenia przewiduje praktyki : 36