KRZYSZTOF J. GUZEK CHOR GIEW RZECZYPOSPOLITEJ W CEREMONIALE POGRZEBOWYM IGNACEGO JANA PADEREWSKIEGO Z D U N Y K/ O W I C Z A - 1 9 9 2 / 2 0 1 0
W s t p Dzie 10 kwietnia 2010 r., w 70 rocznic Mordu Katy skiego, przyniós now tragedi Narodowi Polskiemu. Pod Smole skiem, zaledwie kilkana cie kilometrów od Katynia, zgin intelektualny kwiat Narodu Polskiego z Panem Prezydentem Rzeczypospolitej p. Lechem Kaczy skim i jego Ma onka Pani Prezydentow, p. Mari Kaczy sk na czele. W tej wyj tkowej, nigdy dotychczas nie spotykanej na wiecie, tragicznej sytuacji w adze Pa stwa Polskiego stoj przed konieczno ci opracowania ceremonia u pogrzebowego nie tylko Pierwszej Pary Rzeczypospolitej, lecz tak e i ceremonia u pogrzebowego ostatniego Prezydenta RP na uchod stwie, p. Ryszarda Kaczorowskiego, który równie zgin w tej tragicznej katastrofie pod Smole skiem. Jednym z zasadniczych elementów ceremonia u pogrzebowego s flagi, a w tym przypadku - jeden z naczelnych znaków Pa stwa Polskiego, Chor giew Rzeczypospolitej, oraz flagi pa stwowe RP. U ycie tych e znaków, w ceremoniale pogrzebowym najwybitniejszych Polaków jest nies ychanie skomplikowane i wymaga g bokich przemy le. Znaki te bowiem stanowi podczas ceremonia u pogrzebowego szczególny rodzaj wizualnej komunikacji spo ecznej - nios one bowiem ze sob w takiej sytuacji bardzo wiele symboli i warto ci. By mo e warto zatem si gn do przesz o ci i prze ledzi ich u ycie w okoliczno ciach stworzonych dotychczas przez histori Narodu Polskiego. W niniejszym, skromnym opracowaniu zawarte s postulaty, jakie zosta y postawione w przypadku ceremonia u pogrzebowego p. Ignacego Jana Paderewskiego, którego doczesne szcz tki sprowadzone zosta y do Ojczyzny w 1992 r. S p i s t r e c i. 1. Chor giew Rzeczypospolitej w ceremoniale pogrzebowym Ignacego Jana Paderewskiego. 2. Ilustracje do tekstu. 3. Aneks - fotografia z przebiegu uroczysto ci pogrzebowych. Krzysztof J. Guzek Zduny k/ owicza. w dniu 13 kwietnia 2010 r.
Krzysztof J. Guzek C h o r g i e w R z e c z y p o s p o l i t e j w ceremoniale pogrzebowym Ignacego Jana Paderewskiego *) Ju kilkakrotnie przek adano termin sprowadzenia do Ojczyzny doczesnych szcz tków Ignacego Jana Paderewskieg, Z ostatnich doniesie prasowych wiadomo, e ceremonia z o enia prochów polskiego m a stanu w katedrze w. Jana w Warszawie zosta a wyznaczona na dzie 5 lipca bie cego roku, a u wietni j ma swoj obecno ci George Bush, Prezydent Stanów Zjednoczonych. 29 czerwca 1991 r. - w 50-t rocznice mierci wielkiego Polaka - decyzj Prymasa Polski X. Józefa Kardyna a Glempa powo any zosta Prymasowski Komitet Uczczenia Pami ci Ignacego Jana Paderewskiego. Do zada wspomnianego tu Komitetu nale y mi dzy innymi okre lenie w porozumieniu z w adzami pa stwowymi ceremonia u pogrzebowego. Sprowadzeniu do Ojczyzny prochów wybitnego m a stanu niew tpliwie zostanie nadany uroczysty charakter. W zwi zku z powy szym istnieje sprawa, która warto publicznie przedstawi, gdy jest zwi zana ze szczególnymi honorami nale nymi postaci Ignacego Jana Paderewskiego. Jest ni propozycja wprowadzenia do ceremonia u pogrzebowego historycznego znaku Pa stwa Polskiego - Chor gwi Rzeczypospolitej. Znak Pa stwa Polskiego, nazwany Chor gwi Rzeczypospolitej, wprowadzony zosta w ycie ustaw z dnia 1 sierpnia 1919 r. o god ach i barwach Rzeczypospolitej Polskiej i tym e aktem prawnym uznany zosta - obok Herbu Or a Bia ego i Piecz ci Rzeczypospolitej (Wielkiej) - za jednio z trzech gode Pa stwa Polskiego. Wzór Chor gwi Rzeczypospolitej - przedstawiaj cy wizerunek bia ego or a na czerwonej p achcie flagi o proporcjach 5:8 - zawiera stosowny, czarno-bia y za cznik do wy ej wspomnianej ustawy - natomiast jej pierwszy wzór barwny podano do publicznej wiadomo ci w 1921 r., w maj cym wszelkie cechy oficjalnego, pa stwowego druku wydawnictwie zatytu owanym God a i barwy Rzeczypospolitej Polskiej. Znamienne, e do druku barwnego wizerunku chor gwi u yto historycznej polskiej barwy narodowej - karmazynu polskiego (ciemna czerwie w odcieniu malinowym). Wzór Chor gwi Rzeczypospolitej nieco zmieniono w 1927 r., zachowuj c jednak e istot naczelnego znaku Pa stwa Polskiego, tj. wizerunku ukoronowanego bia ego or a umieszczonego w czerwonym polu - w tym przypadku w polu chor gwi. Na czerwonej p achcie w odcieniu czerwieni cynobrowej widnia bia y orze wg projektu Profesora Zygmunta Kami skiego, a p achta o zmienionych na 5:6 proporcjach otrzyma a dodatkowo dwie obwódki; wewn trzna w postaci srebrnego w yka generalskiego, symbolizuj cego w tym miejscu ustawowe zwierzchnictwo Prezydenta Rzeczypospolitej nad Si ami Zbrojnymi RP oraz zewn trzn w postaci podwójnej, srebrnej ta my jako symbolu zwierzchnictwa nad cywilna cz ci Narodu Polskiego. *) Tekst pisany w kwietniu1992 r. - skierowany do Prymasowskiego Komitetu Uczczenia Pami ci Ignacego Jana Paderewskiego na rece Prof.dr.hab. Marka Drozdowskiego, wybitnego varsavianisty - pozosta bez odpowiedzi (orygina w Arch. KJG).
Zauwa my, e Chor giew Rzeczypospolitej ju w 1919 r. zosta a przypisana do wy cznej dyspozycji Naczelnikowi Pa stwa Polskiego, a od 1921 r. Prezydentowi RP z zadaniem pe nienia tu - wzorem królewskich chor gwi sprzed stuleci - funkcji osobistego znaku najwy szego pa stwowego dostojnika. St d te znana jest ona pod zwyczajow, lecz nieoficjaln nazw Flagi Prezydenta Rzeczypospolitej. W powy szej plastycznej postaci Chor giew Rzeczypospolitej pe ni a honory oficjalnego god a pa stwowego równie i po II Wojnie wiatowej - a do 1955 r., kiedy to dekret o godle i barwach PRL zniós oficjalnie ten e znak Pa stwa Polskiego. Podkre lamy w tym miejscu, ze rodowód Chor gwi Rzeczypospolitej liczy ju ponad 700 lat, bowiem najstarszy znany wizerunek proporca z ukoronowanym Or em Bia ym na p acie pochodzi w piecz ci Przemys awa II datowanej na 1290 rok. W napiecz tnym wizerunku posta ksi cia Przemys awa II trzyma w prawicy - jako znak ksi cej w adzy proporzec z or em bia ym w koronie, natomiast w lewicy i ni ej od proporca - tarcz rycersk z Or em Bia ym, równie w koronie - na znak aspiracji do suwerennych, królewskich godno ci. Dodajmy, e s to najstarsze znane wizerunki ukoronowanego or a bia ego. Piecz piesza z 1290 r. Przemys awa II, ksi cia wielkopolskiego i krakowskiego. [ ród o: Stefan K. Kuczy ski: Orze Bia y w Warszawie, Instytut Historii PAN, Warszawa 1993 - Ex Libris KJG] W latach dwudziestolecia mi dzywojennego Chor giew Rzeczypospolitej dla oddania szczególnych honorów kilkakrotnie wprowadzono do ceremonia u pogrzebowego: Chor gwi Rzeczypospolitej nakryto trumn ze zw okami Nieznanego o nierza Polskiego podczas uroczysto ci pogrzebowych na Placu Saskim w Warszawie w 1925 r.; tym e znakiem nakryto urn z prochami Henryka Sienkiewicza w 1924 roku oraz trumn ze szcz tkami
Genera a Józefa Bema w 1929 r. po sprowadzeniu doczesnych szcz tków wybitnego Polaka do Ojczyzny; i wreszcie - Chor gwi Rzeczypospolitej okryto trumn ze zw okami Marsza ka Polski Józefa Pi sudskiego w czasie uroczysto ci pogrzebowych w 1935 r.**) Zauwa my, e historyczny znak Pa stwa Polskiego by obecny równie i podczas uroczysto ci pogrzebowych Ignacego Jana Paderewskiego w Stanach Zjednoczonych w 1941 r. Wprawdzie trumna zosta a wówczas nakryta bia o-czerwon flag pa stwow RP, jednak e za trumn i powy ej - na cianie okrytej prawdopodobnie czerwon materi (lub kirem?) widnia a du a sylweta Or a Bia ego wed ug projektu Profesora Zygmunta Kami skiego. Wyja niamy w tym miejscu jednio istotne zagadnienie: flaga o narodowych barwach polskich, a wi c bia o-czerwona - a zarazem jedna z dwóch flag pa stwowych RP - jest znakiem o wiele m odszym od Chor gwi Rzeczypospolitej, bo pochodz cym dopiero z II po owy XIX wieku (jej udokumentowany opis jako znaku pa stwowego datowany jest na 1864 rok). Jest tak e w stosunku do Chor gwi Rzeczypospolitej znakiem wtórnym i o uproszczonej symbolice - jest ona jakby kolorystyczn syntez herbu RP zwanego Herbem Or a Bia ego, a tak e i Chor gwi Rzeczypospolitej, a wi c znaków o pe nej symbolice, zawieraj cych w swych wzorach wizerunek ukoronowanego bia ego or a w czerwonym polu tarczy herbowej b d p achty chor gwi. I wreszcie jest bia o-czerwona flaga pa stwowa Rzeczypospolitej znakiem stoj cym ni ej w hierarchii znaków pa stwowych, gdy nigdy nie zosta a obdarzona honorami god a pa stwowego. Wprowadzenie Chor gwi Rzeczypospolitej do ceremonia u pogrzebowego w latach Drugiej Rzeczypospolitej mia o swoje g bokie uzasadnienie. Z jednej strony oddawano tym aktem szczególny ho d Polakom wybitnie zas u onym dla Ojczyzny, z drugiej nawi zywano do tradycji w okresu istnienia Dawnej Rzeczypospolitej, w tamtych bowiem czasach stworzone zosta y stosowne pierwowzory. Hetman Stanis aw ó kiewski w ostatniej swej woli spisanej przed bitwa pod Cecor (1620 r.) za yczy sobie by trumn i katafalk okry szkar atn materi na znak i zgin w obronie Ojczyzny. Tak oto uzasadnia swoj wol w testamencie sporz dzonym tu przed bitw : Nie dla chluby adnej, lecz dla pami tki i pobudki drugich do cnoty i nieszanowania si dla Ojczyzny... Wyra my w tym miejscu pogl d, e propozycja wprowadzenia Chor gwi Rzeczypospolitej do ceremonia u pogrzebowego Ignacego Jana Paderewskiego nie jest oparta tylko na koncepcji powrotu do tradycji z lat Drugiej Rzeczypospolitej, maj cych zreszt swe korzenie w zamierzch ej przesz o ci. Istotnym argumentem za jej przyj ciem jest niekwestionowany obowi zek oddania ho du postaci wybitnego, polskiego m a stanu. Widomym znakiem szczególnych i nale nych Wielkiemu Polakowi honorów by oby nakrycie trumny z doczesnymi szcz tkami Ignacego Jana Paderewskiego nie bia o-czerwon flag, lecz w a nie Chor gwi Rzeczypospolitej - jednym z naczelnych znaków Pa stwa Polskiego, symbolem Rzeczypospolitej o ponad 700-letnim rodowodzie. Krzysztof J. Guzek **) Wybrana ikonografia zawarta jest w opracowaniu KJG: Rzecz o funebralnej postaci Chor gwi Rzeczypospolitej z 1935 r., Zduny k/ owicza 1998.
I L U S T R A C J E Ryc. 1. Dwa god a pa stwowe Drugiej Rzeczypospolitej: Herb Or a Bia ego i Chor giew Rzeczypospolitej - wg ustawy z dnia 1 sierpnia 1919 r. o god ach i barwach Rzeczypospolitej Polskiej [Ryciny autora - 1991; uwaga: ryciny lekko zdeformowane przy kopiowaniu] Ryc.2. Chor giew Rzeczypospolitej wz. 1927. Wzór - za cznik Nr 2 do Art.1 ust.2 dekretu Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 13 grudnia 1927 r. [Orygina w Arch. KJG] Ryc. 3. Projekt wzoru Chor gwi Rzeczypospolitej na uroczysto ci pogrzebowe Ignacego Jana Paderewskiego; wizerunek Or a Bia ego wg projektu prof. Zygmunta Kami skiego z 1927 r. umieszczony centralnie w polu p achty chor gwi o barwie karmazynu polskiego [Reprodukcja barwnego wzoru - projekt i grafika: Krzysztof J. Guzek, czerwiec 1991] Studyjny projekt autorski KJG wykonany w 1991 r. w ramach prac badawczych nad systemem naczelnych znaków pa stwowych Trzeciej Rzeczypospolitej; W projekcie po czono ide wzoru chor gwi Rzeczypospolitej z 1919 r. - tj. czerwon p acht bez adnej dodatkowej symboliki - z wzorem god a Herbu Or a Bia ego z 1927 r. Orygina ryciny - w Arch. KJG] Ryc. 4. Chor giew Rzeczypospolitej - projekt studyjny AD 1991: w polu sercowym (centralnym) p achty barwy karmazynu polskiego o proporcjach 5:8 wizerunek god a Herbu Or a Bia ego wz. 1927; stosunek wysoko ci god a do szeroko ci p achty chor gwi jak 4:5 [Koncepcja, grafika i opis - Krzysztof J. Guzek. 1991; orygina w Arch. KJG]] KJG
Ryc. 1. Dwa god a pa stwowe Drugiej Rzeczypospolitej: Herb Or a Bia ego i Chor giew Rzeczypospolitej - wg ustawy z dnia 1 sierpnia 1919 r. o god ach i barwach Rzeczypospolitej Polskiej [Ryciny autora - 1991; uwaga; ryciny lekko zdeformowane przy kopiowaniu]
Ryc. 2. Chor giew Rzeczypospolitej wz. 1927. Wzór - za cznik Nr 2 do Art.1 ust.2 dekretu Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 13 grudnia 1927 r. [orygina w Arch. KJG]
Ryc. 3. Projekt wzoru Chor gwi Rzeczypospolitej na uroczysto ci pogrzebowe Ignacego Jana Paderewskiego; wizerunek Or a Bia ego wg projektu prof. Zygmunta Kami skiego z 1927 r. umieszczony centralnie w polu p achty chor gwi o barwie karmazynu polskiego [Reprodukcja barwnego wzoru - projekt i grafika: Krzysztof J. Guzek, czerwiec 1991] Studyjny projekt autorski KJG wykonany w 1991 r. w ramach prac badawczych nad systemem naczelnych znaków pa stwowych Trzeciej Rzeczypospolitej; W projekcie po czono ide wzoru chor gwi Rzeczypospolitej z 1919 r. - tj. czerwon p acht bez adnej dodatkowej symboliki - z wzorem god a Herbu Or a Bia ego z 1927 r. Orygina ryciny - w Arch. KJG]
5 : 8 Ryc. 5. Chor giew Rzeczypospolitej - projekt studyjny AD 1991: w polu sercowym (centralnym) p achty barwy karmazynu polskiego o proporcjach 5:8 wizerunek god a Herbu Or a Bia ego wz. 1927; stosunek wysoko ci god a do szeroko ci p achty chor gwi jak 4:5 [Studyjny projekt autorski KJG wykonany w 1991 r. w ramach prac badawczych nad systemem naczelnych znaków pa stwowych Trzeciej Rzeczypospolitej; wzór skanowany 12 kwietnia 2010 r. Koncepcja, grafika i opis - Krzysztof J. Guzek, 1991; orygina w Arch. KJG]
A N E K S Fragment (zwiastun) ikonografii dotycz cej przebiegu ceremonia u pogrzebowego p. Ignacego Jana Paderewskiego. [ Wycinek prasowy z Arch. KJG]. Uwaga: obszerny, barwny fotoreporta z uroczysto ci znajduje si w Narodowym Archiwum Cyfrowym, które przej o archiwa Centralnej Agencji Fotograficznej - KJG
Prochy p. Ignacego Jana Paderewskiego przed Zamkiem Królewskim w Warszawie Trumna umieszczona na lawecie (!), przykryta poprzecznie (!) flag pa stwow Rzeczypospolitej w herbem Or a Bia ego na bia ym pasie (komentarz - KJG) [ ród o: ycie Warszawy z 4-5 lipca 1992 - wycinek w Arch. KJG; u góry - plan ogólny, u do u - fragment z trumn na lawecie]