1. Zamawiający Grupowa Oczyszczalnia Ścieków w Łodzi Sp. z o.o Łódź, ul. Sanitariuszek 66, tel (42) , fax (42)

Załącznik nr 1 Część techniczna Specyfikacji Istotnych Warunków Zamówienia na dostawę pn. Modernizacja systemu sterowania procesem napowietrzania bioreaktorów w Grupowej Oczyszczalni Ścieków Łódzkiej Aglomeracji Miejskiej (GOŚ ŁAM) 1. Zamawiający Grupowa Oczyszczalnia Ścieków w Łodzi Sp. z o.o. 93-469 Łódź, ul. Sanitariuszek 66, tel (42) 640-47-80, fax (42) 640-47-75 2. Przedmiot zamówienia Przedmiotem zamówienia jest modernizacja istniejącego systemu sterowania procesem napowietrzania bioreaktorów w GOŚ ŁAM w celu spełnienia poniższych wymagań techniczno-technologicznych: sterowanie procesem napowietrzania w oparciu o analizę bezpośrednich wyników pomiarów poszczególnych wartości parametrów procesowych (on-line) znajdujących się w każdym bioreaktorze (schemat komór osadu czynnego GOŚ ŁAM wraz z lokalizacją urządzeń pomiarowych stanowi załącznik Nr 1), zapewnienie możliwości pracy automatycznej (wykorzystującej algorytmy sterowania wbudowane w zmodernizowany system sterowania) oraz pracy ręcznej (zdefiniowanej przez Użytkownika lub w strategii wykorzystywanej obecnie tj. dostawa powietrza w oparciu o zadane ręcznie w systemie SCADA wartości tlenu rozpuszczonego w każdej sekcji napowietrzania strefy tlenowej bioreaktora), zapewnienie możliwości automatycznej zmiany wartości zadanej O 2 w zależności od wartości azotu amonowego N-NH 4 i stopnia jego usunięcia podczas fazy napowietrzania. Pozwala to na definiowanie różnych wartości zadanych O 2 w każdej strefie tlenowej każdego reaktora w zależności od aktualnej sytuacji procesowej, zapewnienie automatycznego sterowania recyrkulacją wewnętrzną RWII (z końca komory tlenowej do komory denitryfikacji KDNII) - algorytm sterowania określa wydajność mieszadeł pompujących recyrkulacji wewnętrznej, w oparciu o stężenie azotanów w odpływie z bioreaktora (w strefie KNII) i/lub w strefie KDNII. Oferowany system musi dawać możliwość sterowania z istniejących sterowników PLC (w zależności od wartości zdefiniowanych parametrów, wg strategii realizowanej obecnie). System powinien mieć także wbudowany układ zabezpieczeń, który pozwoli na identyfikowanie niewłaściwego odczytu wartości z sond pomiarowych (zawieszenie się sondy, błędny odczyt chwilowy, błąd w przesyłaniu 1

sygnału, etc.) tak, aby automatycznie przełączyć się na sterowanie w oparciu o pomiary z innych linii lub aktualne sterowanie z istniejącego systemu. Przy stwierdzeniu niewłaściwych odczytów z sond pomiarowych na więcej niż dwóch liniach technologicznych system sterowania automatycznie ma powrócić do sterowania z istniejącego systemu sterowania (według strategii realizowanej obecnie). Całość prac ma być wykonana bez przestojów oraz nie może kolidować z pracą Oczyszczalni. Dopuszcza się maksymalny czas przestoju PLC bioreaktorów lub SCADA nie więcej niż 2 godz. na dobę. 2.1 Wymagania technologiczne do nadrzędnego systemu sterowania 2.1.1. Wymagania ogólne Zamawiający wymaga, aby sterowanie nadrzędne procesem technologicznym realizowane było w ramach następujących modułów: a) Moduł 1 - sterowanie napowietrzaniem; b) Moduł 2 - sterowanie recyrkulacją wewnętrzną osadu; c) Moduł 3 - kontrola wiarygodności pomiarów. Zamawiający wymaga, aby w ramach modernizacji nadrzędnego systemu sterowania: Użytkownik mógł załączyć każdy z modułów sterowania z osobna (ilość załączonych modułów ustala użytkownik). Załączenie danego modułu będzie możliwe jedynie w sytuacji gdy system uzna, że dysponuje wystarczającym zasobem wiarygodnych danych (pomiarów) pozwalających na podjęcie sterowania według nowego (zmodernizowanego) algorytmu. W przeciwnym przypadku system nie przejdzie na sterowanie z programu nadrzędnego i pozostanie w sterowaniu według algorytmu dotychczasowego. Zmodernizowany system sterowania ma umożliwiać podgląd wartości chwilowych parametrów technologicznych oraz raportów dla wszystkich dostępnych parametrów w istniejącym systemie SCADA WinCC oraz istniejącym panelu operatorskim wraz z eksportem danych do programu Excell. W celu zabezpieczenia przed omyłkowym wprowadzeniem błędnych wartości parametrów edytowalnych (wprowadzanych przez użytkownika), okna dialogowe muszą mieć predefiniowany prawidłowy zakres wartości w jakich dany parametr winien się mieścić. 2

System nadrzędny musi tak sterować procesem napowietrzania, aby nie dopuścić do jednoczesnego ograniczania lub zwiększania stężenia tlenu na więcej niż 4 liniach biologicznego oczyszczania, w celu umożliwienia jak najbardziej stabilnej energetycznie pracy dmuchaw. System ma zapewnić sterowanie każdym z 7 ciągów technologicznych biologicznego oczyszczania ścieków zarówno według istniejącego jak i nowego algorytmu sterowania. 2.2.1. Wymagania szczegółowe Moduł 1. Sterowanie napowietrzaniem W przypadku sterowania napowietrzaniem system sterowania ma nie dopuścić do całkowitego wyłączenia dopływu powietrza do reaktora celem stworzenia warunków do denitryfikacji (faza DN), a jedynie obniżać stężenie tlenu. Strategia sterowania polega na utrzymaniu minimalnych warunków tlenowych oraz ma nie dopuszczać do sedymentacji osadu czynnego. Zależność pomiędzy zadanym stężeniem tlenu a mierzonym N-NH4 opisywana jest funkcją (krzywą kryterialną), definiowaną na podstawie doświadczeń rozruchowych i eksploatacyjnych. Moduł 2. Sterowanie recyrkulacją wewnętrzną osadu Cel wprowadzenia sterowania. Wprowadzenie automatycznego sterowania wewnętrzną recyrkulacją osadu z komory N do DN ma na celu: optymalizację energetyczną procesu poprzez zapobieganie nadmiernej, nieuzasadnionej względami technologicznymi, recyrkulacji (pracy mieszadeł pompujących), optymalizację procesu usuwania azotu poprzez dostosowanie stopnia recyrkulacji do potrzeb prowadzenia denitryfikacji, w tym zapobieganie nadmiernemu wprowadzeniu tlenu do komór DN oraz zapobieganie recyrkulacji azotanów w sytuacji, gdy pomiary wskazują, że denitryfikacja staje się nieefektywna (np. brak źródła węgla). Układ regulacji utrzymuje zadaną wydajność mieszadeł pompujących recyrkulujących osad z komory KNII o komory KDNII. Regulacja przepływu odbywa się płynnie (regulacja falownikiem). Ponieważ w układzie recyrkulacji wewnętrznej nie jest zainstalowany przepływomierz, regulacja wydajności odbywać się będzie na podstawie charakterystyki mieszadeł. Zadana wydajność recyrkulacji, do której utrzymania dąży regulator ustalana jest w oparciu o obliczenia prowadzone przez system sterowania. W sterowaniu recyrkulacją wewnętrzną w wyliczeniu zadanej wartości recyrkulacji zasadniczo brane są pod uwagę dwie wartości: 3

- chwilowa wartość stężenia N-NO3 w odpływie z bioreaktora (strefa KNII), - wartość natężenia dopływu ścieków do danego reaktora (wartość uśredniona z ostatniej godziny). Ustalenie zadanej wielkości przepływu w układzie recyrkulacji odbywa się dwustopniowo. Program oblicza najpierw wymagany stopień recyrkulacji tj. stosunek wymaganego natężenia recyrkulacji do natężenia dopływu ścieków do reaktora. Sterowanie ma być oparte na krzywej kryterialnej zależności stopnia recyrkulacji od mierzonego chwilowego stężenia N-NO3. Parametry krzywej kryterialnej definiowane są na podstawie doświadczeń rozruchowych i eksploatacyjnych. Użytkownik będzie miał możliwość edycji wartości w/w parametrów oraz wyboru, który z nich ma być brany pod uwagę przy limitowaniu recyrkulacji. Moduł 3. Kontrola wiarygodności pomiarów Moduł ten pełni funkcję pomocniczą w stosunku do pozostałych modułów. Warunkiem koniecznym do prawidłowego funkcjonowania nadrzędnego systemu sterowania jest przekazywanie wiarygodnych danych, w tym prawidłowych wyników prowadzonych on-line pomiarów wielkości procesowych. Konieczna jest zatem bieżąca, automatyczna kontrola wiarygodności pomiarów, przeprowadzana przez program sterujący w oparciu o kryteria wprowadzane przez użytkownika. Dostarczony system sterowania musi umożliwiać: a) Odznaczenie przez użytkownika pomiaru jako niewiarygodnego (np. po stwierdzeniu awarii); b) Automatyczną kontrolę zmienności wartości mierzonej. Użytkownik wprowadzi (parametr edytowalny) dla każdego z pomiarów okres czasu, przez jaki wartość danego pomiaru może pozostać na niezmienionym poziomie. W przypadku, gdy wartość mierzona pozostaje na niezmienionym poziomie dłużej, niż w/w okres, program powinien generować komunikat ostrzegawczy. Użytkownik po zweryfikowaniu przyczyn takiego stanu rzeczy potwierdzi wiarygodność pomiaru lub odznaczy go jako niewiarygodny co spowoduje, że program nie będzie brał go pod uwagę w algorytmach sterowania; c) Automatyczną kontrolę przekroczenia wartości granicznych. Użytkownik wprowadzi (parametr edytowalny) dla każdego z w/w pomiarów wartość minimalną i maksymalną, po przekroczeniu których program generować będzie komunikat ostrzegawczy (świadczący np. o złym przebiegu procesu). Po wygenerowaniu komunikatu użytkownik winien zweryfikować przyczyny jego wystąpienia i skwitować komunikat. 2.3 Wymagania do efektu sterowania Dostarczony system nadrzędnego sterowania musi zapewnić: 4

1) Średniodobową jakość ścieków oczyszczonych w zakresie parametrów: azotu ogólnego Nog, fosforu ogólnego Pog, ChZT i BZT 5 w ściekach oczyszczonych na wylocie z oczyszczalni zgodną z wymaganiami zawartymi w obowiązującym pozwoleniu wodno-prawnym. 2) Zmniejszenie wykorzystywania energii elektrycznej przez dmuchawy do napowietrzania osadu czynnego. 2.4 Próby rozruchowe Wykonawca jest zobowiązany do przeprowadzenia kompleksowego rozruchu całości systemu sterowania. W ramach rozruchu Wykonawca musi osiągnąć założone w projekcie technologicznym parametry pracy dostarczonego systemu sterowania. W przypadku braku osiągnięcia założonego efektu końcowego, Wykonawca jest zobowiązany wprowadzić niezbędne zmiany, na swój koszt i odpowiedzialność, a następnie powtórzyć próby rozruchowe systemu sterowania. Podstawowymi warunkami przystąpienia do kompleksowego rozruchu systemu sterowania są: całkowite zakończenie robót montażowych, zakończenie prac programistycznych i informatycznych oraz przekazanie oprogramowania wraz z dokumentacją, weryfikacja przekazanego oprogramowania PLC, panela i SCADA przez Zamawiającego, zakończenie prób pomontażowych, tj. prób przedrozruchowych zgodnie z dokumentacją techniczno-ruchową urządzeń oraz warunkami technicznymi wykonania i odbioru robót montażowych. Próby potwierdzone protokołami podpisanymi przez upoważnionych przedstawicieli Wykonawcy i Zamawiającego, zakończenie prac regulacyjno-pomiarowych układów elektrycznych i automatycznych. Zadaniem przeprowadzonych prób rozruchowych jest przede wszystkim: sprawdzenie działania i prawidłowego funkcjonowania dostarczonego systemu sterowania procesem napowietrzania bioreaktorów w GOŚ ŁAM, osiągniecie wymaganych parametrów 5

Z przeprowadzonego rozruchu Wykonawca sporządzi Sprawozdanie, które przekaże Zamawiającemu, zawierające: zestawienie zadanych parametrów (krzywych kryterialnych) dla wszystkich modułów w okresie prowadzenia prób rozruchowych, zestawienie wykresów potwierdzających utrzymanie zadanych parametrów pracy wg krzywych kryterialnych ustawionych w programie w okresie prowadzenia prób rozruchowych, wnioski z prób rozruchowych. W przypadku nie osiągnięcia zakładanych parametrów kontraktowych, podczas próby rozruchowej Wykonawca jest zobowiązany przedstawić rozwiązanie problemu i po dokonaniu, na własny koszt, wszelkich niezbędnych czynności ponownie przystąpi do próby rozruchowej, wcześniej zgłaszając i uzgadniając termin rozpoczęcia próby z Zamawiającym. 2.5 Próby końcowe Po pozytywnym zakończeniu prób rozruchowych Wykonawca przystąpi do próby końcowej. Czas trwania próby końcowej ustala się na okres siedmiu dni kalendarzowych nieprzerwanej pracy, z wyłączeniem sytuacji losowych, takich jak: - zanik napięcia, - awarie urządzeń zespołów współpracujących z dostarczonym systemem sterowania, np. pomiary online. Próby końcowe uznaje się za pozytywne przy spełnieniu następujących warunków: - bezawaryjnej ciągłej pracy dostarczonego systemu sterowania, - jakość ścieków oczyszczonych kierowanych do odbiornika (kanał odpływowy) spełnia założone wymagania zgodne z punktem 2.3.1, co zostanie potwierdzone badaniami laboratoryjnymi przeprowadzonymi w akredytowanym laboratorium GOŚ ŁAM. Pobór próbek i analizy laboratoryjne zostaną wykonane na koszt Zamawiającego. Pobór próbek będzie realizowany urządzeniem automatycznym proporcjonalnie do przepływu podczas każdego dnia próby końcowej. W przypadku awarii urządzenia automatycznego próbki będą pobierane ręcznie w odstępach dwugodzinnych. 2.6 Wymagania dotyczące szkoleń 1. W trakcie prób rozruchowych Wykonawca przeszkoli personel Zamawiającego zgodnie z uzgodnionym harmonogramem. 6

2. Wykonawca na tydzień przed terminem szkolenia przekaże osobom wskazanym przez Zamawiającego materiały dotyczące eksploatacji w języku polskim celem przygotowania się przez te osoby do szkolenia. 3. Szkolenie zakończone zostanie spisaniem protokołu. 4. Wykonawca zobowiązany jest przeprowadzić szkolenie załogi Zamawiającego (w tym administratora systemu wskazanego przez Zamawiającego) w zakresie obsługi, eksploatacji wszystkich urządzeń, obsługi systemu SCADA i paneli operatorskich oprogramowanych w ramach umowy. 5. Szkolenie zostanie przeprowadzone w języku polskim. 2.7 Wymagania dotyczące dokumentacji Dokumentacja dostarczona przez Wykonawcę musi być dokładna, kompletna i sporządzona w języku polskim. Wykonawca zobowiązany jest przygotować dokumentację w zakresie i formie umożliwiającej uzyskanie pozytywnych uzgodnień, opinii wymaganych prawem budowlanym i przepisami wykonawczymi, pozwolenia na budowę, jeżeli będzie wymagane. Wykonawca zgłosi zamiar wykonania robót do odpowiednich organów (zgodnie z przepisami Prawa budowlanego). Pozytywny wynik Prób Końcowych stanowił będzie podstawę do podpisania Protokołu Końcowego. Wykonawca jest zobowiązany przygotować następujące dokumenty: 1. Instrukcja Obsługi i Konserwacji Urządzeń w 4 egzemplarzach. 2. Dokumentacja Techniczno-Ruchowa (DTR) poszczególnych urządzeń i komponentów. 3. Instrukcja BHP. 4. Dokumentacja zainstalowanego wyposażenia. 5. Wyniki analiz i obliczenia zużycia energii elektrycznej. 6. Sprawozdanie z Prób Końcowych zatwierdzone przez Zamawiającego. 7. Projekt powykonawczy 8. Instrukcja obsługi programu sterowania (zawierająca również elementy AKPiA, branży technologicznej, wytyczne BHP i sposób reagowania na sytuacje awaryjne). 7

3. Opis stanu istniejącego GOŚ ŁAM jest typową oczyszczalnią mechaniczno-biologiczną z podwyższonym usuwaniem związków biogennych. W skład części biologicznej oczyszczalni wchodzi 7 linii przepływowych zblokowanych w układzie komora osadu czynnego osadnik wtórny. Proces biologicznego oczyszczania ścieków okresowo wspomagany jest koagulantem żelazowym oraz zewnętrznym źródłem węgla. Przepustowość oczyszczalni i jakość ścieków oczyszczonych Oczyszczalnia jest zaprojektowana na obciążenie ładunkiem zanieczyszczeń, wyrażonych równoważną liczbą mieszkańców, równą 1 026 260 RLM, co dla pogody suchej przy prawdopodobieństwie 85% odpowiada ładunkowi zanieczyszczeń, wyrażonemu wskaźnikiem ChZT w ściekach dopływających do oczyszczalni równemu 135 424 kg/d. Zgodnie z obecnym pozwoleniem wodnoprawnym (decyzja Marszałka Województwa Łódzkiego z dnia 31.12.2015 r. znak RŚVI.7322.1.135.2015.MP z terminem obowiązywania do dnia 31.12.2025 r.) udzielono Grupowej Oczyszczalni Ścieków w Łodzi pozwolenia na wprowadzanie oczyszczonych ścieków komunalnych (RLM 1 026 260) do rzeki Ner w następującej ilości: maksymalna godzinowa ilość ścieków w okresie bezopadowym 10.000 m 3 /h maksymalny godzinowa ilość ścieków podczas intensywnych opadów deszczu, przy którym jakość ścieków musi odpowiadać dopuszczalnym warunkom 20.000 m 3 /h maksymalna godzinowa ilość ścieków pogody mokrej 45.000 m 3 /h średnia dobowa ilość ścieków 180.000 m 3 /d maksymalna dobowa ilość ścieków w okresie bezopadowym 166.000 m 3 /d, maksymalna dobowa ilość ścieków podczas intensywnych opadów deszczu, przy którym jakość ścieków musi odpowiadać dopuszczalnym warunkom 332.000 m 3 /d, maksymalna roczna ilość ścieków 75.610.000 m 3 /r, przy zachowaniu parametrów podanych w Tabeli 1.1-1. Tabela 1.1-1. Normalne warunki pracy instalacji. Wartości wskaźników zanieczyszczeń nie powinny przekraczać poniżej podanych wielkości: Lp Nazwa wskaźnika Jednostka Wartość wskaźnika 1 Pięciodobowe biochemiczne zapotrzebowanie tlenu (BZT 5), oznaczane z dodatkiem inhibitora nitryfikacji 2 Chemiczne zapotrzebowanie tlenu (ChZT), oznaczane metodą dwuchromianową mg O 2/l 15 mg O 2/l 125 3 Zawiesiny ogólne mg/l 35 8

4 Azot ogólny * mg N/l, 10 5 Fosfor ogólny * mg P/l, 1 6 Azot amonowy mg N/l 10 7 Azot azotanowy mg N/l 30 8 Temperatura ścieków C 35 9 ph 6,5-9,0 10 Cynk mg Zn/I 2.0 11 Chrom ogólny mg Cr/l 0,5 12 Miedź mg Cu/l 0,5 13 Ołów mg Pb/I 0,5 14 Chlorki mg/l 1.000 15 Siarczany mg/l 500 16 Fenole lotne (indeks fenolowy) mg/l 0,1 17 Substancje powierzchniowo-czynne - detergenty anionowe 18 Substancje powierzchniowo-czynne - detergenty niejonowe mg/l 5 mg/l 10 19 Substancje ekstrahujące się eterem naftowym mg/l 50 20 Substancje ropopochodne mg/l 15 * dotyczy wartości średniej rocznej uzyskanej z próbek średniodobowych W Tabelach 1.1-2 1.1-7przedstawione zostały wyniki stanu i składu ścieków oczyszczonych w GOŚ ŁAM z lat 2014 2016 (w zakresie pięciu podstawowych wskaźników zanieczyszczeń), w podziale na kwartały, co pozwala uchwycić zmienność sezonową w prowadzeniu procesów oczyszczania ścieków. 9

Tabela 1.1-2 Podstawowy skład ścieków oczyszczonych z GOŚ ŁAM w 2014 roku z uwzględnieniem zmienności sezonowej. Wskaźnik zanieczyszczeń Wartości stężeń zanieczyszczeń [mg/l] I kw. II kw. III kw. IV kw. I-XII 14 min. 4 2,9 3,1 1,90 1,9 BZT 5 śr. 5,47 9,70 7,20 5,27 6,91 maks. 8 28 25 10 28 min. 34 37 32 27 27 ChZT śr. 41,33 54,83 49,00 40,50 46,42 maks. 48 115 112 54 115 min. 8 8 6 4 4 Zawiesiny og. śr. 11,17 23,50 15,50 9,50 14,92 maks. 14 75 52 25 75 min. 8,61 7,27 6,29 7,48 6,29 Azot og. śr. 10,25 8,38 9,25 9,05 9,23 maks. 11,4 10,0 15,5 12,2 15,5 min. 0,35 0,43 0,46 0,39 0,35 Fosfor og. śr. 0,62 0,83 1,09 0,87 0,85 maks. 0,90 1,91 1,88 1,65 1,91 Tabela 1.1-3 Stan ścieków oczyszczonych z GOŚ ŁAM w 2014 roku z uwzględnieniem zmienności sezonowej. Wskaźnik stanu ścieków Wartości I kw. II kw. III kw. IV kw. I-XII 14 min. 13,8 16,3 19,6 16,7 13,8 Temperatura śr. 15,3 18,5 20,8 18,8 18,4 maks. 16,1 19,9 21,9 21,2 21,9 min. 7,6 7,4 7,8 7,7 7,4 ph śr. 8,1 7,9 7,9 7,8 7,93 maks. 8,2 8,1 8,0 7,9 8,2 10

Tabela 1.1-4 Podstawowy skład ścieków oczyszczonych z GOŚ ŁAM w 2015 roku z uwzględnieniem zmienności sezonowej. Wskaźnik zanieczyszczeń Wartości stężeń zanieczyszczeń [mg/l] I kw. II kw. III kw. IV kw. I-XII 15 min. 3,6 2,2 3,0 2,7 2,2 BZT 5 śr. 5,08 3,37 7,43 4,82 5,18 maks. 8,0 7,4 20,0 7,0 20,0 min. 31 31 32 32,0 31 ChZT śr. 39,67 40,17 43,00 42,00 41,21 maks. 55 51 65 48 65 min. 6 5 4 <4 <4 Zawiesiny og. śr. 7,00 9,33 10,17 9,17 8,92 maks. 9 22 22 19 22 min. 8,33 8,35 6,77 6,70 6,70 Azot og. śr. 9,94 9,28 8,76 8,73 9,18 maks. 12,5 10,0 10,6 10,4 12,5 min. 0,21 0,21 0,36 0,36 0,21 Fosfor og. śr. 0,36 0,49 0,80 0,45 0,53 maks. 0,69 0,78 1,74 0,55 1,74 Tabela 1.1-5 Stan ścieków oczyszczonych z GOŚ ŁAM w 2015 roku z uwzględnieniem zmienności sezonowej. Wskaźnik stanu ścieków Wartości I kw. II kw. III kw. IV kw. I-XII 15 min. 14,3 16,6 19,0 16,9 14,3 Temperatura śr. 15,4 19,0 21,2 18,7 18,6 maks. 16,2 20,7 22,0 21,6 22,0 min. 7,8 7,7 7,6 7,6 7,6 ph śr. 7,80 7,85 7,82 7,75 7,81 maks. 7,9 8,0 8,1 7,9 8,1 11

Tabela 1.1-6 Podstawowy skład ścieków oczyszczonych z GOŚ ŁAM w 2016 roku z uwzględnieniem zmienności sezonowej. Wskaźnik zanieczyszczeń Wartości stężeń zanieczyszczeń [mg/l] I kw. II kw. III kw. IV kw. I-XII 16 min. 4,0 4,0 2,7 3,8 2,7 BZT 5 śr. 6,63 4,82 5,22 15,37 8,01 maks. 10 7,0 8,0 58 58 min. 42 39 30 39 30 ChZT śr. 47,67 42,82 41,00 64,17 48,91 maks. 53 45 54 157 157 min. 6 7 0 5 0 Zawiesiny og. śr. 13,00 11,33 9,50 23,17 14,25 maks. 22 16 17 101 101 min. 6,92 7,19 5,13 8,07 5,13 Azot og. śr. 8,74 8,94 10,41 10,35 9,61 maks. 9,97 10,1 17,0 16,2 17,0 min. 0,35 0,31 0,28 0,33 0,28 Fosfor og. śr. 0,54 0,44 0,46 0,66 0,52 maks. 0,86 0,72 0,74 1,62 1,62 Tabela 1.1-7 Stan ścieków oczyszczonych z GOŚ ŁAM w 2016 roku z uwzględnieniem zmienności sezonowej. Wskaźnik stanu ścieków Wartości I kw. II kw. III kw. IV kw. I-XII 16 min. 14,3 17,6 21,4 16,3 14,3 Temperatura śr. 15,6 19,3 22,1 18,2 18,8 maks. 16,3 21,8 23,4 20,0 23,4 min. 7,6 7,7 7,5 7,4 7,4 ph śr. 7,7 7,8 7,7 7,6 7,7 maks. 7,9 7,9 7,8 7,7 7,9 12

Jakość ścieków dopływających do oczyszczalni W tabelach poniżej przedstawione zostały wyniki z lat 2014 2016 składu ścieków surowych dopływających do GOŚ ŁAM (w zakresie pięciu podstawowych wskaźników zanieczyszczeń), w podziale na kwartały, z uwzględnieniem uzyskanych wartości średnich, minimalnych i maksymalnych. Tabela 1.2-1. Podstawowy skład ścieków dopływających do GOŚ ŁAM w 2014 roku z uwzględnieniem zmienności sezonowej. Wskaźnik zanieczyszczeń Wartości stężeń zanieczyszczeń [mg/l] I kw. II kw. III kw. IV kw. I-XII 14 min. 190 180 200 200 180 BZT 5 śr. 283,3 230,0 251,7 271,7 259,2 maks. 400 320 330 320 400 min. 509 482 506 611 482 ChZT śr. 642,8 580,5 609,3 699,5 633,0 maks. 828 781 728 819 828 min. 270 217 290 314 217 Zawiesiny og. śr. 347,3 305,2 359,3 368,0 345,0 maks. 442 428 424 407 442 min. 51,3 35,6 43,6 34,4 34,4 Azot og. śr. 53,4 43,5 50,6 56,4 51,0 maks. 56,4 55,6 58,7 66,5 66,5 min. 4,80 5,10 5,20 4,20 4,20 Fosfor og. śr. 6,73 6,18 6,18 6,68 6,45 maks. 7,90 7,30 7,40 8,60 8,60 W 2014 r. obciążenie oczyszczalni, obliczone dla maksymalnego średniego tygodniowego ładunku dopływających zanieczyszczeń wyrażonych wskaźnikiem BZT 5 wyniosło 1 042 067 RLM. 13

Tabela 1.2-2. Podstawowy skład ścieków dopływających do GOŚ ŁAM w 2015 roku z uwzględnieniem zmienności sezonowej. Wskaźnik zanieczyszczeń BZT 5 Wartości stężeń zanieczyszczeń [mg/l] I kw. II kw. III kw. IV kw. I-XII 15 min. 200 180 140 190 140 śr. 248,3 245,0 260,0 251,7 251,3 maks. 300 350 360 290 360 ChZT Zawiesiny og. Azot og. Fosfor og. min. 626 530 389 śr. 649,8 620,7 638,2 maks. 671 768 896 min. 318 309 252 śr. 348,8 376,5 403,5 maks. 373 456 672 min. 53,5 50,3 25,7 śr. 59,9 53,4 45,8 maks. 66,7 59,4 75,3 min. 7,42 5,77 3,92 śr. 8,29 6,34 6,53 maks. 9,31 6,89 9,23 549 389 663,5 643,1 757 869 321 252 400,3 382,3 460 672 46,5 25,7 55,7 53,7 67,9 75,3 4,66 3,92 6,50 6,90 8,69 9,31 W 2015 r. obciążenie oczyszczalni, obliczone dla maksymalnego średniego tygodniowego ładunku dopływających zanieczyszczeń wyrażonych wskaźnikiem BZT 5 wyniosło 999 683 RLM. Tabela 1.2-3. Podstawowy skład ścieków dopływających do GOŚ ŁAM w 2016 roku z uwzględnieniem zmienności sezonowej. Wskaźnik zanieczyszczeń Wartości stężeń zanieczyszczeń [mg/l] I kw. II kw. III kw. IV kw. I-XII 16 min. 220 200 170 200 170 BZT 5 śr. 276,7 243,3 260,0 261,7 260,4 maks. 370 300 370 350 350 min. 488 522 524 605 488 ChZT śr. 734,3 627,0 679,5 713,2 688,5 maks. 945 797 979 849 979 14

min. 249 245 234 281 234 Zawiesiny og. śr. 381,2 317,7 355,2 376,7 357,9 maks. 582 433 499 424 582 min. 45,2 45,8 37,4 40,3 37,4 Azot og. śr. 56,7 56,4 51,8 55,9 55,2 maks. 66,7 67,7 68,4 70,3 70,3 min. 4,81 5,31 3,99 4,79 3,99 Fosfor og. śr. 6,84 6,40 6,41 6,35 6,50 maks. 9,53 7,24 7,96 7,18 9,53 W 2016 r. obciążenie oczyszczalni, obliczone dla maksymalnego średniego tygodniowego ładunku dopływających zanieczyszczeń wyrażonych wskaźnikiem BZT 5 wyniosło 854 333 RLM. 15

Jakość ścieków dopływających do komór osadu czynnego KOC W tabelach poniżej przedstawione zostały wyniki z lat 2014 2016 składu ścieków po oczyszczeniu mechanicznym (ścieki po osadnikach wstępnych) dopływających do komór osadu czynnego (w zakresie pięciu podstawowych wskaźników zanieczyszczeń), w podziale na kwartały, z uwzględnieniem uzyskanych wartości średnich, minimalnych i maksymalnych. Tabela 1.3-1. Podstawowy skład ścieków dopływających do komór osadu czynnego w 2014 roku z uwzględnieniem zmienności sezonowej. Wskaźnik zanieczyszczeń Wartości stężeń zanieczyszczeń [mg/l] I kw. II kw. III kw. IV kw. I-XII 14 min. 130 58 92 130 58 BZT 5 śr. 208,7 181,2 162,6 218,1 192,2 maks. 290 290 310 350 350 min. 319 193 225 291 193 ChZT śr. 474,5 434,3 410,2 476,9 448,3 maks. 653 654 618 726 726 min. 100 72 100 50 50 Zawiesiny og. śr. 156,6 162,4 152,6 159,8 157,8 maks. 268 370 280 296 370 min. 25,8 26,1 25,8 34,9 25,8 Azot og. śr. 58,5 54,2 54,5 61,7 57,2 maks. 73,6 80,1 71,9 76,7 80,1 min. 3,25 3,91 3,39 5,18 3,25 Fosfor og. śr. 8,36 7,98 8,13 9,74 8,57 maks. 11,60 11,30 14,50 15,00 15,00 16

Tabela 1.3-2. Podstawowy skład ścieków dopływających do komór osadu czynnego w 2015 roku z uwzględnieniem zmienności sezonowej. Wartości stężeń zanieczyszczeń Wskaźnik zanieczyszczeń [mg/l] I kw. II kw. III kw. IV kw. I-XII 15 min. 130 130 130 160 130 BZT 5 śr. 215,2 228,4 217,3 241,8 225,7 maks. 390 330 290 380 390 min. 320 363 302 360 302 ChZT śr. 492,9 517,1 475,7 546,0 507,9 maks. 934 622 599 991 599 min. 98 118 88 120 98 Zawiesiny og. śr. 167,1 161,4 148,7 186,5 165,9 maks. 400 298 220 520 220 min. 42,1 41,8 28,3 29,5 28,3 Azot og. śr. 61,7 65,9 61,1 64,8 63,4 maks. 73,1 81,5 77,5 76,9 81,5 min. 4,10 6,14 5,24 4,09 4,09 Fosfor og. śr. 9,60 9,44 9,19 10,11 9,59 maks. 15,10 16,40 12,60 14,40 16,40 Tabela 1.3-3. Podstawowy skład ścieków dopływających do komór osadu czynnego w 2016 roku z uwzględnieniem zmienności sezonowej. Wskaźnik zanieczyszczeń Wartości stężeń zanieczyszczeń [mg/l] I kw. II kw. III kw. IV kw. I-XII 16 min. 130 130 63 52 52 BZT 5 śr. 233,4 211,2 180,8 194,2 206,6 maks. 370 310 240 330 370 min. 325 329 210 146 146 ChZT śr. 519,2 505,5 450,7 495,7 494,6 maks. 703 649 593 868 868 17

min. 96 68 62 60 60 Zawiesiny og. śr. 170,6 155,5 139,9 150,7 155,2 maks. 312 274 236 528 528 min. 36,6 30,6 28,1 14,5 14,5 Azot og. śr. 64,0 63,6 58,3 55,2 60,5 maks. 85,6 76,5 74,8 75,3 85,6 min. 4,82 4,69 3,64 1,41 1,41 Fosfor og. śr. 9,27 8,89 7,41 7,69 8,38 maks. 13,6 12,4 9,86 11,1 13,6 Ilość ścieków oczyszczonych odprowadzanych do odbiornika Poniżej zestawiono ilości ścieków oczyszczonych odprowadzanych do odbiornika (rzeki Ner) z GOŚ ŁAM w okresie od stycznia 2014 r. do grudnia 2016 r., z podziałem na miesiące i z wyszczególnieniem przepływów minimalnych, średnich i maksymalnych w dobie. Ze względu na rozległość sieci ogólnospławnej w łódzkim systemie kanalizacyjnym, ilość ścieków dopływających do GOŚ ŁAM, a tym samym odprowadzanych z niej, uzależniona jest przede wszystkim od warunków atmosferycznych. Najwyższe przepływy uzyskiwane są w okresie występowania pogody mokrej intensywnych lub długotrwałych opadów deszczu oraz roztopów. Przepływy godzinowe w pogodzie suchej wynoszą od ok. 2 tys. m 3 /h (w godzinach wczesnoporannych w okresie wakacyjnym) do ok. 10 tys. m 3 /h (w godzinach wieczornych, poza okresem urlopowym). Najwyższe przepływy godzinowe występują podczas intensywnych opadów deszczu i dochodzą nawet do 50 60 tys. m 3 /h. W ilościach ścieków uwzględniono strumienie ścieków z kanalizacji wewnętrznej oczyszczalni (odcieki ze składowisk odpadów, ścieki bytowo-gospodarcze, ścieki opadowe z terenów utwardzonych oczyszczalni), a także wody z odwodnienia części przepływowej oczyszczalni i wody pochłodnicze z Instalacji Termicznego Przekształcania Osadów. Tabela 1.4-1. Ilość ścieków odprowadzanych z GOŚ ŁAM do rzeki Ner w 2014 roku. Miesiąc Ilość ścieków ogółem Średniodobowa ilość ścieków minimalna średnia maksymalna m 3 m 3 /d Styczeń 14 5 325 270 123 295 171 783 310 186 Luty 14 4 825 433 144 130 172 337 255 786 Marzec 14 5 535 234 141 656 178 556 329 817 Kwiecień 14 5 263 177 130 400 175 439 290 316 18

Maj 14 6 201 284 131 101 200 041 436 000 Czerwiec 14 5 281 387 131 753 176 046 298 036 Lipiec 14 4 777 921 111 841 154 126 325 552 Sierpień 14 4 790 823 111 900 154 543 326 300 Wrzesień 14 4 941 200 127 300 164 707 252 100 Październik 14 4 859 300 129 900 156 752 249 700 Listopad 14 4 410 100 121 500 147 003 212 400 Grudzień 14 5 314 800 128 900 171 445 508 100 I - XII 14 61 525 929 111 841 168 564 508 100 Tabela 1.4-2. Ilość ścieków odprowadzanych z GOŚ ŁAM do rzeki Ner w 2015 roku. Miesiąc Ilość ścieków ogółem Średniodobowa ilość ścieków minimalna średnia maksymalna m 3 m 3 /d Styczeń 15 5 129 500 132 600 165 468 360 500 Luty 15 4 359 267 136 600 155 688 234 500 Marzec 15 5 070 589 131 800 163 567 304 300 Kwiecień 15 4 871 100 126 800 162 370 260 100 Maj 15 4 769 266 122 700 153 847 259 700 Czerwiec 15 4 512 800 119 100 150 427 242 300 Lipiec 15 4 512 975 104 032 145 580 239 870 Sierpień 15 4 033 582 106 309 130 116 168 191 Wrzesień 15 4 360 982 118 246 145 366 281 713 Październik 15 4 763 932 118 800 153 675 341 200 Listopad 15 4 881 570 114 000 162 719 308 000 Grudzień 15 4 596 860 108 600 148 286 218 700 I - XII 15 55 862 423 104 032 153 092 360 500 19

Tabela 1.4-3. Ilość ścieków odprowadzanych z GOŚ ŁAM do rzeki Ner w 2016 roku. Miesiąc Ilość ścieków ogółem Średniodobowa ilość ścieków minimalna średnia maksymalna m 3 m 3 /d Styczeń 16 4 674 400 108 100 150 787 248 300 Luty 16 5 082 500 124 900 175 259 324 100 Marzec 16 5 064 800 119 100 163 381 266 800 Kwiecień 16 4 813 100 132 100 160 437 329 600 Maj 16 4 970 200 116 500 160 329 340 000 Czerwiec 16 4 906 600 125 100 163 553 346 500 Lipiec 16 5 298 500 113 900 170 919 316 900 Sierpień 16 4 585 320 113 434 147 914 261 900 Wrzesień 16 4 473 700 118 200 149 123 238 600 Październik 16 6 276 099 142 800 202 455 463 500 Listopad 16 5 261 600 136 100 175 387 358 200 Grudzień 16 6 154 124 149 156 198 520 402 514 I - XII 16 61 560 943 108 100 168 199 463 500 Kanały ominięcia W celu ochrony urządzeń oczyszczalni i procesów technologicznych, a także odbiornika ścieków tj. wód rzeki Ner, GOŚ ŁAM została wyposażona w kanał obiegowy, do którego mogą być skierowane ścieki w następujących przypadkach: przed Halą Krat w przypadku dopływu ścieków opadowych w ilości przekraczającej przepustowość hydrauliczną lub awarii urządzeń, co groziłoby awarią krat oraz podpiętrzeniem ścieków w kolektorze wlotowym, przed osadnikami wstępnymi w przypadku dopływu ścieków opadowych w ilości przekraczającej przepustowość hydrauliczną, co groziłoby awarią zainstalowanych urządzeń, przed reaktorami biologicznymi w przypadku dopływu ścieków opadowych w ilości przekraczającej przepustowość hydrauliczną, co groziłoby awarią zainstalowanych urządzeń oraz wyniesieniem osadu do odbiornika i wtórnym zanieczyszczeniem rzeki Ner. Kanał obiegowy oczyszczalni łączy się z kanałem zbiorczym ścieków oczyszczonych po osadnikach wtórnych jeszcze przed pomiarem ilości i jakości ścieków odprowadzanych do odbiornika. W związku z powyższym jest urządzeniem wewnętrznym układu technologicznego oczyszczalni, a nie przelewem burzowym. 20

Osadniki wstępne OWS Podstawowym zadaniem osadników wstępnych jest: redukcja zawiesiny łatwo opadającej, zagęszczanie wydzielonej zawiesiny w lejach osadników i grawitacyjne odprowadzanie jej jako osad wstępny do studni osadowej w pompowni wielofunkcyjnej Nr 6 bądź do studni osadowej przed zagęszczaczami grawitacyjnymi, przetrzymywanie osadu w lejach osadników w celu wytworzenia lotnych kwasów tłuszczowych (LKT), które stanowią substrat dla bakterii defosfatacyjnych, jak również ułatwiają denitryfikację, wyłapywanie części pływających (kożucha) wydzielających się na powierzchni osadników i odprowadzanie ich łącznie z osadem wstępnym do studni osadowej w pompowni wielofunkcyjnej Nr 6 bądź do studni osadowej przed zagęszczaczami grawitacyjnymi. Osadniki wstępne (6 szt.) to zbiorniki podłużne o przepływie poziomym z trzema lejami do zagęszczania osadu zagłębionymi w dnie przy wlocie do osadnika. Wymiary technologiczne osadnika wstępnego: długość czynna - 39,70 m, szerokość czynna - 23,90 m, głębokość czynna - 4,20 m, powierzchnia czynna - 949 m 2, objętość czynna - 3.985 m 3, pojemność leja osadowego - 115 m 3. Projektowane parametry technologiczne osadników wstępnych pracujących w GOŚ ŁAM: średni przepływ ścieków przez osadnik 75.000 m 3 /d (3.125 m 3 /h), maksymalny przepływ ścieków przez osadnik 4.330 m 3 /h, obciążenie hydrauliczne 3,27 m 3 /m 2 *h, średni czas przetrzymania ścieków 1,07 h, minimalny czas przetrzymania ścieków 46 min., osiągane średnie stężenie suchej masy osadu 4,2 % s.m., średnia dobowa ilość osadu wstępnego 1.000-1.200 m 3 /d. Wlot ścieków na osadnik odbywa się przez zastawkę wlotową. Bezpośredni dopływ ścieków do osadników, odbywa się przez koryto rozdzielcze w formie wlotów czołowych wyposażonych w deflektor pionowy wykonany z elementów żelbetowych w osadnikach OWS 2.1 i OWS 2.2 oraz wylotów przez otwory deflektora i nad deflektorem w OWS 2.3-2.6. 21

Odpływ ścieków odbywa się grawitacyjnie przez przelewy pilaste umieszczone na dwóch korytach odpływowych. Długość przelewu każdego z osadników wynosi 79,4 m, a ilość zębów - 408. Do usuwania osadów wstępnych z dna osadników oraz do zgarniania części pływających i tłuszczów (tzw. kożucha) z powierzchni ścieków służą zgarniacze zgrzebłowe typu Miedera. Osad z dna zgarniany jest do trzech lejów o pojemności 115 m 3 każdy. Osad przesuwany jest w kierunku leja osadowego za pomocą zgrzebeł, poruszających się po dnie osadnika i wleczonych przez pomost jezdny. Przy ruchu w kierunku przeciwnym, zgrzebła podniesione są ok. 1,6 m nad dno osadnika. Części pływające podgarniane są przez listwę umieszczoną na zgarniaczu, pod rynnę spustową o regulowanej krawędzi przelewu umieszczoną na początku osadnika. Odpływ części pływających odbywa się grawitacyjnie przez rynnę spustową. Wyposażenie jednego osadnika wstępnego stanowią przepływomierze z sumatorami do pomiaru napełnienia przelewu pilastego, a tym samym przepływu ścieków przez osadnik oraz do pomiaru ilości osadu zrzucanego z OWS. Osad z lejów osadników wstępnych kierowany jest do ZKF poprzez pompownię osadu wstępnego w pompowni wielofunkcyjnej Nr 6, bądź poprzez zagęszczacze grawitacyjne osadu wstępnego (obiekty Nr 45.1 i 45.2). Komory osadu czynnego - KOC Proces biologicznego oczyszczania ścieków prowadzony jest w technologii MUCT. Komory osadu czynnego (7 szt.) wraz z osadnikami wtórnymi (7 szt.) są podstawowym elementem części biologicznej oczyszczalni. Każda komora osadu czynnego połączona jest z osadnikiem wtórnym i współpracuje z przypisaną jej pompownią osadu czynnego (POC). W komorze osadu czynnego wydzielone są następujące strefy: strefa beztlenowa podzielona poprzeczną przegrodą na dwie jednakowej wielkości komory KB I i KB II, obie pracujące z pełnym wymieszaniem, strefa niedotleniona podzielona poprzeczną przegrodą na dwie komory KDN I i KDN II w stosunku 1:2,8; komora KDN I jest komorą predenitryfikacji osadu czynnego, pracującą z pełnym wymieszaniem, zaś komora KDN II jest komorą denitryfikacji ścieków o przepływie tłokowym, strefa tlenowa składająca się z dwóch komór - KN I i KN II, napowietrzanych drobnopęcherzykowo. 22

Ciąg technologiczny posiada trzy obiegi recyrkulacyjne: recyrkulacji zewnętrznej RZ - osad czynny odprowadzany z osadników wtórnych jest recyrkulowany przez pompownie osadu czynnego do komór KDN I predenitryfikacji osadu czynnego lub opcjonalnie do strefy beztlenowej KB I, recyrkulacji wewnętrznej RW Izdenitryfikowanego osadu czynnego wraz ze ściekami z komór predenitryfikacji KDN I do komór beztlenowych (defosfatacji) KB I, recyrkulacji wewnętrznej RW II (tzw. recyrkulacji azotanowej) mieszaniny znitryfikowanych ścieków i osadu czynnego z KN II do KDN II. Wymiary komór osadu czynnego i wyposażenie technologiczne Wymiary komór osadu czynnego (KOC) podano poniżej w tabelach 1.5.1-1. i 1.5.1-2. Tabela 1.5.1-1. Wymiary komór osadu czynnego. Wielkość Jednostka Wartość Liczba linii szt. 4 Typ - prostokątne Komora beztlenowa pierwsza KB I m 3 1 212 Komora beztlenowa druga KB II m 3 1 200 Komora niedotleniona pierwsza KDN I m 3 2 030 Komora niedotleniona druga KDN II m 3 5 697 Komora tlenowa pierwsza KN I m 3 4 288 Komora tlenowa druga KN II m 3 5 315 Głębokość czynna KB I, KB II, KDN I, KDN II, KN I m 4,30 Głębokość czynna KN II m 4,55 Głębokość zanurzenia dyfuzorów w KN I m 4,05 Głębokość zanurzenia dyfuzorów w KN II m 4,30 Ogółem kubatura czynna jednej linii m 3 19 742 Całkowita pojemność czynna 3 linii m 3 78 968 Tabela 1.5.1-2. Wymiary komór osadu czynnego. Wielkość Jednostka Wartość Liczba linii szt. 3 Typ - prostokątne Komora beztlenowa pierwsza KB I m 3 1 222 Komora beztlenowa druga KB II m 3 1 217 Komora niedotleniona pierwsza KDN I m 3 1 960 Komora niedotleniona druga KDN II m 3 5 739 Komora tlenowa pierwsza KN I m 3 4 410 Komora tlenowa druga KN II m 3 5 643 23

Głębokość czynna KB I, KB II, KDN I, KDN II, KN I m 4,21 Ogółem kubatura czynna jednej linii m 3 20 191 Całkowita pojemność czynna 3 linii m 3 60 573 Wyposażenie technologiczne poszczególnych linii biologicznego oczyszczania ścieków przedstawiono poniżej: KOC 3.1 - KOC 3.2. Wyposażenie jednej komory osadu czynnego: dopływ ścieków odbywa się przez dwa prostokątne otwory w ścianie czołowej, wyposażone w zastawki kanałowe umożliwiające regulację przepływu, komora KB I mieszana jest jednym mieszadłem zatapialnym o mocy 4 kw, komora KB II mieszana jest jednym mieszadłem zatapialnym o mocy 4 kw, komora KDN I mieszana jest dwoma mieszadłami zatapialnymi o mocy 2,3 kw każde, komora KDN II mieszana jest czterema mieszadłami zatapialnymi o mocy 4 kw każde, recyrkulacja wewnętrzna RW I realizowana jest jednym mieszadłem pompującym o wydajności 2.700 m3/h i mocy 13 kw zainstalowanym w komorze KDN I, mieszadło podłączone jest do rurociągu DN 700 mm biegnącego do komory KB I, recyrkulacja wewnętrzna RW II realizowana jest dwoma zainstalowanymi w komorze KN II mieszadłami pompującymi o mocy 18 kw i maksymalnej wydajności 2.880 m3/h każde, każde mieszadło podłączone jest do rurociągu tłocznego DN 900 mm (z fragmentem DN 800 mm) biegnącego na początek komory KDN II, komory nitryfikacji (KN I i KN II) napowietrzane są systemem drobnopęcherzykowym za pomocą dyfuzorów rurowych membranowych ułożonych na dnie, dopływ powietrza do dyfuzorów regulują przepustnice z regulacja ręczną lub napędem elektrycznym; komory napowietrzania zasilane są powietrzem pochodzącym od dmuchaw pracujących w Hali Dmuchaw. KOC 3.3 - KOC 3.4. Wyposażenie jednej komory osadu czynnego: dopływ ścieków odbywa się przez dwa prostokątne otwory w ścianie czołowej, wyposażone w zastawki kanałowe umożliwiające regulację przepływu, komora KB I mieszana jest jednym mieszadłem zatapialnym o mocy 4 kw, komora KB II mieszana jest jednym mieszadłem zatapialnym o mocy 4 kw, komora KDN I mieszana jest dwoma mieszadłami zatapialnymi o mocy 3,0 kw każde, komora KDN II mieszana jest dwoma mieszadłami zatapialnymi o mocy 4 kw każde, recyrkulacja wewnętrzna RW I realizowana jest jednym mieszadłem pompującym o wydajności 3.150 m3/h i mocy 10 kw zainstalowanym w komorze KDN I, mieszadło podłączone jest do rurociągu DN 700 mm biegnącego do komory KB I, recyrkulacja wewnętrzna RW II realizowana jest dwoma zainstalowanymi w komorze KN II mieszadłami pompującymi o mocy 18 kw i maksymalnej wydajności 2.880 m3/h każde, każde mieszadło podłączone jest do rurociągu tłocznego DN 900 mm (z fragmentem DN 800 mm) biegnącego na początek komory KDN II, komory nitryfikacji (KN I i KN II) napowietrzane są systemem drobnopęcherzykowym za pomocą dyfuzorów rurowych membranowych ułożonych na dnie, dopływ powietrza do dyfuzorów regulują przepustnice z regulacja ręczną lub napędem elektrycznym; komory napowietrzania zasilane są powietrzem pochodzącym od dmuchaw pracujących w Hali Dmuchaw. 24

KOC 3.5 - KOC 3.6 - KOC 3.7. Wyposażenie jednej komory osadu czynnego: dopływ ścieków do komory KB I odbywa się przez dwa prostokątne otwory w ścianie czołowej, wyposażone w zastawki kanałowe umożliwiające regulację przepływu, komora KB I mieszana jest jednym zatapialnym mieszadłem śmigłowym o mocy 2,3 kw, komora KB II mieszana jest jednym zatapialnym mieszadłem śmigłowym o mocy 2,3 kw, komora KDN I mieszana jest dwoma zatapialnymi mieszadłami śmigłowymi o mocy 2,3 kw każde, komora KDN II mieszana jest dwoma zatapialnymi mieszadłami śmigłowymi o mocy 4,3 kw każde, w części górnej ścian oddzielających poszczególne komory (po przeciwnych stronach) zamontowano łącznie 8 przelewów regulowanych o wymiarach 2.000 x 300 mm (dla KB I) i 2.000 x 250 mm (dla KB II, KDN I, KDN II) z wyprowadzeniem do obsługi ręcznej służących do usuwania zanieczyszczeń pływających z powierzchni komór osadu czynnego, recyrkulacja wewnętrzna RW I realizowana jest jednym mieszadłem pompującym o wydajności 2.700 m 3 /h i mocy 13 kw zainstalowanym w ścianie między komorą KDN I a KB II, mieszadło podłączone jest do rurociągu DN 700 mm biegnącego do komory KB I, recyrkulacja wewnętrzna RW II realizowana jest dwoma zainstalowanymi w komorze KN II mieszadłami pompującymi o mocy 25 kw i maksymalnej wydajności 2.880 m 3 /h każde (dla linii Nr 1-4) lub dwoma mieszadłami pompującymi o mocy kw i maksymalnej wydajności m 3 /h każde (dla linii Nr 5-7), każde mieszadło podłączone jest do rurociągu tłocznego DN 900 mm biegnącego na początek komory KDNII (linie 1-4) lub koniec komory KDN II (linie 5-7), komory nitryfikacji (KN I i KN II) napowietrzane są systemem drobnopęcherzykowym za pomocą dyfuzorów rurowych membranowych ułożonych na dnie, dopływ powietrza do dyfuzorów regulują przepustnice z napędem elektrycznym regulacyjnym; komory napowietrzania zasilane są powietrzem pochodzącym od dmuchaw pracujących w Hali Dmuchaw. 25

Parametry pracy komór osadu czynnego Parametry projektowe pracy komór osadu czynnego przedstawiono w Tabeli 1.5.2-1. Rzeczywiste parametry pracy komór osadu czynnego z lat 2014 2016 przedstawiono w Tabelach 1.5.2-2 1.5.2-4 Tabela 1.5.2-1. Parametry projektowe pracy komór osadu czynnego. Lp Parametr technologiczny Jednostka Projektowana wartość dla temperatury 15 C Dopływ ścieków na jedną linię, przy założeniu, że pracuje 7 linii: Q dśr m 3 /d 30 757 1 Q dmax m 3 /d 33 526 Q hśr m 3 /h 1282 Q hmax m 3 /h 1644 Q hmin m 3 /h 590 Stężenia zanieczyszczeń w ściekach przed oczyszczaniem biologicznym (po osadnikach wstępnych): BZT 5 go 2/m 3 248,8 2 ChZT go 2/m 3 547,2 zawiesina ogólna g/m 3 206,2 N og g/m 3 59,2 P og g/m 3 8,6 Ładunki zanieczyszczeń w ściekach przed oczyszczaniem biologicznym, dopływające do jednej linii (dla pracujących 7 linii): 3 BZT 5 kgo 2/d 7 652 ChZT kgo 2/d 16 830 zawiesina ogólna kg/d 6 342 N og kg/d 1821 P og kg/d 265 4 Stężenie osadu w reaktorze kg sm/m 3 3,8 4,2 5 Obciążenie osadu kg BZT 5/kg sm 0,09 0,1 6 Wiek osadu tlenowy d 8,2 9,2 26

7 8 9 Maksymalny indeks osadu Hydrauliczne obciążenie powierzchni osadników przy Q h.śr. (bez recyrkulacji) Obciążenie powierzchni osadników zawiesiną przy Q h.śr. (bez recyrkulacji) ml/g 125 m 3 /m 2 *h 0,60 kg/m 2 *h 2,4 Tabela 1.5.2-2. Parametry pracy komór osadu czynnego w 2014 roku z uwzględnieniem zmienności sezonowej. Miesiąc Stężenie osadu w komorze osadu czynnego KOC Indeks osadu Obciążenie osadu Ładunkiem BZT 5 Wiek tlenowy osadu kg sm/m 3 ml/g kg BZT 5/ kg s.m. d Styczeń 14 4,80 115,5 0,05 8,6 Luty 14 4,69 117,0 0,05 8,6 Marzec 14 4,72 123,9 0,05 8,6 Kwiecień 14 4,93 124,4 0,06 9,6 Maj 14 4,93 114,6 0,04 8,5 Czerwiec 14 4,74 96,6 0,05 7,4 Lipiec 14 4,53 89,6 0,05 9,7 Sierpień 14 4,61 89,8 0,04 11,7 Wrzesień 14 4,98 91,3 0,04 8,9 Październik 14 5,19 88,0 0,05 9,0 Listopad 14 4,89 85,5 0,04 9,4 Grudzień 14 5,06 80,8 0,05 9,0 27

Tabela 1.5.2-3. Parametry pracy komór osadu czynnego w 2015 roku z uwzględnieniem zmienności sezonowej. Miesiąc Stężenie osadu w komorze osadu czynnego KOC Indeks osadu Obciążenie osadu Ładunkiem BZT 5 Wiek tlenowy osadu kg sm/m 3 ml/g kg BZT 5/ kg s.m. d Styczeń 15 5,06 93,4 0,05 9,2 Luty 15 4,72 106,7 0,05 9,1 Marzec 15 4,79 113,5 0,06 8,8 Kwiecień 15 4,71 112,5 0,05 8,8 Maj 15 4,57 112,7 0,06 9,1 Czerwiec 15 5,21 90,3 0,05 8,5 Lipiec 15 4,50 89,0 0,06 9,6 Sierpień 15 4,07 89,9 0,05 12,2 Wrzesień 15 4,28 96,5 0,05 10,8 Październik 15 4,49 107,1 0,06 9,4 Listopad 15 4,70 107,9 0,05 10,0 Grudzień 15 4,98 105,3 0,05 8,6 Tabela 1.5.2-4. Parametry pracy komór osadu czynnego w 2016 roku z uwzględnieniem zmienności sezonowej. Miesiąc Stężenie osadu w komorze osadu czynnego KOC Indeks osadu Obciążenie osadu Ładunkiem BZT 5 Wiek tlenowy osadu kg sm/m 3 ml/g kg BZT 5/ kg s.m. d Styczeń 16 4,84 116,4 0,06 8,5 Luty 16 4,69 115,5 0,05 8,3 Marzec 16 4,65 125,5 0,05 8,6 Kwiecień 16 4,87 115,2 0,06 8,4 Maj 16 4,61 117,1 0,05 8,4 Czerwiec 16 4,49 111,2 0,05 9,5 Lipiec 16 4,40 101,1 0,04 9,7 28

Sierpień 16 4,38 95,6 0,05 10,8 Wrzesień 16 4,60 91,5 0,05 10,3 Październik 16 4,67 94,7 0,05 9,5 Listopad 16 4,55 102,3 0,05 9,4 Grudzień 16 4,77 109,8 0,06 8,6 Pompownie osadu recyrkulowanego i wód drenażowych POC Pompownia osadu czynnego (recyrkulowanego) i pompownia drenażowa umieszczone zostały w jednym budynku, który podzielony został na dwie części stanowiące odrębne układy pompowe. Od strony komory napowietrzania wydzielonej z osadnika wtórnego (OWT) usytuowano pompownię osadu powrotnego, od strony KOC zlokalizowano pompownię wód drenażowych. Zadaniem pompowni drenażowej jest odprowadzenie wód podziemnychz systemu odwodnienia drenażowego wybudowanego w postaci drenażu rurowego w warstwie filtracyjnej pod płytami dennymi osadników wtórnych, komór osadu czynnego, osadników wstępnych oraz odprowadzenie ścieków z opróżnianych komór osadu czynnego, osadników wtórnych i awaryjnie ze studni osadu. Pompownia osadu recyrkulowanego służy do zawracania (recyrkulacji zewnętrznej) osadu czynnego sedymentującego w osadniku wtórnym do komory KDN I lub wariantowo do komory KB I. Recyrkulacja osadu jest niezbędna do tego, aby utrzymać w komorze osadu czynnego odpowiednią ilość biomasy niezbędną do prowadzenia procesu oczyszczania ścieków. Dodatkowym zadaniem recyrkulacji jest zawracanie azotanów celem denitryfikacji. Dopływ osadu recyrkulowanego z koryt osadu biegnących wzdłuż osadników wtórnych (OWT) do Pompowni osadu recyrkulowanego odbywa się rurociągami DN 1000 mm i DN 700 mm. W układzie pomp osadu recyrkulowanego na odcinku pomiędzy pompami, a komorami przelewowymi zainstalowane są przepustnice DN 800 mm z napędem elektromechanicznym. Ze studni zbiorczych, osad recyrkulowany, za pomocą pomp pompowany jest w sposób ciągły do komór przelewowych z układem pomiarowym, dalej grawitacyjnie rurociągiem DN 1000 mm wpływa do komór rozprężnych i dalej do części niedotlenionej KOC lub wariantowo do komory KB I. W pompowni umieszczono również odejście osadu nadmiernego przewodem DN 200 mm do zagęszczania mechanicznego w Budynku Mechanicznego Zagęszczania i Odwadniania Osadów (BMZiOO). Do regulacji i pomiaru zrzutu osadu nadmiernego służy przepływomierz elektromagnetyczny i zasuwa z napędem elektrycznym regulująca odpływ osadu nadmiernego do przewodu zbiorczego DN 300 mm zlokalizowanego wzdłuż kanału rozdzielczego KN II. Przewodem tym osady nadmierne grawitacyjnie odpływają do zbiornika retencyjnego, który znajduje się w pobliżu BMZiOO. Zrzut osadu nadmiernego może być prowadzony pod ciśnieniem pomp recyrkulacyjnych (około 2-3 m sł. wody), jednak głównie jest wspomagany pompą osadu nadmiernego, szczególnie podczas jednoczesnego zrzutu osadu nadmiernego i kożucha z pompowni PK Nr 6.1 6.3. Pomiar ilości osadu powrotnego wykonują sondy ultradźwiękowe mierzące spiętrzenie na przelewie w komorze przelewowej pompowni. Wielkość recyrkulacji sterowana jest regulacją wydajności pomp recyrkulacyjnych poprzez regulację prędkości obrotowej silników elektrycznych wyposażonych w falowniki. Charakterystyka techniczna pomp recyrkulatu: 29

Pompownie POC 4.1-4.3: zakres wydajności 0,2-1,06 m 3 /s (720-3800 m 3 /h) wysokość podnoszenia 2-3,2 m moc silnika 55 kw ilość sztuk 6 (po 2 w każdej pompowni) Pompownia POC 4.4: wydajność 760 l/s wysokość podnoszenia 3,4 m moc silnika 37 kw ilość sztuk 2 Charakterystyka techniczna pomp osadu nadmiernego: Pompownie POC 4.1-4.3: wydajność 0-54 l/s wysokość podnoszenia 3,2-10 m moc silnika 3,6 kw ilość sztuk 3 (po 1 w każdej pompowni) Pompownie POC 4.4: wydajność 40 l/s wysokość podnoszenia 41 m moc silnika 11,5 kw ilość sztuk 1 Osadniki wtórne OWT Podstawowym zadaniem osadników wtórnych jest stworzenie odpowiednich warunków dla sedymentacji osadu czynnego celem oddzielenia go od warstwy sklarowanej cieczy, którą stanowią ścieki oczyszczone. Wysedymentowany osad odprowadzany jest do pompowni recyrkulacyjnych, gdzie jego główny strumień kierowany jest z powrotem do komór osadu czynnego, a część usuwana jako osad nadmierny. Osadniki wtórne pracujące w GOŚ ŁAM charakteryzują się następującymi parametrami technologicznymi: maksymalny przepływ ścieków przez jeden osadnik: 3.000 m 3 /h (okresowo, czas zależy od poziomu osadu w osadniku), obciążenie hydrauliczne powierzchni osadnika bez recyrkulacji: 0,89 m 3 /m 2 *h przy przepływie 2.000 m 3 /h, obciążenie powierzchni osadnika suchą masą osadu (bez recyrkulacji): 3,10 kg/m 2 *h (np. przy przepływie 2.000 m 3 /h i stężeniu zawiesiny 3,5 kg/m 3 ), 3,55 kg/m 2 *h (np. przy przepływie 2.000 m 3 /h i stężeniu zawiesiny 4,0 kg/m 3 ), czas retencji hydraulicznej: 4,8 h przy przepływie 2.000 m 3 /h, osiągane średnie stężenie suchej masy osadu recyrkulowanego w zależności od obciążenia hydraulicznego i indeksu osadu: 0,8-1,2 % s.m. (8-12 kg s.m./m 3 ) 30

Wymiary osadników wtórnych i wyposażenie technologiczne Podstawowe wymiary osadników wtórnych GOŚ ŁAM przedstawiono w poniższych tabelach: Tabela 1.7.1-1. Podstawowe parametry jednego osadnika wtórnego: Wielkość Jednostka Wartość Liczba osadników dla linii technologicznych Nr 5-7 szt. 4 Typ - poziome, prostokątne Długość czynna m 94,0 Szerokość czynna m 23,0 Głębokość czynna m 4,15 Powierzchnia czynna m 2 2 162 Objętość czynna m 3 9 145 Tabela 1.7.1-2. Podstawowe parametry jednego osadnika wtórnego: Wielkość Jednostka Wartość Liczba osadników dla linii technologicznych Nr 5-7 szt. 3 Typ - poziome, prostokątne Długość czynna m 93,80 Szerokość czynna m 22,95 Głębokość czynna m 4,10 Powierzchnia czynna m 2 2 157 Objętość czynna m 3 8 826 Wyposażenie jednego osadnika wtórnego stanowią: Dla OWT 5.1-5.4: 4 zgarniacze osadu, 2 zgarniacze osadu usytuowane bliżej strefy napowietrzanej KOC wyposażone są w napędy służące do opuszczania i podnoszenia płetw zgarniających kożuch, rynny do usuwania kożucha z napędem elektromechanicznym wraz z instalacją i armaturą, koryta przelewowe ścieków (przelewy skrzynkowe pilaste). Każdy osadnik wtórny wyposażony jest w 4 zgarniacze lewarowe umocowane na stalowym pomoście poruszającym się po szynach. Każdy zgarniacz wyposażony jest w dwie rury ssawne (lewary) wykonane z rur polietylenowych (PEHD) o średnicy zewnętrznej DN 315 mm i projektowanej maksymalnej 31