Muzajos Hero i Leander
Jędrzej Soliński Muzajos Hero i Leander Przekład wraz z komentarzem i objaśnieniami
Jędrzej Soliński, Muzajos Hero i Leander. Przekład wraz z komentarzem i objaśnieniami Jędrzej Soliński 2015 Wydawnictwa Drugie 2015 Warszawa 2015 ISBN 978-83-8022-005-8 Korekta: Marta Kierepka Projekt layoutu: Alicja Kobza Skład i łamanie: Piotr Górski Projekt okładki: Alicja Kobza Wydawca Wydawnictwa Drugie al. Solidarności 115 /2 00-140 Warszawa www.wydawnictwadrugie.pl Druk Fabryka Druku Sp. z o.o. ul. Zgrupowania AK Kampinos 6 01-943 Warszawa www.fabrykadruku.pl Autor i Wydawnictwo dziękują pani prof. dr hab. Alicji Szastyńskiej-Siemion
Rodzicom
SPIS TREŚCI: Wykaz skrótów. Autorzy i ich dzieła 9 Wstęp 11 I. Autor i jego dzieło 13 II. Dalsze losy utworu 24 Muzajosa Hero i Leander 31 Komentarz 51 Bibliografia 75
WYKAZ SKRÓTÓW AUTORZY I ICH DZIEŁA Aesch. Alcae. Alcm. Anacr. Anth. P. Apoll. Rhod. Arch. Aristoph. Call. Charit. Eur. Ajschylos Ag. Agamemnon Eum. Eumenidy Theb. Siedmiu przeciw Tebom Alkajos Alkman Anakreont Antologia Palatyńska Apollonios z Rodos Arg. Argonautica (Wyprawa Argonautów) Archiloch Arystofanes Eccl. Sejm kobiet Kallimach Aet. Aitia Ep. Epigramy Chariton z Afrodyzji Eurypides Hel. Helena Rh. Rhesos s 9
Hes. Hom. Hor. Ibyc. Nonn. Ovid. Plat. Sapph. Soph. Verg. Hezjod Op. Prace i dni Theog. Teogonia Homer Il. Iliada Od. Odyseja Horacy Epist. Listy Ibykos Nonnos z Panopolis D. Dionysiaka Owidiusz Heroid. Heroidy Platon Phaedr. Fajdros Symp. Uczta Safona Sofokles Tr. Trachinki Wergiliusz Georg. Georgiki
Wstęp
I. Autor i jego dzieło 1. Muzajos Do naszych czasów nie dotarły żadne informacje biograficzne dotyczące autora ostatniej róży w więdnącym ogrodzie poezji greckiej, jak określił poemat Muzajosa jeden z jego wydawców, A. Koechly 1. W rękopisach nadano mu przydomek Grammatikos, tak więc prawdopodobnie należał do grona świetnie obeznanych w literaturze, filozofii i retoryce uczonych, zajmujących się badaniem dzieł literackich. Ponadto ów przydomek miał zapewne odróżnić autora poematu Hero i Leander od mitycznego śpiewaka Muzajosa, ucznia nie mniej baśniowego Orfeusza, choć piętnastowieczni uczeni próbowali utożsamić poetę z tym właśnie Muzajosem, legendarnym ojcem poezji greckiej 2. Twórczość Muzajosa lokowana jest na przełomie V i VI wieku po Chr., na podstawie badań komparatystycznych. W jego dziele odnaleziono nie tylko realizację założeń poetyki Nonnosa z Pa- 1 W. Appel, Poezja epicka od Antymacha do Nonnosa, s. 306, [w:] Literatura Grecji Starożytnej, red. H. Podbielski, t. I, Lublin 2005. 2 T. Sinko, O poemacie Muzajosa, Menander X 1 10 1955, s. 168. s 13
Muzajosa Hero i Leander nopolis, ale także bezpośrednie odwołania i cytaty z jego dzieł, przede wszystkim z olbrzymiego eposu Dionysiaka, ale też z ułożonej w heksametrach Parafrazy Ewangelii wg św. Jana 3, którą ze względu na kwestie teologiczne datuje się na połowę V wieku po Chr. 4 Muzajos musiał zatem pracować nad swoim poematem nieco później. Do podobnych wniosków można dojść, analizując aluzje i zapożyczenia od innych autorów z tego okresu 5. Ślady dzieł Grzegorza z Nazjanzu oraz liczne aluzje do Ewangelii i Listu św. Pawła do Rzymian pozwalają przypuszczać, że Muzajos był prawdopodobnie chrześcijaninem, a ponadto neoplatonikiem. Być może był on również adresatem dwóch zachowanych listów Prokopiusza z Gazy, który żył prawdopodobnie w latach 465 528 6. Jedno nie ulega wątpliwości lata życia Muzajosa to czas wielkich, można rzec, epokowych przemian. Rok 476, w którym swego żywota dokonało zachodnie Cesarstwo Rzymskie, przez historyków jest uważany za symboliczną datę końca starożytności. Byłoby jednak wielkim błędem sądzić, że wraz z upadkiem Rzymu cała epoka, ze swoim bogatym dorobkiem kulturowym, niejako z dnia na dzień odeszła w niepamięć. Choć na zachodzie zaszły nieodwracalne zmiany, wschodnia część cesarstwa nie tylko zachowała swoją politycz- 3 Szczegółowej analizy porównawczej dokonał L. Schwabe w De Musaeo Nonni imitatiore liber, Tübingen, 1874. 4 Musaeus, Hero and Leander, s. 298, [w:] Callimachus, Aethia Iambi Hecale and other fragments, ed. C. A. Trypanis, Musaeus, Hero and Leander, ed. T. Gelzer, Loeb Classical Library, Cambridge, Massachusetts/London, England 2004. 5 Więcej o autorach i dziełach, do których nawiązuje Muzajos, zob. przyp. 3. 6 W. Appel, Poezja epicka, s. 306. s 14
Wstęp ną niezależność, ale jeszcze przez wiele lat pozostała ostoją grecko-rzymskiej kultury i antycznej spuścizny w ogóle. Akme Muzajosa najprawdopodobniej można lokować w czasach panowania w Konstantynopolu cesarzy Zenona (476 491) i Anastazjusza (491 518) 7. Jak już wspomniano, na zachodzie władza cesarska de facto przestała istnieć, a chociaż Konstantynopol pozostał silnym ośrodkiem władzy centralnej, zmagał się z wieloma problemami wewnętrznymi; Egipt i Syria dążyły do coraz większej niezależności nie tylko politycznej, ale i religijnej, wyznając monofityzm (wiara w tylko jedną, boską naturę Chrystusa). Kompromisowe rozwiązania proponował pochodzący z górskiego plemienia Izauryjczyków cesarz Zenon, ale nie osiągnął większych sukcesów. Po jego śmierci domagano się na tronie cesarza rzymskiego i ortodoksyjnego. Wymaganiom miał sprostać Anastazjusz, który zapisał się w historii jako sprawny organizator i wybitny reformator skarbowości 8. Trudno rozstrzygnąć, czy w ogóle, a jeśli tak, to jak długo żył Muzajos w czasach Justyniana Wielkiego (527 565). Pewne jest tylko to, że był wielokrotnie cytowany przez autorów żyjących pod panowaniem tego cesarza 9. 7 M. Jaczynowska, D. Musiał, M. Stępień, Historia starożytna, Warszawa 2010, s. 638. 8 Ibidem. 9 Musaeus, Hero and Leander, s. 302. s 15