Diagnoza potrzeb oraz ocena problemu przemocy w rodzinie na terenie Gminy Orla Opracowana przez Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Orli: Marta Osa Kierownik Małgorzata Mieleszko Pracownik socjalny ORLA, KWIECIEŃ 2019 ROK
Wprowadzenie. Raport przedstawia wyniki badań przeprowadzonych w 2019 roku wśród dorosłych mieszkańców gminy Orla. Diagnoza zawiera informacje na temat występowania problemu przemocy w rodzinie oraz okoliczności i postaw związanych z tym zjawiskiem w gminie Orla. Głównym celem diagnozy było pozyskanie wiarygodnych informacji na temat zjawiska przemocy w rodzinie, natomiast końcowe wnioski służą poprawie skuteczności działań w przeciwdziałaniu temu zjawisku. Diagnoza jest wyrazem komplementarnego i zintegrowanego planowania społecznego, którego celem jest identyfikacja i ukazanie problemów społecznych, w tym przede wszystkim problemów zjawiska przemocy, które występują w gminie Orla oraz podjęcie próby wskazania metod ich rozwiązania, zgodnie z możliwościami, jakie wynikają z zadań nałożonych na samorząd. Ustawa o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie nakłada na samorząd obowiązek opracowania i realizacji programu dążącego do zmniejszenia skali zjawiska przemocy w rodzinie oraz zwiększenia skuteczności udzielanej pomocy osobom jej doświadczającym. Odpowiednio przygotowane i wdrażane działania powinny doprowadzić do rozwiązania kluczowych problemów związanych z przemocą na terenie gminy. W ogólnej metodologii tworzenia tego typu dokumentów najistotniejszym elementem jest rzetelne rozpoznanie skali problemu. Niniejsza diagnoza jest, zatem punktem wyjścia i podstawą do planowania i podejmowania działań. Adresatami niniejszej diagnozy są mieszkańcy gminy, a w tym między innymi osoby stosujące i doświadczające przemocy w rodzinie oraz jednostki organizacyjne zajmujące się pracą z rodzinami, w których występują problemy związane z przemocą oraz wszyscy, którym zależy na promowaniu życia bez przemocy w środowisku lokalnym. Poszukiwanie skutecznych możliwości rozwiązywania problemów społecznych musi uwzględniać fakt, że problemy te zazwyczaj nie występują pojedynczo, a wystąpienie jednego problemu implikuje szereg innych. Dlatego przystępując do planowania sposobów rozwiązywania problemów społecznych konieczne jest uwzględnienie wielokierunkowego i kompleksowego oddziaływania nie tylko na skutki wystąpienia danych problemów, a przede wszystkim na źródło ich wystąpienia. Kluczowym zadaniem jest więc stworzenie możliwości współpracy pomiędzy różnymi podmiotami działającymi w obszarze polityki społecznej. Realizacja powyższych oczekiwań w tym zakresie wymaga podejmowania wieloaspektowych i wielokierunkowych działań strategicznych, a zwłaszcza: - uprzedzających, czyli diagnozujących, informujących i
edukacyjnych kierowanych do ogółu mieszkańców gminy, w tym także do osób zajmujących się zawodowo pomaganiem osobom potrzebującym, - interwencyjnych tj. opiekuńczych kierowanych do osób doznających przemocy w rodzinie, a pouczających i izolujących kierowanych do osób stosujących przemoc w rodzinie, - wspierająco-terapeutycznych dla osób uwikłanych w przemoc domową (ofiara, świadek, sprawca) oraz - działania edukacyjnokorekcyjne dla osób uwikłanych w przemoc domową a także działania kompensacyjne niwelujące luki i deficyty; oraz partycypacyjne poszerzające uczestnictwo społeczne w życiu publicznym i zapobiegające wszelkim przejawom dyskryminacji, wykluczeniu społecznemu i marginalizacji. Społeczne przyzwolenie na przemoc w rodzinie i bezkarność sprzyja osobom ją stosującym, uniemożliwiając świadkom tych aktów właściwe rozpoznanie i reagowanie na zaistniałą sytuację. Istotne jest więc uświadomienie społeczeństwu istniejących mechanizmów psychologicznych sprzyjających utrzymaniu się przemocy oraz zwalczenie istniejących stereotypów. Należy przy tym pamiętać, że zwiększona liczba ujawnianych przypadków przemocy w rodzinie świadczy o poszerzeniu wiedzy na temat tego zjawiska. A każdy zgłoszony przypadek przemocy w rodzinie to odpowiedź społeczeństwa na brak przyzwolenia na to zjawisko, to świadomość, że przemoc w rodzinie jest przestępstwem. Przeciwdziałać zjawisku przemocy w rodzinie można poprzez podejmowanie działań o charakterze interdyscyplinarnym, które poprzez kompleksowe, wielowymiarowe udzielanie pomocy rodzinom dotkniętym przemocy w rodzinie, koordynację działań podmiotów działających w tym zakresie zwiększają jej skuteczność oraz umożliwiają wzajemne uczenie się, dzielenie wiedzą i doświadczeniami. Zbadanie zjawiska przemocy jest dość trudne. Często bowiem osoby doznające przemocy nie przyznają się do tego, co może być spowodowane, między innymi, racjonalizacją, usprawiedliwianiem sprawców, obwinianiem siebie. Przemoc, zarówno ta fizyczna, jak i psychiczna, jest zjawiskiem dość powszechnym w polskiej społeczności. Niektórzy respondenci przemilczają zjawisko przemocy w rodzinie, gdyż stanowi ona temat wstydliwy, dlatego też uzyskiwane wyniki badania nie odzwierciedlają w pełni skali zjawiska w gminie. W celu minimalizowania tych efektów, w badaniu zastosowano pytania dotyczące znajomości przypadków przemocy w najbliższym otoczeniu oraz osobistych doświadczeń respondentów z przemocą jako osób doznających przemocy oraz osób stosujących przemoc. Przeprowadzone badania miały na celu oszacowanie skali i form przemocy w rodzinie, diagnozę postaw mieszkańców oraz profesjonalistów wobec problemu przemocy w rodzinie,
znajomość instytucji pomagających osobom w rodzinach, w których występuje przemoc oraz diagnozę instytucjonalnych zasobów do przeciwdziałania przemocy. Wstęp Zgodnie z przyjętym wskaźnikiem w Uchwale nr XVII/118/16 Rady Gminy Orla z dnia 29 grudnia 2016 r. w sprawie uchwalenia Gminnego Programu Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie oraz Ochrony Ofiar Przemocy w Rodzinie w Gminie Orla na lata 2017-2021 przeprowadzono anonimową ankietę dotycząca zdiagnozowania zjawiska przemocy w rodzinie oraz stanu wiedzy na temat przemocy wśród mieszkańców na terenie Gminy Orla. Ankieta była dostępna od 11 marca 2019 r. do 7 kwietnia 2019 r. zarówno za pośrednictwem Internetu, jak i w formie ankiety papierowej w Gminnym Ośrodku Pomocy Społecznej w Orli. Metody badań Za pomocą portalu internetowego http://orla.pl/2019/html/ankieta_gops_19.html stworzono elektroniczną wersję ankiety. Przyporządkowany link został umieszczony na stronie internetowej gminy Orla z prośbą o wypełnienie ankiety na w/w temat. Za pośrednictwem Internetu wpłynęły łącznie 24 ankiety. Zebrano informacje na temat występowania problemu oraz okoliczności i postaw związanych ze zjawiskiem przemocy psychicznej i fizycznej w rodzinie w gminie Orla. Głównym celem diagnozy jest zdobycie wiarygodnych informacji na temat wspomnianych problemów, natomiast końcowe wnioski służyć będą skuteczności przeciwdziałań przemocy. Wynik diagnozy jest odzwierciedleniem problemu przemocy i wiedzą, jaką dysponują mieszkańcy na temat szukania pomocy przez osoby dotknięte pośrednio i bezpośrednio z przemocą w rodzinie. Opis przeprowadzonych badań- charakterystyka. Płeć respondentów. W badaniach na potrzeby diagnozy problemu przemocy w rodzinie w gminie Orla uczestniczyli mieszkańcy o różnych cechach społeczno demograficznych. Poniżej przedstawiony został opis z uwzględnieniem zmiennych niezależnych płci, wieku, wykształcenia, statusu zawodowego. Dobór próby był reprezentatywny w odniesieniu do płci mieszkańców. Podział badanych ze względu na płeć umożliwia interpretowanie odpowiedzi.
Jak wynika z prezentowanego poniżej wykresu rozkład charakteryzowanej cechy demograficznej był następujący 79,2% stanowiły kobiety, natomiast 20,8% to mężczyźni. Wykres nr 1 dotyczy płci badanych osób: Kobieta 19 79.2 % Mężczyzna 5 20.8 % W dalszym ciągu, według różnych źródeł, kobiety są bardziej narażone na zachowania agresywne, przemocowe ze strony mężczyzn, ale też o właśnie kobiety co raz częściej mówią o przedmiotowym zjawisku otwarcie, angażują się w walkę z niniejszym problemem. Wiek respondentów. Kolejna zmienna to wiek badanych osób. Dane wykresu ewidentnie wskazują na grupę w przedziale wiekowym 26-45 lat 79,2% za najbardziej zaangażowaną w tematykę problemu przemocy. Następną grupą, biorąc pod uwagę liczbę ankietowanych były osoby w wieku 46-60 lat 16,7. Najmniejszą grupę tworzyli ankietowani w wieku 18-25 lat 4,2%, natomiast grupa w przedziale wiekowym 61 lat i więcej nie wzięła udziału w badaniu.
Wykres nr 2 dotyczący wieku badanych osób: 18-25 1 4.2 % 26-45 19 79.2 % 46-60 4 16.7 % 61 i więcej 0 0 % Trudno jest określić, która grupa wiekowa jest najbardziej narażona na katy przemocy. Wielowymiarowość zjawiska przemocy stwarza ogromną barierę w zdefiniowaniu wieku potencjalnej ofiary przemocy. Wykształcenie respondentów. Z poniższego wykresu wynika, iż najliczniejszą grupę w badaniu tworzyły osoby z wyższym wykształceniem 14 osób 58,3%. Na drugiej pozycji znalazły się osoby z wykształceniem średnim 7 osób 29,2%. Ostatnia grupa, która wzięła udział w badaniu to osoby z wykształceniem zawodowym 7 osób 12,5%.
Wykres nr 3 dotyczy wykształcenia badanych osób: Podstawowe 0 0 % Zawodowe 3 12.5 % Średnie 7 29.2 % Wyższe 14 58.3 % Inne, jakie? 0 0 % Status zawodowy respondentów. Wśród badanych większa połowa osób pracuje zawodowo 20 osób 83,3 %. Ponadto ankietę wypełniły jedynie 3 osoby bezrobotne 12,5%, z kolei 1 osoba badana przebywała na urlopie macierzyńskim 4,2%. Problem przemocy w rodzinie dotyka osób różnej płci i wieku, pochodzących ze wszystkich warstw społecznych. Najczęściej ofiarami przemocy są dzieci, osoby okresowo lub trwale niepełnosprawne, czy też wykluczone społecznie ze względu na starość, chorobę, jak również kobiety. Wystąpienie przemocy zaburza funkcjonowanie systemu rodzinnego, naruszając tym samym podstawowe prawa człowieka, niszcząc poczucie jego godności, szacunku i zaufania. Przywrócenie prawidłowego funkcjonowania rodziny wymaga podjęcia oddziaływań wobec wszystkich członków tej rodziny, a więc zarówno wobec osób doznających przemocy jak również osób stosujących przemoc.
Wykres nr 4 status zawodowy osób badanych: Bezrobotny 3 12.5 % Pracujący 20 83.3 % Emeryt 0 0 % Rencista 0 0 % Inny, jaki? Urlop macierzyński 1 4.2 % Zjawisko przemocy w gminie Orla. Poniższy wykres przedstawia, iż większość osób ankietowanych czuje się bezpiecznie na terenie gminy Orla 11 osób 45,8%. Odpowiedzi raczej tak udzieliło 9 osób 37,5%. Dwóch respondentów z terenu gminy Orla raczej nie czuje się bezpiecznie 8,3% oraz nie czuje się bezpiecznie 2 osoby 8,3%. Niniejsze dane pokazują, iż nawet w niewielkich miejscowościach dochodzi do incydentów, które stwarzają mieszkańcom poczucie zagrożenia.
Wykres nr 5 dotyczy bezpieczeństwa na terenie gminy Orla: Tak 11 45.8 % Raczej tak 9 37.5 % Raczej nie 2 8.3 % Nie 2 8.3 % Nie mam zdania trudno powiedzieć 0 0 % Aspekty wpływające na zwiększenie poczucia bezpieczeństwa publicznego w gminie Orla. Zdaniem ponad połowy ankietowanych gminy Orla 13 osób 54,2% na zwiększenie poczucia bezpieczeństwa publicznego miałoby wpływ promowanie akcji społecznych w zakresie profilaktyki uzależnień. Niemniej liczna grupa badanych 12 osób 50% chciałaby zwiększenia liczby patroli policji, natomiast 11 osób 45,8% uważa, iż ograniczenie dostępności sprzedaży alkoholu dla młodzieży miałoby znaczący wpływ na zwiększenie bezpieczeństwa. Dwóch respondentów 8,3% z kolei wyszczególniło potrzebę w formie monitoringu w parku, przy sklepach, w okolicy szkoły oraz w samej szkole. Biorąc pod uwagę dane zebrane w 2018 r. sytuacja nie uległa diametralnej zmianie. Wzrosła wśród mieszkańców potrzeba uczestnictwa w akcjach społecznych w zakresie profilaktyki uzależnień.
Wykres nr 6 dotyczy możliwości wpływających na zwiększenie poczucia bezpieczeństwa publicznego w gminie Orla: Większa liczba patroli policji 12 50 % Ograniczenie dostępności sprzedaży alkoholu dla młodzieży 11 45.8 % Akcje społeczne w zakresie profilaktyki uzależnień 13 54.2 % Inne, jakie? Monitoring-kamery w parku (2x), przy sklepach (1x), w okolicy szkoły (1x), w szkole (1x). 2 8.3 % Przypadki przemocy w rodzinie na terenie gminy Orla. Szacowanie skali zjawiska przemocy w rodzinie jest bardzo trudne. Są to zachowania nieakceptowane społecznie, toteż wielu sprawców prawdopodobnie ukrywa takie fakty. Także ofiary przemocy nie zawsze chcą się do nich przyznawać uznając je za wstydliwe. Dlatego szacując skalę tego zjawiska wykorzystaliśmy pytanie dotyczące nie osobistych doświadczeń, ale znanych respondentowi przypadków przemocy w rodzinie w najbliższym otoczeniu. Niniejszy wykres pokazuje, iż duża część respondentów tj. 10 osób 41,7% zna przypadki występowania przemocy w rodzinie, co świadczy o tym, iż zjawisko przemocy przestaje być anonimowe, ukryte. Ośmiu ankietowanych 33,3% odpowiedziało, iż słyszało
o takich przypadkach, natomiast 6 osób 25% nie słyszało o przypadkach przemocy na terenie gminy Orla. Na podstawie zebranych ankiet w 2018 r. można stwierdzić zwiększenie uwagi, zainteresowania mieszkańców na zachowania wskazujące na agresywne innych osób z najbliższej okolicy. Mieszkańcy gminy Orla zaczynają reagować i dostrzegać krzywdę innych osób lub własną. Wykres nr 7 dotyczący przypadków występowanie przemocy w rodzinie na terenie gminy Orla: Nie znam takich przypadków 6 25 % Słyszałem/am o nich 8 33.3 % Znam takie przypadki 10 41.7 % Informacja o bezpośrednim kontakcie z przemocą rodzinną w gminie Orla. Poniższy wykres przedstawia, iż 66,7% ankietowanych tj. 6 osób nie spotkało się bezpośrednio ze zjawiskiem przemocy w rodzinie. Choć trudno jest ujawniać osobiste doświadczenia przemocy w rodzinie, należy przypuszczać, że przynajmniej część takich przypadków jest przez respondentów przemilczana, to jednak do bezpośredniego kontaktu z przemocą przyznało się 25% badanych (6 osób). Natomiast dwóch respondentów tj. 8,3% nie pamięta uczestnictwa w niniejszej sytuacji.
Dane pozyskane z Diagnozy potrzeb oraz oceny problemu przemocy w rodzinie na terenie gminy Orla w 2018 r. pokazują, iż zjawisko przemocy na terenie gminy ma tendencje spadkową. Wykres nr 8 dotyczący spotkania się z bezpośrednim zjawiskiem przemocy w rodzinie w gminie Orla: Tak 6 25 % Nie 16 66.7 % Nie pamiętam 2 8.3 % Najczęstsze przyczyny przemocy w rodzinie wg. respondentów. Przedmiotem naszego badania było również określenie co według ankietowanych jest najczęstszą przyczyną przemocy w rodzinie. Badani, podobnie jak w 2018 r. w większości 91,7% stwierdzili, że są to używki takie jak alkohol czy narkotyki. Ponad połowa ankietowanych wybrała odpowiedzi doświadczenia i wzorce z domu rodzinnego 58,3% oraz problemy finansowe 54,2%. W dużej mierze stres i frustracja 29,2 %, a także zazdrość 25 % wywołują w ludziach agresję. Choroba psychiczna wg ankietowanych najrzadziej 16,7 % jest przyczyną przemocy, z uwagi, iż może być poniekąd usprawiedliwiana przez mieszkańców gminy Orla, postrzegana jako nieświadomie czyniona.
Wykres nr 9 dotyczy przyczyn przemocy w rodzinie na terenie gminy Orla: Używki np. alkohol, narkotyki itp. 22 91.7 % Problemy finansowe 13 54.2 % Zazdrość 6 25 % Stres i frustracja 7 29.2 % Choroba psychiczna 4 16.7 % Doświadczenia i wzorce z domu rodzinnego 14 58.3 % Nie wiem 0 0 % Inne, jakie? 0 0 % Zdaniem respondentów na temat, czy przemoc w rodzinie jest sprawą prywatną, czy też nie otrzymano poniższe wyniki. Zdaniem ankietowanych 87,5 % (21 osób) z terenu gminy Orla przemoc nie jest, nie może być identyfikowana jako prywatna sprawa rodziny. Jedynie dwóch respondentów 8,3 % wybrało odpowiedź nie wiem, a jedna osoba 4,2 % stwierdziła, że przemoc w rodzinie jest sprawą prywatną. Badanie ankietowe z 2018 r. wykazało niemalże identyczne wyniki. Często zdarza się, że ukrywane przez wiele lat problemy wychodzą na światło dzienne dopiero wówczas, gdy dochodzi do tragedii. Każdy świadek przemocy w rodzinie powinien reagować. Ukrywanie przed innymi swoich problemów sprawia, że ofiary przemocy stają się coraz bardziej bezsilne, a władza sprawcy systematycznie się zwiększa.
Wykres nr 10 na temat tj. przemoc w rodzinie to sprawa prywatna, czy nie. Tak 1 4.2 % Nie 21 87.5 % Nie wiem 2 8.3 % W jakich rodzinach najczęściej występuje przemoc. Wykres pokazuje, iż bardzo ciężko jednoznacznie wskazać typ rodziny najbardziej narażonej na zachowania przemocowe. Ankietowani najczęściej wskazywali na rodziny, w których nadużywa się alkoholu 58,3 % lub na rodziny patologiczne 45 %. Ponad połowa respondentów tj. 54,2 % stwierdziła, iż nie ma znaczenia co reprezentuje sobą rodzina, jaki ma status społeczny czy liczbę członków. Mniej więcej podobnie rozkłada się wybór przez respondentów odpowiedzi, iż przemoc często występuje w rodzinach biednych 20,8 % i normalnych 12,5 %. Najmniejsze ryzyko wystąpienia przemocy wg badanych jest w rodzinach bogatych 8,3 % i niepełnych 8,3 %. Podsumowując wyniki okazuje się, że najczęściej przemoc występuje w rodzinach, w których nadużywa się alkoholu. Podobny wynik uzyskaliśmy na podstawie badań w 2018 r. nie można jednak generalizować zjawiska przemocy tylko do rodzin problemowych, z pewnymi deficytami, choć ryzyko u niniejszych jednostek społecznych jest zdecydowanie wyższe.
Wykres nr 11 w jakich rodzinach najczęściej występuje problem przemocy: Pełnych 4 16.7 % Niepełnych 2 8.3 % Nadużywających alkohol 14 58.3 % Patologicznych 11 45.8 % Normalnych 3 12.5 % Biednych 5 20.8 % Bogatych 2 8.3 % To bez znaczenia 13 54.2 % Nie wiem 0 0 % Jak powinna zachować się ofiara przemocy w rodzinie. Ofiary przemocy wg ankietowanych w pierwszej kolejności powinny szukać pomocy poza rodziną 62,5% (tj. 15 osób). Odpowiedzi szukać pomocy w rodzinie oraz bronić się uzyskały ten sam wynik tj. 12,5% (po 3 osoby). Dwóch respondentów tj. 8,3% nie zajęło stanowiska w tej kwestii, a 1 osoba tj. 4,2% wskazała na próbę wyjaśnienia nieporozumienia. Ofiary przemocy domowej doświadczają lęku, cierpienia, bezsilności, przygnębienia i rozpaczy. Próbują się także bronić, próbują rozmawiać ze sprawcami na temat tego co zrobili, nawet atakować.
Wykres nr 12 zachowanie ofiar przemocy w rodzinie wg. respondentów: Próbować wyjaśniać nieporozumienia 1 4.2 % Bronić się 3 12.5 % Atakować sprawcę 0 0 % Pogodzić się z losem 0 0 % Szukać pomocy w rodzinie 3 12.5 % Szukać pomocy poza rodziną 15 62.5 % Nie wiem 2 8.3 % Inaczej, jak? 0 0 % Ofiary przemocy w rodzinie w opiniach mieszkańców gminy Orla Poniższy wykres przedstawia, iż w dalszym ciągu to kobiety 70,8% tj. 17 osób stają się najczęściej ofiarami przemocy w rodzinie, a w następnej kolejności dzieci 12,5% tj. 3 osoby. Ankietowani określili, iż najrzadziej zdarza się, że ofiarami przemocy są mężczyźni 4,2% tj. 1 osoba czy osoby starsze 4,2% tj. 1 osoba. W jednym przypadku respondent nie zajął stanowiska w niniejszej kwestii oraz jedna osoba stwierdziła, iż nie ma reguły określającej ofiarę. Ankietowani klarownie określili, iż to kobiety najczęściej są ofiarami przemocy w rodzinie (wyniki z 2018 r. 60%, z 2019 r. 70,5%), ale to również one są bardziej wyczulone na problem przemocy w rodzinie i potrafią bardziej trafnie ocenić skalę zjawiska.
Wykres nr 13 ofiary przemocy w rodzinie w gminie Orla: Kobiety 17 70.8 % Mężczyźni 1 4.2 % Dzieci 3 12.5 % Osoby starsze 1 4.2 % Osoby niepełnosprawne 0 0 % Nie wiem 1 4.2 % Inni, kto? 1 4.2 % Zdaniem respondentów na temat wiedzy, kto jest najczęstszym sprawcą przemocy w rodzinie otrzymano poniższe wyniki. Nie można skonstruować jednoznacznego profilu sprawcy przemocy w rodzinie, zarówno jeśli chodzi o wiek, status społeczny, jak i cechy osobowości. Literatura i statystyki wskazują jednak, że sprawcą przemocy jest najczęściej mężczyzna. Chociażby model Bronfenbrennera, według którego mężczyzna stosujący przemoc jest produktem zarówno zewnętrznych, jak i wewnętrznych uwarunkowań kształtujących wzorzec przemocowy jako sposób wywierania wpływu i rozwiązywania konfliktów interpersonalnych. Ankietowani gminy Orla również potwierdzili powyższe stwierdzenie i wskazali na mężczyzn, jako najczęstszych sprawców przemocy 75% (18 osób). Jedynie 12,5% (3 osoby) respondentów wskazuje na kobiety. Po 4,2% badanych typuje dzieci lub innych członków rodziny. Jedna osoba 4,2% nie ma zdania. Wyniki badań z 2018 r., także potwierdzają obecny stan w 80%.
Wykres nr 14 wiedza dotycząca kto jest najczęstszym sprawcą przemocy w rodzinie: Kobiety 3 12.5 % Mężczyźni 18 75 % Dzieci 1 4.2 % Inni członkowie rodziny 1 4.2 % Nie wiem 1 4.2 % Inni, kto? 0 0 % Pewna konfiguracja czynników psychospołecznych jest w stanie stworzyć niezwykle skuteczny wzorzec rozwiązywania problemów i konfliktów interpersonalnych. Ten właśnie wzorzec stanowi napęd dla zachowań namierzonych na osiągnięcie za wszelką cenę własnych celów, nie zważając na to, że dzieje się to kosztem drugiego człowieka. W toku zrozumienia i rozpoznania postępowania sprawcy przemocy niezbędnym jest doprecyzowanie relacji, których takie postępowanie krzywdzące może mieć miejsce. Należy też pamiętać, że podstawową różnicą pomiędzy agresją a przemocą jest to, że przemoc występuje w relacji z drugim człowiekiem oraz istnieje znacząca asymetria sił w postaci przewagi jednej ze stron nad drugą. Mając na uwadze wyniki badań z lat 2018-2019 jest to relacja kobieta-mężczyzna, w której to zazwyczaj mężczyzna, wykorzystując swoją przewagę w wielu obszarach funkcjonowania tj. fizycznym, psychicznym, ekonomicznym i prawnym podporządkowuje sobie partnerkę krzywdząc ją.
Formy przemocy mające miejsce w rodzinie w gminie Orla. Przemoc domowa przybiera nie tylko postać fizyczną, ale także formę psychicznego dręczenia człowieka, jak również seksualną, ekonomiczną oraz polegającą na zaniedbaniu. Poniższy wykres przedstawia rozkład odpowiedzi ankietowanych z terenu gminy Orla w zakresie form przemocy jakie mogą mieć miejsce w rodzinie. Przodujące formy według badanych to zadawanie bólu fizycznego poprzez bicie, popychanie czy policzkowanie 87,5% oraz przemoc w formie obrażania, obrzucania wyzwiskami, przekleństwami 79,2%. Ankietowani jednoznacznie zdecydowali, iż odpowiedzi: wyrzucanie z domu 50%, zmuszanie do robienia rzeczy, które są uwłaczające, poniżające 50%, niszczenie własności 50%, zabieranie pieniędzy i nieustanne kontrolowanie wydatków 50% również należą do często stosowanych form przemocy. Nieco mniej głosów uzyskały odpowiedzi tj. po 41,7%: obwinianie ofiary za agresywne zachowanie sprawcy oraz wyśmiewanie się z opinii, poglądów oraz zawstydzanie w obecności innych. Badanie pokazało, iż najmniej prawdopodobnymi formami przemocy w rodzinie zdaniem ankietowanych z gminy Orla były odpowiedzi: zakazywanie kontaktów z rodziną i znajomymi 37,5% oraz zmuszanie do kontaktów seksualnych 33,3%. Wykres nr 15 dotyczy form przemocy na terenie gminy Orla:
Obrażanie, obrzucanie wyzwiskami, przekleństwami 19 79.2 % Obwinianie ofiary za agresywne zachowanie sprawcy 10 41.7 % Inne, jakie? 0 0 % Zakazywanie kontaktów z rodziną i znajomymi 9 37.5 % Wyrzucanie z domu 12 50 % Zmuszanie do robienia rzeczy, które są uwłaszczające, poniżające 12 50 % Zadawanie bólu fizycznego bijąc, popychają, czy policzkując 21 87.5 % Wyśmiewanie się z opinii, poglądów oraz zawstydzanie w 10 41.7 % obecności innych Niszczenie własności 12 50 % Zmuszanie do kontaktów seksualnych 8 33.3 % Zabieranie pieniędzy i nieustanne kontrolowanie wydatków 12 50 % Okoliczności sprzyjające występowaniu agresji w rodzinie na terenie gminy Orla. Agresja definiowana jest jako świadome i zamierzone działanie, które w konsekwencji doprowadza do wyrządzenia komuś bólu, szkody czy straty. Dla wielu z nas, zachowania agresywne nie są zrozumiałe. Cały czas trwają badania poszukujące bezpośrednich przyczyn zachowań agresywnych, ich korelacji z różnymi chorobami czy zmianami w mózgu. Szczególną uwagę zwraca się na miejsce, w jakim wychowywana jest osoba agresywna. Agresja, w stosunku do członków rodziny na podstawie poniższej tabeli, wynika w dużej mierze z alkoholizmu członków rodziny 75%, chęci odreagowania niepowodzeń 62,5%, nieumiejętności radzenia sobie z trudnościami życiowymi 54,2% oraz słabej sytuacji materialnej 45,8%. Innymi czynnikami, które mogą sprzyjać wystąpieniu agresji w rodzinie niemniej ważnymi od wymienionych powyżej są: choroba psychiczna 33,3%, brak stałej pracy 25% oraz odmienne zdanie członków rodziny 16,7%. Brak posłuszeństwa dzieci 4,2% najmniej inicjuje przejawy agresji w rodzinie według badanych.
Wykres nr 16 dotyczący sprzyjających okoliczności agresji członków rodziny: Słaba sytuacja materialna 11 45.8 % Brak stałej pracy 6 25 % Odmienne zdanie członków rodziny 4 16.7 % Brak posłuszeństwa dzieci 1 4.2 % Alkoholizm członków rodziny 18 75 % Chęć odreagowania niepowodzeń 15 62.5 % Choroba psychiczna 8 33.3 % Nieumiejętność radzenia sobie z trudnościami życiowymi 13 54.2 % Inne, jakie? 0 0 % Reakcja na przejaw przemocy w rodzinie wg. respondentów. W większości 83,3% ankietowani zareagowaliby na przejaw przemocy w rodzinie, stając w obronie ofiary, co jest niezwykle empatycznym zachowaniem mieszkańców gminy Orla wobec słabszych. Zdecydowanie mniejsza część badanych planowałaby zemstę na agresorze 16,7% bądź, niestety, nie reagowała, czuła się bezradna 12,5%. Dwóch ankietowanych 8,3% pozostawiłoby sprawę do rozwiązania pomiędzy uczestnikami sporu. Jeden z respondentów 4,2% nie zareagowałby, bagatelizując sprawę. Z kolei jedna osoba 4,2% zgłosiłaby zauważony przejaw przemocy na policję. Bez wątpienia sprawy rodzinne to bardzo delikatna sprawa. W większości domów zdarzają się kłótnie i problemy. Rozterki dnia codziennego prowadzą często do
nieporozumień. Jednak przejściowe kłopoty i drobne spory należy odróżnić od krzywdy wyrządzanej bliskim. Warto pamiętać, że brak reakcji to ciche przyzwolenie. Każdy kto chociażby przypadkowo stał się świadkiem takiego zachowania powinien działać. Szybka reakcja może wiele zmienić i uświadomić ofiarę, ograniczyć poczucie bezkarności agresora i eskalację konfliktu. Wykres nr 17 dotyczy reakcji na przemoc w rodzinie na terenie gminy Orla: Nie reaguję, czuję się bezradny/a 3 12.5 % Nie reaguję, to nic poważnego 1 4.2 % Pozostawiam sprawę do rozwiązania pomiędzy uczestnikami sporu 2 8.3 % Staję w obronie ofiary 20 83.3 % Planuję zemstę na agresorze 4 16.7 % Inny, jaki? Zgłoszę na policję 1 4.2 % Informacja na temat wiedzy o istnieniu Gminnego Zespołu Interdyscyplinarnego w Orli. Poniższy wykres przedstawia sytuację, w której ankietowani jedynie w połowie są świadomi bądź nieświadomi funkcjonowania na terenie gminy Gminnego Zespołu Interdyscyplinarnego w Orli. Niniejsza wiedza w porównaniu do roku ubiegłego spadła o 12,9%. Wykres nr 18 dotyczy informacji na temat wiedzy o istnieniu Gminnego Zespołu Interdyscyplinarnego w Orli.
Tak 12 50 % Nie 12 50 % Ocena wiedzy ankietowanych dotycząca świadomości o miejscu pomocy dla osób dotkniętych przemocą. Wykres pokazuje, iż zdecydowana większość 66,7% ankietowanych z terenu gminy Orla deklaruje znajomość instytucji pomocowych działających w gminie. W przypadku respondentów, którzy nie są zorientowani w niniejszym zakresie 33,3% Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Orli służy pomocą. Ponadto warto szukać wsparcia dzwoniąc na Ogólnopolski Telefon Niebieskiej Linii, pod którym można uzyskać informacje, gdzie znaleźć miejsca, które pomagają ofiarom przemocy na danym terenie.
Wykres nr 19 dotyczy świadomości o miejscu pomocy dla osób dotkniętych przemocą z terenu gminy Orla: Tak 16 66.7 % Nie 8 33.3 % Ocena wiedzy ankietowanych na temat konkretnych instytucji pomocowych, do których może się zwrócić ofiara przemocy. Doświadczanie przemocy domowej jest złożonym problemem i często potrzebna jest pomoc innych osób, a także wsparcie wielu służb. Poniższy wykres przedstawia, iż według ankietowanych gminy Orla ofiary przemocy najbardziej mogą liczyć na pomoc policji 83,3% oraz ośrodka pomocy społecznej 83,3%. Mniejsza grupa respondentów wskazała takie instytucje jak: komisja rozwiązywania problemów alkoholowych 20,8% oraz sąd 16,7%. Najmniej badanych wskazało na instytucje pomocowe takie jak: szkoła 8,3%, ośrodek zdrowia 8,3%. Kościół został uznany za najmniej pomocową instytucję. Jeden z respondentów 4,2% stwierdził, że nie wie na kogo może liczyć ofiara przemocy oraz jeden ankietowany 4,2% określił, iż nikt nie interesuje się losem osoby pokrzywdzonej.
Wykres nr 20 dotyczy instytucji pomocowych dla ofiar przemocy w rodzinie na terenie gminy Orla: Policja 20 83.3 % Sąd 4 16.7 % Ośrodek pomocy społecznej 20 83.3 % Szkoła 2 8.3 % Ośrodek zdrowia 2 8.3 % Kościół 0 0 % Komisja rozwiązywania problemów alkoholowych 5 20.8 % Nie wiem 1 4.2 % Innych, jakich? Żadnej, każdy umywa ręce 1 4.2 % Pomoc ofiarom przemocy w rodzinie na terenie gminy Orla. Ankietowani udzielili odpowiedzi: zdecydowanie tak 29,2%, raczej tak 45,8%, czyli potwierdzających udzielanie pomocy ofiarom przemocy ofiarom na terenie gminy Orla. Jedynie pięciu respondentów 20,8% zadeklarowało przeciwnie. Jedna osoba 4,2% nie zajęła stanowiska w niniejszej kwestii.
Wykres nr 21 pomoc ofiarom dotkniętych przemocą na terenie gminy Orla: Zdecydowanie nie 3 12.5 % Raczej nie 2 8.3 % Zdecydowanie tak 7 29.2 % Raczej tak 11 45.8 % Trudno powiedzieć 1 4.2 % Zmiany, jakie powinny nastąpić, aby uskutecznić przeciwdziałanie przemocy na terenie gminy Orla. Podsumowując wyniki ankietowanych można stwierdzić, iż wszystkie podane odpowiedzi mogłyby usprawnić, uskutecznić procesy przeciwdziałania przemocy w rodzinie. Najczęściej badani odpowiadali, iż lepsza komunikacja i szybszy przepływ informacji między przedstawicielami służb 50%, przyspieszenie realizacji działań pomocowych i interwencyjnych 45,8% oraz zwiększenie dostępności różnych form pomocy dla osób doznających przemocy 45,8% znacznie wpłynęłoby na zwiększenie skuteczności przeciwdziałaniu przemocy. Należałoby również zastanowić się nad zwiększeniem bezpieczeństwa osób 33,3% na terenie gminy Orla. Ważne według ankietowanych jest także systematyczne podnoszenie kompetencji przedstawicieli służb 33,3%. Warto zastanowić się nad sposobem rozpowszechnia ofert pomocy dla osób doznających przemocy w rodzinie 29,2%, jak i dla osób stosujących przemoc w rodzinie 16,7%, aby przekaz trafił do większej liczby mieszkańców gminy Orla, był bardziej czytelny. Istotne jest także dostosowanie działań do lokalnych potrzeb, możliwości i uwarunkowań 20,8%. Ośmiu respondentów
33,3% zwróciło uwagę na miejsce prowadzenia rozmów z ofiarami przemocy bądź sprawcami, zaproponowano utworzenie przyjaznego pokoju przesłuchań. Zarówno lepsza koordynacja działań służb i instytucji 33,3%, jak i lepsza znajomość lokalnej oferty pomocowej 29,2% niwelowałyby skutki zjawiska przemocy. Respondenci proponowali również zwiększyć skuteczność i dostępność działań pomocowych dla osób doznających przemocy i stosujących przemoc. Jedynie dwóch respondentów 8,3% nie określiło, które działania byłyby bardziej skuteczniejsze w walce z przemocą w rodzinie. Wykres nr 22 dotyczy przykładowych działań zmierzających do przeciwdziałania przemocy: Systematyczne podnoszenie kompetencji przedstawicieli służb 8 33.3 % Lepsze rozpowszechnienie ofert pomocy dla osób doznających 7 29.2 % przemocy w rodzinie Lepsze rozpowszechnienie ofert pomocy dla osób stosujących 4 16.7 % przemoc w rodzinie Dostosowanie działań do lokalnych potrzeb, możliwości i 5 20.8 % uwarunkowań Zwiększenie bezpieczeństwa osób poszkodowanych 8 33.3 % Przyspieszenie realizacji działań pomocowych i interwencyjnych 11 45.8 % Utworzenie przyjaznego pokoju przesłuchań 8 33.3 % Trudno powiedzieć 2 8.3 % Inne, jakie? 0 0 % Lepsza komunikacja i szybszy przepływ informacji między 12 50 %
przedstawicielami służb Zwiększenie dostępności różnych form pomocy dla osób 11 45.8 % doznających przemocy Lepsza koordynacja działań służb i instytucji 8 33.3 % Lepsza znajomość lokalnej oferty pomocowej 7 29.2 % Zwiększenie dostępności działań pomocowych dla osób 3 12.5 % doznających przemocy Zwiększenie skuteczności działań pomocowych dla osób 4 16.7 % doznających przemocy Zwiększenie dostępności działań pomocowych dla osób 2 8.3 % stosujących przemoc Zwiększenie skuteczności działań pomocowych dla osób stosujących przemoc 4 16.7 % Działania dotyczące osób doznających przemocy domowej na terenie gminy Orla. Do najskuteczniejszych działań wobec osób doznających przemocy domowej ankietowani gminy Orla zaliczyli: leczenie uzależnień 54,2%, tworzenie placówek specjalizujących się w pomocy ofiarom przemocy 50% oraz tworzenie mieszkań chronionych 50%. Nie mniej ważnym działaniem według badanych jest zwiększenie dostępności do poradnictwa prawnego, socjalnego, terapeutycznego 41,7%, jak i niezwykle istotne izolowanie osób stosujących przemoc 41,7%. Umożliwienie uczestnictwa w grupach wsparcia 29,2% oraz organizowanie ogólnodostępnych akcji społecznych 16,7% uskuteczniłoby działania wobec osób doznających przemocy domowej. Wykres nr 23 dotyczy działań na rzecz osób doznających przemocy domowej na terenie gminy Orla:
Zwiększenie dostępności do poradnictwa prawnego, socjalnego, 10 41.7 % terapeutycznego Umożliwienie uczestnictwa w grupach wsparcia 7 29.2 % Organizowanie ogólnodostępnych akcji społecznych 4 16.7 % Tworzenie placówek specjalizujących się w pomocy ofiarom 12 50 % przemocy Leczenie uzależnień 13 54.2 % Izolowanie osób stosujących przemoc 10 41.7 % Tworzenie mieszkań chronionych 12 50 % Inne, jakie? 0 0 % Wnioski Przemoc w rodzinie jest zjawiskiem trudnym do rozpoznania, w związku z czym określenie jego dokładnej skali nie jest możliwe. Informacje i dane dotyczące rodzaju, w których zjawisko to występuje, pochodzą przede wszystkim z zasobów różnych instytucji funkcjonujących w obszarze przeciwdziałania przemocy w rodzinie. W podsumowaniu badań przeprowadzonych na terenie gminy Orla uzyskano opinie mieszkańców i przedstawicieli służb społecznych, a także zbadano stopień ich wiedzy oraz świadomości na temat przemocy w rodzinie, jednocześnie określono potrzeby w niniejszym zakresie. Analiza danych z przeprowadzonych badań pod nazwą Diagnoza potrzeb oraz ocena problemu przemocy w rodzinie na terenie Gminy Orla zarówno w 2018 r., jak i w 2019 r. wskazuje na występowanie problemu przemocy w rodzinach zamieszkujących gminę Orla. Skala problemu jest jednak relatywnie niewielka, w porównaniu do innych trudności życiowych, jakie dotykają rodziny, w tym m.in.: bezrobocie, niepełnosprawność czy ubóstwo (dane własne GOPS w Orli). Niewykluczone jednak, że głębiej kryją się problemy, o których trudniej się mówi, i które trudniej ujawnić, takie jak uzależnienia czy przemoc. Respondenci gminy Orla mają świadomość czym jest przemoc, dostrzegają ją w swoim najbliższym otoczeniu. Najczęściej przemoc domowa kojarzy im się z przemocą fizyczną, uzależnieniami oraz kłótniami. Znajomość przypadków związanych z przemocą w rodzinie dotyczy dużej części badanych mieszkańców gminy Orla. W dużej mierze wiążą się one z przemocą fizyczną i psychiczną spowodowaną nadużywaniem alkoholu, doświadczeniami, wzorcami z domu rodzinnego, problemami finansowymi. Nierzadko mają miejsce sytuacje, w których partnerzy czy współmałżonkowie wyzywają się, obrażają czy krzyczą na siebie, zadają sobie ból bijąc, popychając czy policzkując. Reagowanie na
przejawy przemocy na terenie gminy Orla jest powszechne. Większość świadków przemocy stanęłoby w obronie ofiary. Pomimo tak klarownej sytuacji ankietowani przyznają, że trudno jest reagować, szczególnie w przypadku, gdy przemoc zachodzi pomiędzy bliskimi sobie osobami, głównie ze względu na traktowanie jej jako prywatną sprawę rodziny, a także brak pewności, jak faktycznie wygląda sytuacja i strach przed zemstą lub zaostrzeniem przemocy. Mieszkańcy gminy Orla wiedzą, gdzie szukać pomocy wiedzą, gdzie szukać pomocy w przypadku wystąpienia lub podejrzenia wystąpienia przemocy. Respondenci zgłaszaliby się po nią na policję oraz do ośrodka pomocy społecznej. Mniejsza jest znajomość bardziej sprecyzowanych nazw służb pomocowych, a mianowicie chodzi tu o Gminny Zespół Interdyscyplinarny. W opinii mieszkańców aby skutecznie przeciwdziałać przemocy w rodzinie należy zwiększyć dostępność różnych form pomocy dla ofiar oraz przyspieszyć realizację działań pomocowych i interwencyjnych. Wyniki badań ankietowych dostarczają podstawowych informacji do planowania kolejnych działań na rzecz wyeliminowania przemocy. Należałoby skierować działania informacyjne na zwiększenie świadomości mieszkańców w zakresie przemocy, która nie jest widoczna gołym okiem, w tym m.in. różnych przejawów przemocy psychicznej oraz zaniedbywania. Ważne jest uświadamiać mieszkańcom, że przemocy nie można usprawiedliwiać i tłumaczyć. Co prawda mogą pojawić się okoliczności łagodzące, czy sugerujące, że sprawca nie jest świadomy tego co robi, jednak sama przemoc powinna być traktowana jako coś złego, co zaburza funkcjonowanie systemu rodzinnego, a także zgłoszona odpowiednim służbom. Wśród działań informacyjno-promocyjnych, ze względu na pozytywną ocenę ich skuteczności, warto podejmować m.in. spotkania ze specjalistami, szkolenia, warsztaty, wykłady, pogadanki, a także ogólnopolskie i lokalne kampanie informacyjne. Trzeba dążyć do systematycznego podnoszenia wiedzy i kompetencji przedstawicieli służb społecznych w zakresie uwarunkowań prawnych i organizacyjnych związanych z przemocą, a także przygotowania do pomagania ofiarom przemocy, w tym przemocy w rodzinie. Ważna jest również sprawna i bieżąca komunikacja oraz wymiana informacji pomiędzy służbami, a także dbanie o spójność systemu przeciwdziałania przemocy w gminie. Należy pamiętać, że przemoc jest zjawiskiem dynamicznym i trudnym do zdiagnozowania, co skutkuje tym, iż niejednokrotnie w momencie, gdy rozpoczyna się działanie służb, jest już ono dość zaawansowane. Przejawy przemocy mogą bowiem pojawiać się wcześniej, nawet w formie nieuświadomionej przez sprawcę i ofiarę. Pomimo aktywności
instytucji, istniejących uregulowań prawnych oraz rosnącej świadomości społecznej na temat zjawiska przemocy, potencjalne zagrożenie jego wystąpienia dotyczy każdej rodziny w gminie Orla.