SCENARIUSZ ZAJĘĆ DLA UCZNIÓW SZKÓŁ PODSTAWOWYCH Temat zajęć: Poznajemy bioróżnorodność naszego kraju. Typ zajęć: przyroda, koło zainteresowań np. ekologiczne Czas realizacji: 3 godziny lekcyjne na cały zestaw (po 2 układanki na 1 godzinę lekcyjną) Cele edukacyjne: W zakresie wiadomości i umiejętności uczeń potrafi: zaprezentować scharakteryzowane gatunki zwierząt fauny polskiej, ich cechy charakterystyczne oraz środowisko życia zaprezentować scharakteryzowane zbiorowiska roślinne z wyróżniającymi je gatunkami roślin podać przykłady roślin i zwierząt objętych ochroną W zakresie postaw uczeń: dostrzega jak zróżnicowana pod względem florystycznym i faunistycznym jest Polska jest świadomy jak ważne jest utrzymanie różnorodności biologicznej prezentuje postawę świadomego obywatela, który zachowuje, chroni i dostrzega cenne przyrodniczo siedliska i gatunki Metody pracy: praca z zestawem kostek, prezentacja danego zagadnienia w postaci mini wykładu, elementy dyskusji, rozwiązywanie zadań Forma pracy: zespołowa (uczestniczy w niej cała klasa) Materiały pomocnicze: zestaw kostek edukacyjnych, przygotowane w scenariuszu załączniki Faza wprowadzająca: 1. Sprawy organizacyjno-porządkowe. PRZEBIEG LEKCJI 2. Ustawienie krzeseł w półokręgu. W środku znajduje się zestaw kostek. Faza realizacji: 3. Wyjaśnienie uczniom znaczenia pojęć: flora, fauna, biocenoza, bioróżnorodność oraz siedlisko przyrodnicze. 4. Wyjaśnienie ogólnych zasad gry Gra edukacyjna składa się z 9 kostek. Kostka środkowa jest kostką główną, na której znajduje się temat przewodni prezentacji (gatunek zwierzęcia lub zbiorowisko roślinne). Natomiast pozostałe osiem kostek to kostki ościenne, które zawierają elementy pasujące do tematów głównych. Celem gry jest odnalezienie i poprawne ułożenie danego zestawienia.
5. Wybór prezentowanego zagadnienia kostki głównej (środkowej). 6. Zaprezentowanie przez nauczyciela wybranego gatunku zwierzęcia, bądź zbiorowiska w formie mini wykładu z możliwością zadawania pytań. 7. Przystąpienie do gry poprzez proszenie kolejno uczniów o odnajdywanie pasujących elementów, bądź zapraszanie uczniów zgłaszających się do poszukiwania (załącznik 1). Nauczyciel może nagradzać aktywnych uczniów plusikami. 8. Krótkie wytłumaczenie dlaczego dany element jest poprawny (załącznik 2). 9. Zapisywanie na tablicy nowych wyrazów. Faza podsumowująca: 10. Po ułożeniu całej układanki, zebranie przez nauczyciela wszystkich wiadomości i podyktowanie krótkiej notatki do zeszytów. Notatka powinna zawierać wszystkie nowo poznane pojęcia wraz z ich krótkimi definicjami, krótką charakterystykę gatunku zwierzęcia/ siedliska przyrodniczego (np. rolę jaką odgrywa w ekosystemie) oraz wyróżnienie gatunków objętych ochroną lub z innych względów cennych przyrodniczo. 11. Ocena indywidualnej pracy uczniów na podstawie przyznanych w trakcie gry plusików.
ZAŁĄCZNIK 1 Plansze z poprawną konfiguracją elementów w każdym z zestawów. Wszystkie wiersze rozpoczynają się kostką główną układanki. Zestaw rośliny
Zestaw zwierzęta 1
Zestaw zwierzęta 2
ZAŁĄCZNIK 2 Zestawienie krótkich, przykładowych opisów wszystkich elementów zestawów. Zestaw rośliny BÓR SOSNOWY Ogólnie bory sosnowe to ekosystemy leśne powstałe na glebach kwaśnych, o niskiej żyzności i różnym stopniu uwilgocenia, od skrajnie suchych gleb piaszczystych do mokrych gleb torfowych. Są to lasy widne, wysokopienne, z dominacją sosen w drzewostanie. Spotykane na terenie całego kraju (z wyjątkiem gór). Borówka czernica potocznie nazywana jagodą, którą zbieramy w lesie. Wrzos gatunek kwasolubny. Borówka brzusznica ma ona jagody o czerwonym kolorze i jest charakterystyczną rośliną w borach. Widłak spłaszczony gatunek chroniony. Jałowiec pospolity gatunek rosnący na glebach piaszczystych. Sosna zwyczajna gatunek drzewa dominujący w drzewostanie borów sosnowych. Rokietnik pospolity gatunek chroniony. Kostrzewa owcza roślina preferująca gleby suche i piaszczyste. BUCZYNA Lasy bukowe są w naszym kraju zróżnicowane w zależności od warunków klimatycznych i glebowych. Rozwój bogactwa florystycznego warstwy podszytu i runa zależy od właściwości danego siedliska. Dno lasu bukowego jest zacienione, dlatego w runie występują gatunki cieniolubne oraz takie, które kwitną przed pojawieniem się liści na drzewach. Zbiorowisko to jest cenne przyrodniczo, często obejmowane ochroną Natura 2000. Głównym zagrożeniem dla tego zbiorowiska jest eksploatacja gospodarcza drzewostanu. Buk zwyczajny gatunek budujący drzewostan buczyn. Żywiec dziewięciolistny roślina rzadka, reliktowa, charakterystyczna dla buczyn. Żywiec gruczołowaty występuje praktycznie tylko w Karpatach. Marzanka wonna gatunek cieniolubny. Czosnek niedźwiedzi kolejny gatunek charakterystyczny dla buczyn, tworzący w nich często łany. Starzec Fuchsa rzadko spotykany gatunek, najczęściej w obszarach górskich. Przenęt purpurowy gatunek trujący, preferujący zacienione lasy. Paprotnik kolczasty gatunek chroniony, występujący w buczynach górskich. GRĄD Lasy grądowe są to wielogatunkowe i w naturalnej postaci wielowarstwowe lasy liściaste na siedliskach eutro- i mezotroficznych. Mają bardzo bogaty podszyt. Występują na terenach nizinnych i wyżynnych naszego kraju. Zagrożeniem tego siedliska jest wycinanie drzewostanu pod pola uprawne. Kokoryczka okółkowa gatunek trujący, charakterystyczny dla lasów grądowych. Kopytnik pospolity gatunek chroniony o nieprzyjemnym zapachu. Fiołek leśny niewielka roślina wszystkim dobrze znana, bardzo często występująca w runie grądów. Zawilec gajowy gatunek wczesnowiosenny, tworzący często w gradach łany. Grab zwyczajny gatunek drzewa wchodzący w skład drzewostanu gradów. Lipa drobnolistna kolejny gatunek drzewa budujący drzewostan grądu. Czworolist pospolity roślina występująca w runie lasów grądowych. Kokoryczka wielokwiatowa tylko owoc tej rośliny jest trujący. ŁĄKA EKSTENSYWNA jest to rodzaj łąki bardzo bogatej florystycznie, z dużą ilością kolorowych kwiatów roślin. Na łące ekstensywnej prowadzone są m.in. takie zabiegi jak: koszenie, wypas, nawożenie. Łąka należy do zbiorowisk nieleśnych. Łąki możemy podzielić na trzy typy ze względu na ich genezę: naturalne, półnaturalne, sztuczne.
Jaskier ostry roślina ta jest gorzka w smaku, ma piękne żółte kwiaty. Bodziszek łąkowy gatunek charakterystyczne dla zbiorowiska łąk. Firletka poszarpana należy ona do rodziny goździkowatych. Przetacznik ożankowy niepozorna roślina o ładnych niebiesko-fioletowych kwiatach. Kupkówka pospolita pospolity gatunek trawy rosnący na łąkach. Kukułka szerokolistna gatunek storczyka, objęty ochroną. Ostrożeń łąkowy preferuje on łąki wilgotne. Kuklik zwisły roślina o mocnym, korzennym zapachu. BAGIENNY LAS OLSZOWY tzw. olsy są związane z siedliskami okresowo bądź stale podtopionymi przez wody gruntowe, z pokładami torfu niskiego lub przejściowego w podłożu. Olsy mają strukturę kępkowodolinkową. Są to lasy trudno dostępne. Olcha czarna gatunek drzewa budujący drzewostan olsów. Kosaciec żółty trująca roślina o pięknych żółtych kwiatach. Karbieniec pospolity roślina mająca właściwości lecznicze. Psianka słodkogórz jej owoce po dojrzeniu są słodkawe i nietrujące. Porzeczka czarna gatunek naturalnie występujący w lasach olszowych, objęty ochroną częściową. Turzyca błotna gatunek preferujący wilgotne, mokre podłoże. Skrzyp bagienny jest to hydrofit o trujących właściwościach. Wietlica samicza paproć preferująca gleby kwaśne i wilgotne. TORFOWISKO WYSOKIE Torfowiska wysokie stanowią zaledwie ok. 4% całkowitej powierzchni torfowisk w Polsce. Ekosystemy te są silnie kwaśne i ubogie w substancje odżywcze, charakteryzują się ubóstwem florystycznym. W Polsce wyróżniamy 3 typy torfowisk: niskie, przejściowe i wysokie. Torfowisko wysokie powstaje w procesie narastania złoża torfowego i odcięcia jego roślinności od wód gruntowych, dlatego jest zasilane tylko przez wody opadowe. Głównym zagrożeniem jest melioracja takich obszarów. Rosiczka okrągłolistna występuje na siedliskach bardzo ubogich w azot, jest mięsożerna, objęta ochroną. Mech torfowiec jest on ściśle przystosowany do określonych warunków życia panujących na torfowiskach wysokich. Żurawina błotna owoce tej rośliny są doskonałym źródłem witaminy C, soli mineralnych, kwasów organicznych i cukrów. Płonnik pospolity tworzy gęste darnie na torfowiskach. Modrzewnica zwyczajna zimozielona krzewinka o trujących liściach. Bagno zwyczajne roślina trująca, dawnej używana przeciwko molom, objęta ochroną. Turzyca skąpokwiatowa gatunek turzycy preferujący kwaśne, ubogie gleby torfowe. Wełnianka pochwowata kwiatostan po przekwitnięciu ma charakterystyczne jasne włoski. Zestaw zwierzęta 1 DZIK Dzik jest przodkiem świni domowej, należy do rodziny świniowatych. Jest typowym wszystkożercą, unikającym terenów otwartych i górskich (eurytop). Idealnym środowiskiem życia jest dla niego las liściasty lub las mieszany. Objęty jest on sezonową ochroną. Żołędzie jeden z głównych przysmaków dzika. Bukiew owoce buka są również częstym pokarmem dzika. Pędrak chrabąszcza majowego cenny pokarm dla dzika. Buchtowisko miejsce rozkopane przez dziki poszukujące pożywienia. Babrzysko miejsce błotnych kąpieli dzików, służące regulacji temperatury ciała, ochronie przed owadami oraz integracji rodzinnej. Uprawa kukurydzy dziki niszczą rolnikom uprawy, gdyż jest to ich kolejny składnik pożywienia.
Gęsty młodnik sosnowy wspaniała kryjówka dla dzików. Las mieszany z gęstym podszyciem dziki w takim miejscu chętnie się zadomowią. BÓBR Bóbr jest największym europejskim gryzoniem. Jest on roślinożercą. W Polsce objęty jest ochroną. Dawniej gatunek ten uważany był za szkodnika, obecnie wiemy, iż ma pozytywny wpływ na renaturalizację krajobrazu. Tama bobrowa budowana przez bobry w celu spiętrzenia wody. Żeremie bobrowe dom bobrów. Struga śródleśna środowisko życia bobrów. Ścięte stożkowato pnie bobry ze ściętych drzew budują tamy i żeremia. Szuwar mannowy - roślinność porastająca brzegi rzek. Szuwar pałkowy roślinność towarzysząca brzegom rzek. Kożuch rzęsy wodnej tworzy się w pobliżu tamy bobrowej, gdzie woda jest stojąca. Rzepicha ziemnowodna przysmak bobrów. KOZICA Kozicę możemy spotkać jedynie w górach. Zachwyci ona nas swoimi umiejętnościami wspinaczkowymi i wspaniałymi skokami. Gatunek ten żyje w stadach. Głównymi przystosowaniami do życia w wysokich partiach gór jest posiadanie przez kozice dłuższych tylnych kończyn (ułatwiają poruszanie oraz żerowanie na zboczach) oraz ruchomych racic. Kozica tatrzańska jest silnie zagrożonym gatunkiem (wpływa na to nadmierna turystka oraz zanieczyszczenie środowiska). Turnie najwyższe partie gór. Limba gatunek sosny wysokogórskiej, objęty ochroną. Szarotka alpejska gatunek górski objęty ochroną. Wroniec widlasty gatunek chroniony, najczęściej spotykany w górach. Sasanka alpejska gatunek wysokogórski, objęty ochroną gatunkową. Kosodrzewina od tej nazwy wyróżniamy jedno z pięter górskich, gatunek chroniony. Świstak gatunek ssaka żyjący w górach, należy do rodziny wiewiórkowatych, objęty ochroną. Tojad mocny gatunek chroniony, spotykany w górach. KUNA DOMOWA - Kunę domową spotkamy zarówno na peryferiach osiedli miejskich, jak również w zwartych kompleksach leśnych. Prowadzi ona skryty, nocny tryb życia. Jest drapieżnym ssakiem, występującym w niemal całej Europie oraz częściowo w Azji. Samotny dom pod lasem miejsce, w którym kuna może się schronić. Strych domu wspaniałe mieszkanie dla kuny. Sterta drewna do palenia kuna może w niej szukać pożywienia. Stary sad przydomowy miejsce żerowania kuny. Zadaszony magazyn tutaj również może polować. Konar drzewa to leśna kryjówka i miejsce pożywienia kuny. Stos desek kuna może się tutaj schronić przed innym drapieżnikiem. Ruiny drewnianego budynku mogą stać się domem dla kuny. ŁOŚ Łoś zamieszkuje widne lasy z bagnami, moczarami i torfowiskami. Jest największym współcześnie występującym gatunkiem ssaka kopytnego z rodziny jeleniowatych. Jego racice pozwalają na poruszanie się po śniegu, bagnach i mokradłach bez zapadania się. W Polsce gatunek rzadki, objęty całorocznym okresem ochronnym. Bagienny las olszowy środowisko życia łosia. Łozowisko wilgotne łąki zarastające kępami wierzby łozy. Śródleśne mokradło miejsce życia dla łosia. Szuwary trzcinowe roślinność rosnąca na brzegach akwenów wodnych. Młoda uprawa sosnowa łosie czasami niszczą takie uprawy w poszukiwaniu pokarmu. Gałązka wierzby łozy liście tej wierzy są przysmakiem dla łosia.
Brzezina bagienna kolejne miejsce, w którym zobaczymy łosia. Rozległe podtopione łąki jest to również charakterystyczny krajobraz dla łosia. ŻAGNICA OKAZAŁA Żagnica okazała jest pospolita nad wszelkimi wodami stojącymi. Jest ona najliczniejszą z 9 żyjących w naszym kraju żagnic. Prowadzi samotny tryb życia. Brzeg dużego zbiornika wodnego środowisko życia żagnicy. Tatarak zwyczajny gatunek charakterystyczny dla zbiorników wodnych. Mięta wodna może stanowić miejsce odpoczynku dla żagnicy. Manna jadalna gatunek występujący w zbiornikach wodnych. Krwawnica pospolita może być miejscem odpoczynku dla żagnicy. Liście grążela żółtego występują one w zbiornikach wodnych. Żabiściek pływający jest to również roślina związana z wodnym krajobrazem. Mozga trzcinowa może być miejscem odpoczynku lub zalotów żagnic. Zestaw zwierzęta 2 BIELIK Bielik zamieszkuje niemal wyłącznie Polskę północną i zachodnią. Poluje on głównie nad wodami słodkimi. Drapieżnik ten jest objęty ochroną ścisła w naszym kraju. Jego głównym zagrożeniem jest utrata miejsc gniazdowych, spowodowana rozwojem zabudowy rekreacyjnej w pobliżu brzegów rzek i jezior. Staw hodowlany miejsce, w którym bielik na pewno znajdzie pożywienie. Szuwar trzcinowy roślinność porastająca brzegi akwenów wodnych. Szuwar wąskopałkowy roślinność charakterystyczna dla brzegów jezior, stawów. Stara sosna na skraju lasu miejsce, w którym można założyć gniazdo. Gniazdo na szczycie drzewa w nim bieliki wychowują potomstwo. Szeroka dolina rzeczna środowisko życia bielików. Jezioro z wyspą kolejne naturalne miejsce życia dla bielików. Bór sosnowy w nim bieliki chętnie zbudują swoje gniazdo. ŻABA ZIELONA pod tą nazwą kryją się trzy gatunki żab: wodna, jeziorowa i śmieszka. Wszystkie są ściśle związane z wodą i przez cały rok przebywają w jej pobliżu. Płytki zbiornik wodny środowisko życia żaby. Grążel żółty roślina wodna, której pływające liście są jak wysepki dla żab. Strzałka wodna- gatunek charakterystyczny dla zbiorników wodnych. Żabieniec babka wodna gatunek występujący w zbiornikach wodnych. Żabiściek pływający roślina służąca np. jako kryjówka dla żab. Tatarak porasta on brzegi akwenów wodnych. Kożuch rzęsy drobnej sprawia, że żaby stają się niewidoczne. Jeżogłówka gałęzista gatunek występujący w szuwarach mulistych jezior i stawów. ŻMIJA ZYGZAKOWATA Żmija zygzakowata to jedyny w Polsce jadowity wąż. Jest on także objęty ochroną. Gatunek powszechnie występujący w całym kraju. Górska polana jedno z wielu miejsc, w których można spotkać żmiję. Brzeg boru sosnowego środowisko życia żmii. Wrzosowisko kolejny krajobraz, w którym można natknąć się na żmiję. Torfowisko wysokie to również dobre miejsce do życia dla żmii. Sosnowy bór bagienny w nim również chętnie żmija się zadomowi. Skraj młodnika sosnowego to wymarzone miejsce do odpoczynku dla żmii. Bór sosnowy w nim także możemy obserwować życie żmii. Borówka bagienna stanowi ona dobry kamuflaż dla żmii w borze sosnowym.
SZCZUR WĘDROWNY Szczur wędrowny jest rozprzestrzeniony na całym świecie. Jest on typowym wszystkożercą, prowadzącym nocny tryb życia i roznoszącym liczne choroby. Składowisko odpadów tutaj szczury szukają pożywienia. Wylot rury kanalizacyjnej często stanowi dom dla szczura. Zaniedbane otoczenie domu miejsce, w którym szczury chętnie przebywają. Komórki w starej zabudowie miejskiej mogą one stanowić dom dla szczura. Zaniedbana piwnica kolejne miejsce, w którym możemy spotkać szczura. Miejski śmietnik w nim szczur na pewno znajdzie pożywienie. Zaniedbany budynek gospodarski kolejne miejsce bytowania szczura. Otwarty kanał ściekowy może stać się kryjówką dla szczura. TRASZKA ZWYCZAJNA - Traszka zwyczajna należy do gromady płazów. Jest ona najpospolitszą krajową traszką. Jest to gatunek ziemno-wodny. Niewielki zbiornik wodny w terenie otwartym środowisko życia traszki. Moczarka kanadyjska- roślina zanurzona w toni wodnej, służąca jako schronienie dla traszki. Rogatek sztywny traszka może złożyć jaja na jego liściach. Włosienicznik wodny roślina charakterystyczna dla niewielkich płytkich akwenów. Rdestnica kędzierzawa może stanowić schronienie dla traszki. Rdest ziemnowodny traszki mogą się w jego liściach skryć. Okrężnica bagienna roślina charakterystyczna dla niewielkich, płytkich akwenów wodnych. Wywłócznik pospolity traszki mogą na jego liściach złożyć jaja. TYGRZYK PASKOWANY Tygrzyk paskowany pochodzi z rejonu Morza Śródziemnego. Buduje on bardzo charakterystyczną sieć. Samice są większe od samców. W ostatnich latach stwierdzono brak zagrożeń dla tego gatunku, co spowodowało jego usunięcie z listy gatunków objętych ochroną. Wilgotna łąka miejsce występowania tygrzyka. Mięta długolistna może posłużyć jako miejsce dobre do zbudowania sieci. Szuwar niskoturzycowy świetnie nadaje się jako miejsce budowy sieci. Sit rozpierzchły kolejna roślina, która nadaje się jako miejsce budowy sieci pajęczej. Śródleśna polana zarośnięta trawami środowisko życia tygrzyka. Śmiałek darniowy jego kępki są dobrym schronieniem dla tygrzyka. Sitowie leśne nadaje się do zbudowania na nim pajęczej sieci. Ostrożeń błotny gatunek występujący w miejscach wilgotnych, podmokłych. POZOSTAŁE WSKAZÓWKI I POMOCE W PRZYGOTOWANIU ZAJĘĆ DOSTĘPNE SĄ NA STRONIE INTERNETOWEJ www.kostki.a21.pl. Opracowanie: mgr Karolina Dubrawska-Gawron