media i uchodźcy Praktyczne informacje dla dziennikarzy i fotografów
Dobry materiał o uchodźcach wymaga przygotowania i wiedzy. W Polsce kwestie uchodźstwa i migracji często budzą wiele emocji i są szeroko dyskutowane niekiedy w nieodpowiedni lub prowokacyjny sposób. Tymczasem w wielu regionach świata rozgrywa się dramat ludzi prześladowanych, narażonych na przemoc i cierpienia. Tysiące ludzi uciekają, by ratować swoje życie i znaleźć schronienie. Celem niniejszej broszury jest pomoc mediom w jak najlepszym przygotowaniu materiału o uchodźcach. Definicje Osoba ubiegająca się o status uchodźcy Każdy, kto wnioskuje o objęcie ochroną międzynarodową przysługującą uchodźcom na podstawie Konwencji Genewskiej z 1951 roku. W Polsce wniosek o nadanie statusu uchodźcy przyjmują funkcjonariusze Straży Granicznej. Można go złożyć przy przekraczaniu granicy lub później. Procedura uchodźcza Procedura administracyjna prowadzona w celu ustalenia czy dana osoba potrzebuje ochrony miedzynarodowej (status uchodźcy, ochrona uzupełniająca) lub krajowej (pobyt humanitarny, pobyt tolerowany) prowadzona na wniosek cudzoziemca. Przy składaniu wniosku od cudzoziemca powyżej 14. roku życia rutynowo pobierane są odciski palców. Na czas trwania procedury cudzoziemiec otrzymuje tymczasowe zaświadczenie tożsamości, które uprawnia go do pobytu na terenie RP. W niektórych przypadkach (np. w celu ustalenia tożsamości) osoba taka może być zatrzymana w strzeżonym ośrodku dla cudzoziemców. W pierwszej instancji wnioski o nadanie statusu uchodźcy są rozstrzygane przez Szefa Urzędu do spraw Cudzoziemców. W Polsce cudzoziemiec może otrzymać jedną z poniższych form ochrony:
1 STATUS UCHODŹCY Zgodnie z Konwencją Genewską z 1951 r. uchodźcą jest ten, kto na skutek uzasadnionej obawy przed prześladowaniem z powodu rasy, religii, narodowości, przynależności do określonej grupy społecznej lub z powodu przekonań politycznych przebywa poza granicami państwa, którego jest obywatelem i nie może lub nie chce z powodu tych obaw korzystać z ochrony tego państwa. W Polsce osoba, która otrzymała status uchodźcy, ma prawo do legalnego pobytu, edukacji, zatrudnienia, świadczeń socjalnych i udziału w programie integracyjnym. 2 OCHRONA UZUPEŁNIAJĄCA Definicja tego statusu wywodzi się z ustawodawstwa Unii Europejskiej związanego z potrzebą zapewnienia ochrony podstawowych praw człowieka. Ochroną uzupełniającą obejmowane są osoby, które wprawdzie nie są uchodźcami, ale pochodzą z kraju objętego konfliktem lub w przypadku ich powrotu byłyby narażone m. in. na ryzyko orzeczenia kary śmierci, tortur czy nieludzkiego traktowania. W Polsce osoby, które zostały objęte ochroną uzupełniającą, co do zasady mają takie same prawa, jak uchodźcy. 3 UDZIELENIE ZGODY NA POBYT ZE WZGLĘDÓW HUMANITARNYCH Cudzoziemcowi można udzielić zgody na pobyt ze względów humanitarnych, jeśli powrót może nastąpić tylko do państwa, w którym zagrożone mogą być jego prawa wynikające z Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności oraz Konwencji o prawach dziecka. Osoby, które uzyskały zgodę na pobyt ze względów humanitarnych nie mają prawa do pomocy integracyjnej, ale mogą legalnie pracować. 4 UDZIELENIE ZGODY NA POBYT TOLEROWANY Zgody na pobyt tolerowany udziela się cudzoziemcowi z podobnych przesłanek jak w przypadku pobytu ze względów humanitarnych; gdy wydanie jest niewykonalne z przyczyn niezależnych od władz i od cudzoziemca, lub gdy może ono nastąpić jedynie do państwa, do którego wydanie go jest niedopuszczalne na mocy orzeczenia sądu albo z uwagi na rozstrzygnięcie Ministra Sprawiedliwości. Osoby, które uzyskały zgodę na pobyt ze względów humanitarnych nie mają prawa do pomocy integracyjnej, ale mogą legalnie pracować. Odrzucenie wniosku o nadanie statusu uchodźcy Jeśli Szef Urzędu do spraw Cudzoziemców uzna, że wnioskodawca nie kwalifikuje się do żadnej z wyżej wymienionych kategorii, wydaje decyzję negatywną, od której przysługuje odwołanie do Rady do Spraw Uchodźców. Po decyzji ostatecznej cudzoziemiec dostaje czas na dobrowolne opuszczenie kraju albo zostaje wydalony. Eurodac To baza odcisków palców przeznaczona do identyfikacji osób powyżej 14. roku życia ubiegających się o status uchodźcy na terytorium UE. Dzięki tej bazie można sprawdzić, czy dana osoba wcześniej ubiegała się o status uchodźcy w innym kraju Unii. Rozporządzenie Dublin III W myśl tego rozporządzenia odpowiedzialnym za rozpatrzenie wniosku o nadanie statusu uchodźcy jest ten kraj członkowski UE, na którego terytorium cudzoziemiec po raz pierwszy przekroczył granice Unii lub którego wizę posiadał. Oznacza to, że jeśli uchodźca dostał się do UE przez Polskę, a następnie przedostał się do innego kraju członkowskiego, może zostać odesłany do Polski i tam będzie oczekiwał na zakończenie procedury uchodźczej. Oprócz państw UE rozporządzenie Dublin III obejmuje również Szwajcarię, Islandię i Norwegię. Nielegalny imigrant To potoczne pojęcie, często błędnie używane w odniesieniu do uchodźców, powszechnie odnosi się do osób, które wkroczyły na terytorium danego państwa lub przebywają na jego terytorium bez wymaganych dokumentów. Nielegalne przekroczenie granicy jest w Polsce karalne. Przepis ten nie powinien być jednak stosowany wobec uchodźców bezpośrednio przybywających do kraju azylu, bo zakazuje tego Konwencja Genewska z 1951 roku. Migranci zarobkowi To osoby, które dobrowolnie opuściły kraj pochodzenia w celu poszukiwania zatrudnienia. Ponieważ mogą bezpiecznie powrócić do kraju pochodzenia w dowolnym momencie, nie potrzebują międzynarodowej ochrony.
Cudzoziemcowi, który w Rzeczypospolitej Polskiej poszukuje ochrony przed prześladowaniem, może być przyznany status uchodźcy zgodnie z wiążącymi Rzeczpospolitą Polską umowami międzynarodowymi. (Konstytucja RP) UNHCR/Rafał Kostrzyński
Przeprowadzanie wywiadów z uchodźcami i osobami ubiegającymi się o status uchodźcy Szanuj prywatność W Polsce osoby ubiegające się o status uchodźcy najczęściej mieszkają w ośrodkach o charakterze otwartym. Pokój, w którym cię przyjmują, jest ich domem, okaż więc szacunek. Nie wchodź, jeśli nie zostaniesz zaproszony. A przed wejściem zapytaj czy powinieneś ściągnąć obuwie. Wielu cudzoziemców w ośrodkach wywodzi się z kręgów kulturowych, w których wejście do domu w butach jest oznaką braku szacunku. Nie spiesz się i słuchaj Uchodźcy nie są rozmówcami, do jakich przywykłeś. Ich doświadczenia są dramatyczne i bardzo osobiste, a mówienie o nich może być dla nich bolesne. Daj im czas, pozwól im milczeć, nie zasypuj pytaniami, słuchaj i pozwól rozmówcom decydować o tempie i tematyce wypowiedzi. Bądź dyskretny Kadra ośrodka nie powinna udzielać informacji osobom trzecim na temat traumatycznych doświadczeń cudzoziemca czy jego podstaw ubiegania się o status uchodźcy. Istnieje duże prawdopodobieństwo, że twój rozmówca był ofiarą tortur, gwałtu lub widział czyjąś śmierć. Nie zadawaj zbyt natarczywych pytań, nie goń za sensacją. Bądź odpowiedzialny Uchodźcy mogą ci się zwierzać, szczęśliwi, że ktoś ich wysłucha. Nie publikuj ich nazwisk lub danych, które mogłyby doprowadzić do identyfikacji tych osób przez prześladowców w kraju pochodzenia. Dbaj o dzieci Nie zadawaj drażliwych lub kłopotliwych pytań dzieciom. W sprawie szczegółów dotyczących historii dzieci zwróć się do ich rodziców lub prawnych opiekunów. Unikaj nieporozumień Uchodźcy zazwyczaj nie mają styczności z mediami. Mogą cię pomylić z pracownikiem humanitarnym. Wyraźnie poinformuj rozmówcę, że materiał go dotyczący pojawi się w mediach. Zapytaj, co możesz opublikować. Nie rób niczego wbrew ich woli. Miej dobrego tłumacza Korzystaj z usług profesjonalnego tłumacza, żeby uniknąć nieporozumień i przeinaczeń.
Weryfikuj dane Upewnij się, że podane przez ciebie dane i raporty dotyczące działań zbrojnych lub sytuacji politycznej w kraju pochodzenia twojego rozmówcy są rzetelne. Przedstawienie błędnej informacji może mieć dla niego fatalne skutki. POMOCNE LINKI: www.unhcr.pl www.udsc.gov.pl www.pomocprawna.org Bądź neutralny Twoi rozmówcy mogą być oskarżeni o popełnienie przestępstwa w swoim kraju pochodzenia. Nieobiektywne przedstawienie ich sytuacji może prowadzić do dyskryminacji nie tylko danej osoby, ale całej społeczności. Zapytaj o pozwolenie Odwiedzając obiekty dla uchodźców, zapytaj o pozwolenie osoby, które chcesz sfilmować/sfotografować. Ujawnienie wizerunku cudzoziemca może narazić go i jego rodzinę na niebezpieczeństwo.uszanuj prośbę rozmówcy o pozostanie anonimowym. Zaproponuj kadr od tyłu lub pod światło, aby uniemożliwić identyfikację. Uszanuj różnice kulturowe W niektórych kulturach filmowanie/fotografowanie jest delikatną kwestią. Jeśli masz wątpliwości, zapytaj pracowników humanitarnych lub przywódców danej społeczności. Udzielą ci wskazówek, dzięki którym będziesz mógł/mogła uniknąć nieporozumień. Użyj zdjęć archiwalnych W Genewie znajduje się największe archiwum fotograficzne UNHCR poświęcone międzynarodowym problemom uchodźstwa. Przedstawicielstwo Regionalne UNHCR w Budapeszcie dysponuje zbiorem zdjęć dotyczących problemów uchodźstwa w Europie Środkowej. Natomiast dziennikarzom zainteresowanym zdjęciami z Polski pomoże Przedstawicielstwo UNHCR w Warszawie. ZOBACZ TEŻ WIDEO NIE MA NIELEGALNYCH UCHODŹCÓW Jak o nich informować, by samemu nie przekroczyć granicy http://youtu.be/lswqcxshbri Zależy nam na rzetelnym przedstawianiu problemów uchodźców, dlatego jesteśmy gotowi udzielić mediom wszelkiego wsparcia. Jeżeli potrzebują Państwo komentarza lub pomocy w przeprowadzeniu wywiadu, prosimy o kontakt z nami. Kontakt dla mediów polwa@unhcr.org +48 22 628 69 30