Działania samorządu terytorialnego na rzecz zdrowia mieszkańców

Probl Leźnicka Hig M Epidemiol i wsp. Działania 2009, 90(1): samorządu 139-145 terytorialnego na rzecz zdrowia mieszkańców 139 Działania samorządu terytorialnego na rzecz zdrowia mieszkańców The local government activities for the health of the population Małgorzata Leźnicka 1,2/, Tomasz Mierzwa 3/, Waldemar Placek 4/, Małgorzata Czajkowska Malinowska 5/, Gabriel Chęsy 6/, Danuta Kurylak 7/ 1/ Departament Zdrowia i Nadzoru Właścicielskiego, Urząd Marszałkowski Województwa Kujawsko-Pomorskiego 2/ Zakład Organizacji i Zarządzania w Ochronie Zdrowia, Collegium Medicum im. dra L. Rydygiera w Bydgoszczy, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu 3/ Centrum Onkologii im. F. Łukaszczyka w Bydgoszczy 4/ Katedra i Klinika Dermatologii, Chorób Przenoszonych Drogą Płciową i Immunodermatologii Collegium Medicum im. L. Rydygiera w Bydgoszczy 5/ Kujawsko-Pomorskie Centrum Pulmonologii w Bydgoszczy 6/ Katedra i Zakład Fizjologii Collegium Medium im. L. Rydygiera w Bydgoszczy 7/ Wojewódzki Szpital Dziecięcy im. Brudzińskiego w Bydgoszczy W ostatnich latach coraz większe znaczenie przypisuje się działaniom prozdrowotnym, których celem jest poprawa zdrowotności i jakości życia ludności. Zgodnie z Ustawą o samorządzie województwa z dnia 5 czerwca 1998 r. (Dz.U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1590 z późn. zm.), samorząd województwa wykonuje zadania m.in. w zakresie promocji i ochrony zdrowia. Ustawa z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych jest ważnym dokumentem stanowiącym podstawę prawną do podejmowania działań na rzecz poprawy zdrowia o charakterze lokalnym. Dokument ten określa zadania władz publicznych. Praca prezentuje działania samorządu województwa kujawskopomorskiego na rzecz poprawy zdrowia mieszkańców. Słowa kluczowe: zdrowie, profilaktyka, program zdrowotny, badania przesiewowe, samorząd terytorialny, edukacja zdrowotna In recent years increasingly important have been the health-oriented activities, aiming at the improvement of health status and life quality of the population. According to the Act on local government of the 5th June 1998 (Dz.U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1590 z późn. zm.), the local government performs the duties concerning health care and health promotion. The Act of the 27th August 2004 on the publicly financed medical care services is a very important document creating legal basis for the health-oriented local activities. That document determines the duties of the public authorities. The paper presents the activities of the Kujawy-Pomeranian province on the subject of the health improvement of the population. Key words: health, prevention, health programme, screening tests, local government, health education Probl Hig Epidemiol 2009, 90(1): 139-145 www.phie.pl Nadesłano: 22.10.2008 Zakwalifikowano do druku: 28.03.2009 Adres do korespondencji / Address for correspondence Mgr Małgorzata Leźnicka Urząd Marszałkowski Województwa Kujawsko-Pomorskiego Plac Teatralny 2, 87-100 Toruń tel. 56 62 18 529, e-mail: m.leznicka@kujawsko-pomorskie.pl Ustawa z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych jest ważnym dokumentem stanowiącym podstawę prawną do podejmowania działań na rzecz poprawy zdrowia o charakterze lokalnym. Dokument ten określa zadania władz publicznych. Do zadań własnych samorządu województwa w zakresie zapewnienia równego dostępu do świadczeń opieki zdrowotnej należy w szczególności: opracowywanie i realizacja oraz ocena efektów programów zdrowotnych wynikających z rozeznanych potrzeb zdrowotnych i stanu zdrowia mieszkańców województwa po konsultacji z właściwymi terytorialnie gminami i powiatami przekazywanie wojewodzie informacji o realizowanych na terenie województwa programach zdrowotnych opracowywanie i wdrażanie programów innych niż określone w pkt 1 służących realizacji zadań w zakresie ochrony zdrowia inspirowanie i promowanie rozwiązań w zakresie wzrostu efektywności, w tym restrukturyzacji w ochronie zdrowia

140 Probl Hig Epidemiol 2009, 90(1): 139-145 - podejmowanie innych działań wynikających z rozeznanych potrzeb zdrowotnych mieszkańców województwa 1/. Samorząd Województwa Kujawsko-Pomorskiego realizuje zadania z zakresu promocji i ochrony zdrowia. Od 2000 r. realizowany jest wieloletni program pn. Województwo Promujące Zdrowie, którego głównym celem jest poprawa zdrowia i jakości życia mieszkańców. Program Województwo Promujące Zdrowie opiera się na następujących zasadach: upowszechnianie wiedzy o zdrowiu rozwijanie zasady indywidualnej troski o zdrowie poznanie lokalne uwarunkowań zdrowia rozpatrywanie spraw zdrowia na tle środowiska przyrodniczego, rozwijanie umiejętności pozytywnego oddziaływania na zdrowie i środowisko reorientacja ochrony zdrowia z działań naprawczych na profilaktyczne. W ramach tego programu podejmowanych jest szereg inicjatyw na rzecz poprawy zdrowia mieszkańców związanych z realizacją celów operacyjnych Narodowego Programu Zdrowia. Departament Polityki Zdrowotnej i Nadzoru Właścicielskiego we współpracy z partnerami (koordynatorami, zakładami opieki zdrowotnej, samorządami terytorialnymi ) opracował programy regionalne. Wszystkie programy mają charakter wieloletni a podstawę ich przygotowania stanowiła sytuacja epidemiologiczna województwa. W dniu 25 września 2006 r. Sejmik Województwa Kujawsko-Pomorskiego przyjął do realizacji siedem wieloletnich programów zdrowotnych: Regionalny Program Przeciwnowotworowej Edukacji Młodzieży Szkół Ponadgimnazjalnych Koordynatorem programu jest dr Tomasz Mierzwa kierownik Zakładu Profilaktyki i Promocji Zdrowia Centrum Onkologii w Bydgoszczy. Realizatorem Centrum Onkologii im. prof. F. Łukaszczyka w Bydgoszczy, Uzasadnienie dla programu Choroby nowotworowe stanowią największy problem zdrowotny mieszkańców regionu. Dane z lat 1999-2002 świadczą o stałym wzroście zgonów spowodowanych nowotworami. Współczynnik zgonów z powodu raka jelita grubego w roku 2001 był najwyższy w Polsce i wynosił 18 na 100 tys. ludności. W województwie kujawsko pomorskim w 2001 r. odnotowano również najwyższy w Polsce współczynnik umieralności z powodu raka płuc i oskrzeli (62 na 100 tys. ludności, najniższy 1/ Ustawa z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (Dz. U. Nr 210, poz. 2135 z późn. zm.). podkarpackie 43/100 tys.), raka piersi u kobiet (23 na 100 tys. ludności, najniższy: lubuskie 17/100 tys.), raka szyjki macicy (11 na 100 tys. ludności, najniższy: podkarpackie 6/10 tys.) i raka gruczołu krokowego (26 na 100 tys. ludności najniższy: woj. opolskie 16/100 tys.). Populacja objęta programem uczniowie szkół ponadgimnazjalnych województwa kujawsko pomorskiego w grupie wiekowej 16-19 lat. około 7000 uczniów rocznie Celem programu jest zmniejszenie umieralności z powodu chorób nowotworowych w województwie kujawsko pomorskim poprzez zwiększenie świadomości zdrowotnej młodzieży, wytworzenie prawidłowych nawyków zdrowotnych, umiejętności dostrzegania niepokojących objawów, zminimalizowanie lęku przed rakiem, pokazanie możliwości wczesnej diagnostyki i skuteczności leczenia. W ramach programu realizowane są spotkania edukacyjne stacjonarne i wyjazdowe. W ramach realizacji programu w roku 2007 zorganizowanych zostało 55 spotkań stacjonarnych i 295 spotkań wyjazdowych, w spotkaniach uczestniczyło 8038 uczniów. Przeprowadzono badanie ankietowe dotyczące zachowań prozdrowotnych młodzieży uczestniczącej w programie. Na pytanie ile posiłków spożywasz w ciągu dnia 18% badanych odpowiedziało, że 5 i więcej, 44% badanych spożywa 4 posiłki dziennie, 31% 3 posiłki, natomiast 7% tylko 2 posiłki. Pytanie 2 Ile owoców i warzyw spożywasz w ciągu dnia? Około 0,5 kg 6% badanych Kilka sztuk 38% badanych Średnio 1 sztukę 40% badanych Nie jem codziennie 16% badanych Pytanie 3 Co jest podstawą mojej diety? Tłuszcze roślinne 9% Tłuszcze zwierzęce i roślinne z przewaga roślinnych 45% Tłuszcze zwierzęce i roślinne z przewaga zwierzęcych 38% Tłuszcze zwierzęce 8% Pytanie 4 Najczęściej jadam pieczywo Ciemne 7% Mieszane z przewaga ciemnego 23% Mieszane z przewaga białego 33% Białe 37% Pytanie 5 Czy palisz papierosy? Nałogowo 8% Kilka razy w miesiącu 20% Kilka razy w roku 16% Nie palę 56% Pytanie 6 Czy pijesz alkohol? Nałogowo 6%

Leźnicka M i wsp. Działania samorządu terytorialnego na rzecz zdrowia mieszkańców 141 Kilka razy w miesiącu 34% Kilka razy w roku 36% Nie piję 24% Pytanie 7 Moje życie seksualne Nie rozpocząłem (łam) współżycia 49% Współżyłem(łam) z jednym partnerem (partnerka) 30% Współżyłam(łem) z więcej niż jednym partnerem (partnerką) 16% Współżyłem (am) z przygodnymi partnerami (partnerkami) 5% Pytanie 8 Uprawiam sport Tylko na lekcjach w.f 20% Rekreacyjnie, nieregularnie 41% Rekreacyjnie, regularnie 26% Wyczynowo 13% Pytanie 9 Opalam się Unikam częstego i intensywnego opalania 16% Umiarkowanie na słońcu 54% Umiarkowanie na słońcu i w solarium 23 % Intensywnie na słońcu i w solarium 7 % Pytanie 10 Czy stosujesz środki antykoncepcyjne? Środki mechaniczne 2% Prezerwatywy 29% Tabletki antykoncepcyjne 12% Nie stosuję 57% W dniu 13 grudnia w Centrum Onkologii w ramach podsumowania programu przeprowadzono międzyszkolny konkurs wiedzy o zdrowiu. Zwycięzcą konkursu zostało VI Liceum Ogólnokształcące w Bydgoszczy. Samorządy, które wyraziły wolę realizacji programu w roku 2008 powiat żniński, tucholski, wąbrzeski, brodnicki, włocławski, miasto Żnin, Grudziądz, Kowalewo Pomorskie, Włocławek, gmina Gostycyn. Regionalny Program Edukacyjny w Zakresie Profilaktyki Raka Jelita Grubego i Prostaty Koordynatorem programu jest dr Tomasz Mierzwa kierownik Zakładu Profilaktyki i Promocji Zdrowia Centrum Onkologii w Bydgoszczy. Realizatorem Centrum Onkologii im. prof. F. Łukaszczyka w Bydgoszczy. Uzasadnienie dla programu Współczynnik zgonów z powodu raka jelita grubego w roku 2001 był najwyższy w Polsce i wynosił 18 na 100 tys. ludności, natomiast w województwie lubelskim gdzie wskaźnik ten był najniższy wynosił 10 na 100 tys. ludności. Populacja mieszkańcy województwa kujawsko-pomorskiego w grupie wiekowej 50-69 lat, około 7000 mieszkańców rocznie. Celem programu jest obniżenie umieralności z powodu chorób nowotworowych poprzez zwiększenie świadomości zdrowotnej społeczeństwa, wytworzenie prawidłowych nawyków zdrowotnych, umiejętności dostrzegania niepokojących objawów, zminimalizowanie lęku przed rakiem, pokazanie możliwości wczesnej diagnostyki i skuteczności leczenia. W ramach realizacji programu przeprowadzono spotkania edukacyjne stacjonarne i wyjazdowe. Zorganizowano 350 spotkań w których uczestniczyło 7615 osób. Przeprowadzono badanie ankietowe dotyczące świadomości zdrowotnej osób objętych programem. W badaniu uczestniczyło 11% mężczyzn i 89% kobiet. Wyniki badania przedstawiają się następująco: Ile porcji owoców i warzyw spożywasz w ciągu dnia? 4 porcje i więcej 8% 2-3 porcje 51% 1 porcję 26% Nie jem codziennie 12% Jak często spożywasz czerwone mięso? Nie jem w ogóle 8% Kilka razy w miesiącu 51% Kilka razy w tygodniu 31% Codziennie 10% Jak często spożywasz potrawy bogate w wapń (mleko, ser, jogurt)? Codziennie 18% Kilka razy w tygodniu 54% Kilka razy w miesiącu 23% Kilka razy w roku 23% Najczęściej używam tłuszczu w postaci: Oliwy z oliwek 10% Oleju 54% Margaryny, masła 32% Smalcu 4% Czy pijesz alkohol? Rzadko 21% Kilka razy w roku 58% Kilka razy w tygodniu 19% Nałogowo 2% Czy palisz papierosy? Nie palę 33% Tak, od 20 lat 47% Tak, od 10 lat 16% Tak, od 5 lat 4% Jeśli jesteś kobietą, czy dotychczas stosowałaś samobadanie piersi; Regularnie 8% Czasami 36% Nie stosuje 56% Czy dotychczas pomimo braku objawów choroby korzystałeś z badań? PSA 2% Mammografii 28% Cytologii 50% Kolonoskopii 5% Nie korzystałem z żadnych badań 15%

142 Probl Hig Epidemiol 2009, 90(1): 139-145 Jeśli nie korzystałeś z żadnych badań to dlaczego? Z powodu utrudnionego dostępu 6% Braku wiedzy o konieczności takich badan 19% Z powodu złej sytuacji ekonomicznej 54% Z innego powodu 21% Samorządy, które wyraziły wolę realizacji programu w roku 2008 powiat aleksandrowski, miasto Żnin, Golub- Dobrzyń, Łabiszyn, Włocławek, gmina Osiek, Kijewo królewskie, Gąsawa, Chełmża, Waganiec, Gostycyn, Dębowa Łąka, Baruchowo, Koneck, Aleksandrów Kujawski, Dąbrowa, Raciążek, Stolno, Złotniki Kujawskie, Papowo Biskupie. Regionalny Program Wczesnego Wykrywania Nowotworów Skory Koordynatorem programu jest Prof. dr hab. n. med. Waldemar Placek konsultant krajowy w dziedzinie dermatologii, kierownik Katedry i kliniki Dermatologii, Chorób Przenoszonych Drogą Płciową i Immunodermatologii Collegium Medicum im. L. Rydygiera w Bydgoszczy Realizatorem Katedra i Klinika Dermatologii, Chorób Przenoszonych Drogą Płciową i Immunodermatologii Collegium Medicum im. L. Rydygiera w Bydgoszczy Uzasadnienie dla programu W województwie kujawsko-pomorskim w latach 1992-2001 na nowotwory skóry zachorowało 2481 osób, w tym 1250 mężczyzn i 1231 kobiet. Na czerniaka natomiast zachorowały 632 osoby, w tym 327 mężczyzn i 305 kobiet. Na przestrzeni lat 2000-2002 r. w woj. kujawsko-pomorskim obserwujemy wzrost liczby zachorowań na czerniaka skóry oraz na inne nowotwory złośliwe skóry. Populacja mieszkańcy województwa Kujawsko-pomorskiego, w roku 2007 3060 osób. Celem programu jest zwiększenie wczesnej wykrywalności nowotworów skóry, stanów przedrakowych, zwiększenie świadomości zdrowotnej mieszkańców województwa w zakresie nowotworów skóry i odpowiedniego zabezpieczania jej przed promieniowaniem słonecznym i infekcjami HPV, wyleczenie infekcji HPV przed transformacją złośliwą. W ramach programu organizowane są wyjazdowe akcje profilaktyczne podczas których prowadzona jest edukacja i badania przesiewowe. Pacjenci z wykrytymi zmianami kierowani są do Kliniki Dermatologii, Chorób Przenoszonych Drogą Płciową i Immunodermatologii w Bydgoszczy celem dalszej diagnostyki i leczenia. W roku 2007 w programie uczestniczyły następujące samorządy: miasto Chełmno, gminy Grudziądz, Stolno, Lisewo, Kijewo Królewskie, Chełmno, Papowo Biskupie, Unisław, Golub-Dobrzyń, powiat nakielski i golubsko-dobrzyński. W programie udział wzięło 1100 mieszkańców województwa. Wolę realizacji programu w roku 2008 wyraziły następujące samorządy: powiat żniński, golubsko-dobrzyński, nakielski, aleksandrowski, miasto Żnin, Wąbrzeźno, Golub- Dobrzyń, Grudziądz, Łabiszyn, Barcin, Włocławek, Chełmno, gmina Osiek, Kijewo Królewskie, Gąsawa, Rogowo, Lisewo, Dębowa łąka, Golub-Dobrzyń, Baruchowo, Koneck, Aleksandrów Kujawski, Raciążek, Złotniki Kujawskie, Papowo Biskupie. Regionalny Program Profilaktyki Chorób Płuc Koordynatorem programu jest dr Małgorzata Czajkowska Malinowska ordynator oddziału chorób płuc i niewydolności oddychania Kujawsko-Pomorskie Centrum Pulmonologii w Bydgoszczy. Realizatorem Kujawsko-Pomorskie Centrum Pulmonologii w Bydgoszczy. Uzasadnienie dla programu Zgony z powodu chorób układu oddechowego stanowią piątą z kolei przyczynę (5,1%) ogólnej liczby zgonów na terenie województwa kujawsko-pomorskiego. W grupie tej występują dwie istotne przyczyny zgonów: zapalenie płuc i grypa 48,7% zgonów z powodu chorób układu oddechowego oraz przewlekłe choroby dolnych dróg oddechowych 44,0% zgonów z powodu chorób układu oddechowego. Do najczęstszych przyczyn zgonów z powodu nowotworów należą nowotwory złośliwe płuc i oskrzeli, które stanowią pierwszą przyczynę zgonów u mężczyzn (34,1%) a drugą przyczynę zgonów u kobiet (13,9%). Wykrywalność nowotworów płuc jest zbyt niska i tylko niewiele ponad 17% chorych może być skutecznie wyleczonych. Populacja Program skierowany jest do mieszkańców regionu, szczególnie do osób palących papierosy po 40 roku życia oraz do lekarzy i pielęgniarek z regionu. Celem programu jest zwiększenie wykrywania wczesnych postaci raka płuc, zwiększenie wiedzy lekarzy i pielęgniarek w zakresie zwalczania chorób układu oddechowego z uwzględnieniem nowoczesnych metod profilaktyki i leczenia, szczególnie poprawnego wykonywania i interpretowania badania spirometrycznego oraz stosowania minimalnej interwencji antynikotynowej oraz zwiększenie wiedzy mieszkańców na temat chorób układu oddechowego i ich powikłań a także czynników ryzyka ze szczególnym uwzględnieniem palenia tytoniu, stworzenie regionalnej bazy danych z możliwością konsultacji specjalistycznej z wykorzystaniem telespirometrii i teleradiologii. W ramach programu przeprowadzono 12 szkoleń dla 82 lekarzy i pielęgniarek z całego regionu. Szkolenia dotyczyły wczesnego wykrywania przewlekłej obturacyjnej choroby płuc w podstawowej opiece zdrowotnej oraz właściwego wykonywania spirometrii. Przeprowadzono również szkolenie dla lekarzy i pielęgniarek z zakresu rozpoznawania i le-

Leźnicka M i wsp. Działania samorządu terytorialnego na rzecz zdrowia mieszkańców 143 czenia uzależnienia od nikotyny. Zrealizowano trzy 2 minutowe audycje telewizyjne (spoty) na temat POCHP. Emisje odbyły się w TVP3 w dniach 22-26 października, 29-31 października, 1-2 listopada, 5-9 listopada. Opracowano merytorycznie i programowo komputerowy program Regionalnej Bazy Danych. W programie udział wzięło 244 uczestników. Wolę realizacji programu w roku 2008 wyraziły następujące samorządy: powiat żniński, bydgoski, świecki, miasta Żnin, Inowrocław, Solec Kujawski, gmina Gruta, Osiek, Zawieś Wielka, Drzycim, Gniewkowo, Obrowo, Białe Błota, Chełmża, Zbójno, Wąbrzeźno, Golub -Dobrzyń, Dąbrowa, Osielsko, Nowa Wieś Wielka, Złotniki Kujawskie. Regionalny Program Aktywności Fizycznej Seniorów Koordynatorem programu jest dr Gabriel Chęsy Katedra i Zakład Fizjologii Collegium Medium im. L. Rydygiera w Bydgoszczy, Wojewódzka Przychodnia Sportowo-Lekarska w Bydgoszczy. Realizatorem Wojewódzka Przychodnia Sportowo Lekarska w Bydgoszczy Uzasadnienie dla programu Dane WHO wskazują, że w większości krajów miedzy 60% a 85% dorosłej populacji nie jest wystarczająco aktywna fizycznie aby utrzymać właściwy poziom zdrowia. Badania przeprowadzone na populacji osób w wieku powyżej 50 roku życia w województwie kujawsko-pomorskim potwierdzają obserwacje WHO i wskazują również na brak podstawowej wiedzy dotyczącej znaczenia i rodzajów zachowań prozdrowotnych w populacji mieszkańców regionu. Brak aktywności fizycznej jest przyczyna chorób, kalectwa a nawet przedwczesnej śmierci. Populacja mieszkańcy województwa kujawsko-pomorskiego powyżej 50 roku życia. Celem programu jest poprawa sprawności fizycznej oraz wykształcenie nawyków systematycznych ćwiczeń fizycznych wśród uczestników programu, zwiększenie wiedzy uczestników programu dotyczącej wpływu aktywności fizycznej na zdrowie, przygotowanie trenerów do pracy z ludźmi po 50 r.ż., dzięki ćwiczeniom ruchowym uczestnicy programu będą mogli zachować sprawność fizyczną i samowystarczalność do późnej starości. W ramach programu organizowane są szkolenia dla trenerów, zajęcia ruchowe oraz szkolenia dla osób powyżej 50 roku życia w zakresie nowoczesnych zasad treningu dla poprawy sprawności krążeniowooddechowej i wytrzymałości mięśniowej, uczestnicy kwalifikowani są do programu przez zespół specjalistów z Wojewódzkiej Przychodni Sportowo-Lekarskiej w Bydgoszczy. W roku 2007 w programie uczestniczyły następujące samorządy: miasto Grudziądz, gminy Lisewo, Chełmno, Unisław, Tłuchowo, powiat Nakielski. W ramach realizacji programu przeszkolonych zostało 11 trenerów. Program szkolenia trenerów obejmował następujące zagadnienia: Fizjologiczne podstawy wysiłku fizycznego seniorów Skutki braku aktywności fizycznej seniorów Zasady programowania treningu zdrowotnego seniorów Zakres przykładowych ćwiczeń i programów aktywności fizycznej seniorów Podstawowe testy oceny sprawności fizycznej seniorów Zasady zdrowej diety aktywnych seniorów Zasady kwalifikacji do grup aktywności seniorów Podstawy pierwszej pomocy podczas treningu seniorów Zagrożenia występujące podczas treningu fizycznego seniorów. W programie udział wzięło 231 uczestników. U osób badanych stwierdzono znaczny nadmiar tkanki tłuszczowej nawet o 30% całkowitej masy ciała. Znaczny problem u większości badanych stanowiło utrzymanie równowagi ciała co może stanowić zwiększone ryzyko upadków, złamań i urazów narządu ruchu. Brak siły mięśniowej szczególnie kończyn dolnych jest przyczyną niedołężności starczej obserwowanej u znacznej liczby uczestników programu. Trening fizycznie wyraźnie poprawia parametry sprawności fizycznej. Opierając się na subiektywnej ocenie korzyści z proponowanych form aktywności fizycznej wyrażanej przez uczestników programu należy dążyć do kontynuacji programu w latach kolejnych a także do zwiększenia liczby samorządów biorących udział w programie. Wolę realizacji programu w roku 2008 wyraziły następujące samorządy: powiat nakielski, miasto Żnin, Grudziądz, Szubin, Kcynia, Włocławek, Mrocza, gminy Tłuchowo, Kijewo Królewskie, Aleksandrów Kujawski, Dąbrowa. Regionalny Program Zwalczania Otyłości u Dzieci i Młodzieży, Koordynatorem programu jest dr Danuta Kurylak z-ca Dyrektora ds. lecznictwa Wojewódzki Szpital Dziecięcy w Bydgoszczy. Realizatorem Wojewódzki Szpital Dziecięcy im. Brudzińskiego w Bydgoszczy. Uzasadnienie dla programu W województwie kujawsko-pomorskim w roku 2004 liczba dzieci i młodzieży w wieku 0-18 lat będących pod opieką lekarza podstawowej opieki zdrowotnej u których stwierdzono otyłość wynosiła 7765 osób co stanowiło 1,6% populacji w tej grupie wiekowej. Osoby, u których

144 Probl Hig Epidemiol 2009, 90(1): 139-145 stwierdzono schorzenie po raz pierwszy w roku 2004 stanowiły 0,3 % populacji (1297 osób). Liczba osób otyłych w populacji rośnie wraz z wiekiem. Jeżeli otyłość się utrzymuje przez cały okres dzieciństwa i dojrzewania, to ponad 30% chłopców i 40% dziewcząt jest zagrożonych otyłością w wieku dorosłym. Największy procentowy udział osób z nadwagą w liczbie dzieci i młodzieży w wieku 0-18 lat występuje w powiecie świeckim, grudziądzkim, sępoleńskim, żnińskim i mieście Toruń. Populacja dzieci i młodzież województwa kujawsko pomorskiego w grupie wiekowej 10-14 lat. Celem programu jest zmniejszenie w województwie kujawsko-pomorskim liczby dzieci i młodzieży z otyłością, ograniczenie zaburzeń ortopedycznych (płaskostopie, skrzywienia kręgosłupa), zmiana zachowań zdrowotnych u dzieci objętych programem oraz zwiększenie świadomości zdrowotnej. W ramach programu u dzieci z podwyższonym BMI (wskaźnik masy ciała) wykonywane były następujące badania stężenie we krwi cholesterolu całkowitego, LDL, HDL, trójglicerydów, glukozy. Dzieci objęte były specjalistyczną opieką, w ramach której uwzględniono: porady lekarskie, porady dietetyka, porady psychologa. U każdego dziecka podczas pierwszej wizyty przeprowadzone było wstępne badanie ankietowe dotyczące stylu życia oraz badania kontrolne podczas kolejnych wizyt. W ramach realizacji programu prowadzona była edukacja w zakresie prawidłowych zachowań zdrowotnych, która obejmowała informacje na temat przyczyn i powikłań otyłości, zasad zdrowego żywienia, zaleceń dietetycznych, wskazówki i porady dotyczące rodzaju ruchu wskazanego u pacjentów z otyłością. W 2007 r. w ramach realizacji programu udzielono 593 porady lekarskie, 449 porad psychologicznych, 599 porad dietetycznych, 1332 osoby wzięły udział w zajęciach edukacyjnych. W programie objęto opieka 283 dziewczęta i 315 chłopców. Średnia wieku uczestników wynosiła 13,5 lat. Uzyskano następujące efekty lecznicze: Obniżenie masy ciała średnio o 1,2 kg na miesiąc Największy spadek masy ciała o 15,8 kg w okresie 8 miesięcy Podwyższony cholesterol całkowity stwierdzono u 47% pacjentów (średnia wartość 227 mg/dl, po zastosowaniu diety spadek do 117 mg/dl. Dzieci objęte opieką wśród powodów zgłoszenia się do programu najczęściej wymieniały: niezadowolenie ze swojego wyglądu 100%, trudności w wykonywaniu niektórych ćwiczeń na lekcjach w.f. 76%, szybkie meczenie się 55%, dokuczanie kolegów 60%, poczucie, ze innym nie podoba się ich wygląd 54%, uczucie smutku i zniechęcenia 26%, brak sił do działania 11%, konieczność leczenia się z powodu różnych chorób 13%. Rodziców dzieci zapytano czym kierują się żywiąc dziecko. Najczęściej udzielane odpowiedzi to: własne doświadczenie 39%, zwyczaje rodzinne 35%, kierowanie się wiedzą z książek i artykułów specjalistycznych 11 %, w oparciu o porady lekarza, dietetyka 9%. Wnioski z realizacji programu: Badane osoby najczęściej pochodzą z rodzin, które w większości przywiązują małą wagę do zachowań sprzyjających zdrowiu (przywiązują małą wagę do zdrowej diety, prowadzą siedzący tryb życia, preferują odpoczynek statyczny). W żywieniu w rodzinie przeważa kierowanie się własnym doświadczeniem i zwyczajami przekazywanymi z pokolenia na pokolenie, natomiast aktualna wiedza specjalistyczna ma słabszy wpływ na kształtowanie nawyków żywieniowych, następstwem tego może być utrwalenie się nieprawidłowych wzorców prowadzące w konsekwencji do powstania nadmiernej masy ciała. Z udzielonych odpowiedzi wynika, ze nadmierne jedzenie jest uwarunkowane najczęściej sytuacyjnie (nuda, niewłaściwie zorganizowany czas wolny), w mniejszym stopniu wpływają na nie czynniki emocjonalne (obniżony nastrój, kłopoty, poczucie porażki). Jednym z najistotniejszych czynników motywujących do obniżenie nadmiernej masy ciała jest chęć poprawy wyglądu jako konsekwencja niezadowolenia z siebie oraz cheć dostosowania się do panujących wzorców i akceptowanych w środowisku norm. Wolę realizacji programu w roku 2008 wyraziły następujące samorządy: powiat żniński, brodnicki, miasto Żnin, Wąbrzeźno, Golub-Dobrzyń, Grudziądz, Janowiec Wielkopolski, Toruń, Nieszawa, Mrocza, gminy Kijewo Królewskie, Waganiec, Wielgie, Raciążek, Papowo Biskupie. Regionalny Program Profilaktyki zdrowotnej dla Społeczności Romskiej Koordynatorem programu jest mgr Małgorzata Leźnicka kierownik Biura Profilaktyki i Promocji Zdrowia w Departamencie Polityki Zdrowotnej Urzędu Marszałkowskiego. Realizatorem Wojewódzki Szpital Zespolony w Toruniu, Wojewódzki Szpital Dziecięcy im. Brudzińskiego w Bydgoszczy, Kujawsko-Pomorskie Centrum Pulmonologii w Bydgoszczy. Uzasadnienie dla programu w województwie kujawsko-pomorskim mieszka 630 Romów. Osoby te znajdują się przeważnie w bardzo trudnej sytuacji społecznej i ekonomicznej, w sposób zasadniczy odbiegającej od współczesnych standardów cywilizacyjnych.

Leźnicka M i wsp. Działania samorządu terytorialnego na rzecz zdrowia mieszkańców 145 Romowie w większym stopniu, niż ogół społeczeństwa polskiego, zapadają na cały szereg chorób. Częstsze są wśród nich przypadki cukrzycy, chorób układu krążenia i układu oddechowego (astmy, zapalenia oskrzeli, zapalenia płuc) oraz wirusowego zapalenia wątroby typu B. Wyższa zapadalność na choroby, w połączeniu z problemami natury ekonomicznej oraz nie korzystaniem przez wielu Romów z bezpłatnej opieki zdrowotnej, wpływają na zwiększenie wskaźnika umieralności, a tym samym na niższą od ogółu obywateli polskich średnią długość życia Romów. Populacja populacja romska zamieszkująca województwo kujawsko-pomorskie około 630 osób (dzieci i młodzież 280, osoby dorosłe 350). Celem programu jest poprawa stanu zdrowia Romów poprzez objęcie ich szerszym dostępem do opieki lekarskiej, wczesne wykrycie chorób układu krążenia, wczesne wykrycie chorób układu oddechowego, zmniejszenie zachorowalności na gruźlicę, zwiększenie świadomości zdrowotnej społeczności romskiej. Wdrożenie programu przez Samorząd Województwa przyczyni się do zniwelowanie różnic dzielących społeczność romską od reszty społeczeństwa i sprzyjało będzie integracji. W 2007 r. zorganizowanych zostało 8 akcji profilaktycznych w następujących miejscowościach: Włocławek (2 ), Świecie (2 ), Bydgoszcz, Ciechocinek, Koronowo, Tuchola. Podczas każdego spotkania prowadzona była edukacja indywidualna oraz badania przesiewowe dorosłych (poziom cukru, lipidogram, EKG, pomiar ciśnienia tętniczego, porada kardiologiczna, RTG płuc, spirometria z wywiadem lekarskim i interpretacja badania, smokolyzer, badanie w kierunku gruźlicy) i dzieci (morfologia, badanie moczu, EKG, próba tuberkulinowa, badanie pediatryczne). Osoby z wykrytymi nieprawidłowościami za pośrednictwem lekarzy podstawowej opieki zdrowotnej kierowane były do poradni specjalistycznych. W 2008 r. zorganizowane zostaną badania kontrolne oraz dokonana zostanie ocena wpływu programu na świadomość zdrowotną społeczności romskiej. W 2007 roku przebadanych zostało 136 Romów, w tym: 60 kobiet, 45 mężczyzn, 31 dzieci. Wiek badanych: 6 miesiąc życia 77 lat Wykształcenie osób badanych: 38% brak wykształcenia 52% wykształcenie podstawowe 3% wykształcenie zawodowe 7% wykształcenie średnie Wykryte nieprawidłowości w stanie zdrowia: 72% badanych ma nadwagę lub otyłość 42 % badanych cierpi z powodu nadciśnienia 22% badanych ma podwyższony poziom cukru we krwi 40% badanych ma podwyższony poziom cholesterolu we krwi 13% badanych ma obniżony poziom cholesterolu we krwi (Spadek stężenia cholesterolu całkowitego wywołują choroby wątroby, takie jak zaawansowana marskość wątroby, ostra i podostra martwica wątroby, toksyczne uszkodzenie wątroby, infekcje związane z uszkodzeniem wątroby, a poza tym stan głodzenia, posocznica, nadczynność tarczycy, niedokrwistości). 40% badanych ma podwyższony poziom trójglicerydów we krwi 65% pali papierosy 12% rozpoznano przewlekłą obturacyjną chorobę płuc 4% podejrzenie obturacyjnego bezdechu sennego 19% wymaga dalszej opieki pulmonologicznej W grupie dzieci 4 pacjentów z nieprawidłowym zapisem EKG skierowano do szczegółowych badań kardiologicznych Programem zainteresowała się Helsińska Fundacja Praw Człowieka. Ta ciesząca się szacunkiem organizacja pozarządowa o bogatej tradycji, zajmująca się edukacją i badaniami dotyczącymi praw człowieka, współpracuje z Agencją Praw Podstawowych Unii Europejskiej. W ramach tej współpracy fundacja uczestniczy w przygotowywaniu raportu na temat różnych aspektów i przejawów dyskryminacji w krajach Unii Europejskiej. Część tego raportu będzie dotyczyć dobrych praktyk antydyskryminacyjnych. Właśnie w tej części dokumentu znalazła się informacja dotycząca naszego programu profilaktycznego, adresowanego do zamieszkujących nasz region Romów. Publikację zaplanowano na 2008 rok. Regionalny Program Profilaktyki Zdrowotnej dla Społeczności Romskiej to największe tego typu przedsięwzięcie w kraju i jedyne w pełni finansowane i koordynowane przez samorząd wojewódzki. W 2007 r. we wszystkich regionalnych programach zdrowotnych uczestniczyło 18 tys. mieszkańców województwa. Wszystkie programy mają charakter wieloletni, ich realizacja została zaplanowana do roku 2011. Podejmowanie wspólnych działań przez podmioty funkcjonujące w różnych sferach życia publicznego umożliwia tworzenie właściwych warunków sprzyjających poprawie stanu zdrowia mieszkańców województwa. Istnieje zatem pilna potrzeba prowadzenia skoordynowanych działań zmierzających do zwiększenia świadomości zdrowotnej mieszkańców województwa.