4 Probl Hig Epidemiol 2008, 89(1): 4-10 Za³o enia i mo liwoœci realizacji przez Pañstwow¹ Inspekcjê Sanitarn¹ zadañ z zakresu zdrowia publicznego w aspekcie odpowiedzialnoœci za stan bezpieczeñstwa zdrowotnego Polski. I. Epidemiologia Assumptions and possibilities for the achievement of public health objectives by the National Sanitary Inspection in the aspect of its responsibility for the health safety status of Poland. I. Epidemiology MAREK LUDWIK GRABOWSKI * Powiatowa Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna w Czêstochowie WHO w dokumentach Zdrowie dla wszystkich 2000 i Zdrowie dla wszystkich w XXI wieku wskazuje g³ówne, strategiczne kierunki rozwoju ochrony zdrowia. Jednym z najwa niejszych jest koniecznoœæ ci¹g³ej intensyfikacji dzia³añ profilaktycznych, zw³aszcza w zakresie profilaktyki I fazy ukierunkowanej na eliminacjê czynników ryzyka, a w szczególnoœci tych wynikaj¹cych z zachowañ antyzdrowotnych. Rolê tê w zdrowiu publicznym pe³ni przede wszystkim Pañstwowa Inspekcja Sanitarna. Kilka lat po wejœciu do Unii Europejskiej, mo emy wspólnie z innymi krajami Unii ulepszaæ, uszczegó³awiaæ dzia³ania profilaktyczne i prozdrowotne dostosowuj¹c je do Dyrektyw Parlamentu Europejskiego i Rady Europejskiej, do Strategii Bezpieczeñstwa ywnoœci, do rozporz¹dzeñ wspólnotowych, zapisów Narodowego Programu Zdrowia, wykorzystuj¹c programy unijne PHARE, czy te wdra aj¹c w Polsce Globaln¹ Strategiê WHO dotycz¹c¹ ywienia, Aktywnoœci Fizycznej i Zdrowia, poprzez realizacjê Narodowego Programu Zapobiegania Nadwadze i Oty³oœci oraz Przewlek³ym Chorobom NiezakaŸnym poprzez Poprawê ywienia i Aktywnoœci Fizycznej w latach 2007-2016. Niektóre dzia³ania dotycz¹ce œrodowiska pracy s¹ niezwykle szczegó³owe jak np. dostosowanie do prawa krajowego Dyrektywy Parlamentu Europejskiego mówi¹cej o ochronie pracowników przed ryzykiem zwi¹zanym z ekspozycj¹ na czynniki biologiczne przy pracy. Za³o eniem autora, jest przedstawienie aktualnych mo liwoœci dzia³ania w s³u bach sanitarno-epidemiologicznych, jak równie za³o eñ strategicznych i kierunków ewentualnych zmian w niedalekiej przysz³oœci, zdaj¹c sobie doskonale sprawê z zagro eñ cywilizacyjnych, spo³ecznych, migracyjnych, œrodowiskowych, mog¹cych mieæ wp³yw na bezpieczeñstwo sanitarne i epidemiologiczne kraju. Na te wszystkie zmiany polska inspekcja sanitarna w ramach dzia³añ profilaktycznych wynikaj¹cych z obszaru zdrowia publicznego winna byæ przygotowana profesjonalnie. S³owa kluczowe: Pañstwowa Inspekcja Sanitarna, zdrowie publiczne, nadzór epidemiologiczny, Program Szczepieñ Ochronnych, zaka enia szpitalne, laboratoria mikrobiologiczne, profilaktyka chorób zakaÿnych, System Kierowania Reagowaniem Kryzysowym, system GISK-NET Probl Hig Epidemiol 2008, 89(1): 4-10 www.phie.pl Nades³ano: 25.01.2008 Zakwalifikowano do druku: 28.03.2008 In its documents Good Health for All 2000 and Good Health for All in the 21 st Century, the WHO shows the principal, strategic directions of healthcare development. One of the most important of them is the necessity for continuous intensification of preventive activities, especially within the prophylaxis of Phase I targeted at the elimination of risk factors, in particular those resulting from anti-health behaviour. This role in public health is played primarily by the National Sanitary Inspection. Several years after Poland s accession to the European Union, we are able to improve and refine the prophylactic and health-promoting activities jointly with other EU Member States, to bring them in line with the relevant Directives of the European Parliament and of the Council, the Food Safety Strategy, Community Regulations and the provisions of the National Health Programme, by using Phare project funds, or by implementing in Poland the Global WHO Strategy for Diet, Physical Activity and Health through the carrying out of the National Programme for the Prevention of Overweight, Obesity and Chronic Diseases by Improving the Diet and Physical Activity in the years 2007-2016. Some activities concerning the work environment are extremely detailed, such as the adaptation to the national law of the Directive of the European Parliament and of the Council on the protection of workers against the risk of exposure to biological factors at work. The objective of the author, is to present the current possibilities of activity within sanitary & epidemiology services, as well as strategic assumptions and directions for possible changes in the near future, while being very well aware of the civilization, social, migration and environmental hazards that may have an impact on the sanitary & epidemiological safety of the country. For all these changes the Polish sanitary inspection, within the preventive activities resulting from the public health area, should be professionally prepared. Keywords: National Sanitary Inspection, public health, epidemiological surveillance, hospital infections, Protective Vaccination Programme, microbiology laboratories, infectious disease prophylaxis, Emergency Response Management System, GISK-NET System Adres do korespondencji / Address for correspondence Dr n. med. Marek Ludwik Grabowski Powiatowa Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna, ul. Jasnogórska 15a, 42-200 Czêstochowa, tel. (0-34) 344-99-00, (0-34) 344-99-01 fax: (0-34) 362-72-10, e-mail: psseczestochowa@o2.pl * B. Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Zdrowia; b. zastêpca G³ównego Inspektora Sanitarnego

Grabowski ML. Za³o enia i mo liwoœci realizacji przez Pañstwow¹ Inspekcjê Sanitarn¹... cz.1 5 Wstêp W preambule konstytucji Œwiatowej Organizacji Zdrowia (WHO), opublikowanej w 1948 r., przedstawiono okreœlenie zdrowia jako stan pe³nego, fizycznego, psychicznego i spo³ecznego dobrostanu (samopoczucia), a nie tylko brak choroby lub niedomagania. Zdecydowanie wczeœniej, na prze³omie XIX i XX wieku, wybitni m³odzi higieniœci polscy po³o yli podwaliny wspó³czesnej higieny. Dr Józef Polak, prof. dr Marcin Kacprzak, czy pierwszy Minister Zdrowia Publicznego w odrodzonej Polsce prof. dr Witold ChodŸko to wybitni przedstawiciele ruchu buduj¹cego za³o enia medycyny spo³ecznej i zdrowia publicznego w myœl starego, ale jak e nowoczesnego porzekad³a lepiej skuteczniej, bardziej ekonomicznie jest przeciwdzia³aæ, zapobiegaæ, promowaæ, uœwiadamiaæ, ni leczyæ i usuwaæ powik³ania trudne do przewidzenia. Sformalizowanie powstania s³u b sanitarno-epidemiologicznych okreœla Zasadnicza Ustawa Sanitarna z lipca 1919 r., choæ znacznie wczeœniej z powodu tragicznej sytuacji epidemiologicznej lekarze higieniœci, felczerzy, pielêgniarki, dezynfektorzy, instruktorzy higieny tworzyli ró ne formy profilaktycznego dzia- ³ania organizuj¹c pierwsze kordony sanitarne, ruchome szpitale zakaÿne, kolumny dezynfekcyjno-dezynsekcyjne, ³aŸnie miejskie, zak³ady k¹pielowo-dezynsekcyjne, szczepienia przeciwko durowi plamistemu, ospie prawdziwej. Nadzór organizacyjny i merytoryczny w tych skrajnie trudnych warunkach po ogi powojennej to znacz¹cy, w zasadzie pierwszy krok wykonawczy Urzêdu Naczelnego Nadzwyczajnego Komisarza do Walki z Epidemiami powo³anego po likwidacji 05.03.1920 r. CEKADURU (Centralnego Komitetu do walki z durem plamistym), którego pierwszym szefem by³ p³k dr Emil Godlewski [1, 2, 3]. Wszystkie ówczesne dzia³ania odbywa³y siê przy wydatnej pomocy miêdzynarodowej licznych towarzystw z USA (Fundacja J. D. Rockefellera) i krajów Europy [3]. Udoskonalenia organizacyjne, zmiany w strukturach s³u b sanitarno-epidemiologicznych, a od 14.08.1954 r. w Pañstwowej Inspekcji Sanitarnej (PIS) odbywa³y siê zawsze pod presj¹ negatywnych dzia³añ zdrowotnych lub by³y wymuszane, np. wzrostem zachorowañ na liczne choroby zakaÿne, doprowadzaj¹c niejednokrotnie do milionowych strat w ludziach, tak jak by³o z epidemi¹ grypy hiszpanki z powodu której zginê- ³o w 1918 r. oko³o 50-100 mln ludzi [3, 4]. Z biegiem czasu i nabywaniem doœwiadczenia w pracy s³u b sanitarno-epidemiologicznych, definicje zdrowia publicznego ulega³y licznym modyfikacjom. Zdrowie publiczne zaczêto postrzegaæ jako naukê i sztukê zapobiegania chorobom, przed³u ania ycia ludzkiego, promowania zdrowego stylu ycia, sprawnoœci fizycznej poprzez zorganizowane wysi³ki spo³ecznoœci stwarzaj¹ce dogodne warunki do tego, kontrolê chorób zakaÿnych, oœwiatê dotycz¹c¹ w³aœciwej higieny osobistej, tworzenia i funkcjonowania s³u b medycznych i opiekuñczych w celu wczesnego diagnozowania i zapobiegania chorobom oraz rozwijania takich spo³ecznych mechanizmów, które zapewniaj¹ ka demu cz³owiekowi standard ycia, umo liwiaj¹cy zachowanie i umacnianie zdrowia [5, 6, 7, 8]. W powy szym obszarze dzia³ania znacz¹ce miejsce zajmuje PIS. Misj¹ PIS jest d¹ enie do osi¹gniêcia po ¹danych norm zdrowotnych poprzez podjêcie dzia³añ umo - liwiaj¹cych zachowanie lub przywracanie bezpieczeñstwa zdrowotnego ludzi, a tak e maj¹ce na celu identyfikacjê i oszacowanie skali zagro eñ, inicjowanie i organizowanie skoordynowanego nadzoru i kontroli. Wymienione dzia³ania s³u ¹ zapobieganiu wszelkim zagro eniom fizycznym, chemicznym i biologicznym, zachowaniu i umacnianiu zdrowia zbiorowoœci oraz kszta³towaniu w tym zakresie odpowiednich postaw i zachowañ. G³ówne cele dzia³ania PIS wynikaj¹ce z powy - szej misji to: ochrona zdrowia ludzkiego przed niekorzystnym wp³ywem szkodliwoœci i uci¹ liwoœci œrodowiskowych, zapobieganie powstawaniu chorób, w tym zakaÿnych i zawodowych. Natomiast g³ówne zadania ukszta³towa³y w swoisty sposób wewnêtrzn¹ strukturê organizacyjn¹ jednostek organizacyjnych PIS i centralnego urzêdu administracji rz¹dowej, czyli G³ównego Inspektoratu Sanitarnego. Do nich zalicza siê przede wszystkim: 1. Dzia³alnoœæ zapobiegawcza i przeciwepidemiczna w zakresie chorób zakaÿnych 2. Bie ¹cy i zapobiegawczy nadzór nad warunkami: a)zdrowotnymi ywnoœci, ywienia i przedmiotów u ytku b)higieny œrodowiska c)higieny pracy w zak³adach pracy d)higieny radiacyjnej e)higieny procesów nauczania i wychowania f) higieny wypoczynku i rekreacji g)higieniczno-sanitarnymi jakie powinien spe³niaæ personel medyczny, sprzêt oraz pomieszczenia, w których s¹ udzielane œwiadczenia zdrowotne 3. Inicjowanie, organizowanie, prowadzenie, koordynowanie i nadzorowanie dzia³alnoœci oœwiatowo-zdrowotnej. PIS posiada podporz¹dkowanie pionowe, co zapewnia jej pe³n¹ niezale noœæ od w³adz lokalnych w podejmowaniu decyzji. Zadania Inspekcji wykonuj¹ nastêpuj¹ce organy: G³ówny Inspektor Sanitarny Pañstwowy Wojewódzki Inspektor Sanitarny Pañstwowy Powiatowy Inspektor Sanitarny Pañstwowy Graniczny Inspektor Sanitarny.

6 Probl Hig Epidemiol 2008, 89(1): 4-10 Pañstwowy wojewódzki, pañstwowy powiatowy i pañstwowy graniczny inspektor sanitarny kieruj¹ dzia³alnoœci¹ odpowiednio wojewódzkiej, powiatowej i granicznej stacji sanitarno-epidemiologicznej, bêd¹cymi zak³adami opieki zdrowotnej. W ka dym z 16 województw znajduje siê wojewódzka stacja sanitarno-epidemiologiczna (WSSE). Wojewódzkim stacjom sanitarno-epidemiologicznym podlega 318 powiatowych stacji sanitarno-epidemiologicznych (PSSE) oraz 10 granicznych stacji sanitarno-epidemiologicznych (GSSE). Pañstwow¹ Inspekcj¹ Sanitarn¹ kieruje G³ówny Inspektor Sanitarny jako centralny organ administracji rz¹dowej. G³ównego Inspektora Sanitarnego powo³uje i odwo³uje Prezes Rady Ministrów na wniosek Ministra Zdrowia. G³ówny Inspektor Sanitarny, podlegaj¹cy Ministrowi Zdrowia, wykonuje zadania przy pomocy G³ównego Inspektoratu Sanitarnego. G³ówny Inspektor Sanitarny wyznacza kierunki dzia- ³ania organów PIS. Organem doradczym i opiniodawczym G³ównego Inspektora Sanitarnego jest Rada Sanitarno-Epidemiologiczna, w której sk³ad wchodzi 15 wybitnych profesorów specjalistów z ró nych dziedzin ochrony zdrowia. Dzia³alnoœæ przeciwepidemiczna 1. Szczepienia ochronne zmiany w Programie Szczepieñ Ochronnych a) szczepienie przeciw gruÿlicy wykonywane byæ powinno tylko w okresie noworodkowym (wycofanie siê z wykonywania prób tuberkulinowych i szczepieñ przypominaj¹cych od 2006 r. zgodne jest z wytycznymi WHO, stanowiskiem ekspertów Komisji Epidemiologicznej Rady Sanitarno-Epidemiologicznej, jak równie konsultantami krajowymi ds. gruÿlicy, pediatrii, chorób zakaÿnych i epidemiologii) b) szczepienie przeciw odrze, œwince i ró yczce (MMR) (powszechnie wykonywane jest w 13-5 miesi¹cu ycia + dawka przypominaj¹ca w 10 roku ycia; nale y rozwa yæ przesuniêcie dawki przypominaj¹cej na 7 rok ycia w celu lepszego uodpornienia przeciw œwince dzieci w wieku szkolnym m³odsze klasy, decyzja bêdzie uzale niona od analizy wp³ywu powszechnych szczepieñ ochronnych w 13-15 miesi¹cu ycia na ew. przesuniêcie siê szczytu zachorowañ na œwinkê w kierunku starszych grup wiekowych, co sk³ania³oby jednak do utrzymania szczepienia przypominaj¹cego MMR w 10 roku ycia) c)szczepienie przeciw Haemophilus influenzae b wprowadzenie powszechnych szczepieñ dzieci (patrz: preparaty wielodawkowe) w miejsce obecnych szczepieñ wy³¹cznie dzieci w rodzinach wielodzietnych i domach dziecka d)szczepienie przeciw polio nale y rozwa yæ odst¹pienie od szczepienia doustn¹ szczepionk¹ atenuowan¹ (OPV) w 7 roku ycia w zale noœci: - od sytuacji epidemiologicznej wirusa dzikiego polio w œwiecie - skorelowania z zaniechaniem wykonywania szczepieñ dzieci szczepionk¹ OPV w krajach s¹siednich (zgodne z zaleceniami Miêdzynarodowego Komitetu Eradykacji i Certyfikacji Polio WHO) [9] e)obowi¹zkowe szczepienie przeciw ospie wietrznej i przeciw pneumokokom w grupach ryzyka nale y rozwa yæ wprowadzenie obowi¹zku takich szczepieñ od mo liwoœci sfinansowania (obecnie s¹ to szczepienia zalecane). preparaty szczepionkowe o wysokim stopniu skojarzenia (poliwalentne) Wad¹ obecnego Programu Szczepieñ Ochronnych jest koniecznoœæ prowadzenia szczepieñ z u yciem szczepionek monowalentnych lub o niskim stopniu skojarzenia. Powoduje to z jednej strony nadmiern¹ komplikacjê samego Programu, a z drugiej strony zwiêksza iloœæ iniekcji wykonywanych u dzieci. Wprowadzenie do powszechnego stosowania preparatów szczepionkowych o wysokim stopniu skojarzenia (wielodawkowych): - umo liwi stosowanie powszechnych szczepieñ przeciw Haemophilus influenzae b - uproœci procedury przetargowe zwi¹zane z zakupem szczepionek - ujednolici sposób wykonywania szczepieñ ochronnych zgodnych z programami stosowanymi w innych krajach Unii Europejskiej. Wprowadzenie preparatów o wysokim stopniu skojarzenia uzale nione jest od mo liwoœci sfinansowania przez Ministra Zdrowia zakupu tych preparatów [9, 11]. rozszerzenie odsetka osób zaszczepionych w ramach zalecanych szczepieñ ochronnych (np. przeciw grypie) przez wprowadzenie wspó³finansowania lub finansowania w ca³oœci ze œrodków publicznych zakupu tych szczepionek, jest to szczególnie istotne w zwi¹zku z ci¹g³ym zagro eniem pandemi¹ grypy [10]. Konieczne jest stworzenie prawnych ram finansowania szczepieñ zalecanych ze œrodków publicznych oraz przeznaczenie na ten cel okreœlonych œrodków (z bud etu Ministra Zdrowia lub Narodowego Funduszu Zdrowia). Analiza ekonomiczna kosztów szczepieñ ochronnych powinna uwzglêdniaæ nie tylko bie ¹cy koszt ich przeprowadzenia, ale równie zmniejszone wydatki na leczenie zwi¹zane ze zmniejszeniem zapadalnoœci na choroby zakaÿne wœród osób zaszczepionych. Celowe jest wiêc wspó³finan-

Grabowski ML. Za³o enia i mo liwoœci realizacji przez Pañstwow¹ Inspekcjê Sanitarn¹... cz.1 7 sowanie szczepieñ zalecanych przez Ministra Zdrowia w ramach polityki zdrowotnej, jak równie przez Narodowy Fundusz Zdrowia, jako dzia³ania s³u ¹cego promocji zdrowia i wymiernie obni aj¹cego wydatki NFZ ponoszone na leczenie. Przy ka dorazowej modyfikacji Programu Szczepieñ Ochronnych nale y szczegó³owo przeanalizowaæ sytuacjê epidemiologiczn¹ chorób zakaÿnych, niepo ¹danych odczynów poszczepiennych (NOP) nie tylko w Polsce, ale równie w krajach Unii Europejskiej, a zw³aszcza w pañstwach oœciennych [11, 12, 13]. 2. Nadzór nad zaka eniami szpitalnymi Na podstawie upowa nienia ustawowego z art. 11, ust. 2 Ustawy o chorobach zakaÿnych i zaka eniach (Dz. U. 126, poz. 1384 z póÿn. zm.) Minister Zdrowia okreœli³ w drodze rozporz¹dzenia sposób prowadzenia rejestrów zaka eñ zak³adowych, sposób sporz¹dzania raportów o wystêpowaniu tych zaka eñ, wzory tych dokumentów oraz tryb ich przekazywania pañstwowemu powiatowemu inspektorowi sanitarnemu, jednak e ze wzglêdu na przed³u aj¹cy siê proces legislacyjny, przepisy te wesz³y w ycie dopiero w kwietniu 2005 r. Do tego czasu, celem wype³nienia luki prawnej, a tak e z uwagi na wejœcie Polski do Unii Europejskiej i koniecznoœæ jak najszybszego zapewnienia nadzoru nad zaka eniami zak³adowymi i drobnoustrojami alarmowymi w zak³adach opieki zdrowotnej, w maju 2004 r. zosta³y opracowane i przekazane zak³adom opieki zdrowotnej do stosowania Wytyczne G³ównego Inspektora Sanitarnego precyzuj¹ce sposób prowadzenia rejestrów zaka eñ zak³adowych oraz sposób i tryb przekazywania raportów o wystêpowaniu tych zaka eñ. Raport sporz¹dzony na podstawie uzyskanych informacji (dane przes³a³o 74% szpitali) jest cennym Ÿród³em wiedzy o wystêpowaniu zaka eñ szpitalnych w Polsce i stanowi punkt wyjœcia do oceny sytuacji epidemiologicznej w tych placówkach. Zadanie to bêdzie kontynuowane, zgodnie ze wspomnianym rozporz¹dzeniem w latach kolejnych. Nale y zaznaczyæ, e do 2004 r. dane na temat sytuacji epidemiologicznej w szpitalach, a w szczególnoœci o wystêpowaniu zaka eñ zak³adowych, pochodzi³y przede wszystkim z informacji uzyskiwanych w zwi¹zku z prowadzonymi w zak³adach opieki zdrowotnej dochodzeniami epidemiologicznymi, rutynowymi czynnoœciami kontrolnymi oraz programami naukowymi koordynowanymi przez jednostki badawczo-rozwojowe i organizacje pozarz¹dowe. Dane te by³y fragmentaryczne. Dlatego w³aœnie nale y w mo liwie jak najszybszym czasie opracowaæ projekt ustawy o zapobieganiu i zwalczaniu zaka eñ i chorób zakaÿnych u ludzi zawieraj¹cy wiele nowatorskich rozwi¹zañ przybli aj¹cych nadzór epidemiologiczny do krajów Unii Europejskiej maj¹cych w tym zakresie najlepsze, nowoczesne rozwi¹zania strategiczno-organizacyjne [11, 14] (taki projekt ustawy w/w by³ ju na ukoñczeniu kilka lat temu). 3. Sieæ laboratoriów mikrobiologicznych dla potrzeb nadzoru epidemiologicznego nad chorobami zakaÿnymi sieæ laboratoriów Pañstwowej Inspekcji Sanitarnej W oparciu o laboratoria PIS nale y zaplanowaæ dzia³ania w celu utworzenia sieci laboratoriów dla potrzeb nadzoru epidemiologicznego nad chorobami zakaÿnymi i zaka eniami z uwzglêdnieniem: - chorób zakaÿnych, które stanowi³y (dur brzuszny, dur osutkowy, b³onica), stanowi¹ (np. salmonellozy odzwierzêce, inwazyjna choroba meningokokowa) lub potencjalnie mog¹ stanowiæ istotny problem epidemiologiczny (np. SARS, werocytotoksyczne i enterokrwotoczne serotypy Escherichia coli, niektóre powoduj¹ce skrajnie ciê kie zespo³y kliniczne postacie inwazyjnych zaka eñ paciorkowcowych), - czynników chorobotwórczych, chorób nowych lub niedostatecznie rozeznanych (np. listerioza, kampylobakterioza, biegunki o etiologii wirusowej, b¹blowice), - czynników chorobotwórczych o potencjalnym bioterrorystycznym zastosowaniu lub szczególnie groÿnych w przypadku ich zawleczenia do kraju. Wszystkie w/w grupy tworz¹ choroby okreœlane przez WHO jako emerging czyli nowopoznane, szczególnie groÿne choroby zakaÿne lub re-emerging ( stare, powracaj¹ce, szczególnie niebezpieczne choroby zakaÿne: b³onica, cholera, d uma, gruÿlica). Nale y wzmóc starania, aby laboratoria mikrobiologiczne przechodzi³y w najbli szym czasie proces akredytacji w zakresie wykonywanych badañ o wiele intensywniej. Badania wykonywane przez laboratoria PIS podzielono na grupy: Lista A badania wykonywane do celów nadzoru bezp³atnie we wszystkich laboratoriach WSSE, Lista B badania wykonywane do celów nadzoru bezp³atnie w wybranych laboratoriach WSSE (w przypadku chorób rzadko wystêpuj¹cych nie jest konieczne utrzymanie mo liwoœci wykonywania badañ akredytowanymi metodami we wszystkich laboratoriach), Lista K badania wykonywane dla potrzeb diagnostyki wykonywane odp³atnie, np. w ramach umów ze szpitalami wyniki tych badañ bêd¹ s³u yæ równie nadzorowi epidemiologicznemu.

8 Probl Hig Epidemiol 2008, 89(1): 4-10 Planowana jest centralizacja laboratoriów. Utrzymanie laboratoriów w PSSE w ograniczonym zakresie wykonywanych badañ bêdzie rozwa ane jedynie tam, gdzie bêdzie to ekonomicznie uzasadnione (wysokie koszty doposa enia i akredytacji metod). Konieczne jest we wszystkich laboratoriach WSSE: - doposa enie w nowoczesny sprzêt laboratoryjny (w 2005 r. zinwentaryzowano stan posiadania i zg³aszane potrzeby w tym zakresie) - wdro enie wy³¹cznie akredytowanych metod diagnostycznych, najlepiej ujednoliconych w ramach PIS, w celu zapewnienia wiarygodnoœci i porównywalnoœci wyników badañ - zapewnienie warunków bezpieczeñstwa biologicznego co najmniej 3 klasy bezpieczeñstwa (BSL-3) umo liwiaj¹ce diagnostykê wiêkszoœci szczególnie niebezpiecznych zaka eñ - zapewnienie bezpieczeñstwa i higieny pracy w laboratoriach z uwzglêdnieniem przepisów rozporz¹dzenia Ministra Zdrowia z dnia 22 kwietnia 2005 r. w sprawie szkodliwych czynników biologicznych dla zdrowia w œrodowisku pracy oraz ochrony zdrowia pracowników zawodowo nara onych na te czynniki (Dz. U. Nr 81, poz. 716) - wdro enie procedur pobierania, przyjmowania i przesy³ania materia³u biologicznego potencjalnie niebezpiecznego. Laboratoria referencyjne Krajowe laboratoria referencyjne powo³ywane s¹ przez Ministra Zdrowia. Laboratoria WSSE wspó- ³dzia³aj¹ z zakresie przekazywania do laboratoriów referencyjnych materia³u biologicznego w celu weryfikacji dla potrzeb nadzoru epidemiologicznego. 4. Wspó³dzia³anie z innymi organami w zakresie zabezpieczenia przed chorobami zakaÿnymi Integralnym warunkiem ochrony zdrowia publicznego przed zagro eniami zwi¹zanymi z chorobami zakaÿnymi jest aktywna wspó³praca organów PIS z organami odpowiedzialnymi za: a) tworzenie sieci publicznych szpitali i oddzia³ów zakaÿnych ze szczególnym uwzglêdnieniem ich modernizacji i dostosowania do hospitalizowania i diagnozowania chorych na wysoce zakaÿne i szczególnie niebezpieczne choroby: - wyst¹pienia do organów za³o ycielskich o utrzymanie i modernizacjê bazy istniej¹cych szpitali i oddzia³ów zakaÿnych w ramach posiadanych œrodków - doradzanie Ministrowi Zdrowia (przez GIS) lub wojewodom (przez PWIS) w zakresie dyslokacji œrodków niezbêdnych dla modernizacji b) tworzenie krajowych, wojewódzkich i miejscowych planów przeciwepidemicznych z niezbêdnym udzia³em odpowiednio GIS, PWIS, PPIS (obecnie realizowany jest Krajowy Plan dzia³añ dla Polski na wypadek wyst¹pienia pandemii grypy ) [10] c) tworzenie procedur wspó³pracy i wymiany informacji o zagro eniach, w tym w przypadku wyst¹pienia ognisk wysoce zakaÿnych i szczególnie niebezpiecznych chorób zawleczonych do Polski lub bêd¹cych skutkiem dzia³añ bioterrorystycznych d) gromadzenie rezerw pañstwowych na wypadek wyst¹pienia epidemii (œrodki farmaceutyczne, wyroby medyczne, szczepionki, odzie ochronna, sprzêt diagnostyczny) w Centralnej Bazie Rezerw Sanitarno-Przeciwepidemicznych rezerwy pozostaj¹ce w dyspozycji Ministra Gospodarki e) wytypowanie zasobów i utrzymywanie ich w gotowoœci do u ycia na wypadek epidemii (lokalowych, sprzêtowych, osobowych). Dzia³ania PIS na wypadek sytuacji kryzysowej (np. epidemii) przewiduj¹ uruchomienie Systemu Kierowania Reagowaniem Kryzysowym, który tworz¹: zespo³y i grupy reagowania kryzysowego odpowiednio uruchomiane w GIS, WSSE i PSSE. Do ich zadañ nale y: - monitorowanie, ocena sytuacji kryzysowej i przekazywanie informacji organom PIS wy szego szczebla - wypracowanie mo liwoœci i potrzeb u ycia œrodków bêd¹cych w dyspozycji PIS - koordynowanie dzia³añ jednostek organizacyjnych PIS - przygotowanie projektów dzia³añ administracyjnych (projektów rozporz¹dzeñ Ministra Zdrowia i wojewodów, decyzji administracyjnych) - wspó³praca z krajowymi i zagranicznymi (w ramach EWRS Early Warning Response System) jednostkami odpowiedzialnymi za dzia³ania przeciwepidemiczne. Zespó³ reagowania kryzysowego GIS wspó³pracuje z Oœrodkiem Reagowania Kryzysowego Ministra Zdrowia, Krajowym Centrum Koordynacji Ratownictwa i Ochrony Ludnoœci, a ponadto z Policj¹, Stra ¹ Graniczn¹, instytutami naukowymi (Wojskowym Instytutem Higieny i Epidemiologii i PZH). Zespo³y reagowania kryzysowego wspó³pracuj¹ odpowiednio z oœrodkami reagowania kryzysowego wojewodów i starostów. 5. Dzia³ania legislacyjne Trwaj¹ intensywne prace nad projektem Ustawy o zapobieganiu i zwalczaniu zaka eñ i chorób zakaÿnych u ludzi. Nale y w niej przewidzieæ zdecydowanie szerszy zakres odpowiedzialnoœci organów publicznych za zwalczanie chorób zakaÿnych i zaka eñ

Grabowski ML. Za³o enia i mo liwoœci realizacji przez Pañstwow¹ Inspekcjê Sanitarn¹... cz.1 9 ze szczególnym uwzglêdnieniem tych z nich, które mog¹ stwarzaæ zagro enie dla zdrowia publicznego [14]. Projektowane zmiany (w porównaniu z obowi¹zuj¹c¹ Ustaw¹ z dnia 6 wrzeœnia 2001 r. o chorobach zakaÿnych i zaka eniach) to m. in.: - finansowanie badañ laboratoryjnych do celów nadzoru epidemiologicznego w ca³oœci ze œrodków bud etowych - finansowanie ze œrodków publicznych nadzoru epidemiologicznego wybiórczego (SENTINEL) - zwiêkszenie roli zagadnieñ zaka eñ szpitalnych i objêcie ich nadzorem ze strony PIS - nadzór PIS nad procesami sterylizacji i dezynfekcji oraz metodami kontroli ich skutecznoœci stosowanymi w zak³adach opieki zdrowotnej i innych podmiotach wykonuj¹cych zabiegi z naruszeniem ci¹g³oœci tkanek (np. salony tatua u, gabinety kosmetyczne itp.) - obowi¹zki lekarza w ognisku szczególnie niebezpiecznej choroby zakaÿnej - tryb poddawania obowi¹zkowej hospitalizacji, izolacji, kwarantannie i nadzorowi epidemiologicznemu - finansowanie ze œrodków bud etowych obowi¹zkowych hospitalizacji, izolacji i kwarantanny oraz dzia³añ zwi¹zanych z nadzorem epidemiologicznym - tworzenie i utrzymywanie sieci publicznych szpitali i oddzia³ów zakaÿnych dla leczenia i izolowania chorych zakaÿnie oraz zapewniaj¹cych ca³odobowe konsultowanie chorych przez lekarzy specjalistów chorób zakaÿnych - tworzenie i utrzymanie sieci publicznych laboratoriów zapewniaj¹cych weryfikacjê rozpoznañ chorób zakaÿnych - tworzenie rezerw pañstwowych produktów leczniczych i wyrobów medycznych, urz¹dzeñ i innego sprzêtu niezbêdnego dla dzia³añ przeciwepidemicznych - ochrona prawna osób podejmuj¹cych dzia³ania przeciwepidemiczne na podstawie przepisów o chorobach zakaÿnych podobnie jak wszystkim funkcjonariuszom publicznym - redukcja listy chorób zakaÿnych i zaka eñ oraz czynników chorobotwórczych objêtych nadzorem epidemiologicznym na podstawie przepisów Ustawy w celu ujednolicenia z wykazami jednostek chorobowych i czynników chorobotwórczych objêtych nadzorem w krajach UE [14, 15]. 6. Sieæ nadzoru epidemiologicznego nad chorobami zakaÿnymi W najbli szych latach mo liwe stanie siê wdro- enie zautomatyzowanego systemu zbierania i analizy danych epidemiologicznych. W sieci informatycznej znajdzie siê prawie 500 komputerów pod³¹czonych szyfrowanymi po³¹czeniami do serwera centralnego G³ównego Inspektoratu Sanitarnego (GIS) (w ramach programu pilota owego w roku 2003 zakupiono 60 komputerów oraz 426 komputerów w ramach Programu Pomocowego PHARE 2003). Zg³oszenia zachorowañ i podejrzeñ zachorowañ od lekarzy pierwszego kontaktu trafi¹ bezpoœrednio do najbli szej stacji sanitarno-epidemiologicznej, gdzie zostan¹ przez pracowników stacji wprowadzone do centralnej, ogólnopolskiej bazy danych. Nie bêd¹ musia- ³y byæ przez lekarzy rozsy³ane do powiatów, w których pacjenci mieszkaj¹, co w przypadku zg³oszeñ ze szpitali lecz¹cych osoby z ró nych obszarów kraju jest uci¹ liwe i mo e powodowaæ opóÿnienia w rejestracji. Dziêki centralnej bazie danych nie tylko skróci siê czas przesy³ania dokumentów, lecz wyeliminowane zostan¹ równie zg³oszenia podwójne, mo liwe stanie siê œledzenie przebiegu chorób przewlek³ych pomimo zmiany miejsca zamieszkania przez chorego, dane dotycz¹ce chorób alarmowych bêd¹ trafia³y bezpoœrednio na poziom centralny, gdzie bêdzie mo liwe ich zestawianie w wymiarze geograficznym. Jednak przede wszystkim centralna baza danych pozwoli epidemiologom na dysponowanie i analizê danych indywidualnych (przy pe³nej ochronie danych osobowych). Dane te dot¹d by³y dostêpne wy- ³¹cznie na szczeblu powiatowym i w celu przes³ania ich do województwa musia³y byæ w standardowy sposób agregowane. Dziêki dostêpnoœci na poziomie województwa oraz kraju danych indywidualnych, mo - liwe stanie siê przeprowadzanie w nadchodz¹cych latach analiz w o wiele szerszym zakresie, ni ma to miejsce obecnie. Zbierane bêd¹ w formie równie dane specyficzne dla poszczególnych chorób, takie jak np. dane o przebytych szczepieniach. Jest to szczególnie istotne w przypadku chorób, którym mo na zapobiegaæ szczepieniami. Wiêksza wiedza na temat epidemiologii tych chorób powinna umo liwiæ racjonalne kszta³towanie polityki szczepieñ. Zwi¹zane z budow¹ systemu GISK-NET upowszechnienie w stacjach sanitarno-epidemiologicznych Internetu (ka da PSSE zosta³a doposa ona w ³¹cze) pozwoli na prowadzenie szkoleñ na odleg³oœæ. Jest to niezwykle istotne zadanie bior¹c pod uwagê mo liwoœci, które oferuje system tak pod wzglêdem zakresu gromadzonych danych, jak równie mo liwoœci ich analizy. Budowa systemu komputerowego pozwoli równie Polsce na uczestnictwo w Basic Surveillance Network (BSN). Jest to sieæ w ramach której zbierane s¹ informacje indywidualne (z pominiêciem danych osobowych) dla 10 wybranych chorób zakaÿnych. W latach kolejnych 2008-2010 Unia

10 Probl Hig Epidemiol 2008, 89(1): 4-10 Europejska bêdzie d¹ y³a do objêcia sieci¹ BSN wszystkich ponad 40 chorób objêtych obowi¹zkiem notyfikacji w krajach cz³onkowskich UE. Wprowadzenie komputeryzacji systemu nadzoru pozwoli na dostosowanie polskiego nadzoru do zmieniaj¹cych siê szybko metod i zadañ nadzoru epidemiologicznego, tak w Polsce jak i UE [15]. Obecna sytuacja epidemiologiczna oraz wynikaj¹ce z rozwoju transportu lotniczego zagro enia zawleczenia do Polski chorób szczególnie niebezpiecznych, wskazuj¹ na koniecznoœæ dalszego budowania systemów wczesnego ostrzegania. Od wejœcia w roku 2007 Miêdzynarodowych Przepisów Zdrowotnych (rewizja 2005) Polska bêdzie zobowi¹zana powo³aæ Krajowy Punkt Kontaktowy Miêdzynarodowych Przepisów Zdrowotnych. Bêdzie on s³u y³ wymianie informacji zagro eñ epidemiologicznych miêdzy krajami bêd¹cymi stronami Miêdzynarodowych Przepisów Zdrowotnych. Wraz z istniej¹cym od roku 2004 Krajowym Punktem Kontaktowym Systemu EWRS zostanie on oparty na danych uzyskiwanych z komputerowego systemu rejestracji chorób zakaÿnych [15]. Piœmiennictwo / References 1. Knap JP, Grabowski ML: 85-lecie S³u b Sanitarno-Epidemiologicznych w Polsce. Wspólne cywilne i wojskowe pocz¹tki (1917-1922). Lek Wojsk 2005; 81(4): 231-235. 2. Kostrzewski JK: 75-lecie s³u by sanitarno-epidemiologicznej w Polsce. Pocz¹tki organizacji s³u by sanitarno-epidemiologicznej w Polsce (1918-1922). Przegl Epidem 1994; 48, 4, 415-425. 3. Grabowski ML: Rys historyczny s³u b sanitarno-epidemiologicznych w Polsce. 85-lecie S³u b Sanitarno-Epidemiologicznych. 50-lecie Pañstwowej Inspekcji Sanitarnej. Warszawa 2005; cz. III 560-579. 4. Brydak LB: Grypa i jej profilaktyka. Termedia, Poznañ 2004: 11-25. 5. Miller M, Gêbska-Kuczerowska A, Putz J: Praktyka lekarza rodzinnego a zdrowie publiczne. Probl Hig Epidemiol 2006; 87 (supl.): 108. 6. Jarosz M: Diagnoza a kierunki dalszych dzia³añ w prewencji oty³oœci i przewlek³ych chorób niezakaÿnych podsumowanie [w:] Jarosz M (red.): Oty³oœæ, ywienie, aktywnoœæ fizyczna, zdrowie Polaków. Instytut ywnoœci i ywienia, Warszawa 2006: 599-606. 7. Nosko J: O potrzebie ustawy o zdrowiu publicznym. Zdr Publ 2001;111(2):75-80. 8. Leowski J: Funkcja zdrowia publicznego. Zdr Publ 2001; 111: 382-386. 9. Œlusarczyk J: Problematyka szczepieñ w krajach Unii Europejskiej. Przegl Epidem 2003; 57, supl. 1: 5-8. 10. Brydak LB: Monitoring szczepieñ przeciw grypie w Polsce i krajach Unii Europejskiej. Przegl Epidem 2003; 57, supl.: 69-81. 11. Hryniewicz W: Szczepienia ochronne: co i dlaczego monitorowaæ. Przegl Epidem 2003; 57, supl. 1: 63-68. 12. Krasucki P, Opolski J, Szczerbañ J: Uwagi w sprawie strategii zmian w systemie ochrony zdrowia. Zdr Publ 2005; 115(1): 3-5. 13. Woynarowska B: Narodowy Program Zdrowia w Polsce. Geneza, historia, ewolucja koncepcji i mo liwoœci realizacji. Promocja Zdrowia i Nauki Spo³eczne. Medycyna 2000; 19: 34-45. 14. Wojty³a A: Wyniki kontroli jednostek s³u by zdrowia w ocenie G³ównego Inspektora Sanitarnego. Zaka enia 2007; 7(2): 88-90. 15. ***Decyzja nr 1350/2007/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23.10.2007 r. ustanawiaj¹ca drugi wspólnotowy program dzia³añ w dziedzinie zdrowia na lata 2008 2013 (Dziennik Urzêdowy Unii Europejskiej z 20.11.2007 r., L301/3/2007).