Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Sadki na lata z perspektywą na lata

Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Sadki na lata 2013 2016 z perspektywą na lata 2017-2020 Luty, 2014 r.

Zamawiający: Gmina Sadki Urząd Gminy Sadki ul. Strażacka 11 89 110 Sadki Wykonawca: ul. Nowy Świat 10a/15 60-583 Poznań www.greenkey.pl Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Sadki na lata 2013 2016 z perspektywą na lata 2017-2020 Kierownik projektu: mgr Joanna Masiota Autorzy opracowania: mgr Joanna Masiota mgr Andrzej Karkowski mgr Joanna Walkowiak mgr inż. Sylwia Turowska Luty, 2014 r.

SPIS TREŚCI I. WSTĘP... 7 1.1. PRZEDMIOT I ZAKRES OPRACOWANIA...7 1.2. POTRZEBA I CEL OPRACOWANIA...7 1.3. METODA OPRACOWYWANIA PROGRAMU...8 II. CHARAKTERYSTYKA GMINY... 9 2.1. DANE ADMINISTRACYJNE...9 2.2. POŁOŻENIE GEOGRAFICZNE... 11 2.3. SPOŁECZEŃSTWO... 11 2.3.1. Liczba ludności i jej rozmieszczenie... 11 2.3.2. Przyrost naturalny... 13 2.3.3. Struktura ekonomiczna... 14 2.4. UŻYTKOWANIE TERENU... 14 2.5. DZIAŁALNOŚĆ GOSPODARCZA... 15 2.6. ROLNICTWO... 17 2.7. TURYSTYKA I REKREACJA... 18 III. INFRASTRUKTURA GMINY... 18 3.1. GOSPODARKA WODNO ŚCIEKOWA... 18 3.1.1. Zaopatrzenie w wodę... 18 3.1.2. Gospodarka ściekowa... 19 3.1.2.1. Sieć kanalizacyjna i odprowadzanie ścieków... 19 3.1.2.2. Odprowadzanie wód opadowych i roztopowych... 21 3.1.2.3. Komunalne oczyszczalnie ścieków... 21 3.1.2.4. Systemy indywidualne gospodarki ściekowej... 22 3.1.2.4.1. Zbiorniki bezodpływowe... 23 3.1.2.4.2. Przydomowe oczyszczalnie ścieków... 24 3.2. ELEKTROENERGETYKA ORAZ ŹRÓDŁA ENERGII ODNAWIALNEJ... 24 3.3. INSTALACJE EMITUJĄCE POLA ELEKTROMAGNETYCZNE... 26 3.4. GAZOWNICTWO... 26 3.5. CIEPŁOWNICTWO... 26 3.6. KOMUNIKACJA... 27 3.6.1. Drogi... 27 3.6.1.1. Drogi krajowe... 27 3.6.1.2. Drogi powiatowe... 27 3.6.1.3. Drogi gminne... 28 3.6.2. Kolej... 28 3.7. GOSPODARKA ODPADAMI W GMINIE... 28 3.7.1. Instalacje do odzysku i unieszkodliwiania odpadów... 29 IV. OCENA I ANALIZA STANU ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO... 30 4.1. RZEŹBA TERENU... 30 4.1.1. Zagrożenia powierzchni ziemi... 30 4.2. BUDOWA GEOLOGICZNA... 31 4.2.1. Surowce mineralne... 33 4.3. GLEBY... 34 4.3.1. Typy gleb... 34 4.3.2. Fizyczna i chemiczna degradacja gleb... 36 4.4. WODY PODZIEMNE... 37 4.4.1. Jakość wód podziemnych... 38 4.4.1.1. Jakość wód ujmowanych i przeznaczonych do zaopatrzenia mieszkańców do celów bytowych... 41 4.4.2. Źródła przeobrażeń wód podziemnych... 42 4.4.2.1. Miejsca poboru wód podziemnych jako źródła przeobrażeń... 42 4.5. WODY POWIERZCHNIOWE... 43 3

4.5.1. Cieki i zbiorniki wodne... 43 4.5.2. Systemy melioracyjne i urządzenia wodne... 44 4.5.3. Zagrożenie powodzią... 44 4.5.4. Monitoring wód powierzchniowych i zagrożenia wód... 45 4.6. KLIMAT... 46 4.6.1. Zmiany klimatyczne... 47 4.6.2. Powietrze atmosferyczne... 49 4.6.2.1. Stan czystości powietrza atmosferycznego... 49 4.6.2.2. Źródła zanieczyszczeń powietrza atmosferycznego... 49 4.6.3. Klimat akustyczny... 55 4.6.4. Promieniowanie elektromagnetyczne... 56 4.6.5. Poważne awarie przemysłowe (oraz zagrożenia inne)... 57 4.7. FAUNA I FLORA... 58 4.7.1. Zieleń urządzona... 59 4.7.2. Fauna... 60 4.7.3. Przyroda chroniona i jej zasoby... 61 4.7.3.1. Natura 2000... 61 4.7.3.2. Obszar chronionego krajobrazu... 63 4.7.3.3. Rezerwat przyrody... 64 4.7.3.4. Pomniki przyrody... 65 4.7.3.5. Użytki ekologiczne... 67 4.7.4. Zagrożenia zasobów przyrodniczych... 68 V. ZAŁOŻENIE PROGRAMOWE... 70 5.1. WPROWADZENIE... 70 5.2. STRATEGIA OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY SADKI... 80 VI. HARMONOGRAM REALIZACYJNY PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA... 83 VII. KONCEPCJA EDUKACJI EKOLOGICZNEJ... 87 7.1. ZAŁOŻENIA OGÓLNE... 87 7.2. POTRZEBA EDUKACJI EKOLOGICZNEJ... 87 7.3. DZIAŁANIA W ZAKRESIE EDUKACJI EKOLOGICZNEJ NA TERENIE GMINY SADKI... 88 VIII. SYSTEM FINANSOWANIA INWESTYCJI... 89 IX. STRATEGIA I MONITORING REALIZACJI PROGRAMU... 93 9.1. ZARZĄDZANIE PROGRAMEM OCHRONY ŚRODOWISKA... 93 9.1.1. Instrumenty prawne... 94 9.1.2. Instrumenty finansowe... 94 9.1.3. Instrumenty społeczne... 94 9.1.4. Instrumenty strukturalne... 96 9.2. MONITOROWANIE PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA... 97 9.2.1. Zasady monitoringu... 97 9.2.2. Monitorowanie założonych efektów ekologicznych... 98 WYKORZYSTANE MATERIAŁY I OPRACOWANIA... 101 SPIS TABEL... 103 SPIS RYCIN... 103 SPIS WYKRESÓW... 104 4

Oznaczenia skrótów GPZ Główny Punkt Zasilania GUS Główny Urząd Statystyczny JCWPd Jednolita Część Wód Podziemnych KPOŚK Krajowy Program Oczyszczania Ścieków Komunalnych KPPSP Komenda Powiatowa Państwowej Straży Pożarnej ODR Ośrodek Doradztwa Rolniczego PIG Państwowy Instytut Geologiczny POŚ Program Ochrony Środowiska PPIS Państwowy Powiatowy Inspektor Sanitarny IMGW Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej RZGW Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej UW Urząd Wojewódzki ARiMR Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa OChK Obszar Chronionego Krajobrazu PSSE Powiatowa Stacja Sanitarno- Epidemiologiczna RDOŚ Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska RLM równoważna liczba mieszkańców RPO Regionalny Program Operacyjny NFOŚiGW Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej WFOŚiGW Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej WIOŚ Wojewódzka Inspekcja Ochrony Środowiska ZDP Zarząd Dróg Powiatowych ZMiUW Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych PCK Polska Czerwona Księga OZE Odnawialne Źródła Energii KPPSP Komenda Powiatowa Państwowej Straży Pożarnej 5

6

I. WSTĘP 1.1. PRZEDMIOT I ZAKRES OPRACOWANIA Przedmiotem opracowania jest aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Sadki, który został uchwalony w 2005 r. przez Radę Gminy Sadki, uchwałą Nr XXIII/10/2005 z dnia 30 marca 2005 r. Ostatnia aktualizacja miała miejsce w 2009 roku. Zgodnie z art. 17 ust. 1 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. 2013, poz. 1232), Gminy, w celu realizacji polityki ekologicznej państwa, sporządzają gminne programy ochrony środowiska (zwane dalej POŚ lub Programem) uwzględniając wymagania polityki ekologicznej państwa, określając cele ekologiczne, priorytety ekologiczne, rodzaj i harmonogram działań proekologicznych, środki niezbędne do osiągnięcia celów, w tym mechanizmy prawno - ekonomiczne i środki finansowe. Aktualizacja Programu pozwala na przeanalizowanie zmian, jakie zaszły w środowisku przyrodniczym w porównaniu z poprzednimi latami oraz uzupełnienie zadań, których realizacja przyczyni się do ochrony środowiska Gminy. Niniejsze opracowanie prezentuje szeroko rozumianą problematykę ochrony i kształtowania środowiska przyrodniczego Gminy Sadki (gmina wiejska), położonej w powiecie nakielskim, województwie kujawsko - pomorskim. Obejmuje ono zagadnienia związane z: charakterystyką obszaru Gminy, analizą sytuacji demograficznej i gospodarczej, analizą obecnego stanu środowiska przyrodniczego z uwzględnieniem realizacji POŚ z 2005 r. i aktualizacji z 2009 r. oraz analizą infrastruktury, prognozowaniem zmian zachodzących w środowisku przyrodniczym analizowanego obszaru, wytyczeniem celów w zakresie ochrony środowiska, określeniem działań zmierzających do poprawy stanu środowiska przyrodniczego Gminy, wytyczeniem konkretnych przedsięwzięć związanych z ochroną środowiska i poprawą jego stanu, a także określenie harmonogramu ich realizacji, określeniem możliwych sposobów finansowania, założonych celów i zadań, określeniem sposobów monitoringu pozwalającego na ocenę realizacji założonego Programu Ochrony Środowiska. 1.2. POTRZEBA I CEL OPRACOWANIA Powszechne zainteresowanie problematyką ochrony środowiska w każdej dziedzinie życia człowieka wymaga opracowywania syntetycznych dokumentów, które zbierają informacje o stanie środowiska przyrodniczego człowieka oraz wyznaczają konkretne kierunki działań, które prowadzą w konsekwencji do zrównoważonego rozwoju obszaru. Ważne jest również, aby prowadzić ciągłą aktualizację zamierzonych celów, dostosowywać je do aktualnej sytuacji i mierzyć ich stopień wykonania. Przeprowadzanie analiz czasowych pozwala określić obszary, które faktycznie się rozwijają, oczywiście w kierunku ekologicznego rozwoju, a nad którymi trzeba nadal pracować. Służą temu raporty z realizacji 7

programów ochrony środowiska, które należy sporządzać co dwa lata i przedstawiać je Radzie Gminy. Na stan środowiska przyrodniczego mają nie tylko wpływ zakłady przemysłowe, czy rozwój komunikacji i urbanizacji. Wpływ na ten jakże dynamiczny i wrażliwy system ma każda działalność i aktywność człowieka, dlatego ważne jest, aby przeanalizować funkcjonowanie człowieka w środowisku na różnych płaszczyznach. Program ochrony środowiska jest właśnie takim dokumentem, który analizując stan aktualny środowiska życia człowieka, proponuje w konsekwencji zasady zrównoważonego rozwoju i ochrony środowiska, wskazuje kierunki i hierarchię działań zmierzających do ich wprowadzenia na terenie Gminy. Celem aktualizacji Programu jest przedstawienie wytycznych do racjonalnych działań programowych na dalsze lata i poprawa stanu środowiska przyrodniczego Gminy Sadki. Zawarte w nim rozwiązania organizacyjne oraz logistyczno techniczne przyczynią się do właściwego, zgodnego z zasadą zrównoważonego rozwoju gospodarowania zasobami przyrodniczymi. Niniejsza aktualizacja jest wypełnieniem obowiązku Gminy w zakresie aktualizacji strategicznych dokumentów gminnych, co pozwala władzom Gminy na bieżąco kontrolować stan środowiska oraz planować na tej podstawie działania służące ochronie środowiska. Najpilniejszymi do rozwiązania kwestiami w zakresie racjonalnego gospodarowania w środowisku przyrodniczym są problemy gospodarki wodno - ściekowej, stanu czystości wód powierzchniowych, ochrony powietrza w tym wykorzystania źródeł energii odnawialnej oraz rekultywacji powierzchni ziemi ze względu na funkcjonowanie składowiska odpadów. Ponadto na skutek rozwoju Gminy, w zakresie urbanizacji, komunikacji, gospodarki, pojawiają się lub raczej intensyfikują problemy, które dotychczas nie oddziaływały w sposób znaczący na środowisko i mieszkańców. Takimi problemami są np. zanieczyszczenie hałasem lub uszczuplanie terenów otwartych kosztem powstawania nowych terenów mieszkaniowych. Powyższe przesłanki, dają podstawę do zdefiniowania ekologicznych celów strategicznych Gminy Sadki. Natomiast realizacja poszczególnych celów strategicznych w powiązaniu z aktywnie wdrażanym programem edukacji ekologicznej społeczeństwa powinna zapewnić tej jednostce zrównoważony rozwój. Przyjęcie Programu Ochrony Środowiska jest formą podejmowania strategicznej decyzji umożliwiającej realizację kierunków rozwoju tego zakresu działalności w określonej perspektywie czasowej. Wynikiem procesu planowania jest dokument zawierający wizję rozwoju systemu zarządzania ochroną środowiska, określający opcje i warunki rozwiązań. Jest on także ważnym środkiem informacji, narzędziem kontroli i materiałem wykorzystywanym do rozwoju systemu w przyszłości. Właściwy system zarządzania ochroną środowiska musi opierać się na strategicznych wnioskach, które w tym przypadku są przedstawione w postaci dokumentów programowych. 1.3. METODA OPRACOWYWANIA PROGRAMU Analiza istniejącego stanu środowiska przyrodniczego, ma na celu identyfikację problemów, które dotyczą Gminy Sadki i określenia jaka jest presja człowieka na to środowisko w aspekcie wykorzystywania zasobów przyrodniczych lub rozwijania działalności, która oddziałuje na środowisko. 8

Niniejszy Program stanowi szczegółową diagnozę stanu środowiska przyrodniczego określając szanse i zagrożenia, przedstawia konkretne działania zmierzające do poprawy jego stanu, ustala harmonogram ich realizacji oraz przedstawia prognozę dalszych zmian w środowisku przyrodniczym Gminy Sadki w odniesieniu do regionu i kraju. Przy opracowywaniu Programu korzystano także z zapisów zawartych w niżej wymienionych dokumentach: Polityce Ekologicznej Państwa w latach 2009 2012, z perspektywą do roku 2016, Programie ochrony środowiska z planem gospodarki odpadami województwa kujawsko pomorskiego na lata 2011-2014 z perspektywą na lata 2015-2018, Programie ochrony środowiska dla powiatu nakielskiego do roku 2014, z perspektywą na lata 2015-2018, Programie Ochrony Środowiska dla Gminy Sadki (2005 oraz jego aktualizacji). Niniejszy Program opiera się na dostępnej bazie danych GUS, WIOŚ w Bydgoszczy, Urzędu Marszałkowskiego w Toruniu, Starostwa Powiatowego w Nakle nad Notecią, Urzędu Gminy w Sadkach. Przy opracowaniu Programu wykorzystano materiały i informacje uzyskane także od jednostek działających na omawianym terenie oraz na obszarze województwa kujawsko - pomorskiego (zarządców dróg, eksploatatorów sieci infrastruktury, zarządców instalacji). Dokumentami nadrzędnymi wobec zaktualizowanego Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Sadki powinny być zaktualizowane dokumenty wyższego szczebla tj. Wojewódzki Program Ochrony Środowiska (zaktualizowany w 2011 r.) oraz Polityka Ekologiczna Państwa, a także Powiatowy Program Ochrony Środowiska (zaktualizowany w 2012 r.). II. CHARAKTERYSTYKA GMINY 2.1. DANE ADMINISTRACYJNE Gmina Sadki położona jest w zachodniej części województwa kujawsko - pomorskiego, w powiecie nakielskim. Jednostka zajmuje obszar o powierzchni 15 375 ha, granicząc: na zachodzie z Gminą Wyrzysk, na północy i północnym - wschodzie z Gminami Łobżenica i Mrocza, na wschodzie z Gminą Nakło nad Notecią, na południu - z Gminą Kcynia. Sieć osadniczą Gminy tworzy 14 sołectw. 9

Ryc. 1. Położenie Gminy Sadki na tle kraju Źródło: opracowanie własne na podstawie geoportal.gov.pl Ryc. 2. Położenie Gminy Sadki na tle sąsiednich gmin Źródło: opracowanie własne na podstawie geoportal.gov.pl 10

2.2. POŁOŻENIE GEOGRAFICZNE Zgodnie z fizyczno - geograficzną regionalizacją Polski, według J. Kondrackiego, w ogólnym podziale, obszar Gminy Sadki jest położony w obrębie Pojezierzy Południowobałtyckich. Wśród jednostek niższego rzędu należy wymienić: - makroregion Pojezierze Południowopomorskie (341.6); - mezoregion Pojezierze Krajeńskie (341.69); - makroregion Pradolina Toruńsko Eberswaldzka (315.3); - mezoregion Dolina Środkowej Noteci (315.34). Ryc. 3. Położenie Gminy Sadki na tle na tle podziału fizyczno - geograficznego Polski Źródło: opracowanie własne na podstawie podziału Kondrackiego 2.3. SPOŁECZEŃSTWO 2.3.1. Liczba ludności i jej rozmieszczenie Liczba ludności zamieszkująca Gminę wynosiła na koniec roku 2012, 7 392 osób. 11

Tabela 1. Liczba ludności (mieszkańcy stali) w poszczególnych miejscowościach Gminy Sadki Lp. Sołectwo Liczba mieszkańców w sołectwie 1 Anieliny 421 2 Bnin 269 3 Broniewo 257 4 Dębionek 650 5 Dębowo 679 6 Jadwiżyn 192 7 Kraczki 344 8 Liszkówko 198 9 Glinki 6 10 Łodzia 306 11 Mrozowo 343 12 Radzicz 408 13 Machowo 82 14 Sadki 2 025 15 Samostrzel 558 16 Śmielin 654 Źródło: Urząd Gminy Sadki Razem 7 392 Na przestrzeni ostatnich lat obserwuje się widoczną, wzrostową tendencję w zmianach liczby ludności Gminy Sadki. W porównaniu do roku wyjściowego 2000, liczba ta cały czas rośnie. Spowodowane jest to ciągłymi migracjami ludności. Na przestrzeni lat 2000 2012 liczba ludności zwiększyła się o 611 osób. Tabela 2. Analiza wieloletnia liczby ludności Gminy Sadki Rok Liczba ludności 2000 6 781 2001 6 860 2002 6 932 2003 6 973 2004 7 015 2005 7 100 2006 7 206 2007 7 299 2008 7 332 2009 7 345 2010 7 356 12

Rok Liczba ludności 2011 7 382 2012 7 392 Źródło: Urząd Gminy Sadki 7 500 7 400 7 300 7 200 7 100 7 000 6 900 6 800 6 700 6 600 6 500 6 400 liczba ludności Wykres 1. Liczba ludności w Gminie Sadki na przestrzeni lat 2000-2012 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z Urzędu Gminy Sadki W Gminie Sadki wskaźnik zaludnienia wynosi 48 osób/km 2 przestrzeni ostatnich lat, wskaźnik ten jest na stałym poziomie. (GUS, 2012 r.). Na 2.3.2. Przyrost naturalny Analizując przyrost naturalny Gminy Sadki, w roku 2012 jego wartość była dodatnia. W porównaniu do roku 2008, czyli daty przed ostatnią aktualizacją Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Sadki przyrost naturalny Gminy zmniejszył się z 27 do 23. Tabela 3. Ruch naturalny ludności w Gminie Sadki Wskaźnik Ogółem Gmina Urodzenia żywe 93 Zgony 70 Przyrost naturalny 23 Źródło: GUS Bank Danych Lokalnych (2012) 13

2.3.3. Struktura ekonomiczna Struktura ekonomiczna ludności, według danych z 2012 roku pochodzących z GUS-u (przy ogólnej liczbie mieszkańców Gminy 7 335, GUS, 2012 r.), przedstawia się następująco: grupa ludności w wieku przedprodukcyjnym (17 lat i mniej) liczy 1 660 osób, co stanowi 22,6 % ogólnej liczby mieszkańców, ludność w wieku produkcyjnym liczy 4 678 osób, co stanowi 63,8 % liczby mieszkańców Gminy, ludność w wieku poprodukcyjnym liczy 997 osób, co stanowi 13,6 % ogólnej liczby ludności. Stopa bezrobocia rejestrowanego w powiecie nakielskim jest bardzo wysoka i od wielu lat nie spada poniżej 20 %. 2.4. UŻYTKOWANIE TERENU Podstawową formą użytkowania terenu Gminy Sadki jest użytkowanie rolnicze. Grunty orne zajmują tutaj prawie 58 % powierzchni Gminy. Użytki leśne, grunty zabudowane i zurbanizowane oraz tereny inne charakteryzują się mniejszymi powierzchniami, które wynoszą odpowiednio 16,30 %, 3,38 % i 3,78 % ogólnej powierzchni Gminy. Gmina zatem charakteryzuje się niewielką lesistością. Najmniejszą powierzchnię posiadają grunty pod wodami 0,19 % ogólnej powierzchni. Tabela 4. Użytkowanie ziemi w Gminie Sadki Rodzaje gruntów Powierzchnia geodezyjna ogółem [ha] Udział w ogólnej powierzchni [%] Powierzchnia ogólna 15 375 100,00 Użytki rolne, w tym: 11 771 76,56 grunty orne 8 869 57,68 sady 99 0,64 łąki trwałe 1975 12,85 pastwiska trwałe 315 2,05 grunty rolne zabudowane 189 1,23 grunty pod stawami 167 1,09 grunty pod rowami 157 1,02 Użytki leśne, w tym: 2506 16,30 Lasy i grunty leśne 2354 15,31 grunty zadrzewione i zakrzewione 152 0,99 Grunty zabudowane i zurbanizowane, w tym: 519 3,38 tereny mieszkalne 85 0,55 tereny przemysłowe 9 0,06 inne tereny zabudowane 24 0,16 14

Rodzaje gruntów Powierzchnia geodezyjna ogółem [ha] Udział w ogólnej powierzchni [%] tereny rekreacyjne - wypoczynkowe 12 0,08 tereny komunikacyjne drogi 338 2,20 koleje 51 0,33 Wody, w tym: 29 0,19 powierzchniowe płynące 29 0,19 Tereny inne, w tym: 581 3,78 użytki ekologiczne 32 0,21 nieużytki 549 3,57 Źródło: Starostwo Powiatowe w Nakle nad Notecią, 2012 3,38 0,19 3,78 16,30 użytki rolne użytki leśne grunty zabudowane i zurbanizowane wody tereny inne 76,56 Wykres 2. Struktura użytkowania gruntów w Gminie Sadki (powierzchnia w %) Źródło: opracowanie własne na podstawie danych ze Starostwa Powiatowego w Nakle nad Notecią, 2012 2.5. DZIAŁALNOŚĆ GOSPODARCZA Biorąc pod uwagę dane Głównego Urzędu Statystycznego dotyczące podmiotów gospodarczych zarejestrowanych (stan na rok 2012), na terenie Gminy Sadki działały 373 podmioty gospodarcze. Tabela 5. Podmioty gospodarki narodowej zarejestrowane w rejestrze REGON według sekcji PKD (2012) Sekcja Ogółem Gmina Ogółem 373 W sekcji A - rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo, rybactwo 21 W sekcji C - przetwórstwo przemysłowe 46 15

Ogółem Sekcja Gmina W sekcji E - dostawa wody; gospodarowanie ściekami i odpadami oraz działalność związana 2 z rekultywacją W sekcji F - budownictwo 59 W sekcji G - handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych, włączając motocykle 100 W sekcji H transport, gospodarka magazynowa 15 W sekcji I działalność związana z zakwaterowaniem i usługami gastronomicznymi W sekcji J informacja i komunikacja 3 W sekcji K działalność finansowa i ubezpieczeniowa 13 W sekcji L działalność związana z obsługą rynku nieruchomości W sekcji M działalność profesjonalna, naukowa i techniczna W sekcji N działalność w zakresie usług administrowania i działalność wspierająca W sekcji O administracja publiczna i obrona narodowa, obowiązkowe zabezpieczenia społeczne W sekcji P edukacja 18 W sekcji Q opieka zdrowotna i pomoc społeczna 19 7 21 11 2 9 W sekcji R działalność związana z kulturą, rozrywką i rekreacją W sekcji S pozostała działalność usługowa W sekcji T - gospodarstwa domowe zatrudniające pracowników; gospodarstwa domowe produkujące wyroby i świadczące usługi na własne potrzeby Źródło: GUS Bank Danych Lokalnych (klasyfikacja PKD 2007) 4 23 Na terenie Gminy Sadki najbardziej rozwiniętą działalnością gospodarczą jest handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych, włączając motocykle. Istotne znaczenie mają również takie działalności jak budownictwo oraz przetwórstwo przemysłowe. Spośród podmiotów gospodarczych, działających na terenie Gminy Sadki do najważniejszych zaliczyć należy: - Przedsiębiorstwo Rolno Przemysłowe DĘBOWO Sp. z o.o. w Dębowie, - Przedsiębiorstwo Rolniczo Handlowe Dębionek Sp. z o.o. w Dębnie, - Stadnina Koni w Dobrzyniewie Sp. z o.o. (Gospodarstwo w Mrozowie); - Gospodarstwo Rolne SAMPOL Sp. z o.o. w Samostrzelu, - Rolniczą Spółdzielnię Produkcyjną w Sadkach. 16

2.6. ROLNICTWO Podstawową formą użytkowania terenu Gminy Sadki jest użytkowanie rolnicze, gdyż użytki rolne zajmują aż 77 % powierzchni Gminy. Główne kierunki upraw gospodarstw indywidualnych to przede wszystkim zboża. Tabela 6. Produkcja rolnicza na terenie Gminy Sadki Rodzaj upraw Powierzchnia upraw (ha) zboża razem 4 984,33 zboża podstawowe z mieszankami zbożowymi 4 192,34 ziemniaki 107,52 uprawy przemysłowe 2 513,86 buraki cukrowe 482,38 rzepak i rzepik razem 2 015,48 warzywa gruntowe 2,70 Źródło: Powszechny Spis Rolny (2010), GUS Bank Danych Lokalnych Wśród pogłowia dużych zwierząt gospodarskich podkreślić należy dominację trzody chlewnej. Duży udział ma także hodowla drobiu i bydła. Tabela 7. Hodowla zwierząt na terenie Gminy Sadki Rodzaj hodowli Ilość gospodarstw [szt.] Obsada gospodarstw [szt.] bydło razem 199 5 598 bydło krowy 166 2 108 trzoda chlewna razem 206 11 445 trzoda chlewna lochy 174 1 082 konie 18 59 drób ogółem razem 316 13 082 drób ogółem drób kurzy 313 10 350 Źródło: Powszechny Spis Rolny (2010), GUS Bank Danych Lokalnych Zgodnie z danymi Powszechnego Spisu Rolnego (GUS, 2010) na terenie Gminy istnieje 590 gospodarstw rolnych. Gospodarstwa bardzo małe, do 1 ha (włącznie) gruntów, stanowią 23,4 % ogólnej liczby gospodarstw. Gospodarstwa większe, o powierzchni 1-10 ha stanowią około 37,6 % wszystkich gospodarstw. Natomiast gospodarstwa od 10 do 15 ha i duże o powierzchni 15 ha i więcej, to około 39,0 % wszystkich gospodarstw rolnych na terenie Gminy. Tabela 8. Zestawienie ilości gospodarstw rolnych Grupa obszarowa gospodarstw Liczba gospodarstw 2010 r. do 1 ha włącznie 138 od 1 do 5 ha 135 od 5 do 10 ha 87 od 10 do 15 ha 71 15 ha i więcej 159 17

Grupa obszarowa Liczba gospodarstw gospodarstw 2010 r. OGÓŁEM 590 Żródło: Źródło: Powszechny Spis Rolny (2010 r.), 2.7. TURYSTYKA I REKREACJA Potencjał Gminy Sadki opiera się przede wszystkim na bardzo wysokich walorach środowiska przyrodniczego oraz kulturowego. Tereny te są podstawą rozwoju turystyki krajoznawczej, rekreacyjnej i wypoczynkowej. Z przyrodniczego punktu widzenia najistotniejsze znaczenie ma położenie południowej części Gminy w Pradolinie Toruńsko Eberswaldzkiej oraz występowanie form ochrony przyrody, takich jak drzewa pomnikowe czy rezerwat przyrody. Tereny te posiadają także wysokie walory turystyczne także ze względu na liczne zachowane do dzisiaj zabytki. W miejscowości Sadki ciekawym zabytkiem jest kościół pw. Św. Wojciecha. We wsi Samostrzel, leżącej w południowej części Gminy, najciekawszym obiektem jest Zespół Parkowo - Pałacowy Bnińskich, który od 1698 roku należał do tej rodziny. Przez obszar Gminy przebiega następujący szlak rowerowy: - Szlak Nakielsko Sadkowski szlak rowerowy gminy Sadki Dąbki rozpoczyna się na Rynku w centrum Nakła nad Notecią, a kończy na skrzyżowaniu dróg w Dąbkach. W tym miejscu szlak spotyka się z Międzynarodową Trasą Rowerową EURO ROUTE 1, biegnącą z Calais we Francji, przez Holandię, Niemcy, Polskę, Litwę, Łotwę, Estonię do St. Petersburga w Rosji. Gmina Sadki, wykorzystując swój rolniczy charakter, powinna rozwijać szeroko rozumianą agroturystykę. III. INFRASTRUKTURA GMINY W niniejszym rozdziale zostaną omówione zagadnienia dotyczące sieci infrastrukturalnych na terenie Gminy Sadki, a mianowicie, sieć wodociągowo kanalizacyjna, energetyczna, gazowa, system komunikacyjny i telekomunikacyjny oraz gospodarowanie odpadami. 3.1. GOSPODARKA WODNO ŚCIEKOWA 3.1.1. Zaopatrzenie w wodę Obszar Gminy Sadki zaopatrywany jest z ujęć wody będących w zarządzie Komunalnego Przedsiębiorstwa Wodociągów i Kanalizacji Sp. z o.o. z siedzibą w Szubinie. Ujęcia komunalne wód zlokalizowane są w miejscowościach: Sadki, Śmielin, Machowo, Dębionek, Samostrzel. 18

Na terenie analizowanej jednostki występują również ujęcia zakładowe w miejscowościach: Radzicz, Dębowo i Dębionek. Według danych Urzędu Gminy w Sadkach w 2013 roku, pozwolenia na pobór wody z ujęć wód podziemnych i powierzchniowych oprócz Komunalnego Przedsiębiorstwa Wodociągów i Kanalizacji Sp. z o.o. z siedzibą w Szubinie, posiadają Gospodarstwo Rybackie Ślesin Sp. z o. o., Gospodarstwo Rolne oraz Przedsiębiorstwo Hodowli Zarodowej i Nasiennictwa Dębno Sp. z o. o. Pod względem zwodociągowania Gminy, jednostka objęta jest systemem wodociągowym w ponad 80 %, tak więc nie wszystkie części Gminy są zwodociągowane. Dane na temat sieci wodociągowej na terenie Gminy Sadki przedstawia poniższa tabela. Tabela 9. Dane dotyczące wodociągów na terenie Gminy Sadki Informacje Wartość długość czynnej sieci rozdzielczej [km] 1 90,4 ilość przyłączy wodociągowych prowadzących do budynków/gospodarstw [szt.] 1 1 175 woda dostarczona gospodarstwom domowym [m 3 ] 1 210 ludność korzystająca z sieci wodociągowej [os.] 1 5 999 korzystający z instalacji [%] 82,1 sieć rozdzielcza na 100 km 2 2 58,8 zużycie wody na 1 mieszkańca [m 3 ] 2 28,8 zużycie wody na 1 korzystającego [m 3 ] 2 35,0 Źródło: 1 dane od KPWiK Szubin - 2012 r., 2 - GUS, Bank Danych Lokalnych 2011 Ogólny stan sieci wodociągowej jest dobry, a urządzenia na bieżąco podlegają modernizacji. Należy zaznaczyć, że obecnie w miejscowości Sadki eksploatowana jest sieć wodociągowa wykonana z azbestocementu o łącznej długości 5,5 km. - połączenie sieci wodociągowych w Kraczkach, długość około 580 m, - połączenie sieci wodociągowych Sadki Śmielin, długość około 700 m, - przedłużenie sieci wodociągowej w Samostrzelu, długość około 2 000 m, - wymiana sieci wodociągowej w Sadkach, w ul. Kasztanowej, długość około 110 m. 3.1.2. Gospodarka ściekowa 3.1.2.1. Sieć kanalizacyjna i odprowadzanie ścieków Na terenie Gminy Sadki funkcjonuje system zbiorowego odprowadzania ścieków komunalnych poprzez system kanalizacji. Stopień skanalizowania nie jest wysoki i kształtuje się na poziomie ok. 25,8 %. 19

Tabela 10. Dane dotyczące kanalizacji na terenie Gminy Sadki Informacje Wartość długość czynnej sieci kanalizacyjnej [km] 1 8,30 Ilość przyłączy kanalizacyjnych prowadzących do budynków/gospodarstw [szt.] 1 343 ścieki odprowadzone [dam 3 ] 1 38,0 ludność korzystająca z sieci kanalizacyjnej 1 2 208 korzystający z instalacji [%] 2 25,8 sieć rozdzielcza na 100 km 2 2 5,4 Źródło: 1 dane od KPWiK Szubin 2012 r., 2 - GUS, Bank Danych Lokalnych 2011 Aglomeracja kanalizacyjna Zgodnie z ustawą z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (Dz. U. 2012 poz. 145 ze zm.) przez aglomerację rozumie się teren, na którym zaludnienie lub działalność gospodarcza są wystarczająco skoncentrowane, aby ścieki komunalne były zbierane i przekazywane do oczyszczalni ścieków komunalnych. Aglomeracje wyznacza sejmik województwa w drodze uchwały po uzgodnieniu z właściwym dyrektorem regionalnego zarządu gospodarki wodnej i właściwym regionalnym dyrektorem ochrony środowiska oraz po zasięgnięciu opinii zainteresowanych gmin. Tworzenie aglomeracji pomaga spełnić zadania związane z uporządkowaniem gospodarki ściekowej oraz uszeregować ich realizację w taki sposób, aby wywiązać się ze zobowiązań traktatowych wynikających z przystąpienia Polski do Unii Europejskiej. Na podstawie powyższych zapisów Gmina Sadki włączona została do Aglomeracji Nakło nad Notecią. Dokument ten został zatwierdzony Rozporządzeniem Wojewody Kujawsko-Pomorskiego Nr 89/2006 z dn. 12 lipca 2006 r. w sprawie wyznaczenia Aglomeracji Nakło nad Notecią. W skład aglomeracji Nakło nad Notecią wchodzą następujące miejscowości: Miasto Nakło nad Notecią, miejscowości z terenu wiejskiego gminy Nakło nad Notecią: Lubaszcz, Olszewka, Bielawy, Małocin, Chrząstowo, Polichno, Rozwarzyn, Paterek, Karnowo, Karnówko, Suchary, Trzeciewnica, Gabrielin, Ślesin, Kazin, Minikowo i Wieszki oraz miejscowości z gminy Sadki: Sadki, Liszkówko, Radzicz, Dębionek, Kraczki, Mrozowo, Jadwiżyn, Bnin, Samostrzel, Łodzia, Anieliny, Broniewo, Śmielin i Dębowo. Podstawowe dane na temat aglomeracji kanalizacyjnej Nakło nad Notecią przedstawiono w formie tabelarycznej. 20

Tabela 11. Dane na temat realizacji KPOŚK dla Aglomeracji Nakło nad Notecią Wskaźnik Wartość dla Aglomeracji Nakło nad Notecią (2012) liczba rzeczywistych mieszkańców w aglomeracji 45 920 liczba mieszkańców korzystających z systemu kanalizacyjnego 25 727 liczba mieszkańców obsługiwanych przez tabor asenizacyjny 814 długość sieci kanalizacyjnej sanitarnej w aglomeracji [km] 39,7 długość sieci kanalizacyjnej ogólnospławnej w aglomeracji [km] 23,0 długość kanalizacji deszczowej [km] 15,3 ilość ścieków komunalnych powstających [tys. m 3 /r] 819 Źródło: Sprawozdanie z realizacji KPOŚK za rok 2012 Systemem kanalizacyjnym objęte jest 25,8 % mieszkańców Gminy. Planowana jest rozbudowa sieci na obszarze zwartej zabudowy. Na pozostałym obszarze z uwagi na fakt rozproszonej zabudowy mieszkaniowej, która powoduje nadmierne koszty budowy sieci kanalizacyjnej, zgodnie z art. 42 ust. 4 Prawa wodnego gospodarka ściekowa oparta jest o gromadzenie ścieków w zbiornikach bezodpływowych (szambach) oraz przydomowych oczyszczalniach ścieków omówionych w dalszych rozdziałach. 3.1.2.2. Odprowadzanie wód opadowych i roztopowych Kanalizacja deszczowa nie występuje na terenie Gminy. Wody opadowe i roztopowe odprowadzane są z powierzchni utwardzonych. W przypadku drogi krajowej nr 10, wody odprowadzane są separatorami do rzeki Rokitka, a z pozostałych dróg do rowów przydrożnych. Na terenie Gminy mogą występować odrębne systemy kanalizacji deszczowej, powstające na terenach zakładów, w trakcie modernizacji dróg itd. Systemy takie nie są zewidencjonowane co uniemożliwia ich dokładne zestawienie. Na terenie Gminy Sadki pozwolenia na odprowadzanie wód opadowych do cieku lub gruntu posiadają: - Zarząd Dróg Powiatowych w Nakle nad Notecią; - Zespół Szkół Ponadpodstawowych im. Wincentego Witosa w Samostrzelu; - Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad Oddział w Bydgoszczy. 3.1.2.3. Komunalne oczyszczalnie ścieków Gmina Sadki nie posiada własnej oczyszczalni ścieków. Analizowana jednostka korzysta z oczyszczalni znajdującej się w gminie Nakło nad Notecią. Obiekt oczyszczalni ścieków eksploatowany jest przez Komunalne Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji 21

Sp. z o.o. w Nakle nad Notecią. Natomiast całą siecią kanalizacyjną na terenie Gminy Sadki zarządza Komunalne Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji Sp. z o.o. w Szubinie. Oczyszczalnia ścieków w miejscowości Lubaszcz Jest to obiekt składający się z dwóch części: 1) Oczyszczalnia mechaniczna część zlokalizowana w granicach gruntów Miasta Nakło nad Notecią przy ulicy Półwiejskiej w południowo-zachodniej części miasta. 2) Oczyszczalnia biologiczna część zlokalizowana w zachodniej części miejscowości Bielawy, ale na gruntach, które według ewidencji gruntów położone są w obrębie miejscowości Lubaszcz. Stąd też często różnie określana jest lokalizacja oczyszczalni. Ścieki ze zlewni kanalizacyjnej dopływają kolektorem do mechanicznej części oczyszczalni, gdzie na kratach zostają pozbawiane części stałych zanieczyszczeń (skratek). Następnie przez przepompownię ścieki przetłaczane są kolektorem tłocznym do części biologicznej oczyszczalni. Na oczyszczalni biologicznej ścieki poddawane są wstępnej sedymentacji w osadnikach wstępnych, a następnie kierowane są do właściwego procesu oczyszczania w komorach biologicznych. W komorach zachodzą procesy biologicznego oczyszczania ścieków przy pomocy osadu czynnego. Komory osadu czynnego wyposażone są w pompy i mieszadła zatapialne oraz systemy napowietrzania wspomagające poszczególne etapy oczyszczania. Z komory osadu czynnego ścieki kierowane są do osadników wtórnych, gdzie następuje sedymentacja osadu nadmiernego poprzez chemiczne strącanie. Z osadników wtórnych osad nadmierny kierowany jest do przepompowni osadu recyrkulowanego (zawracany do komór czynnych), a nadmiar odprowadzany jest na proces odwadniania na prasie. Oczyszczone ścieki poprzez komorę wylotową, na której następuje ich pomiar, odprowadzane są do otwartego rowu melioracyjnego, którym następnie skierowane są do rzeki Noteci. Powstające na oczyszczalni osady ściekowe są stabilizowane poprzez higienizację i zagospodarowane poprzez czasowe składowanie w obrębie terenu oczyszczalni, a następnie wykorzystywane są do celów rolniczych. 3.1.2.4. Systemy indywidualne gospodarki ściekowej Zgodnie z ustawą z dn. 18.07.2001 r. Prawo wodne (Dz. U. 2012, poz. 145 ze zm.) w miejscach, gdzie budowa systemów kanalizacji zbiorczej nie przyniosłaby korzyści dla środowiska lub powodowałaby nadmierne koszty, należy stosować systemy indywidualne lub inne rozwiązania zapewniające ochronę środowiska. Do rozwiązań takich zalicza się: zbiorniki bezodpływowe (szamba) - indywidualne gromadzenie ścieków w szczelnych zbiornikach na nieczystości ciekłe i okresowym ich wypróżnianiu poprzez pojazdy asenizacyjne, 22

przydomowe oczyszczalnie ścieków niewielkich przepustowości oczyszczalnie lokalne na potrzeby jednego lub kilku gospodarstw, oparte o różne dopuszczalne prawem technologie. Na podstawie ustawy z dn. 13.09.1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach (Dz. U. 2013, poz. 1399 ze zm.) przyłączenie nieruchomości do istniejącej sieci kanalizacyjnej lub, w przypadku gdy budowa sieci kanalizacyjnej jest technicznie lub ekonomicznie nieuzasadniona, wyposażenie nieruchomości w zbiornik bezodpływowy nieczystości ciekłych lub w przydomową oczyszczalnię ścieków bytowych, spełniające wymagania określone w przepisach odrębnych; przyłączenie nieruchomości do sieci kanalizacyjnej nie jest obowiązkowe, jeżeli nieruchomość jest wyposażona w przydomową oczyszczalnię ścieków spełniającą wymagania określone w przepisach odrębnych. Ustawa nakłada na gminy obowiązek prowadzenia ewidencji zbiorników bezodpływowych i przydomowych oczyszczalni ścieków w celu kontroli częstotliwości ich opróżniania oraz opracowania planu rozwoju sieci kanalizacyjnej. 3.1.2.4.1. Zbiorniki bezodpływowe Ustawa o utrzymaniu czystości i porządku w gminach określa, że zbiornik bezodpływowy to instalacja i urządzenie przeznaczone do gromadzenia nieczystości ciekłych w miejscu ich powstawania. Nie zostały określone prawnie wymagania dotyczące jakości prowadzonej ewidencji zbiorników bezodpływowych. Wskazane byłoby jednak zewidencjonowanie zbiorników bezodpływowych w stopniu szczegółowości określającym: pojemność, ilość osób korzystających ze zbiornika, stan techniczny (materiał wykonania, szczelność, rok budowy), zawarta umowa na opróżnianie zbiornika. Na terenie Gminy Sadki funkcjonuje około 485 zbiorników bezodpływowych. Dane o ilości zbiorników bezodpływowych są obecnie aktualizowane. Właścicieli nieruchomości na terenie Gminy obowiązują przepisy Regulaminu utrzymania czystości i porządku na terenie Gminy, który nakłada na właścicieli i zarządców nieruchomości obowiązki związane z nieczystościami płynnymi. Na terenie Gminy obowiązują ustalenia Regulaminu przyjętego uchwałą nr XXV/85/2012 Rady Gminy Sadki z dnia 20 grudnia 2012 roku. Regulamin ten został dostosowany do zmiany ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach. Analizując dokument Regulaminu można stwierdzić, że reguluje on w sposób odpowiedni przepisy utrzymania czystości i porządku w zakresie postępowania z nieczystościami ciekłymi. Działalnością w zakresie odbioru od mieszkańców nieczystości płynnych (ścieków komunalnych gromadzonych w szambach) zajmują się następujące podmioty: - Nagelsmeier Jarosław JAROLI PLUS, ul. Skargi 11/8, 89-100 Nakło nad Notecią, zezwolenie z dnia 28.12.2010 r. RiOŚ.7627-12/10; - Przedsiębiorstwo Oczyszczania Miasta EKO - NAKŁO M. Klajda, T. Brzykcy S.J., ul. Młyńska 22, 89-100 Nakło nad Notecią, zezwolenie z dnia 25.11.2010 r. RiOŚ.7627-10/10; - Usługi Transportowe Witold Kasperek, ul. Leśna 45, 89-330 Osiek nad Notecią, zezwolenie z dnia 23.08.2007 r. Nr 7627-4/07. W roku 2012 z terenu Gminy Sadki odebrano 3 095 m 3 nieczystości ciekłych, w tym podział na poszczególnych odbiorców przedstawiał się następująco: 23

- Eko-Nakło 2 949,24 m 3 - punkt zlewny Komunalnego Przedsiębiorstwa Wodociągów i Kanalizacji Sp. z o.o. w Nakle nad Notecią; - Jaroli Plus 2 833,37 m 3 - punkt zlewny Komunalnego Przedsiębiorstwa Wodociągów i Kanalizacji Sp. z o.o. w Nakle nad Notecią; - Witold Kasperek 2 490 m 3 - stacja zlewna oczyszczalni ścieków w Wyrzysku. 3.1.2.4.2. Przydomowe oczyszczalnie ścieków Przydomowe oczyszczalnie ścieków o przepustowości zazwyczaj do 5 m 3 na dobę, wykorzystywane na potrzeby gospodarstw domowych lub rolnych w ramach zwykłego korzystania z wód, z których emisja nie wymaga pozwolenia, mogąca negatywnie oddziaływać na środowisko, podlega zgłoszeniu organowi ochrony środowiska. W myśl przepisów ustawy Prawo budowlane oczyszczalnia podlega zgłoszeniu do Starostwa Powiatowego zgłoszenie budowy (budowa indywidualnych przydomowych oczyszczalni ścieków o wydajności do 7,5 m 3 na dobę nie wymaga uzyskania pozwolenia na budowę, ale wymaga zgłoszenia właściwemu organowi). W oparciu o Prawo ochrony środowiska (art. 152, ust. 1) konieczne jest również zgłoszenie eksploatacji do Urzędu Gminy (zgłoszenie planowanej eksploatacji oczyszczalni ścieków należy przedłożyć Wójtowi, w przypadku zwykłego korzystania ze środowiska przez osoby fizyczne niebędące przedsiębiorcami). Na terenie Gminy Sadki funkcjonuje około 20 oczyszczalni przydomowych (dane Urzędu Gminy w Sadkach). Dane te są w trakcie weryfikacji. Ilość tego rodzaju obiektów jest szacowana na podstawie zgłoszeń zamiaru wykonania przydomowych oczyszczalni ścieków, natomiast nie ma możliwości wskazania dokładnej ilości istniejących przydomowych oczyszczalni, ponieważ inwestorzy często nie zgłaszają zakończenia budowy przydomowej oczyszczalni i nie zwracają się do Wójta o pozwolenia na eksploatację oczyszczalni. Użytkownik przydomowej oczyszczalni ścieków powinien również wiedzieć, że przyłączenie nieruchomości do sieci kanalizacyjnej nie jest obowiązkowe, jeżeli nieruchomość jest wyposażona w przydomową oczyszczalnię ścieków. Jest to element istotny zarówno dla użytkownika, jak i Gminy. Użytkownik planując budowę przydomowej oczyszczalni ścieków powinien zasięgnąć informacji dotyczących planów skanalizowania jego działki, ponieważ może spotkać się z odmową możliwości eksploatacji przydomowej oczyszczalni. Gmina natomiast powinna znać dokładnie plany skanalizowania poszczególnych miejscowości i podłączenia działek, aby przy zgłoszeniu eksploatacji móc wydać sprzeciw dla inwestycji, dla której planuje się skanalizowanie. Wybudowanie oczyszczalni przydomowej i brak odmowy eksploatacji, a w następstwie odmowa podłączenia działki do kanalizacji mogłaby, bowiem wpływać na ekonomiczność inwestycji skanalizowania terenu. 3.2. ELEKTROENERGETYKA ORAZ ŹRÓDŁA ENERGII ODNAWIALNEJ Dostawą energii elektrycznej na terenie Gminy Sadki zajmuje się Enea Operator. Gmina Sadki jest zasilana ze stacji WN/SN 110/15 kv Nakło poprzez linie SN 15 kv 24

Wyrzysk i Więcbork 2. Przez teren analizowanej jednostki przebiegają ponadlokalne linie WN 110 kv Nakło Wyrzysk oraz Kcynia Wyrzysk. Łączna liczba przyłączy kablowych i napowietrznych na terenie Gminy Sadki wynosi 1 554 sztuki. Linia wysokiego napięcia (110 kv) przebiega przez teren analizowanej jednostki na długości 12,951 km. Linia średniego napięcia (15 kv) napowietrzna ma długość 92,476 km, a linia kablowa 5,453 km. Najbardziej rozbudowana jest sieć niskiego napięcia 0,4 kv, której łączna długość wynosi 102,922 km. Polska jako członek UE zobowiązana jest do realizacji tzw. pakietu klimatyczno - energetycznego, który zakłada dla niej m. in. zwiększenie udziału energii ze źródeł odnawialnych do 15 % w 2020 roku (zamiast 20 % jak średnio w UE). Spowodowane jest to faktem występowania mniejszych zasobów i efektywności odnawialnych źródeł energii. Na terenie Gminy Sadki wykorzystywana jest energia wody, w oparciu o małą elektrownię wodną w miejscowości Radzicz na rzece Orla. Ponadto na terenie Gminy Sadki istnieją sprzyjające warunki do rozwoju instalacji wytwarzających energię ze źródeł odnawialnych, w tym przede wszystkim pracujących w oparciu o energię wiatrową i produkujących energię korzystając z siły wiatru. Gmina znajduje się w II strefie korzystnej pod względem energii wiatru. Na wysokości 10 m energia wiatru wynosi od 750 1 000 kwh, natomiast na wysokości 30 m od 1 000 1 500 kwh. Energia wiatru w kwh/(m 2 /rok) na wysokości 10 m na wysokości 30 m Strefa I bardzo korzystna powyżej 1000 powyżej 1500 Strefa II korzystna 750 1000 1000 1500 Strefa III dość korzystna 500 750 750 1000 Strefa IV niekorzystna 250 500 500-750 Strefa V bardzo niekorzystna mniej niż 250 mniej niż 500 Strefa VI szczytowe partie gór tereny wyłączone tereny wyłączone Ryc. 4. Strefy możliwości lokalizacji elektrowni wiatrowych Źródło: http://www.zielona-energia.cire.pl 25

W związku z powyższym należy brać pod uwagę możliwość powstania w przyszłości farm wiatrowych na terenie Gminy. Warto także rozważyć możliwość wykorzystania jako alternatywnych źródeł energii: biomasę czy energii słonecznej, np. poprzez zastosowanie kolektorów słonecznych do podgrzewania wody lub energii elektrycznej w fotoogniwach, która kumulowana w nich, może mieć zastosowanie do podgrzewania wody na potrzeby gospodarstw domowych. Należy również zwrócić uwagę na coraz częściej stosowane pompy ciepła, wykorzystujące energię cieplną pozyskiwaną z głębi ziemi. Instalacje te, pomimo stosunkowo wysokich kosztów, cieszą się coraz większym zainteresowaniem, szczególnie wśród inwestorów prywatnych osób fizycznych. 3.3. INSTALACJE EMITUJĄCE POLA ELEKTROMAGNETYCZNE Na terenie Gminy Sadki funkcjonują trzy anteny nadawcze operatorów telefonii komórkowych stacji bazowych. Są to maszty telefonii komórkowej: Polkomtel Sp. z o.o. przy ul. Wyrzyskiej w Sadkach, P4 Sp. z o.o. przy ul. Lipowej w Sadkach, Polska Telefonia Cyfrowa S.A przy ul. Wyrzyskiej w Sadkach. Istniejące obiekty zainstalowane są zazwyczaj na wysokich obiektach, tak aby wypromieniowywać pola elektromagnetyczne na duże wysokości. 3.4. GAZOWNICTWO Na obszarze Gminy Sadki nie ma zlokalizowanej sieci gazowej. Z informacji przekazanych przez Pomorską Spółkę Gazownictwa wynika, iż w najbliższych latach nie przewiduje się budowy sieci gazowej na przedmiotowym obszarze. Zaznacza się jednak, że sytuacja ta może ulec zmianie w przypadku pojawienia się strategicznego odbiorcy przy równoczesnym zaistnieniu warunków technicznych i ekonomicznych przyłączenia do sieci gazowej zgodnie z uwarunkowaniami wynikającymi z ustawy Prawo energetyczne. 3.5. CIEPŁOWNICTWO Bloki mieszkalne w Mrozowie i Samostrzelu ogrzewane są z kotłowni lokalnych, opalanych miałem węglowym oraz olejem opałowym, natomiast budownictwo jednorodzinne oraz zabudowa zagrodowa ogrzewane są głównie z indywidualnych źródeł ciepła, opalanych głównie węglem kamiennym, miałem węglowym, koksem, względnie olejem opałowym. Na terenie Gminy istnieje szereg lokalnych kotłowni ogrzewających jedynie obiekty, w których są one umiejscowione. Zlokalizowane są one głównie w obiektach usługowych i małych zakładach przemysłowych. Takie kotłownie znajdują się również w części budynków użyteczności publicznej. Pozostali odbiorcy korzystają z indywidualnych źródeł ciepła, opalanych z reguły materiałami tradycyjnymi drewno, węgiel, koks i olej opałowy. 26

3.6. KOMUNIKACJA 3.6.1. Drogi Sieć drogową na terenie Gminy Sadki tworzą ogólnodostępne drogi publiczne: drogi krajowe; zarządca Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad, drogi powiatowe, zarządca: Zarząd Dróg Powiatowych w Nakle nad Notecią, drogi gminne, zarządca: Wójt Gminy Sadki. Do zarządców dróg należą sprawy z zakresu planowania budowy, modernizacji, utrzymania i ochrony dróg. 3.6.1.1. Drogi krajowe Przez teren Gminy Sadki przebiega droga krajowa nr 10 Szczecin - Bydgoszcz - Toruń - Płońsk (Warszawa). Jest to droga przeznaczona dla wszystkich użytkowników, zapewnia spójność całej sieci dróg krajowych, stanowi połączenie ponadregionalnych ośrodków administracyjnych, gospodarczych i turystycznych oraz ma znaczenie obronne. Ze względu na standard techniczny droga zaliczona jest do klasy GP (droga główna ruchu przyspieszonego). Długość drogi na terenie Gminy Sadki wynosi 12,338 km, z czego 24,3 % długości drogi jest w stanie zadowalającym, natomiast 75,7 % w stanie niezadowalającym. 3.6.1.2. Drogi powiatowe Przez teren Gminy Sadki przebiega 11 odcinków dróg powiatowych: - Zabartowo Nakło nad Notecią; - Dziunin Mrocza; - Dębno Radzicz; - Liszkowo Sadki; - Dębionek Radzicz; - Radzicz Mrozowo; - Dębionek Sadki; - Sadki Gromadno; - Jadwiżyn Samostrzel; - Dębowo Sadki; - Dębowo Anieliny. Drogi powiatowe stanowią uzupełnienie dla drogi krajowej nr 10, tworząc zwartą sieć, z centrum komunikacyjnym Gminy w miejscowości Sadki. Z uwagi na brak dróg wojewódzkich na terenie analizowanej jednostki, drogi powiatowe mają szczególne znaczenie dla realizacji połączeń w układzie północ południe. 27

3.6.1.3. Drogi gminne Przez teren Gminy Sadki przebiega 89 odcinków dróg gminnych, których łączna długość wynosi 111,661 km. Większość dróg na terenie Gminy stanowią drogi gruntowe. Występują także drogi: betonowe, brukowe, żużlowe, tłuczniowe, oraz o nawierzchni asfaltowej. Drogi gminne stanowią uzupełnienie dla dróg wyższego rzędu. 3.6.2. Kolej W południowej części Gminy Sadki przebiega linia kolejowa relacji Piła Bydgoszcz Toruń Kutno (Warszawa). Na terenie Gminy znajdują się następujące stacje kolejowe: Anieliny, Samostrzel, Jadwiżyn. Opisywana linia kolejowa to linia o znaczeniu krajowym, zarówno dla przewozów pasażerskich, jak i towarowych pod względem technicznym, dwutorowa, zelektryfikowana. 3.7. GOSPODARKA ODPADAMI W GMINIE Od stycznia 2012 roku zaczęła obowiązywać znowelizowana ustawa o utrzymaniu porządku i czystości w gminach, która to nakłada na Gminy inne, bardziej systemowe i szersze obowiązki w zakresie gospodarki odpadami, a dokumentem strategicznym w tym względzie staje się obecnie Regulamin utrzymania czystości i porządku na terenie Gminy Sadki, który został zaktualizowany zgodnie z wojewódzkim planem gospodarki odpadami i podjęty uchwałą w grudniu 2012 r. (Uchwała Nr XXV/85/2012 Rady Gminy Sadki z dnia 22 grudnia 2012 roku w sprawie regulaminu utrzymania czystości i porządku na terenie gminy Sadki). W związku z nowelizacją ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach, Gmina Sadki jest w trakcie wdrażania nowego systemu gospodarowania odpadami komunalnymi, przez co Rada Gminy (oprócz wspomnianego już regulaminu utrzymania czystości i porządku) uchwaliła następujące uchwały: Uchwała nr XXXII/41/2013 Rady Gminy Sadki z dnia 5 czerwca 2013 r. w sprawie określenia wzoru deklaracji o wysokości opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi składanej przez właścicieli nieruchomości zamieszkałych oraz nieruchomości niezamieszkałych położonych na terenie Gminy Sadki; Uchwała nr XXIII/65/2012 Rady Gminy Sadki z dnia 25 października 2012 r. w sprawie terminu, częstotliwości i trybu uiszczania opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi; Uchwała nr XXV/84/2012 Rady Gminy Sadki z dnia 20 grudnia 2012 r. w sprawie szczegółowego sposobu i zakresu świadczenia usług w zakresie odbierania odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości i zagospodarowanie tych odpadów w zamian za uiszczoną przez właściciela nieruchomości opłatę za gospodarowanie odpadami komunalnymi; 28

Uchwała nr XXXII/40/2013 Rady Gminy Sadki z dnia 5 czerwca 2013 r. w sprawie w sprawie zmiany stawek opłat za gospodarowanie odpadami komunalnymi na terenie gminy Sadki. Uchwała nr XXII/60/2012 Rady Gminy Sadki z dnia 27 września 2012 r. w sprawie wyboru metody ustalenia opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi. Zgodnie z nowelizacją ustawy zezwolenie na prowadzenie działalności w zakresie odbierania odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości z terenu Gminy Sadki posiadają podmioty wpisane do Rejestru działalności regulowanej w zakresie odbierania odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości. Trzy z nich w roku 2012 świadczyły usługi w zakresie odbioru odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości położonych na terenie Gminy Sadki. 1. ALTVATER Piła Sp. z o.o. ul. Łączna 4a, 64-920 Piła; 2. Przedsiębiorstwo Oczyszczania Miasta EKO-NAKŁO - Mieczysław Klajda, Tomasz Brzykcy Spółka Jawna, ul. Młyńska 22, 89-100 Nakło nad Notecią; 3. Zakład Usług Komunalnych Sp. z o.o., ul. Ciepła 4, 86-100 Świecie. Wykaz ilości poszczególnych frakcji odpadów odebranych od właścicieli nieruchomości położonych na terenie Gminy Sadki przedstawia kolejna tabela. Tabela 12. Ilości odebranych odpadów komunalnych w 2012 r. odebrane z terenu Gminy Sadki z wyszczególnieniem firm odbierających odpady Odebrane zmieszane odpady Odebrane selektywne odpady komunalne komunalne Firma Masa odbierająca Kod odebranych Masa odebranych Kod odebranych odebranych odpady odpadów odpadów odpadów odpadów komunalnych komunalnych [Mg] komunalnych komunalnych [Mg] ALTVATER PIŁA 20 03 01 1 032,4 ECO - NAKŁO 20 03 01 494,18 ZAKŁAD USŁUG KOMUNALNYCH W ŚWIECIU Źródło: Urząd Gminy w Sadkach 20 02 03 14,2 15 01 02 8,4 15 01 07 20,3 15 01 01 1 15 01 02 7 15 01 07 7,8 16 01 03 0,3 20 01 23 20 01 36 0,5 20 03 01 34,89 - - 3.7.1. Instalacje do odzysku i unieszkodliwiania odpadów Na terenie Gminy znajduje się nadpoziomowe składowisko odpadów komunalnych (wybudowane w 1995 roku), izolowane folią z drenażem odwadniającym położone w miejscowości Ostrówiec. Składowiska spełniające wymagania techniczne i środowiskowe, jeśli decyzje administracyjne dopuszczają, mogą bez naruszenia przepisów prawa, przyjmować odpady 29

inne niż komunalne zmieszane, inne niż zielone oraz inne niż pozostałości z sortowania przeznaczone do składowania. Składowisko jest objęte monitoringiem. W 2012 r. w czterech seriach pomiarowych poddano badaniom próbki wody z piezometrów P1, P2, P3, P4, P5, P6 i P7. Szczegółowe informacje na temat monitoringu składowiska przedstawiono w rozdziale.4.4.1. IV. OCENA I ANALIZA STANU ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO 4.1. RZEŹBA TERENU 1 Rzeźba terenu Gminy Sadki jest przede wszystkim wynikiem zmian i przeobrażeń zachodzących podczas ostatniego zlodowacenia, które zakończyło się około 10 tysięcy lat temu. Gmina Sadki znajduje się w zasięgu fazy poznańskiej zlodowacenia bałtyckiego. Przeważającą część Gminy tworzy wysoczyzna plejstoceńska Pojezierza Krajeńskiego. Przedstawia się ona jako dość silnie urzeźbiony obszar, leżący na wysokości ok. 90-100 m n.p.m. Wysoczyzna wykształcona jest w postaci płaskiej lub falistej, częściowo pagórkowatej. Wysoczyzna Pojezierza Krajeńskiego opada wysoką krawędzią (20-40 m) w kierunku południowym ku pradolinie. Znaczną część krawędzi należy uznać jako obszar o potencjalnym zagrożeniu ruchami geodynamicznymi i erozją ze względu na występowanie w krawędzi iłu trzeciorzędowego. O erozji świadczą liczne wąwozy i wcięcia oraz materiał akumulowany u podnóża, w strefie agradacji. W pradolinie dają się wyróżnić 4 poziomy terasowe: terasy zalewowej, dolinnej, środkowej i górnej odpowiednio o wysokości 55-50 m n.p.m., 60-55, 70-60 i 77 72 m n.p.m. Dominujący obszar w pradolinie zajmuje terasa zalewowa zbudowana z torfów i gytii leżących na piaskach akumulacji rzecznej i wodnolodowcowej. 4.1.1. Zagrożenia powierzchni ziemi Zagrożeniami dla powierzchni ziemi mogą być procesy geodynamiczne czyli ruchy masowe ziemi, związane przede wszystkim z działaniem sił przyrody, takimi jak gwałtowne opady deszczu, intensywne topnienie śniegu, podnoszenie się poziomu wód gruntowych oraz wezbrania rzek. Na terenie Gminy Sadki występują obszary predysponowane do występowania ruchów masowych. Tereny te wskazane zostały na mapie osuwisk i obszarów predysponowanych do występowania ruchów masowych na terenie województwa kujawsko - pomorskiego, której fragment (dotyczący obszaru powiatu nakielskiego) zamieszczony został poniżej. Obszary zagrożone ruchami masowymi na terenie Gminy Sadki zlokalizowane są w miejscowościach: Łodzia, Anieliny, Śmielin, Dębowo, Samostrzel, Bnin, Kraczki oraz Radzicz. 1 Na podstawie Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Sadki 2009 30

Ryc. 5. Lokalizacja obszarów predysponowanych do występowania ruchów masowych na terenie powiatu nakielskiego z uwzględnieniem położenia Gminy Sadki Źródło: opracowanie własne na podkładzie geoportal.pgi.gov.pl Przekształcenia powierzchni ziemi mają również miejsce podczas zabiegów agrotechnicznych związanych z uprawą ziemi. Zmiany i przekształcenia nastąpiły także podczas budowy dróg, a także budowy sieci infrastrukturalnych i systemów melioracyjnych, a także innych obiektów, takich jak np. składowisko odpadów. Na terenie Gminy nie występuje znaczne zagrożenie degradacji powierzchni ziemi spowodowanej eksploatacją surowców mineralnych, co jest wynikiem niskiej zasobności Gminy w złoża surowców. 4.2. BUDOWA GEOLOGICZNA 2 Cały obszar analizowanej jednostki pokrywają utwory czwartorzędowe. Ich miąższość waha się od kilku do ok. 100 m. Są to głównie gliny zwałowe, przedzielone piaskami, iłami, mułkami. Na obszarze wysoczyzny zaznaczyły się utwory dwóch ostatnich zlodowaceń: środkowopolskiego i bałtyckiego. Okres międzylodowcowy pozostawił po sobie serię utworów rzecznych, fluwioglacjalnych i zastoiskowych. Są to piaski, żwiry, iły, muły i stare torfy interglacjału eemskiego. Miąższość glin waha się w granicach kilkudziesięciu metrów. 2 Na podstawie Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Sadki (2009) 31

Miąższość warstw piaszczystych 10-25 m, miejscami 5-7 i 40 m. Miąższość całego kompleksu utworów plejstoceńskich wynosi 40-80 m, miejscami przekracza 100 m. Najmłodsze utwory czwartorzędowe, holoceńskie zalegają w dolinach rzecznych i w pradolinie Noteci - Warty oraz w zagłębieniach bezodpływowych. Są to mady i piaski rzeczne oraz torfy i gytie. Mady wykształcone są w postaci piasków gliniastych, glin pylastych, pyłów i iłów. Ich miąższość jest rzędu 5-10 m, torfów ok. 2-7 m. Poniżej utworów czwartorzędowych występują utwory trzeciorzędu górnego (miocenu i pliocenu) i dolnego (eocenu i oligocenu). Utwory trzeciorzędu starszego to tzw. iły toruńskie eocenu. Miąższość utworów eoceńskich wynosi 15-20 m. Oligocen reprezentowany jest przez piaski drobnoziarniste z glaukonitem. Miąższość 40-50 m, chociaż miejscami brak tych osadów. Osady miocenu wykształcone są w postaci piasków drobnych, lokalnie średnich i grubych miąższości kilkunastu metrów. Najmłodsze utwory trzeciorzędu to tzw. iły poznańskie pliocenu. Ich strop zalega na głębokości 35-75 m. Lokalnie wartość ta wynosi 0-4 m w przypadku zaburzeń glacitektonicznych Utwory jury dolnej zalegają bezpośrednio pod utworami trzeciorzędu. W okolicach Radzicza i Kraczek zagłębiają się one pod osady jury środkowej. Strop utworów jury występuje na głębokościach 160-170 m. Utwory jury dolnej nie zostały przewiercone. Należy sądzić, iż ich miąższość jest rzędu 1 000 m. Utwory jury górnej malmu wykształcone są w postaci margli mułowcowych, wapieni, mułowców marglisto-piaszczystych, margli gąbkowych. Ich miąższość nie przekracza 300 m. 32

4.2.1. Surowce mineralne Na terenie Gminy Sadki aktualnie obowiązuje Koncesja Nr 97/W/98 na wydobywanie kopaliny pospolitej ze złoża kruszywa naturalnego RADZICZ I udzielona decyzją Wojewody Bydgoskiego z dnia 30.11.1998 r. Wykaz złóż zlokalizowanych na terenie Gminy Sadki, oparty o dane zawarte w serwisie MIDAS prowadzonym przez Państwowy Instytut Geologiczny, przedstawiono w kolejnej tabeli. Tabela 13. Wykaz złóż kopalin na terenie Gminy Sadki Lp. Nazwa złoża Rodzaj kopaliny 1 Nakło (położenie częściowo w Dębowie) Źródło: www.pgi.gov.pl Węgiel brunatny 2 Radzicz Piasek 3 Radzicz I Piasek Stan zagospodarowania złoże rozpoznane wstępnie złoże rozpoznane szczegółowo złoże zagospodarowane Rodzaj eksploatacji Powierzchnia [ha] Rekultywacja odkrywkowy 1 357,70 - b.d. 1,96 - odkrywkowy 3,91 - Średnie parametry złoża [m] grubość nakładu 115,10 miąższość złoża 18,50 głębokość spągu 147,80 grubość Stratygrafia trzeciorzęd miocen nakładu 0,30 strop miąższość złoża 6,10 głębokość spągu b.d. czwartorzęd spąg czwartorzęd grubość nakładu 0,90 strop miąższość czwartorzęd złoża - 4,90 spąg głębokość czwartorzęd spągu 6,10 33

4.3. GLEBY 4.3.1. Typy gleb Obecne zróżnicowanie gleb Gminy Sadki jest wynikiem szeregu oddziaływań budowy geologicznej, urzeźbienia terenu, warunków wodnych i szaty roślinnej. Analizowany obszar pod względem rodzaju i typów gleb jest umiarkowanie zróżnicowany. Przeważają gleby piaskowe i pseudobielicowe. Ze względu na skład mechaniczny i dużą przepuszczalność są zaliczane do najsłabszych, tj. IVb, V i VI klasy bonitacyjnej. Na obszarze wysoczyzny morenowej Pojezierza Krajeńskiego przewagę mają wytworzone z glin i piasków zwałowych gleby pseudobielicowe i brunatne. Gleby pseudobielicowe zajmują niewielki procent powierzchni. Występują one głównie na terenach równinnych, wzdłuż dolin cieków, na zalegających wzdłuż nich piaskach utworach fluwioglacjalnych. Największy udział mają gleby brunatne właściwe i wyługowane (ok. 80 %). Obszary obniżeń terenowych i zabagnionych dolinek zajmują czarne ziemie (właściwe i zdegradowane). Gleby te zajmują ogółem 4,2 % powierzchni. W bardzo małej ilości spotyka się na tym obszarze mady 0,1 %. W Dolinie Noteci zalegają gleby hydrogeniczne wchodzące w skład takich typów, jak gleby torfowe i murszowo torfowe, gleby mułowo torfowe, gleby murszowo mineralne i murszaste. Zajmują one około 13,0 % powierzchni użytków rolnych i stanowią głównie użytki zielone. Tabela 14. Klasy bonitacyjne na terenie Gminy Sadki Klasa bonitacji II IIIa IIIb IVa IVb V VI VIZ Razem Grunty orne 87,7 16,3 2546 2525 1149 7726 122,3 7,9 14 180,2 Sady 0,7 46,7 43,3 32,1 9,7 7,5 1,7-141,8 Łąki - 509,7 867,8 500,9 127,2 2 005,7 Pastwiska - 56,5 175,2 96,1 14,1 1,4 343, 3 Źródło: dane Urzędu Gminy 34

0,9 0,1 0,0 0,6 0,1 18,0 I II IIIa 54,5 17,8 IIIb 8,1 IVa IVb V VI Wykres 3. Udział procentowy poszczególnych klas bonitacyjnych w ogólnej powierzchni gruntów ornych na terenie Gminy Sadki Źródło: opracowania własne na podstawie danych z Urzędu Gminy 6,8 5,3 1,2 0 0,0 0,5 I 32,9 II IIIa IIIb 22,6 IVa IVb 30,5 Wykres 4. Udział procentowy poszczególnych klas bonitacyjnych w ogólnej powierzchni sadów na terenie Gminy Sadki Źródło: opracowania własne na podstawie danych z Urzędu Gminy V VI 0 0,1 6,0 24,1 25,4 III IV V 44,4 VI VIZ Wykres 5. Udział procentowy poszczególnych klas bonitacyjnych w ogólnej powierzchni łąk i pastwisk na terenie Gminy Sadki Źródło: opracowania własne na podstawie danych z Urzędu Gminy 35

4.3.2. Fizyczna i chemiczna degradacja gleb Gleby narażone są na degradację w związku z rozwojem rolnictwa i sieci osadniczej. Ulegają one zarówno degradacji chemicznej, jak i fizycznej. Stan i jakość gleb są uzależnione od kompleksowego oddziaływania czynników naturalnych i antropogenicznych. Do obszarów problemowych związanych z ochroną gleb na terenie Gminy Sadki można zaliczyć: obszary narażone na oddziaływanie odcinków dróg o dużym natężeniu ruchu, obszary użytkowane rolniczo, obszar składowiska odpadów oraz tereny, na których prowadzi się eksploatację kopalin, obszary zajmowane pod zabudowę. Naturalna odporność gleb na chemiczne czynniki niszczące związana jest ściśle z typem gleb. Najmniejszą odporność na tego typu zagrożenia wykazują gleby luźne i słabo gliniaste, ubogie w składniki pokarmowe, a więc głównie gleby bielicowe. Gleby brunatne, zasobne w składniki pokarmowe i wodę, są odporne na zagrożenia chemiczne. Działania antropogeniczne powodują przechodzenie związków biogennych i innych zanieczyszczeń bezpośrednio do gleby, wód podziemnych i powierzchniowych. Do zwiększenia degradacji przyczyniają się także rzeźba terenu oraz warunki atmosferyczne. Jednym z głównych czynników zmian w strukturze chemicznej gleb jest rolnicze użytkowanie, które może powodować nadmierne przechodzenie składników pokarmowych, takich jak fosfor, potas i magnez do gleby, a tym samym dalej do wód powierzchniowych i podziemnych powodując eutrofizację. Niewłaściwe używanie nawozów naturalnych i mineralnych może spowodować poważne straty w środowisku. W przypadku rolnictwa erozja i degradacja gleb najczęściej powiązana jest z niewłaściwym nawożeniem mineralnym i organicznym, nieprawidłową uprawą, likwidacją zakrzaczeń i zadrzewień śródpolnych. Teren Gminy zagrożony jest erozją gruntów i są to przede wszystkim zagrożenia wynikające z erozji wietrznej. Dla gleb Gminy Sadki problemem są również zanieczyszczenia pyłowe, których źródłem jest głównie rozwijający się transport drogowy. Z komunikacją samochodową związane są takie zanieczyszczenia jak: substancje ropopochodne, metale ciężkie, związki azotu, węglowodory i inne, takie jak sól stosowana w czasie zimy, detergenty, itp. Zanieczyszczenia te występują w pasach przyległych do dróg powodując lokalne zanieczyszczenia gruntu, a w przypadku gruntów podatnych na infiltrację, również środowiska wodnego. Zanieczyszczenia mogą spływać z powierzchni dróg do rowów i dalej do rzek. Z terenów utwardzonych często odprowadzane są do ziemi wody opadowe i roztopowe. Mogą być wprowadzane do odbiorników wówczas kiedy spełniają następujące parametry: zawiesina ogólna 100 mg/l, substancje ropopochodne 15 mg/l. Urządzeniami do oczyszczania wód opadowych i roztopowych powinny być jednak separatory i inne filtry oraz osadniki. Najważniejszymi zabiegami, które mogą ograniczyć degradację fizyczną gleb są przede wszystkim: ograniczenie przeznaczania gleb na cele nierolnicze i nieleśne, 36

zapobieganie procesom degradacji i dewastacji gruntów rolnych i leśnych oraz szkodom w produkcji rolniczej lub leśnej oraz w drzewostanach powstającym wskutek działalności nierolniczej lub nieleśnej, zachowanie torfowisk i oczek wodnych jako naturalnych zbiorników wodnych, odpowiednia melioracja (zarówno odwodnienia, jak i nawodnienia), przywracanie i poprawianie wartości użytkowej gruntom. Do najważniejszych elementów, które należy analizować, aby zapewnić właściwą chemiczną jakość gleb zaliczyć trzeba: właściwe jakościowo i ilościowo zużycie środków ochrony roślin, właściwe jakościowo i ilościowo zużycie nawozów mineralnych, właściwe lokalizowanie pól uprawnych w stosunku do wód powierzchniowych, właściwą gospodarkę wodno - ściekową oraz system usuwania zwierzęcych odchodów. 4.4. WODY PODZIEMNE Na obszarze Gminy Sadki można wydzielić dwie zasadnicze strefy o odmiennym reżimie występowania wód gruntowych: Strefa Pradoliny Noteci; Strefa Pojezierza Krajeńskiego. W pradolinie wody gruntowe występują głównie w utworach łatwoprzepuszczalnych: piaskach, żwirach, torfach. Woda tworzy zwierciadło swobodne, ulegające wahaniom zależnym od pór roku i opadów atmosferycznych. W strefie Pojezierza Krajeńskiego wyróżnić można podstrefy wysoczyzny moreny dennej płaskiej i falistej oraz dolin rzecznych i zagłębień bezodpływowych. Wysoczyzna moreny dennej zbudowana jest z gruntów o bardzo różnej przepuszczalności, w przewadze trudno i nieprzepuszczalnych. Są to gliny zwałowe (lokalnie iły), w których spotyka się soczewki i przewarstwienia piasków. Zasadniczy poziom wód gruntowych występuje na ogół pod glinami w piaskach fluwioglacjalnych i kształtuje się na głębokość 5-12 m. Częste jest jednak zaleganie płytszych (ok. 1,5 m) wód - zwłaszcza w obrębie obniżeń. Doliny rzeczne zbudowane są z gruntów o dużej przepuszczalności. Wody gruntowe występują w nich na ogół płycej niż 1 m, podobnie jak w zagłębieniach bezodpływowych. Podstawowe zaopatrzenie w wodę zaspakajane jest na terenie gminy studniami eksploatującymi poziom czwartorzędowy. Zbiornik wysoczyzny polodowcowej składa się z 2-3 horyzontów wodnych. Miąższość utworów wodonośnych dochodzi do 25, lokalnie 40 m. Wydajność z pojedynczych ujęć jest zmienna od kilku do kilkudziesięciu m 3 /h. Zwierciadło wody jest przeważnie pod ciśnieniem. Zbiornik pradoliny Noteci - Warty (tzw. Rowu Noteckiego) charakteryzuje się miąższością utworów wodonośnych rzędu 20-30 m, lokalnie 10 i 95 m. Są to utwory piaszczysto - żwirowe wodnolodowcowe przykryte madami, piaskami rzecznymi i torfami holocenu. Podścielają je gliny, iły lub mułki. Zwierciadło wody jest na ogół swobodne i występuje na głębokości 0,2-2 m (lokalnie 7 m). Wydajność pierwszego otworu przekracza 20 m 3 /h. Czwartorzędowy poziom wodonośny występuje najczęściej na głębokości od kilkunastu do ponad 50 metrów poniżej powierzchni terenu. W dolinach rzecznych czwartorzędowy poziom wodonośny tworzy jedną warstwę wodonośną o dużej miąższości, 37

natomiast na obszarze wysoczyzny morenowej wody czwartorzędowe występują w formie 2 3 śródglinowych warstw wodonośnych, pozostających ze sobą w więzi hydraulicznej. Wody zalegające w rzecznych osadach piaszczystych charakteryzują się swobodnym zwierciadłem, natomiast wody występujące w piaszczystych przewarstwieniach śródglinowych mają charakter naporowy. Średnie wydajności eksploatacyjne z pojedynczych otworów studziennych, ujmujących do eksploatacji wody poziomu czwartorzędowego osiągają wartość od kilkunastu do kilkudziesięciu m 3 /h. Południowa część Gminy Sadki położona jest w zasięgu Głównego Zbiornika Wód Podziemnych nr 138 Pradolina Toruń Eberswalde. Zbiornik ten obejmuje swym zasięgiem północne obszary Gmin: Szubin i Kcynia oraz południowe tereny Gmin: Nakło nad Notecią i Sadki. Zasięg GZWP nr 138 w odniesieniu do analizowanej jednostki przedstawia kolejna rycina. Ryc. 6. Położenie Gminy Sadki na tle GZWP Źródło: epsh.pgi.gov.pl 4.4.1. Jakość wód podziemnych Wody podziemne, jako główne źródło zaopatrzenia w wodę pitną dla ludności, muszą być pod szczególną ochroną. Ze względu na stosunkowo powolne zmiany w ich jakości, i co za tym idzie, rozciągnięcie w czasie odpowiedzi na zagrożenia antropopresyjne, monitoring jakości musi być prowadzony na wszystkich wyznaczonych jednolitych częściach wód podziemnych. Monitoring wód podziemnych jest systemem kontrolnym oceny dynamiki antropogenicznych przemian wód podziemnych. Polega na prowadzeniu w wybranych, charakterystycznych punktach powtarzalnych badań jakości oraz interpretacji wyników w aspekcie ochrony środowiska wodnego. Jego celem jest wspomaganie działań 38

zmierzających do likwidacji lub ograniczenia ujemnego wpływu czynników antropogenicznych na wody podziemne. Oceny jakości wód podziemnych w punktach pomiarowych dokonuje się w oparciu o Rozporządzenie Min. Środowiska z dn. 23.07.2008 r., w sprawie kryteriów i sposobu oceny stanu wód podziemnych (Dz. U. Nr 143, poz. 896). Monitoring wód podziemnych uwzględnia także obszary zagrożone zanieczyszczeniami związanymi z eksploatacją składowisk odpadów. Zakres badań wód podziemnych realizowany jest wg Rozporządzenia Min. Środowiska z dn. 09.12.2002 r. w sprawie zakresu, czasu, sposobu oraz warunków prowadzenia monitoringu składowisk odpadów (Dz. U. Nr 220, poz. 1858 oraz rozporządzenie zmieniające Dz. U. Nr 238, poz. 1588). Rozporządzenia te straciły moc z dniem wejścia w życie wydanego rozporządzenia, zgodnie z art. 250 ust. 1 ustawy z dnia 14 grudnia 2012 r. o odpadach (Dz. U. 2013 poz. 21). W chwili obecnej obowiązującym rozporządzeniem jest rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 30 kwietnia 2013 r. w sprawie składowisk odpadów (Dz. U. 2013 poz. 523). Gmina Sadki położona jest na obszarze jednolitych części wód podziemnych (JCWPd nr 35 i 43). JCWPd nr 35 ma powierzchnię 2 217,7 km 2. Wody słodkie występują tu na głębokości około 160 m. JCWPd 43 o powierzchni 33 659,3 km 2, charakteryzuje się występowaniem wód słodkich na głębokości około 200 m. Ryc. 7. Położenie Gminy Sadki na tle JCWPd 35 i 43 Źródło: www.psh.gov.pl 39

Sieć lokalna monitoring składowiska odpadów Sieć monitoringowa na składowisku odpadów w Ostrówcu obejmuje system monitorowania wód podziemnych oparty o 7 piezometrów monitorujących jakość wód podziemnych. W celu kontroli oddziaływania obiektu na środowisko, badaniom w 2012 r. zostały poddane następujące elementy: - poziom wód podziemnych; - skład wód podziemnych; - skład wód powierzchniowych; - skład wód odciekowych; - skład i emisja gazu składowiskowego; - wielkość opadu atmosferycznego; - skład i struktura odpadów na składowisku; - osiadanie powierzchni składowiska i ocena stateczności zboczy. Analiza wyników badań próbek wód podziemnych z rejonu monitorowanego składowiska wskazuje na podwyższone koncentracje ogólnego węgla organicznego w piezometrze: P4 (wszystkie serie) plasujące się w V klasie jakości wód. Na poziomie klasy IV kształtowały się stężenia tego parametru w piezometrach: P2 oraz P3 (wszystkie serie pomiarowe). Zaobserwowano również nieco wyższe, typowe dla klasy II, koncentracje ogólnego węgla organicznego w piezometrze P2 oraz w pierwszej serii pomiarowej w piezometrze P4. Wartości charakterystyczne dla II klasy jakości wód posiadał także parametr miedź w piezometrze P1 (II seria pomiarowa), P3 (I seria pomiarowa) oraz P4 (III i IV seria pomiarowa). Reszta analizowanych parametrów posiada wartości odpowiadające I klasie jakości wód podziemnych. Na podstawie analizy porównawczej wyników badań z 2012 r. oraz wyników badań z lat ubiegłych stwierdzono, iż największa zmienność charakteryzuje koncentracje ogólnego węgla organicznego. W roku 2012 zaobserwowano wzrost ogólnego węgla organicznego w piezometrze P4, dodatkowo w maju w piezometrze P1 nastąpił wzrost parametru miedzi. Pozostałe analizowane parametry posiadają wartości na zbliżonym poziomie co do rzędu wielkości. Jakość wód podziemnych z piezometrów określono na podstawie wytycznych zawartych w Rozporządzeniu Min. Środowiska z dn. 23.07.2008 r. w sprawie kryteriów i sposobu oceny stanu wód podziemnych (Dz. U. 2008, Nr 143, poz. 896). W powyższym rozporządzeniu wyróżnia się pięć klas jakości wód: I (wody bardzo dobrej jakości), II (wody dobrej jakości), III (wody zadowalającej jakości), IV (wody niezadowalającej jakości) oraz V (wody złej jakości). Według Rozporządzenia klasy jakości wód podziemnych I, II i III oznaczają dobry stan chemiczny, natomiast IV oraz V oznaczają słaby stan chemiczny. Powyższe rozporządzenie zostało opracowane na potrzeby ustawy Prawo wodne, podczas gdy monitoring składowisk jest prowadzony na podstawie Rozporządzenia z dn. 09.12.2002 r. (Dz. U. 2002, Nr 220, poz. 1858), będącego aktem wykonawczym do ustawy o odpadach. Rozporządzenia te straciły moc z dniem wejścia w życie wydanego rozporządzenia, zgodnie z art. 250 ust. 1 ustawy z dnia 14 grudnia 2012 r. o odpadach (Dz. U. z 2013 r. poz. 21). W chwili obecnej obowiązującym rozporządzeniem jest rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 30 kwietnia 2013 r. w sprawie składowisk odpadów (Dz. U. 2013 poz. 523). 40

4.4.1.1. Jakość wód ujmowanych i przeznaczonych do zaopatrzenia mieszkańców do celów bytowych Eksploatatorzy ujęć wód podziemnych zobowiązani są do wykonywania regularnych badań jakości wody na podstawie przepisów ustawy z dnia 07.06.2001 r. o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków (Dz. U. 2006, Nr 123, poz. 858 ze zm.) oraz postanowień pozwoleń wodnoprawnych. Na terenie Gminy Sadki za jakość wody i technologię oczyszczania wód odpowiada eksploatator wodociągów, czyli Komunalne Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji w Szubinie, który jest zobowiązany do prowadzenia regularnej, wewnętrznej kontroli jakości wód. Zgodnie ze wspomnianą ustawą nadzór nad jakością wody przeznaczonej do spożycia sprawuje również PPIS w Nakle nad Notecią, który prowadzi monitoring jakości wód przeznaczonych na cele bytowe mieszkańców. Jakość wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi powinna i spełnia wymagania Rozporządzenia Min. Zdrowia z dnia 29.03.2007 r. w sprawie jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi (Dz. U. 2007, Nr 61 poz. 417 ze zm.). Oceny przydatności wody określa się dla parametrów fizykochemicznych oraz wskaźników mikrobiologicznych. Wymagania, jakim powinna odpowiadać woda określono w załącznikach do ww. rozporządzenia. Zakres badanych wskaźników jest uzależniony od formy monitoringu (monitoring kontrolny obejmuje badania: barwy, mętności, ph, przewodności właściwej, zapachu, smaku, amoniaku, azotanów, chloru wolnego, manganu, żelaza, chlorków, siarczanów, twardości ogólnej, a monitoring przeglądowy: arsen, ETHM - trihalometany, chrom, kadm, ołów, cynk, rtęć, nikiel, miedz, srebro, magnez, wapń, ponadto badane są wskaźniki bakteriologiczne: bakterie grupy Coli 37 O C/24 h, E. Coli lub grupy Coli typ kałowy - bakteria gr. Coli termotolerancyjne, ogólna liczba bakterii w 37 O C, ogólna liczba bakterii w 22 O C po 72 h, enterokoki - paciorkowce kałowe). Jakość wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi określana jest dla: wody surowej (woda ujmowana z ujęcia i wprowadzana do stacji uzdatniania wody - SUW), wody uzdatnionej podawanej do sieci ze SUW, wody w punktach czerpania przez konsumentów (woda na sieci wodociągowej, woda pobierana z hydrantów, budynków użyteczności publicznej, sklepów, itp.). W 2012 r. na terenie Gminy Sadki nadzorem objęto 5 urządzeń wodociągowych, wymienionych w kolejnej tabeli. Tabela 15. Ocena jakości wody produkowanej przez poszczególne wodociągi funkcjonujące w Gminie Sadki na koniec 2012 r. Lp. Nazwa obiektu Liczba Jakość Produkcja wody (m 3 zaopatrywanej dostarczanej /dobę) ludności wody 1 Wodociąg Sadki 414 2 692 Dobra 2 Wodociąg Śmielin 192 2 331 Dobra 3 Wodociąg Machowo 55 713 Dobra 4 Wodociąg Dębionek 58 907 Dobra 5 Wodociąg Samostrzel 93 1 008 Dobra Źródło: Urząd Gminy w Sadkach 41

Na koniec roku 2012 w Gminie Sadki przeprowadzono ocenę jakości wody produkowanej przez poszczególne wodociągi. Woda do celów spożycia przez ludzi badana była przez Państwowego Powiatowego Inspektora Sanitarnego w Nakle nad Notecią. Jakość dostarczanej przez Komunalne Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji w Szubinie wody, określono jako dobrą wszystkich ocenianych punktach. Jakość wody odpowiadała wymaganiom sanitarnym przewidzianym dla wody do spożycia przez ludzi. W trakcie sprawowania na przestrzeni roku 2012 nadzoru sanitarnego stwierdzono występowanie zawyżonych parametrów fizyko chemicznych w próbach pobranych w Sadkach oraz Dębionku. W obu przypadkach wykazano przekroczone normy mętności. Jednak biorąc pod uwagę stan techniczny urządzeń wodnych oraz jakość wody dostarczanej w ramach zbiorowego zaopatrzenia ludności w wodę żaden z nadzorowanych wodociągów na terenie Gminy Sadki nie uzyskał na koniec 2012 r. oceny negatywnej. 4.4.2. Źródła przeobrażeń wód podziemnych Wody podziemne, podobnie jak wody powierzchniowe, stale podlegają antropopresji. Mogą być narażone na różnego rodzaju czynniki degradujące wpływające na ich jakość i zasobność. Wśród potencjalnych i rzeczywistych źródeł zanieczyszczeń wód podziemnych występujących na terenie Gminy można wyliczyć: komunalne: dzikie wysypiska, składowisko odpadów, ścieki, zrzut ścieków, ujęcia wód podziemnych, transportowe: stacja paliw, szlaki komunikacyjne, obszary magazynowo składowe, rolnicze: nawozy, pestycydy i środki ochrony roślin, gnojownie przy gospodarstwach rolnych, składowanie obornika bez płyt obornikowych, atmosferyczne: związane z emisją zanieczyszczeń do atmosfery i ich opadem, naturalne. 4.4.2.1. Miejsca poboru wód podziemnych jako źródła przeobrażeń W celu ograniczenia wpływu na zasób i jakość wód podziemnych ujmowanych na cele komunalne i zaopatrzenia ludności w wodę pitną, wprowadza się strefy ochrony wokół ujęć wód podziemnych. Strefy ochronne wokół poszczególnych ujęć wody podziemnej ustanawia dyrektor regionalnego zarządu gospodarki wodnej lub w przypadku wyznaczenia tylko terenu ochrony bezpośredniej organ wydający pozwolenie wodnoprawne (Starosta), wskazując zakazy, nakazy, ograniczenia oraz obszary, na których obowiązują. Konieczność ustanowienia terenów ochronnych wynika z analizy warunków hydrogeologicznych rejonów ujęcia. Zadaniem tych terenów jest pełne zabezpieczenie terenu ujęcia oraz obszaru oddziaływania na ujęcie przed przypadkowym lub umyślnym zanieczyszczeniem, co może doprowadzić do pogorszenia jakości zasobów wodnych. Ujęcia wód podziemnych na terenie Gminy posiadają wyznaczony tylko teren ochrony bezpośredniej. Na terenie ochrony bezpośredniej zabronione jest użytkowanie gruntów do celów niezwiązanych z eksploatacją ujęcia wody. Na terenie ochrony bezpośredniej ujęć wód należy: 42

odprowadzać wody opadowe w sposób uniemożliwiający przedostawanie się ich do urządzeń służących do poboru wody, zagospodarować teren zielenią, odprowadzać poza granicę terenu ochrony bezpośredniej ścieki z urządzeń sanitarnych, przeznaczonych do użytku osób zatrudnionych przy obsłudze urządzeń służących do poboru wody, ograniczyć do niezbędnych potrzeb przebywanie osób niezatrudnionych przy obsłudze urządzeń służących do poboru wody. Teren ochrony bezpośredniej należy ogrodzić, a jego granice przebiegające przez wody powierzchniowe oznaczyć za pomocą rozmieszczonych w widocznych miejscach stałych znaków, a na ogrodzeniu oraz znakach należy umieścić tablice zawierające informacje o ujęciu wody i zakazie wstępu osób nieupoważnionych. 4.5. WODY POWIERZCHNIOWE 4.5.1. Cieki i zbiorniki wodne Pod względem hydrograficznym Gmina położona jest w zlewni Noteci. W jej granicach administracyjnych zlokalizowany jest fragment Noteci oraz jej dopływy: Rokitka (19,6 km na terenie Gminy według KPZMiUW w Nakle nad Notecią), Orla (20,5 km na terenie Gminy według KPZMiUW w Nakle nad Notecią) i Łobżonka. Gmina Sadki należy do jednolitych części wód powierzchniowych nr 349, 475 i 587 oraz mniejszych jednostek zajmujących nieznaczne powierzchnie Gminy Sadki. Rokitka jest prawobocznym dopływem Noteci i uchodzi do niej na 171,5 km jej biegu. Ciek o długości 45,0 km odwadnia obszar o powierzchni 218 km 2. Jej źródła znajdują na południe od Jeziora Więcborskiego, w okolicy miejscowości Pęperzyn. Według typologii IMGW rzeka reprezentuje typ cieku 18, tj. potok nizinny żwirowy. Orla jest lewobocznym dopływem Łobżonki. Odwadnia obszar o powierzchni 325,4 km 2. Obszar źródłowy rzeki znajduje się w zabagnionym obniżeniu na południe od Radońska. Rzeka odwadnia jeziora: Więcborskie, Runowskie Duże, Rościmińskie i Witosławskie i uchodzi do Łobżonki na 9,2 km biegu. Rzeka podzielona jest na trzy części: pierwsza (do źródeł do Jeziora Więcborskiego) typ cieku 18 tj. potok nizinny żwirowy; druga (od Jeziora Więcborskiego do wypływu z Jeziora Witosławskiego), oraz trzecia (od Jeziora Witosławskiego do ujścia do rzeki Łobżonki). W drugiej i trzeciej części jednolitej rzeka zaliczana jest do 20 typu (rzeka nizinna żwirowa). Cieki charakteryzują się w ciągu roku jednym wezbraniem i jednym okresem niżówkowym. Kulminacje stanów i przepływów przypadają na marzec, a stany niżówkowe występują w sierpniu lub we wrześniu. Przy wysokich stanach Noteci duże obszary przylegające zostają zalane. Obszar Gminy jest ubogi w jeziora. Występują jedynie śródpolne i śródleśne oczka wodne. Znaczenie mają także stawy hodowlane. 43

4.5.2. Systemy melioracyjne i urządzenia wodne Na terenie Gminy Sadki, według danych przekazanych przez Kujawsko Pomorski Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych we Włocławku, powierzchnia gruntów zmeliorowanych wynosi 4 352,0 ha. Rowy melioracyjne ciągną się na długości 256,0 km. Na terenie Gminy Sadki istnieją 3 urządzenia wodne. Są to: elektrownia wodna w miejscowości Radzicz oraz dwa urządzenia na rzece Rokitka w miejscowości Samostrzel. Ich funkcją są nawodnienia, a stan konstrukcji określono jako dobry. Według danych zawartych w Programie Ochrony Środowiska dla Powiatu Nakielskiego do roku 2014 z perspektywą na lata 2015 2018 w zarządzie Gminnej Spółki Wodnej w Sadkach są 493 ha powierzchni zmeliorowanych. Powierzchnia gruntów ornych zdrenowanych wynosi 380 ha, a długość rowów otwartych melioracji szczegółowej 17,2 km. Mała Elektrownia Wodna Radzicz znajduje się na 15 kilometrze rzeki Orla w miejscowości Radzicz. Ma zdolność do piętrzenia wody do rzędnej, maksymalnie 80,00 m n.p.m. Budowla umiejscowiona jest na jazie w miejscu starego młyna, a zainstalowania moc wynosi maksymalnie 75 kw. 4.5.3. Zagrożenie powodzią Według mapy obszarów zagrożonych podtopieniami stworzonej przez Państwowy Instytut Geologiczny na terenie Gminy Sadki tereny zagrożone podtopieniami położone są w południowej części analizowanej jednostki. Oznacza to, że mogą wystąpić lokalne podtopienia w przypadku nagłego podniesienia się poziomu wody w ciekach przebiegających przez teren Gminy w wyniku wystąpienia nieprzewidzianych zjawisk meteorologicznych, takich jak: intensywne opady atmosferyczne, zlodowacenie powierzchni koryta rzeki, gwałtowne topnienie pokrywy śnieżnej. Zagrożenie to może wystąpić jako podtopienia terenów w dolinie Noteci. Ryc. 8. Obszary zagrożone podtopieniami na terenie Gminy Sadki Źródło: www.psh.gov.pl 44

4.5.4. Monitoring wód powierzchniowych i zagrożenia wód Obecnie zakres i częstotliwość wykonywanych badań wód powierzchniowych opiera się na następujących rozporządzeniach: rozporządzenie Min. Środowiska z dn. 09.11.2011 r., w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jakości jednolitych wód powierzchniowych oraz środowiskowych norm jakości dla substancji priorytetowych (Dz. U. Nr 257, poz. 1545), rozporządzenie Min. Zdrowia z dn. 08.04.2011 r. w sprawie prowadzenia nadzoru nad jakością wody w kąpielisku i miejscu wykorzystywanym do kąpieli (Dz. U. 2011 Nr 86, poz. 478). Na terenie Gminy nie zlokalizowano punktów pomiarowych w sieci monitoringu wód powierzchniowych, dlatego w celu analizy jakości wód płynących powołano się na punkty położone poza granicami jednostki, jednak na ciekach przepływających przez Gminę. Noteć była badana na stanowisku Tur (Gmina Szubin). Stan bakteriologiczny określono jako niezadowalający, a stan / potencjał ekologiczny jako zły. W 2009 r. badana była Rokitka w miejscowości Gromadno, Gmina Mrocza, a ocena stanu bakteriologicznego była niezadowalająca. W latach kolejnych badań nie prowadzono. Od wielu lat notuje się niezadowalający stan wód Noteci. Na degradację wód Noteci składa się zespół przyczyn. W dorzeczu Noteci, należącym do najmniej zasobnych w wodę w Polsce, zlokalizowane zostały duże zakłady przemysłu chemicznego, takie jak Soda Mątwy S.A. w Inowrocławiu oraz Janikosoda S.A. w Janikowie. Ścieki z tych zakładów są przyczyną zasolenia wód Noteci (ponadnormatywna koncentracja substancji rozpuszczonych, potasu i chlorków). Ich poziom na przestrzeni ostatnich lat uległ redukcji, jednak nadal są to wartości nieodpowiadające normom. Inną przyczyną zanieczyszczenia wód Noteci są liczne punktowe zrzuty ścieków komunalnych Miejska Oczyszczalnia Ścieków w Inowrocławiu, Oczyszczalnia Ścieków w Pakości, Oczyszczalnia Ścieków w Barcinie, Oczyszczalnia Ścieków Łabiszyn oraz Oczyszczalnia Ścieków w Nakle nad Notecią. W strukturze zagospodarowania dorzecza dominują obszary użytkowane rolniczo, z tego względu istotnym źródłem zanieczyszczenia wód Noteci są również zanieczyszczenia obszarowe. W przypadku wód powierzchniowych na terenie Gminy główną przyczyną zanieczyszczeń jest eutrofizacja, która jest efektem spływających zanieczyszczeń obszarowych związanych z rolniczym wykorzystaniem zlewni tych jezior oraz słabą naturalną odpornością na czynniki degradacyjne. W rolnictwie do źródeł zanieczyszczeń obszarowych wód należy zaliczyć środki chemiczne (nawozy sztuczne, środki ochrony roślin) oraz rolnicze wykorzystanie ścieków. Rozmiar zagrożeń dla środowiska wodnego spowodowany spływami powierzchniowymi z pól zależy od fizjografii zlewni oraz sposobu ich zagospodarowania. Większość powierzchni Gminy to głównie pola uprawne poddawane intensywnym zabiegom agrotechnicznym. Przy braku barier biogeochemicznych w postaci zieleni redukującej zanieczyszczenia, tereny rolne mogą stanowić zagrożenie dla środowiska wodnego. Ponadto bezpośrednio do wód powierzchniowych, lub pośrednio poprzez odprowadzanie do gruntu, odprowadzane są wody opadowe i roztopowe. Wody opadowe i roztopowe mogą być wprowadzane do odbiorników wówczas kiedy spełniają następujące parametry: zawiesina ogólna 100 mg/l, substancje ropopochodne 15 mg/l. Spływające 45

zanieczyszczenia z dróg i placów mogą stanowić znaczne zagrożenie dla jakości wód i gleb. Urządzeniami do oczyszczania wód opadowych i roztopowych są separatory i inne filtry oraz osadniki. Na terenie Gminy na obszarach nie objętych kanalizacją, ścieki gromadzone są w zbiornikach bezodpływowych i wywożone na oczyszczalnię komunalną. Stan techniczny szamb nie jest znany. Można zakładać, że część z nich może stanowić zagrożenie dla środowiska gruntowo wodnego. W 2012 roku, prowadzono również monitoring wód powierzchniowych na nieczynnym składowisku odpadów komunalnych w Ostrówcu. Próbki wód powierzchniowych pobierano w czterech seriach badawczych z punktów zlokalizowanych na rowie melioracyjnym oraz z rozlewiska powyżej składowiska. W wyniku analizy porównawczej rozpatrywanych punktów stwierdzono znacznie wyższe wartości przewodności elektrolitycznej właściwej oraz ogólnego węgla organicznego w próbkach wody pobranych z punktów zlokalizowanych na rowie melioracyjnym poniżej składowiska (próbki nr 2, 3, 4). Pozostałe badane parametry posiadały porównywalne wartości, co świadczy o relatywnie zbliżonym chemizmie wód powierzchniowych. W odniesieniu do wyników badań monitoringowych z roku 2010, w punktach poboru zlokalizowanych na rowie melioracyjnym poniżej składowiska (próbka nr 2) zaobserwowano podwyższone wartości przewodności elektrolitycznej właściwej oraz ogólnego węgla organicznego. Natomiast w próbkach pobranych z rowu melioracyjnego (próbka nr 1) oraz z rozlewiska powyżej składowiska obserwuje się obniżenie koncentracji ogólnego węgla organicznego. W przypadku pozostałych analizowanych wskaźników nie odnotowano istotnych zmian wartości w stosunku do roku poprzedniego. Analiza wyników badań laboratoryjnych próbek wód odciekowych wykazała podwyższone wartości ogólnego węgla organicznego we wszystkich czterech seriach pomiarowych, które przekroczyły dopuszczalną wartość zanieczyszczenia w ściekach przemysłowych wprowadzanych do wód lub do ziemi. Na terenie Gminy Sadki w ubiegłych latach nie funkcjonowały kąpieliska i miejsca wykorzystywane do kąpieli. 4.6. KLIMAT Według R. Gumińskiego, Gmina Sadki położona jest w tzw. Nadnoteckiej Dzielnicy rolniczo - klimatycznej charakteryzującej się optymalnym dla człowieka przebiegiem podstawowych parametrów meteorologicznych. Średnia temperatura roku wynosi ok. 8 C, lipca ok. 17,2-17,6 C, stycznia ok. -3,0 C. Dni z temperaturą minimalną poniżej 0 C jest w roku 117-119, z temperaturą powyżej 25 C ok. 28 dni. Okres wegetacyjny trwa ok. 210-216 dni w roku, bezprzymrozkowy 159. Trwa on od I dekady kwietnia do I dekady listopada. Pokrywa śnieżna zalega w roku ok. 30-35 dni. Dni mroźnych jest w roku ok. 40. Zima trwa 86-93 dni i w przybliżeniu odpowiada długości lata. W ciepłej porze roku średnie miesięczne temperatury minimalne są w pradolinie niższe niż na wysoczyźnie o 1,5-3,5, przy gruncie średnie minimalne są niższe o 1,2-7,8, a w wartościach skrajnych o 1,6-10,4. Dni pogodnych jest w roku ok. 35-40, pochmurnych ok. 150. 46

Opady atmosferyczne wynoszą ok. 475 mm, a w okresie wegetacyjnym (IV - IX) 293 mm. W Gminie Sadki notuje się najniższe opady w stosunku do całego kraju. Ilość opadów w ciągu roku jest niewystarczająca, lecz ich rozkład jest na ogół korzystny dla wegetacji roślin. Gmina ze względu na bardzo niską ilość opadów atmosferycznych położona jest w strefie deficytu wody. Największy udział ma wiatr zachodni - 19,9 % i południowy 14,3 % (stacja Wyrzysk 14 km od Sadek). Silne wiatry są rejestrowane zwłaszcza zimą i wczesną wiosną. Specyficznym mikroklimatem cechuje się obszar pradoliny, gdzie temperatury minimalne przy gruncie, jak również powietrza były o 2,3 o C niższe niż na wysoczyźnie. Wielkość opadów w pradolinie i na wysoczyźnie jest zbliżona, natomiast wilgotność powietrza jest wyższa. Równoleżnikowo położona pradolina sprzyja jej przewietrzaniu, ponieważ w gminie przeważają wiatry z sektora zachodniego. Najogólniej można stwierdzić, iż klimat na terenie Gminy nosi cechy przejściowe: od chłodnej i wilgotnej dzielnicy pomorskiej do ciepłej i suchej - środkowej. 4.6.1. Zmiany klimatyczne Gmina Sadki może znaleźć się z strefie, w której mogą wystąpić negatywne skutki wynikające ze zmian klimatu. Według strategicznego planu adaptacji dla sektorów i obszarów wrażliwych na zmiany klimatu do roku 2020 3, do najważniejszych negatywnych skutków zaliczyć należy niekorzystne zmiany warunków hydrologicznych, zwiększenie częstotliwości występowania ekstremalnych zjawisk pogodowych i katastrof (silne wiatry, incydentalne trąby powietrzne, wyładowania atmosferyczne). Zagrożeń klimatycznych nie można rozpatrywać w skali lokalnej, a raczej na poziomie stref, czy regionów. Mimo to można stwierdzić, że w najbliższych latach na obszarze Gminy Sadki, jak i całego kraju można spodziewać się wzrostu okresów upalnych, spadek liczby dni z okresami mroźnymi. W konsekwencji w centralnej Polsce, a tym samym na terenie Gminy można spodziewać się wzrostu częstotliwości opadów ulewnych. Na terenie Gminy Sadki w przeciągu ostatnich 12 lat nie odnotowano występowania trąb powietrznych, jednak jak wynika z kolejnej ryciny Gmina Sadki znajduje się w pasie od Poznania przez Gniezno, Jordanowo, Ciechocinek, Grudziądz, Tuchola, Samociążek, który jest narażony na wystąpienie maksymalnych prędkości wiatru, czyli pojawienie się trąb powietrznych. 3 Strategiczny plan adaptacji dla sektorów i obszarów wrażliwych na zmiany klimatu do roku 2020 z perspektywą do roku 2030, http://www.mos.gov.pl/g2/big/2013_03/e436258f57966ff3703b84123f642e81.pdf 47

Ryc. 9. Występowanie trąb powietrznych w Polsce w okresie 1998 2010 Źródło: Strategiczny plan adaptacji dla sektorów i obszarów wrażliwych na zmiany klimatu do roku 2020 z perspektywą do roku 2030 W przypadku obszaru Gminy, w skali lokalnej można jedynie mówić o zmianach topoklimatu. Obszary zabudowane ze względu na zagęszczenie zabudowy zagrożone są powstawaniem tzw. stagnacji powietrza nad obszarami zwartej zabudowy, wzrostowi koncentracji zanieczyszczeń powietrza, w tym pyłu zawieszonego. W związku z tym Gmina powinna podejmować działania zmierzające do ograniczenia emisji gazów cieplarnianych, zwłaszcza poprzez rozwijanie odnawialnych źródeł energii (rozdział 3.2). Największym zagrożeniem meteorologicznym jest możliwość występowania gwałtownych zjawisk atmosferycznych takich jak burze, wichury, duże opady śniegu i nawalne deszcze. Mogą one wystąpić na obszarze całej Gminy. Skutki to lokalne utrudnienia w przejezdności dróg, uszkodzenia napowietrznych linii energetycznych i telefonicznych, zalanie upraw i podtopienia budynków gospodarskich, uszkodzenia budynków, ofiary śmiertelne ludności. Ryzyko wystąpienia gwałtownych zjawisk atmosferycznych określa się jako prawdopodobne. 48

4.6.2. Powietrze atmosferyczne 4.6.2.1. Stan czystości powietrza atmosferycznego Według rocznej oceny jakości powietrza w województwie kujawsko - pomorskim za rok 2012, w strefie kujawsko - pomorskiej, do której zaliczana jest Gmina Sadki nie stwierdzono przekroczeń NO 2, SO 2, PM 2,5, CO, Pb, kadmu, niklu i benzenu. Tym samym jest to strefa A, czyli strefa gdzie stężenia zanieczyszczenia nie przekraczają odpowiednich poziomów dopuszczalnych. Ze względu na poziom pyłu PM10, benzo(a)pirenu oraz ozonu strefę kujawsko pomorską zaliczono do strefy C, czyli stężenia zanieczyszczeń na terenie strefy przekraczają poziomy dopuszczalne powiększone o margines tolerancji. Klasyfikacja stref ze względu na ochronę roślin okazała się bardzo korzystna dla strefy kujawsko - pomorskiej ze względu na SO 2 i NO x, ponieważ uzyskała klasę A. Natomiast w przypadku ozonu strefa ta otrzymała klasę C na podstawie wyników pomiarów ze stacji spoza województwa kujawsko - pomorskiego - Krzyżówka w województwie wielkopolskim. 4.6.2.2. Źródła zanieczyszczeń powietrza atmosferycznego Na terenie Gminy Sadki najistotniejsze zanieczyszczenia pochodzą z emisji energetycznych z gospodarstw domowych korzystających z tradycyjnych źródeł energii, z zakładów produkcyjnych i obiektów komunalnych. Uciążliwość jednakże charakteryzuje się wahaniami sezonowymi. W sezonach grzewczych wzrost zanieczyszczeń związany jest ze spalaniem węgla w paleniskach domowych, ponieważ większość mieszkań w Gminie ogrzewana jest nadal paliwami stałymi, głównie węglem kamiennym i drewnem. Wpływ na stan czystości powietrza atmosferycznego w Gminie ma również emisja ze źródeł mobilnych. Dotyczy to bezpośredniego otoczenia dróg, zwłaszcza na terenie zwartej zabudowy miejscowości. Uciążliwe mogą być także emisje odorów z gospodarstw rolnych czy składowiska odpadów, a także z podmiotów, które posiadają pozwolenia wodnoprawne na zrzut oczyszczonych ścieków do odbiornika. W ujęciu lokalnym, ważne jest również oddziaływanie na środowisko przyrodnicze nieczynnego składowiska odpadów komunalnych w Ostrówcu. W ramach monitoringu składowiska w roku 2012 prowadzona była analiza procentowego udziału poszczególnych gazów oraz ich emisja. W skład sieci monitoringowej wchodzą 2 studzienki odgazowujące S - 1 i S - 2. W ramach monitoringu składowiska odpadów komunalnych w Ostrówcu wykonano pomiary procentowej zawartości poszczególnych składników (tlen, dwutlenek węgla, metan) gazu składowiskowego oraz jego emisji w dwóch studzienkach odgazowujących w okresie od stycznia 2012 r. do grudnia 2012 r. Skład gazu w studzience S - 1 w miesiącach od stycznia do kwietnia oraz w czerwcu i grudniu charakteryzował się większą procentową zawartością tlenu, przy niższym udziale dwutlenku węgla oraz znikomej ilości metanu. W pozostałych miesiącach dominowała zawartość dwutlenku węgla nad niższą ilością tlenu i znikomą zawartością metanu. Średnia wartość procentowego udziału poszczególnych gazów przedstawia się następująco: - studzienka S - 1: tlen 12,02 %, dwutlenek węgla 8,47 % i metan 1,65 %; - studzienka S - 2: tlen 17,12 %, dwutlenek węgla 3,89 % i metan 0,45 %. 49

Emisję poszczególnych składników gazu dla poszczególnych studzienek odgazowujących obliczono na podstawie pomiaru chwilowego przepływu wykonanego anemometrem, średnicy studni, ciśnienia, temperatury oraz wilgotności względnej gazu. W ciągu całego roku pomiarowego w studzience S - 1 i S - 2 prędkość wypływu gazu ze studzienek była zbyt niska (poniżej dolnej granicy wykrywalności, która wynosi 0,01 m/s), w związku z czym nie istniała możliwość obliczenia emisji poszczególnych badanych parametrów gazu. Do źródeł zanieczyszczeń powietrza zaliczyć należy również zakłady przemysłowe i podmioty gospodarcze. Na terenie Gminy Sadki działają zakłady wprowadzające gazy lub pyły do powietrza, których wykaz przedstawiono w kolejnej tabeli.. 50

Tabela 16. Zakłady korzystające ze środowiska emitujące substancje do powietrza z instalacji o mocy poniżej 5 MW (2012 rok) Nazwa podmiotu Zespół Szkół Ponadpodstawowych im. Wincentego Witosa w Samostrzelu Młodzieżowy Ośrodek Wychowawczy w Samostrzelu Nazwa obiektu Kotłownia Miejscowość obiektu Samostrzel Kotły o nominalnej mocy cieplnej <= 5 MW opalane olejem Rodzaj kotła oraz stosowanego paliwa Olej lekki (zawartość siarki nie większa niż 0,5%) Wielkość zużycia paliwa Kotłownia Samostrzel Kotły o nominalnej mocy cieplnej Olej lekki (zawartość siarki nie większa <= 5 MW opalane olejem niż 0,5%) 71,64 Szkoła Podstawowa Kotłownia Sadki Kocioł z rusztem stałym, z ciągiem cieplnej <= 5 MW Kotły opalane węglem sztucznym, bez urządzenia kamiennym odpylającego, o nominalnej mocy 241,51 Kotły o nominalnej mocy cieplnej Olej opałowy (zawartość siarki nie 22,22 <= 5 MW opalane olejem większa niż 1%) Rolnicza Spółdzielnia Kotłownia Sadki Kocioł z rusztem stałym, z ciągiem Produkcyjna Kotły opalane węglem naturalnym, o nominalnej mocy cieplnej 72,19 kamiennym <= 5 MW Bank Spółdzielczy w Nakle nominalna moc cieplna <= 5 MW. Kotłownia Sadki nad Notecią Kotły opalane paliwem gazowym Gaz płynny propan butan 2,81 Kotły o nominalnej mocy cieplnej Olej opałowy (zawartość siarki nie <= 5 MW opalane olejem większa niż 1%) 0,73 Kocioł z rusztem stałym, z ciągiem Urząd Gminy w Sadkach Kotły Sadki Kotły opalane węglem sztucznym, bez urządzenia 83,6 kamiennym odpylającego, o nominalnej mocy cieplnej <= 5 MW Kocioł z rusztem stałym, z ciągiem Szkoła Podstawowa Kotły opalane węglem sztucznym, bez urządzenia Kotłownia Dębowo w Dębowie kamiennym odpylającego, o nominalnej mocy 48,76 cieplnej <= 5 MW Kocioł z rusztem stałym, z ciągiem Szkoła Podstawowa Kotły opalane węglem sztucznym, bez urządzenia Kotłownia Dębionek w Dębionku kamiennym odpylającego, o nominalnej mocy 50,42 cieplnej <= 5 MW Poczta Polska S.A. Urząd Pocztowy Sadki Kotły o nominalnej mocy cieplnej Olej lekki (zawartość siarki nie większa 5,35 53,28 51

Nazwa podmiotu PKP Polskie Linie Kolejowe S.A. Iwona Pater Mirosław Pater Przedsiębiorstwo Handlowe Rarytas S.J. Jacek Karmowski Gospodarstwo Rolne Nazwa obiektu Miejscowość obiektu Rodzaj kotła oraz stosowanego paliwa Sadki <= 5 MW opalane olejem niż 0,5%) IRS Nakło Nastawnia SA Samostrzel Kotłownia Kotłownia Samostrzel Sadki Radzicz Wspólnota Mieszkaniowa Kotłownia Kraczki Komenda Wojewódzka Policji Posterunek Policji Sadki (zlikwidowany 30.06.2013 r.) - Kotłownia Sadki Gmina Sadki Kotłownie gmina Sadki Szkoła Podstawowa Kotłownia Bnin Przedszkole Gminy Sadki Dobre Ludki Remigiusz Rynkiewicz Remeco Przedsiębiorstwo Kotłownia Kotłownia Sadki Sadki Kotły opalane węglem kamiennym Kotły o nominalnej mocy cieplnej <= 5 MW opalane olejem Kotły opalane węglem kamiennym Kotły opalane węglem kamiennym Kotły opalane węglem kamiennym Kotły o nominalnej mocy cieplnej <= 5 MW opalane olejem Kotły opalane węglem kamiennym Kotły opalane węglem kamiennym Kotły opalane węglem kamiennym Kotły o nominalnej mocy cieplnej <= 5 MW opalane olejem Wielkość zużycia paliwa Kocioł z rusztem stałym, z ciągiem naturalnym, o nominalnej mocy cieplnej 12,195 <= 5 MW Olej napędowy 4,82 Olej opałowy (zawartość siarki nie 8,19 większa niż 1%) Kotły o nominalnej mocy cieplnej <= 5 412 MW opalane drewnem Kocioł z rusztem stałym, z ciągiem naturalnym, o nominalnej mocy cieplnej 103 <= 5 MW Kotły o nominalnej mocy cieplnej <= 5 125 MW opalane drewnem Kocioł z rusztem stałym, z ciągiem naturalnym, o nominalnej mocy cieplnej <= 5 MW Olej opałowy (zawartość siarki nie większa niż 1%) Kocioł z rusztem stałym, z ciągiem sztucznym, bez urządzenia odpylającego, o nominalnej mocy cieplnej <= 5 MW Kocioł z rusztem stałym, z ciągiem sztucznym, bez urządzenia odpylającego, o nominalnej mocy cieplnej <= 5 MW Kocioł z rusztem stałym, z ciągiem naturalnym, o nominalnej mocy cieplnej <= 5 MW Olej lekki (zawartość siarki nie większa niż 0,5%) 17,564 0,55 51,3 69,06 45,86 1,19 52

Nazwa podmiotu Wielobranżowe Stadnina Koni w Dobrzyniewie Sp. z o.o. Przedsiębiorstwo Hodowli Zarodowej I Nasiennictwa Dębno Sp. z o.o. Nazwa obiektu Stadnina Koni w Dobrzyniewie Sp. z o.o. Przedsiębiorstwo Hodowli Zarodowej i Nasiennictwa Dębno Sp. z o.o. Miejscowość obiektu Mrozowo Dębionek Kotły o nominalnej mocy cieplnej <= 5 MW opalane olejem Kotły o nominalnej mocy cieplnej <= 5 MW opalane olejem Kotły opalane węglem kamiennym Rodzaj kotła oraz stosowanego paliwa Źródło: Urząd Marszałkowski Województwa Kujawsko Pomorskiego na podstawie wnoszonych opłat za korzystanie ze środowiska (2012) Jednostki w których podane jest zużycie poszczególnego paliwa: węgiel kamienny [Mg] olej [Mg] gaz płynny propan-butan [Mg] koks [Mg] gaz ziemny wysokometanowy [hm3] drewno [Mg] gaz ziemny zaazotowany [hm3] Olej lekki (zawartość siarki nie większa niż 0,5%) Olej lekki (zawartość siarki nie większa niż 0,5%) Kocioł z rusztem stałym, z ciągiem sztucznym, bez urządzenia odpylającego, o nominalnej mocy cieplnej <= 5 MW Wielkość zużycia paliwa 6,75 30,156 3,9 Tabela 17. Zakłady korzystające ze środowiska emitujące substancje do powietrza z instalacji (2012 rok) Nazwa podmiotu Nazwa obiektu Miejscowość obiektu Rolnicza Spółdzielnia Produkcyjna Hodowla bydła Sadki Dębowo Sp. z o.o. Przedsiębiorstwo Rolno Przemysłowe Hodowla - Krowy Mleczne Hodowla - Pozostałe Bydło Dębowo Dębowo Rodzaj substancji Wielkość emisji CO 2, CH 4, N 2 O [Mg] pozostałe substancje [kg] Amoniak 4 149,9 Metan 34,1 Organiczne pochodne zw. siarki 207,5 Amoniak 5082,7 Metan 17,0 Pyły pozostałe 162,4 Amoniak Metan Pyły pozostałe 3653,1 11,5 259,5 53

Nazwa podmiotu Stadnina Koni w Dobrzyniewie Sp. z o.o. Nazwa obiektu Kotłownia miałowa Stadnina Koni w Dobrzyniewie Sp. z o.o. Miejscowość obiektu Dębowo Mrozowo Orlen S.A. Polski Koncern Naftowy Stacja Paliw Nr 1069 Sadki Źródło: Urząd Marszałkowski Województwa Kujawsko Pomorskiego (2012) Rodzaj substancji Wielkość emisji CO 2, CH 4, N 2 O [Mg] pozostałe substancje [kg] Benzo(a)piren 7,0 Dwutlenek siarki 4 378,4 Dwutlenek węgla 995,1 Pyły węglowo-grafitowe, sadza 191,6 Pyły ze spalania paliw 4 537,6 Tlenek węgla 22 389,3 Tlenki azotu (w przeliczeniu na NO2) 497,5 Amoniak 2 934,8 Kw. organiczne, ich związki i pochodne 88,1 Metan 32,0 Węglowodory alifatyczne i pochodne 42,3 Wodorofluorowęglowodory 3,0 54

4.6.3. Klimat akustyczny Postępująca urbanizacja i rozwój komunikacji drogowej powodują, że z każdym dniem zwiększają się uciążliwości wynikające ze stałego narastania hałasu. Mają one wpływ na stan psychiczny i zdrowie człowieka. Zagrożenie hałasem i wibracjami charakteryzuje się mnogością źródeł i powszechnością występowania. Najbardziej uciążliwymi emitorami hałasu i wibracji, mającymi zasadniczy wpływ na klimat akustyczny środowiska, są: trasy komunikacyjne (pojazdy samochodowe, motocykle, ciągniki, pociągi), zakłady produkcyjne, place budowy oraz miejsca publiczne takie jak: centra handlowe, deptaki, skwery oraz inne miejsca zbiorowego nagromadzenia ludności. Hałas jest obecnie traktowany jako jeden z czynników zanieczyszczających środowisko. Do oceny akustycznej środowiska stosuje się poziom równoważny dźwięku (L Aeq ), który jest uśrednionym poziomem dźwięku w funkcji czasu. Poziom ten mierzony jest w decybelach. Dopuszczalne poziomy hałasu w środowisku uzależnione są od źródła hałasu, pory dnia oraz przeznaczenia terenu. Na terenach zabudowy zagrodowej dopuszczalny poziom dźwięku w porze dziennej wynosi wzdłuż dróg 65 db (w porze nocnej 56 db), a od pozostałych obiektów w porze dziennej 61 db, a w porze nocnej 56 db. Klimat akustyczny na tym terenie, w największym stopniu, kształtują źródła komunikacyjne - główne trasy ruchu samochodowego. Układ drogowy w Gminie tworzą: droga krajowa, drogi powiatowe i drogi gminne. Badania natężenia ruchu przeprowadzone były na drodze krajowej, wyniki przedstawione zostały poniżej. Tabela 18. Analiza natężenia ruchu na drodze krajowej nr 10 na odcinku przebiegającym przez teren Gminy Sadki nazwa odcinka Wyrzysk Nakło nad Notecią pojazdy silnikowe ogółem 8 891 motocykle 40 samochody osobowe mikrobusy 6 029 lekkie sam. ciężarowe (dostawcze) 1 017 samochody ciężarowe bez. przyczepy 362 samochody ciężarowe z przyczepą 1 310 autobusy 114 ciągniki rolnicze 19 rowery 10 Źródło: pomiar ruchu na drogach krajowych w 2010 roku, serwis GDDKiA Dla dróg powiatowych i gminnych nie prowadzi się żadnych badań monitoringowych. Głównym powodem uciążliwej emisji hałasu, ogólnie, obok stosunkowo wysokiego natężenia ruchu pojazdów na drodze krajowej nr 10, jest wysoki udział w potoku ruchu pojazdów ciężkich, który w szczególności negatywnie oddziałuje na terenach zwartej zabudowy. Uciążliwość ze strony zakładów produkcyjnych czy usługowych może wynikać z braku zachowania standardów i dopuszczalnych norm, odpowiedzialność za negatywne oddziaływania należy przede wszystkim do użytkowników urządzeń, instalacji będących źródłami hałasu. Źródła te nie mogą powodować przekraczania standardów jakości środowiska poza terenem, do którego zarządzający ma tytuł prawny. 55

4.6.4. Promieniowanie elektromagnetyczne Do promieniowania niejonizującego możemy zaliczyć promieniowanie radiowe, mikrofalowe, podczerwone, a także światło widzialne. Znaczące oddziaływanie na środowisko pól elektromagnetycznych występuje: - w paśmie 50 Hz od urządzeń i sieci energetycznych; źródłem największych oddziaływań mogących powodować przekroczenia poziomów dopuszczalnych są napowietrzne linie elektroenergetyczne wysokiego napięcia 110 kv, 220 kv i 400 kv oraz związane z nimi stacje elektroenergetyczne, - w paśmie od 300 MHz do 40 000 MHz od urządzeń radiokomunikacyjnych, radiolokacyjnych i radionawigacyjnych. Największy udział w emisji mają stacje bazowe telefonii komórkowej ze swoimi antenami sektorowymi i antenami radiolinii (antena sektorowa służy do komunikacji z telefonem komórkowym, natomiast antena radiolinii służy do komunikacji między stacjami bazowymi). Istniejące sieci telefonii komórkowej wykorzystują następujące zakresy częstotliwości: ok. 900 MHz (sieć GSM 900), około 1 800 MHz (sieć GSM 1 800) oraz ok. 2 100 MHz (sieć UMTS). - w paśmie 50 Hz od urządzeń elektrycznych pracujących w zakładach pracy i gospodarstwach domowych. Większość urządzeń jest zasilana z sieci energetycznej. W tej kategorii występuje lawinowy wzrost liczby źródeł, a ewidencja ich nie jest możliwa. Brak jest wiarygodnych informacji na temat oddziaływania na zdrowie i środowisko przy ekspozycjach długoletnich na promieniowanie elektromagnetyczne. W trakcie ostatnich badań z roku 2010 WIOŚ wykonywał na terenie Gminy Sadki 4 pomiary promieniowania elektromagnetycznego. Na podstawie przeprowadzonych pomiarów nie stwierdzono przekroczenia dopuszczalnych poziomów natężenia pola elektromagnetycznego. W krajowych przepisach dopuszcza się występowanie pochodzących od linii elektroenergetycznych pól elektrycznych o natężeniach mniejszych od 1 kv/m m. in. na obszarach zabudowy mieszkaniowej. Z punktu widzenia ochrony środowiska człowieka istotne więc mogą być linie i stacje elektroenergetyczne o napięciach znamionowych równych co najmniej 110 kv, bądź wyższych. Zasięg promieniowania mogącego wpływać niekorzystnie na człowieka sięga do 40 m po obu stronach linii. Trzeba też wziąć pod uwagę, że napowietrzne linie elektroenergetyczne, zarówno wysokiego, jak i średniego napięcia, mogą oddziaływać niekorzystnie na ptaki, które rozbijają się o linie, a także wpływać niekorzystnie na krajobraz. Linie 110 kv są źródłami pola elektromagnetycznego mogącego powodować przekroczenie wartości dopuszczalnych na terenach zamieszkałych. Największa wartość natężenia pola elektrycznego jaka może wystąpić pod linią lub w jej pobliżu nie przekracza tutaj 3 kv/m. Największa wartość natężenia pola elektrycznego, jaka może wystąpić pod linią 220 kv lub w jej pobliżu nie przekracza 6 kv/m. Maksymalne wartości natężenia pola elektrycznego pod linią 400 kv, na wysokości 1,8 m od powierzchni ziemi, wynoszą 10 kv/m. Przez teren Gminy linie te przebiegają bezkolizyjnie, nie stwarzając zagrożenia polem elektromagnetycznym dla ludzi w środowisku. Obiektami, o istotnym z punktu widzenia ochrony środowiska, oddziaływaniu mogą być także stacje bazowe telefonii komórkowych, anteny nadawcze. Wpływ stacji bazowych telefonii komórkowej na zdrowie i samopoczucie człowieka nie jest jeszcze dokładnie rozpoznany, jednak traktuje się je jako obiekty potencjalnie niebezpieczne. W praktyce, 56

w otoczeniu anten stacji bazowych GSM, pola o wartościach wyższych od dopuszczalnych występują w odległości do 25 metrów od anten na wysokości zainstalowania tych anten. Ponieważ anteny są instalowane na dachach wysokich budynków lub na specjalnie stawianych wieżach, prawdopodobnie nie stwarzają one zagrożenia dla mieszkańców. Mogą jednak stanowić zagrożenie dla ptaków oraz wpływać niekorzystnie na krajobraz. Na terenie Gminy zlokalizowane są trzy anteny nadawcze telefonii komórkowej. Według analizy rozkładu pól elektromagnetycznych, obszar przekroczeń dopuszczalnego poziomu elektromagnetycznego promieniowania niejonizującego o gęstości mocy 0,1 W/m 2 (szkodliwego dla zdrowia ludzi), występować będzie na znacznych wysokościach: powyżej 20 m n.p.t. i maksymalnym zasięgu do 71 m od anten (łącznie dla wszystkich stacji bazowych), a więc w miejscach niedostępnych dla przebywania tam ludzi. Aby ograniczyć uciążliwości promieniowania elektromagnetycznego koniecznym jest podejmowanie niezbędnych działań polegających na analizie wpływu na środowisko nowych obiektów emitujących promieniowanie elektromagnetyczne (na etapie wydawania decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu i pozwoleń na budowę). Inwestorzy są zobowiązani do wykonywania pomiarów kontrolnych promieniowania przenikającego do środowiska w otoczeniu stacji. Pomiary kontrolne rzeczywistego rozkładu gęstości mocy promieniowania powinny być przeprowadzane bezpośrednio po pierwszym uruchomieniu instalacji i każdorazowo w razie istotnej zmiany warunków pracy urządzeń mogących mieć wpływ na zmianę poziomów elektromagnetycznego promieniowania niejonizującego wytwarzanego przez te urządzenia. Dopuszczalne poziomy pól elektromagnetycznych w środowisku reguluje rozporządzenie Min. Środowiska z dn. 30.10.2003 r. (Dz. U. Nr 192, poz. 1883). 4.6.5. Poważne awarie przemysłowe (oraz zagrożenia inne) Poważne awarie obejmują skutki dla środowiska powstałe w wyniku awarii przemysłowych i transportowych z udziałem niebezpiecznych substancji chemicznych. Zapobieganie poważnym awariom w odniesieniu do przemysłu wykorzystującego niebezpieczne substancje chemiczne ma ogromne znaczenie ekonomiczne i decyduje o jego wizerunku i akceptacji w społeczeństwie. W ustawie Prawo ochrony środowiska, określone zostały podstawowe zasady zapobiegania i przeciwdziałania poważnym awariom przemysłowym, podmioty, których dotyczą wprowadzone przepisy, oraz ich obowiązki i zadania, a także główne procedury i dokumenty. W przypadku wystąpienia awarii Gmina oraz inne organy administracji mają obowiązek zabezpieczenia środowiska przed awariami. Główne obowiązki administracyjne ciążą na władzach wojewódzkich i Straży Pożarnej, działania bezpośrednie z pewnością na prowadzących działalność, która może spowodować awarię, w ustawie określonych jako prowadzący zakład o zwiększonym lub dużym ryzyku. Na terenie Gminy nie funkcjonują jednak zakłady określone jako zakłady o zwiększonym lub dużym ryzyku. Innym typem zagrożeń na terenie Gminy są zagrożenia pochodzące z komunikacji. W efekcie dużego i stale rosnącego natężenia przewozów materiałów, stanu technicznego dróg oraz niejednokrotnie fatalnego stanu technicznego taboru ciężarowego rośnie ryzyko zagrożenia. Biorąc to pod uwagę, za potencjalne źródło awarii można zatem uznać również ciągi komunikacyjne oraz stacje paliw jako miejsca wypadków drogowych i zagrożeń produktami ropopochodnymi dla gleb i wód. Zagrożenie pożarowe i wybuchowe stanowią 57

zbiorniki paliw płynnych znajdujące się na stacjach paliw zlokalizowanych na terenie Gminy (PKN Orlen S.A.). Na obszarze Gminy Sadki funkcjonują również lokalne punkty sprzedaży butli gazowych: Bnin - 3, Dębowo 4, Mrozowo 2, Radzicz 5, Śmielin 3, Anieliny 3, Broniewo 1, Kraczki 1, Sadki 8, Łodzia 3, Dębionek 3, Jadwiżyn 2, Samostrzel 3, Liszkówko 1 punkt. Skutkami zagrożenia pożarowego ze strony awarii na tego typu obiektach to zagrożenie życia i zdrowia, straty w gospodarce. W przypadku wystąpienia pożarów i wybuchów zbiorników niezbędna będzie ewakuacja zamieszkałej w pobliżu ludności oraz nastąpią utrudnienia w ruchu kołowym. Ryzyko wystąpienia tego typu zagrożenia określa się jako prawdopodobne. 4.7. FAUNA I FLORA Administracyjnie lasy Gminy Sadki należą do Nadleśnictwa Szubin w obrębie trzech leśnictw: Borek, Glinki, Witkowo. Największe kompleksy leśne położone są we wsiach: Samostrzel, Bnin, Liszkówko, Mrozowo i Śmielin. Według regionalizacji przyrodniczo leśnej (Przyrodniczo - leśna regionalizacja Polski, Trampler i in. 1990 r.) lasy Gminy Sadki położone są w zasięgu: Krainy Wielkopolsko - Pomorskiej, Dzielnicy Pojezierza Krajeńskiego, mezoregionie Wysoczyzny Krajeńskiej (północna i środkowa część Gminy), oraz w Dzielnicy Niziny Wielkopolsko Kujawskiej, mezoregionie Doliny Środkowej Noteci (południowa część gminy). 58

Ryc. 10. Zasięg Nadleśnictwa Szubin Źródło: www.torun.lasy.gov.pl/web/szubin Lasy Gminy charakteryzują się znacznym rozdrobnieniem obszarowym oraz dużą różnorodnością siedlisk leśnych. Dominującym typem siedliskowym jest las mieszany i las liściasty ze znacznym udziałem olsów. Wśród gatunków domieszkowych najliczniej występują: świerk pospolity, dąb bezszypułkowy, klon pospolity, klon jawor, buk pospolity, lipa drobnolistna, modrzew europejski, grab pospolity, topola osika. Przewaga drzewostanów iglastych wpływa negatywnie na odporność lasów, czemu można zapobiegać poprzez sukcesywne zwiększanie udziału drzewostanów liściastych. Obrzeża cieków i śródpolnych zbiorników wodnych porośnięte są drzewami i krzewami. 4.7.1. Zieleń urządzona Przez pojęcie zieleni urządzonej należy rozumieć zieleń planowaną, której układ, fizjonomia oraz różnorodność są efektem przemyślanych działań człowieka. Formy zieleni urządzonej można traktować jako ekosystemy sztuczne, których przetrwanie często 59

uzależnione jest od ingerencji człowieka. Do form zieleni urządzonej zalicza się: parki, parki podworskie, czy też zespoły parkowo - pałacowe, cmentarze, skwery, zieleńce, kwietniki, aleje i szpalery, klomby, ogródki działkowe, zieleń obiektów sportowych, ale także zielone dachy, itp. Do najlepiej zachowanych elementów zieleni urządzonej wpisanych jednocześnie do rejestru zabytków nieruchomych na terenie Gminy Sadki zaliczyć należy: - założenie dworsko parkowe w Broniewie; - założenie dworsko parkowe w Dębowie; - założenie pałacowo parkowe w Samostrzelu. Na terenie Gminy Sadki terenami zieleni urządzonej są także cmentarze. W Gminie według danych Urzędu Gminy w Sadkach (2012) cmentarze zajmują obszar o powierzchni 5,8 ha. Warto zauważyć, że cmentarz rzymsko katolicki p.w. Św. Wojciecha w Sadkach objęty jest ochroną prawną, ze względu na uznanie go za zabytek nieruchomy. 4.7.2. Fauna 4 Różnorodność biologiczna szaty roślinnej na terenie Gminy Sadki wpływa na zróżnicowanie i bogactwo świata zwierzęcego. Zwarte powierzchnie leśne wiążą się z występowaniem wielu gatunków zwierząt łownych. W lasach żyją: jelenie, daniele, sarny, dziki, zające szaraki, króliki dzikie, lisy, borsuki, kuny domowe i leśne, gronostaje, jeże, wiewiórki, ryjówki aksamitne. Ponadto na obszarze Gminy spotyka się również jenota i norkę amerykańską. Ze zwierząt chronionych coraz częściej spotyka się bobra europejskiego. Ważne siedliska płazów oraz ostoje innych zwierząt stanowią zbiorniki wodne. Wśród płazów i gadów na terenie Gminy występują gatunki pospolite, rozpowszechnione w Polsce. Przedstawicielem płazów ogoniastych jest traszka zwyczajna rząd płazów bezogonowych reprezentuje 6 gatunków: kumak nizinny, grzebiuszka ziemna, ropucha szara, ropucha zielona, żaba wodna, żaba trawna oraz żaba moczarowa Na terenie analizowanej jednostki stwierdzono występowanie czterech gatunków gadów, do których należą: jaszczurka zwinka, jaszczurka żyworodna, padalec zwyczajny i zaskroniec zwyczajny. Dużym bogactwem i różnorodnością odznacza się także świat bezkręgowców. Można tu chociażby wymienić: szczeżuje wielką, ślimaka winniczka, konika pospolitego czy pasikonika zielonego. Bardzo bogata jest awifauna omawianego regionu. W Gminie występuje wiele gatunków ptaków: zięba, szpak, grzywacz, gęś zbożowa, kruk, gęś białoczelna, trznadel, bogatka, jer, szczygieł, kwiczoł, dymówka, myszołów, łabędź krzykliwy, sójka, mazurek, żuraw, dzwoniec, krzyżówka, kulik wielki, sierpówka, krogulec, sroka, potrzeszcz, błotniak zbożowy, czajka, dzięcioł zielony, wrona siwa, dzięcioł czarny, pliszka, kos, czapla siwa, łabędź niemy, bielik, zimorodek, srokosz, rudzik, sikora uboga, kania ruda, oknówka, wróbel, gęgawa, siewka złota, modraszka, kos, dzięcioł duży, myszołów włochaty i jastrząb. 4 Na podstawie Prognozy oddziaływania na środowisko dla projektu miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego w rejonie wsi Sadki w wybranych obszarach miejscowości - część C, gmina Sadki 60

4.7.3. Przyroda chroniona i jej zasoby Ustawa z dnia 16.04.2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U. 2013 r. poz. 627 ze zm.) przedstawia poszczególne formy ochrony przyrody, z których na terenie Gminy Sadki występują zarówno formy wielkoobszarowe, takie jak obszar NATURA 2000, obszar chronionego krajobrazu, jak i formy indywidualnej ochrony, takie jak pomniki przyrody i użytki ekologiczne. Ponadto przez teren województwa kujawsko pomorskiego, w tym przez teren Gminy Sadki, przebiegają korytarze ekologiczne. Charakteryzują się dużą różnorodnością gatunkową, krajobrazową i siedliskową. Są one także ważnymi ostojami dla gatunków rodzinnych i wędrownych, a zwłaszcza dla gatunków rzadkich i zagrożonych wyginięciem. Ryc. 11. Położenie Gminy Sadki na tle korytarzy ekologicznych Źródło: geoserwis.gdos.gov.pl/mapy/ Wszystkie korytarze ekologiczne należy uwzględniać w planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, np. w opracowaniach ekofizjograficznych, MPZP, mając na uwadze ich specyfikę. Jako akty prawa miejscowego, gwarantują one określone, zgodne z wymogami ochrony środowiska i zasadami zrównoważonego rozwoju, zachowania korytarzy ekologicznych jako ciągłego systemu. 4.7.3.1. Natura 2000 5 5 Na podstawie standardowego formularza danych dla obszarów specjalnej ochrony (oso) dla obszarów spełniających kryteria obszarów o znaczeniu wspólnotowym (ozw) dla specjalnych obszarów ochrony (soo) 61

Na terenie Gminy Sadki najważniejszą pod względem rangi, formą ochrony przyrody jest sieć NATURA 2000 - Specjalny Obszar Ochrony Siedlisk Dolina Noteci oraz Obszar Specjalnej Ochrony Ptaków Dolina Środkowej Noteci i Kanału Bydgoskiego. Dolina Noteci Obszar obejmuje fragment doliny Noteci w dużej części zajęty przez torfowiska niskie, z fragmentami zalewowych łąk i trzcinowisk, z enklawami zakrzewień i zadrzewień. Na zboczach doliny znajdują się płaty muraw kserotermicznych. Teren przecinają kanały i rowy odwadniające. Liczne są starorzecza i wypełnione wodą doły potorfowe. Miejscami występują rozległe płaty łęgów. Łąki są intensywnie użytkowane. Obszar obejmuje bogatą mozaikę siedlisk z Załącznika I Dyrektywy Rady 92/43/EWG (15 rodzajów), z priorytetowymi lasami łęgowymi i dobrze zachowanymi kompleksami łąkowymi, choć łącznie zajmują one poniżej 20 % powierzchni obszaru. Notowano tu też 8 gatunków z Załącznika II Dyrektywy Rady 92/43/EWG. W okolicach Nakła nad Notecią na początku XX w. występowała bogata populacja Coenagrion ornatum. Rekomenduje się jego restytucję na tym terenie. Obszar częściowo pokrywa się z ważną ostoją ptasią o randze europejskiej E-33. Ostoja jest też ważnym korytarzem ekologicznym o randze międzynarodowej. Ryc. 12. Lokalizacja obszaru Doliny Noteci na terenie Gminy Sadki Źródło: geoserwis.gdos.gov.pl/mapy/ Dolina Środkowej Noteci i Kanału Bydgoskiego Obszar o całkowitej powierzchni 32 672,06 ha obejmuje pradolinę rzeczną o zmiennej szerokości od 2 do 8 km, która ma tu przebieg równoleżnikowy. Od północy obszar graniczy z wysoczyzną Pojezierza Krajeńskiego - maksymalne deniwelacje pomiędzy dnem doliny, a skrajem wysoczyzny dochodzą tu do 140 m. Od południa pradolina jest ograniczona piaszczystym Tarasem Szamocińskim, zajętym w znacznej mierze przez lasy, stykającym się z krawędzią Pojezierza Chodzieskiego. Znaczne części pradoliny zostały 62

zmeliorowane i prowadzona jest na nich gospodarka łąkowa. Zachodnia część pradoliny, objęta przez obszar, jest obecnie doliną Noteci. Część wschodnia jest doliną żeglownego Kanału Bydgoskiego, wybudowanego w końcu XVIII w., łączącego dorzecza Odry i Wisły. W obrębie obszaru znajdują się 2 ostoje ptaków o randze europejskiej: E37 (Stawy Ostrówek i Smogulec) i E38 (Stawy Ślesin i Występ).Występuje co najmniej 18 gatunków ptaków z Załącznika I Dyrektywy Ptasiej, 8 gatunków z Polskiej Czerwonej Księgi (PCK). W okresie lęgowym obszar zasiedla około 10 % populacji krajowej (C6) podróżniczka (PCK) co najmniej 1 % populacji krajowej (C6) następujących gatunków ptaków: bielik (PCK) i kania czarna (PCK); w stosunkowo wysokiej liczebności (C7) występują kania ruda i błotniak stawowy. W okresie wędrówek występuje co najmniej 1% populacji szlaku wędrówkowego (C2) łabędzia czarnodziobego; stosunkowo duże koncentracje (C7) osiąga siewka złota. Ryc. 13. Lokalizacja obszaru Dolina Środkowej Noteci i Kanału Bydgoskiego na terenie Gminy Sadki Źródło:geoserwis.gdos.gov.pl/mapy/ 4.7.3.2. Obszar chronionego krajobrazu Na terenie Gminy Sadki znajduje się Nadnotecki Obszar Chronionego Krajobrazu Ustanowiony został Rozporządzeniem nr 9/91 Wojewody Bydgoskiego z 14.06.1991 r. w sprawie utworzenia obszarów krajobrazu chronionego w województwie bydgoskim, znowelizowany rozporządzeniem nr 145/94 z dnia 17.08.1994 r. Nadnotecki Obszar Chronionego Krajobrazu położony jest na granicy Pojezierza Krajeńskiego i Doliny Środkowej Noteci, a więc w południowej części Gminy. Różnice wysokości względnych dochodzą do 140 m, potęgując wysokie walory krajobrazowe tego terenu. Powierzchnia ogólna wynosi 25 km. Na terenie Nadnoteckiego Obszaru Chronionego Krajobrazu znajduje się rezerwat Borek. 63

4.7.3.3. Rezerwat przyrody Ryc. 14. Lokalizacja obszaru chronionego krajobrazu na terenie Gminy Sadki Źródło:geoserwis.gdos.gov.pl/mapy/ Na terenie Gminy Sadki znajduje się Rezerwat Borek utworzony Zarządzeniem Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego z dnia 23.07.1958 r. ogłoszonym w Monitorze Polskim nr 65 poz. 382. Obejmuje obszar o powierzchni lasu 129,71 ha. Według Planu ochrony rezerwatu na okres od 01.01.2009 r. do 31.12.2028 r. w granicach rezerwatu znajduje się 18 pomników przyrody: 17 dębów szypułkowych, w wieku 160-286 lat oraz 1 wiąz szypułkowy, w wieku 264 lat. Kolejne dwa dęby szypułkowe, w wieku 250 lat są zapisane w opisie taksacyjnym nadleśnictwa Szubin jak pomniki projektowane. W rezerwacie wyznaczono ponadto strefę ochronną miejsca rozrodu i stałego przebywania Bielika, a kolejna strefa tego gatunku znajduje się tuż za granicą rezerwatu w kierunku północno - zachodnim. Ryc. 15. Lokalizacja rezerwatu na terenie Gminy Sadki Źródło: geoserwis.gdos.gov.pl/mapy/ 64