Górka Z., Więcław-Michniewska J. (red.), 2009, Badania i podróŝe krakowskich geografów. Tom IV, Polskie Towarzystwo Geograficzne Oddział w Krakowie, Kraków. Anna Winiarczyk-Raźniak W kraju Majów - Gwatemala Gwatemala połoŝona jest w Ameryce Środkowej. Powierzchnia tego kraju wynosi 10 tys. km 2, zaś zamieszkuje go ponad 12 mln osób (2008 r.). Do sąsiadów tego kraju naleŝą: Meksyk, Belize, Honduras i Salvador. Większość obszaru połoŝona jest na terenie Kordyliery Meksykańskiej. Południową i środkową część tworzą łańcuchy górskie z licznymi wygasłymi i czynnymi wulkanami, wśród nich znajduje się Tajumulco najwyŝszy szczyt Gwatemali (4211 m n.p.m.). Północno-zachodnią część kraju zajmuje Nizina El Petén, która nie przekracza wysokości 190 m n.p.m. Porośnięta jest gęstym lasem tropikalnym. W środkowo-wschodniej części kraju połoŝony jest niewielki skrawek nadbrzeŝnej niziny nad Morzem Karaibskim, z odnogami Zatoki Honduraskiej: Bahia de Omoa i Bahia de Amatique. Z kolei wzdłuŝ południowego, słabo zróŝnicowanego wybrzeŝa nad Pacyfikiem ciągnie się nizina La Costa, nie przekraczająca wysokości 60 m n.p.m. W większości obszar kraju połoŝony jest w klimacie równikowym wybitnie wilgotnym, przechodzącym na południowym wschodzie w wilgotny z jedną porą deszczową (Długosz (red.) 2005). Wśród roślinności dominują dziewicze, wiecznie zielone, wilgotne lasy równikowe, na terenach skrasowiałych sawanny, natomiast w wyŝszych partiach terenu podzwrotnikowe lasy i kolczaste zarośla. Gwatemalskie społeczeństwo jest pełne kontrastów. W tym kraju obserwuje się największą, spośród krajów Ameryki Centralnej, koncentracją ludności indiańskiej, w szczególności naleŝącej do grupy Majów (Blouet, Blouet 1997). Stanowią oni ok. 40% mieszkańców kraju. Do najwaŝniejszych grup indiańskich naleŝą: K'iche (9,1%), Kaqchikel (8,4%), Mam (7,9%) oraz Q'eqchi (6,3%). Pozostała ludność to Metysi i biali: Hiszpanie, Niemcy, Anglicy i Włosi. Społeczeństwo Gwatemali charakteryzuje się wysokim przyrostem naturalnym, dzięki czemu mimo emigracyjnego charakteru państwa, liczba ludności stale wzrasta. Jest to kraj słabo rozwinięty gospodarczo, z dominacją zatrudnienia w rolnictwie plantacyjnym. Uprawiane są tu głównie kawa, banany i trzcina cukrowa, i te produkty w duŝej części przeznaczane są na eksport, od którego uzaleŝniona jest gospodarka kraju. Rosnące znaczenie w gospodarce ma rybołówstwo. Gwatemala posiada natomiast ogromny (nie w pełni 85
wykorzystany) potencjał walorów turystycznych, zarówno turystycznych, jak i kulturowych. Trwająca do lat 90. XX w. wojna domowa ograniczała rozwój turystyki, jednakŝe w ostatnim okresie wiele się inwestuje w ten sektor, co zaczyna przyciągać coraz większą liczbę turystów. Gwatemala jest krajem Majów. I to zarówno dzięki obecnej strukturze ludności, jak i dzięki wspaniałym zabytkom, zlokalizowanym zarówno na terenie tego kraju, a takŝe sąsiedniego Meksyku i Hondurasu. Majowie byli twórcami wysoko rozwiniętej cywilizacji, której początki sięgają okresu 400 p.n.e. 250 n.e. Okres wczesnoklasyczny (250 400 n.e.) charakteryzował się powstawaniem miast (m.in. Tikal oraz Uaxactún), spełniających funkcje sakralno-administracyjne, na terenie których lokalizowano monumentalne zespoły architektoniczne (Stierlin 1998). Głównymi osiągnięciami cywilizacji Majów w dziedzinie architektury są zespoły przestrzenne miast, złoŝone ze świątyń budowanych na wysokich piramidach schodkowych, pałaców, tarasów, dziedzińców i kamiennych boisk do gry w piłkę. Ich pozostałości są do tej pory widoczne na terenie Gwatemali, meksykańskich stanów Chiapas, Campeche, Quintana Roo i Yucatan, a takŝe w Belize i Hondurasie. Obecnie ten teren zamieszkują potomkowie Majów. Największym miastem kraju jest Ciudad Guatemala liczy ok. 2 mln. mieszkańców. Stolicą to miasto zostało w 1776 r. PołoŜone jest w dolinie, czego efektem jest ogromne zanieczyszczenie powietrza. Ciudad Guatemala rozwinęła się z majańskiego miasta Kaminaljuyu. Ale do czasów hiszpańskich było to niewielkie miasteczko. Obecnie jest to ogromne, nieprzyjemne i nieprzyjazne miasto. Jest tutaj zaledwie kilka miejsc, wartych uwagi. Jednym z nich jest plac centralny, przy którym zlokalizowana jest Catedral Metropolitana. Z innej strony głównego placu znajduje się Palacio Nacional, udostępnione do zwiedzania. Jedną z ciekawszych rzeczy wewnątrz pałacu, wartych zobaczenia, są ogromne murales, wzorowane na meksykańskich. Poprzednią stolicą kraju była Antigua Guatemala, obecnie niewielkie miasto (ok. 40 tys. mieszkańców). PołoŜona jest pomiędzy trzema wysokimi wulkanami, m.in.: Fuego (3763 m n.p.m.) i Acatenango (3976 m n.p.m.). ZałoŜona została w 1543 r. i stolicą kraju była przez 233 lata. W 1776 r. stolicę przeniesiono do Guatemala City przyczyną przeniesienia były zniszczenia Antigua w trzęsieniu ziemi 3 lata wcześniej. Po tej katastrofie miasto powoli odbudowano, zachowując jego tradycyjny charakter. Antigua Guatemala obecnie jest bardzo przyjemna, szczególnie 86
w porównaniu z obecną stolicą kraju. W 1979 r. miasto wpisano na listę Światowego Dziedzictwa UNESCO. Brukowane uliczki i niewielkie domki robią niezwykłe wraŝenie. W centrum miasta znajduje się Parque Central. Na placu porośniętym bujną roślinnością spotkać moŝna mieszkańców miasta oraz dzieci sprzedające pamiątki. Przy placu zlokalizowany jest Palacio de Los Capitanes, który do 1776 r. był rządowym centrum na całą Amerykę Środkową (od meksykańskiego stanu Chiapas po Kostarykę). Do placu głównego przylega teŝ Cadedral de Santiago ten główny kościół miasta wielokrotnie był burzony w kolejnych trzęsieniach ziemi, jednakŝe po tym największym, które zniszczyło większość miasta, odbudowano go jedynie w części. Reszta stanowi obecnie malownicze ruiny, przypominające o ciągłym zagroŝeniu. Innym przykładem kościoła zburzonego w czasie tego katastrofalnego trzęsienia ziemi są ruiny Iglesia i Convento de la Recolección. Jedną z najwaŝniejszych gwatemalskich upraw, a zarazem towarem eksportowym jest kawa. Generalnie w Gwatemali kawę uprawia się na większości obszarów, ale najlepsze warunki znajdują się na terenach o glebach wulkanicznych i równocześnie górzystych (na większych wysokościach jest nieco chłodniej). W okolicach Antigua istnieje moŝliwość zwiedzenia plantacji kawy. Na takiej wycieczce poznać moŝna proces uprawy i przetwarzania kawy, a na końcu odbywa się degustacja wspaniałego naparu. Krzewy kawowe rosną w cieniu wyŝszych drzew. Po zbiorach ziarna są waŝone i płukane. W sumie przechodzą dziewięciokrotne sortowanie. Po pierwszym sortowaniu odrzucane są zepsute ziarna, a takŝe liście i inne zanieczyszczenia. Z tych odrzuconych elementów robiona jest kawa rozpuszczalna. Z kolejnych odrzutów równieŝ robiona jest kawa (gorszej jakości), natomiast końcowym efektem są ziarna najwyŝszej jakości. Ziarna kawy po myciu i ściągnięciu skórki i zielonej powłoki są suszone na specjalnych platformach, następnie ścierana jest kolejna tym razem biała warstwa. Kolejnym etapem jest palenie w temperaturze 350º, ewentualne mielenie i paczkowanie. Niezwykłe wraŝenie wywiera wycieczka na czynny wulkan Pacana (2 552 m n.p.m.), który połoŝony jest równieŝ w okolicach Antigua Guatemala. Początkowo trasa wiedzie przez niezwykle wilgotny las deszczowy. Po pewnym czasie dochodzi się do miejsca, do którego docierają spływające z góry potoki lawy. Im wyŝej ścieŝka pnie się w górę, tym krajobraz staje się coraz bardziej groźny, a roślinność zastąpiona zostaje materiałem wulkanicznym. Trasa wiedzie wzdłuŝ płynącego potoku lawy. 87
WaŜnym ośrodkiem turystycznym kraju jest miejscowość Panajachel, połoŝona nad jeziorem Atitlán. Jest to jezioro kalderowe połoŝone w ogromnym kraterze wygasłego wulkanu. Ma ono powierzchnię 128 km 2 i otoczone jest przez wulkany: Tolimán (3158 m n.p.m.), Atitlán (3537 m n.p.m.) i San Pedro (3020 m n.p.m.). Wokół jeziora połoŝone są niewielkie malownicze wioski, zamieszkane przez Indian Tz utujil i Kaqchiquel. Sama miejscowość Panajachel nie jest zbyt interesująca i stanowi głównie bazę turystyczną dla wycieczek do indiańskich wiosek (zresztą często nazywana jest Gringotenango czyli miejsce dla obcokrajowców-białych). Chichicastenango to połoŝone w dolinie niewielkie miasteczko (23 tys. mieszkańców). Słynne jest z odbywających się tutaj targów. MoŜna na nich kupić piękną biŝuterię, niezwykle kolorowe materiały, maski. Ale moŝna tutaj zaopatrzyć się takŝe w artykuły spoŝywcze: tortille (czyli placki z mąki pszennej lub kukurydzianej), suszone mięso, albo róŝne gatunki owoców. Mieszkańcy miasta tzw. Mascheños są słynni ze swych związków z religią przedchrześcijańską i ceremoniami. Część obyczajów zaadaptowali dla wiary katolickiej. Przykładem mogą być obrzędy, jakie odbywają się przed wejściem do kościoła Santo Tomas. Kościół ten zbudowano na platformie prekolumbijskiej. Przed świątynią kupić moŝna kwiaty i ziarna zbóŝ. Następnie płatki kwiatów i zboŝe wsypuje się do specjalnych kubełków i podpala, a modlitwa polega na okadzaniu wejścia do kościoła. Drugim co do wielkości miastem Gwatemali jest 120-tysięczne Quetzaltenango, zwane teŝ w języku Indian Mam Xelajú (co oznacza pod górami ). Miasto ma dosyć interesującą starówkę, jest bogato ukwiecone, ale (podobnie jak większość miast gwatemalskich) nie jest zbyt interesujące. Bardzo ciekawe są natomiast okolice, w większości uŝytkowane rolniczo. Wulkaniczny charakter tej części kraju skutkuje występowaniem wielu źródeł termalnych. PołoŜone wśród bujnej tropikalnej roślinności, często na duŝych wysokościach gorące źródła (nawet powyŝej 3 tys. m n.p.m.) są niezwykłą atrakcją turystyczną. Największą atrakcją Gwatemali jest Tikal. To jedno z największych miast cywilizacji Majów połoŝone jest na terenie Parku Narodowego o tej samej nazwie. ZałoŜone zostało w III w. naszej ery. Okres największego rozkwitu przypada na VII VIII w., zaś w IX w. miasto zostało opuszczone. Ukryte w dŝungli ruiny zostały odkryte pod koniec XVII wieku przez hiszpańskich misjonarzy. Miasto zajmowało obszar 500 km 2. W samym 88
centrum na obszarze 16 km 2 odkryto pozostałości ok. 3000 budowli. Ta olbrzymia metropolia w okresie świetności liczyła ok. 10 000 mieszkańców i była waŝnym ośrodkiem władzy politycznej i religijnej (Stierlin 1998). Piramidy Majów pełniły róŝnorodne funkcje. Piramidy-świątynie pełniły funkcję łącznika miedzy niebem a ziemią, z ogromnymi drabinami podniebnymi, które pozwalały kapłanom zbliŝyć się do bogów. Często teŝ piramidy Majów były równocześnie grobowcami władców. To zabytkowe miasto w 1979 r. wpisane zostało na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO. Nad Zatoką Honduraską, a dokładnie jej odnogą Amatique, połoŝona jest miejscowość Livingston. Zamieszkana jest przez ok. 6 tys. osób. Miasto jest specyficzne dzięki zamieszkującej je ludności jest to mieszanka Majów (a dokładnie Q'eqchi) oraz Garifuna czarnych potomków niewolników, przywiezionych początkowo na wyspy karaibskie, a później przez Brytyjczyków przetransportowanych do Belize i w te okolice Gwatemali. Atrakcją turystyczną Livingston są wodospady Los Siete Altares kaskadowo ułoŝone stopnie schodzą wśród tropikalnej roślinności prawie do samej Zatoki Honduraskiej. Z Livingston moŝna drogą wodną rzeką Rio Dulce przedostać się do miejscowości o tej samej nazwie. Rzeka łączy Zatokę Honduraską z największym jeziorem kraju Lago Izabal. Organizowane są tutaj specjalne wycieczki, w czasie których podziwiać moŝna piękną przyrodę oraz zabudowania, do których dotrzeć moŝna wyłącznie łódką. Końcowym przystankiem jest miejscowość o tej samej co rzeka nazwie. Atrakcją jest miniaturowy zameczek, który miał bronić dostępu jeziora przed piratami oraz ciepłe źródła - Finca Tatin. Kolejną pozostałością po cywilizacji Majów jest Quirigua. Znana jest przede wszystkim z powodu duŝej liczebności, wielkości i artystycznej doskonałości rzeźbionych monolitów. Tutaj znajduje się największa znana stela Majów blok skalny o wysokości prawie 11 m, waŝący około 65 ton. Te ruiny wpisane są równieŝ na listę Światowego Dziedzictwa UNESCO. Na wybrzeŝu Oceanu Spokojnego połoŝona jest jeszcze jedna atrakcja turystyczna Gwatemali Monterrico. WybrzeŜe oceanu w tym miejscu charakteryzuje się bardzo wysokimi falami oraz wulkanicznymi plaŝami z gruboziarnistym ciemnym piaskiem. Wielką atrakcją miejscowości jest rezerwat Monterrico-Hawaii. W nocy z Monterrico organizowane są wycieczki, w czasie których poszukuje się Ŝółwi wychodzących na brzeg i składających jaja. Po złoŝeniu jaj Ŝółwica zasypuje 89
je piaskiem i wraca do oceanu. Niestety, najczęściej te jaja od razu są podkradane i sprzedawane na drugi dzień do konsumpcji. Na inną wycieczkę wyrusza się bardzo wcześnie rano w jej czasie obserwuje się zarośla namorzynowe, pływając specjalną łódką wśród roślinności. Gwatemala posiada bardzo duŝy potencjał, dzięki któremu w przyszłości moŝe stanowić waŝny punkt na turystycznej mapie świata. Przeszkodą w rozwoju tej gałęzi gospodarki jest słabo rozwinięta w wielu miejscach infrastruktura turystyczna. JednakŜe zaangaŝowanie lokalnych władz w przyszłości ułatwi i przyśpieszy rozwój turystyki w Gwatemali. Bibliografia: Blouet B.W., Blouet O.M., 1997, Latin America and the Caribbean. A Systematic and Regional Survey. John Wiley & Sons, Inc., New York Chichester Brisbane Toronto Singapore Wenheim. Długosz Z. (red.), 2005, Ameryka Północna i Środkowa, Encykl. Geogr.- Turyst., T. III, Wyd. SMS, Bochnia Kraków. Stierlin H., 1998, Majowie. Pałace i piramidy w dŝungli. Wyd. MUZA, Warszawa. 90