Przewodnik po Rudawach Janowickich - częsci leżącej na Ziemi Kamiennogórskiej

Przewodnik po Rudawach Janowickich - częsci leżącej na Ziemi Kamiennogórskiej Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich. Europa inwestująca w obszary wiejskie Publikacja opracowana przez INFO CONSULTING w ramach projektu ELEKTRONICZNY PRZEWODNIK I PLANER WYCIECZEK PO RUDAWACH JANOWICKICH I OKOLICACH (ZIEMIA KAMIENNOGÓRSKA), współfinanowana ze środków Unii Europejskiej, w zakresie operacji Małe Projekty w ramach działania 413 Wdrażanie lokalnych strategii rozwoju objętego Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013 Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich

CIECHANOWCIE CZARNÓW LESZCZYNIEC PISARZOWICE RASZÓW RĘDZINY W RUDAWACH JANOWICKICH WIEŚCISZOWICE

CIECHANOWCIE CZARNÓW Historia Ciechanowice LESZCZYNIEC PISARZOWICE RASZÓW RĘDZINY CIECHANOWICE WIEŚCISZOWICE Opis Miejscowość położona w przełomie rzeki Bóbr na wysokości 400-415 m n.p.m. Otoczona od strony północnej stokami Ciechanówki - Gór Ołowianych, a od południa Rudawami Janowickimi. Należy do gminy Marciszów w powiecie kamiennogórskim. Graniczy z miejscowościami Miedzianka, Świdnik, Przybkowice i Marciszów. Ciechanowice są dużą wsią, otoczoną przez użytki rolne. Główną atrakcją wsi jest Pałac wraz z Parkiem o powierzchni około 1 ha, założonego w XVII w. Okazałością parku jest modrzew europejski o obwodzie około 3,1 m. Stanowi pomnik przyrody wraz z bukiem zwyczajnym. Ponadto znaleźć można takie drzewa jak okazałe jodły, czy sosny. Miejscowość zachowała zbliżony układ wsi łańcuchowej. Historia Nazewnictwo miejscowości zmieniało się na przestrzeni lat. W 1203 r. Rudolfesdorf, 1278 r. Rudolphi Villa, 1455 r. Rudilsdorff, 1751 r. Rudeldorf, Jagendorf, 1754 r. Rudelstadt, 1765 r. stadt Rudelstadt, 1782 r. Rudelstadt, 1945 r. Radlice, od 1946 r. Ciechanowice. Ciechanowice są bardzo starą wsią - powstały około 1203 roku za sprawą Cystersów z Lubiąża. Dostali oni bardzo duży obszar ziemi od ówczesnego

CIECHANOWCIE CZARNÓW LESZCZYNIEC PISARZOWICE RASZÓW RĘDZINY CIECHANOWICE WIEŚCISZOWICE księcia Henryka Brodatego. Około 1278 roku w dokumentach istnieje informacja, że klasztor przekazał na rzecz rycerza Alberta von Hayn 10 włók (włóka dawna (średniowieczna) miara powierzchni, odpowiadająca wielkością łanowi chełmińskiemu: 1 włóka (nowochełmińska), 1 włóka chełmińska (staropolska) = 30 morg = 17,955 ha = 179550 m2) Podczas okresu wojen husyckich Ciechanowicami zarządzał ród śląski von Tschirnhaus, kolejno rodzina von Reichenbach. Stworzyli oni we wsi, przy kościele własna kaplicę grobową. W okresie ich bytności kościół był ewangelicki, a ludność katolicka stanowiła mniejszość. Dopiero w 1654 roku rekatolicyzowano kościół. W czasie wojny 30-letniej nadeszła kolejna zmiana właścicieli wsi. Jest to rok 1622, kiedy Georg von Polsnitz obejmuje majątek. Trzydzieści osiem lat później Ciechanowice są już własnością barona Hansa Christopha von Schweinitz. Historycy szacują, że od tego momentu rozwój wsi nabiera tempa. Zaczyna formować się osada targowa, ściśle powiązana z pobliską Miedzianką. Zaczęto przeprowadzać roboty górnicze w poszukiwaniu rud miedzi i ołowiu. Nie trwało to długo, bo do około drugiej połowy XVII wieku. Ciechanowice powróciły do pierwotnego charakteru wsi targowej, utrzymującej się z tkactwa i handlu płótnem. Około XVIII wieku Ciechanowice rozkwitły na dobre. Stanowiły dużą wieś przynoszącą duże dochody. Tak, więc w 1726 roku z majątku otrzymywano 1233 talary, a ze wsi 1250 talarów. W 1742 roku powstał w Ciechanowicach protestancki dom modlitewny, a w 1747 roku baron von Schwe-

CIECHANOWCIE CZARNÓW LESZCZYNIEC PISARZOWICE RASZÓW RĘDZINY CIECHANOWICE WIEŚCISZOWICE initz rozpoczął budowę sztolni Adler mieściła się ona nad rzeką Bóbr. To wydarzenie maiło bardzo duże znaczenie dla rozwoju wsi. Dzięki temu przedsięwzięciu Ciechanowice w 1754 roku, za sprawą barona uzyskały prawa miasta górniczego, podstawą do tego było wydobycie na poziomie 637 cetnarów. Sztolnia, która dała temu początek miała 220 m długości i wydobywano z niej rudę do 1849 roku. Początkowo urobek przewożono do fabryki mosiądzu na Górnym Śląsku. W ciechanowickiej sztolni pracowało około 15-40 górników. Kiedy górnictwo się zaczęło rozwijać, powstało górnicze osiedle Orlinek. W 1754 roku istniały już 4 sztolnie, pracowali tam górnicy m.in. z Saksonii. Kilka lat później (1760 r.) ze względu na małą opłacalność dwie sztolnie zamknięto. W 1765 roku wartość majątku barona szacowano na 21210 talarów. Niestety w 1768 r. zmarł. Rok później zamknięta została trzecia sztolnia. Udziały w kopalni barona zostają sprzedane hrabiemu von Reden z Bukowca. On to rozwinął (na tamtejsze czasy i warunki) wydobycie do maksimum, osiągając w 1784 roku, poziom 1144 cetnarów arszenikowej rudy miedzi. Z perspektywy czasu, można ocenić, że eksploatacja złóż przestała być tak opłacalna i zakończono ją w 1954 roku. W miejscowości zbudowano hutę, przetapiano w niej miedź rodzimą oraz łupki radzimowickie. Wieś zamieszkiwało wówczas 136 zagrodników, 14 chałupników, 26 kmieci. Następnymi posiadaczami majątku był hrabia von Seher Thossa, a kolejno - jako wiano jego siostry - trafia w ród von Prittwitzów. W 1785 roku w Ciechanowicach było 225 domostw, 2 kościoły, 2 plebanie, 2 szkoły, folwark, bielnik, kuźnica miedzi. W 1809 roku podczas reformy administracyjnej Prus prawa miasta górniczego zostały wsi odebrane. W okresie XIX wieku działała w Ciechanowicach huta miedzi, do której dostarczano urobek nawet z kopalni w Podgórzu w Kowarach. W

CIECHANOWCIE CZARNÓW LESZCZYNIEC PISARZOWICE RASZÓW RĘDZINY CIECHANOWICE WIEŚCISZOWICE 1838 roku powstała dość spora tkalnia. W 1825 roku wieś posiadała 152 domostwa, 2 kościoły, zamek i wysoki zamek, browar, 3 gorzelnie, 3 młyny wodne, tartak, hutę miedzi. Miejscowość wówczas była podzielona na Ciechanowice dolne i Górne oraz przynależały do niej Przybkowice, Uroda, Płoszczów z hutą siarki i kwasu solnego. W okolicach miejscowości pracowały okresowo różne kopalnie m.in. Frederike Juliane Grube, Frohlicher Aublick, Neue Adler, przynosiły one 995 cetnarów bogatej rudy oraz 470 cetnarów rudy płukanej. Wszystkie one zaopatrzone były w systemy odwadniające. W Płoszowie niedaleko wsi działała witroolejnia. W 1870 roku majątek von Prittwitza przynosił 1333 talarów, a obejmował 1614 morgów. Dużą zmianę do wsi wprowadziła budowa kolei na trasie Wrocław Drezno. Utworzono w 1867 roku stacje kolejową. Dało to początek punktu wyjściowego na wycieczki po okolicznych górach oraz przełomem rzeki Bóbr do Janowic Wielkich. W początkach XX wieku istniały 3 gospody, poczta, słodownia, stacja kolejowa, bielnik przędzy, cegielnia, młyn i kuźnia przy dworze. Ciechanowice utrzymywały charakter wsi rolniczej mimo, że prace górnicze prowadzono do 1954 roku (opierały się głównie na poszukiwaniu rud uranu). Później zlikwidowano tkalnię oraz inne zakłady.

CIECHANOWCIE Historia Czarnów CZARNÓW LESZCZYNIEC PISARZOWICE RASZÓW RĘDZINY CZARNÓW WIEŚCISZOWICE Opis Miejscowość położona w południowej części głównego grzbietu Rudaw Janowickich w okolicach Skalnika. Wieś wznosi się na wysokości około 610-740 m n.p.m. Czarnów ma rozproszoną zabudowę. Są to pozostałości dawnej osady, która uległa znacznemu wyludnieniu. Należy do gminy Kamienna Góra w powiecie kamiennogórskim. Graniczy z miejscowościami: Pisarzowice, Raszów, Leszczyniec. Czarnów znajduje się w ternie o bardzo zróżnicowanej budowie geologicznej. Ponadto otaczają go bardzo cenne górskie łąki, które są bardzo bogate w cenne gatunki roślin. Znaleźć możemy na nich między innymi arnikę górską, storczyka szerokolistnego, czy dziewięćsiła bezłodygowego. Historia Nazwy wsi na przestrzeni la: 1665 - Rothenzechau, 1726 - Rothe Zeche, 1782 - Rothenzechau, 1799 - Rotezeche, 1816 - Rotenzechau, 1946 Czarnów, 1965 - Czernów, Czarnów. Czas powstania wsi Czarnów nie jest dokładnie znany. Wiadomo jednak, że kiedy zakończyła się wojna 30-letnia, Czarnów i Rędziny stały się własnością barona von Furst. Istnieje również wzmianka, niezbyt wiarygodna, z 1655 roku. Z zapisków dowiadujemy się o buncie chłopów, którzy protestowali w 1680 roku przeciwko wysokości opłat za trzymanie bydła dworskiego. Po buncie tym doszło do ugody między chłopami, a właścicielem. W 1727 roku ze wsi płacono niewiele podatku, bo tylko 40 talarów. Czarnów zaczął się dopiero intensywnie rozwijać w pierwszej połowie XVIII wieku. Było to związane z prowadzeniem robót górniczych. Po

CIECHANOWCIE CZARNÓW LESZCZYNIEC PISARZOWICE RASZÓW RĘDZINY CZARNÓW WIEŚCISZOWICE 1765 roku Czarnów będąc kolonią Raszowa został włączony do posiadłości, która obejmowała również Pisarzowice, a ich właścicielem był hrabia von Nimptsch. Wartość, jaką szacowano za wieś była kwotą 2843 talarów. Zamieszkiwana była przez 3 chałupników, 22 zagrodników, 22 kmieci. W 1778 roku przez Czarnów został przeprowadzony stary Trakt Kamiennogórski. Właściciele wsi, jak to w historii bywa, zmieniają się i tak kolejnym był hrabia von Schlaberndorf, a w 1780 roku von Kolichen. Stał we wsi wówczas folwark (tzw. Jagerhaus), a zamieszkiwało ją 17 zagrodników, 3 kmieci i chałupnik. Z początkiem XIX wieku w związku z ciągłym rozwojem górnictwa w okolicach Czarnów i Rędziny znajdowały się w powiecie jeleniogórskim. W XVIII wieku na zboczach Dziczej góry 881 m n.p.m. niedaleko punktu widokowego Wołek 878 m n.p.m. i zboczach Bielca, rozpoczęto eksploatację arsenu i złota, ale bardzo szybko wydobycie zostało wstrzymane. Nie trwało to zbyt długo, ponieważ wznowiono wydobycie już w 1799 roku. Stało się to za sprawą Kolichena, który posiadał już kopalnie w pobliskiej Miedzinace i założył kopalnię Rotezeche. Została również założona płuczkarnia przy kopalni oraz huta. Trwało to do 1803 roku i znowu wszystko zostało zamknięte. Około 1920 roku próbowano wznowić wydobycie ale bez skutku. W 1825 roku nastała zmiana w sektorze górnictwa. Wrocławski kupiec Luschwitz, który był właścicielem kopalni w Radzimowicach, z pomocą hrabiego von Matuschke, będącego właścicielem kopalni w Miedziance, podjął prace górnicze na terenie Grzędzin (teren przy kamieniołomie Dolomitu w okolicach Czarnowa) w starej kopalni Evelinensgluck. W 1840 roku przyniosła ona 1313 cetnarów oczyszczonej rudy. Rozpoczął również prace w nowo powstałej kopalni Arnold. Kolejne lata (szczególnie 1867 i 1874) przyniosły rozkwit górnictwa. Powiększono pola górnicze. Wydobywano rudy ołowiu, arsen, miedz oraz piryt. W Czarnowie około 1825 roku było 50 domów, wapiennik i kopalnia rud miedzi. Ludzie w dużej mierze zajmowali się tkactwem chałupniczym (pracowało 27 warsztatów). W 1842 roku we wsi powstała szkoła ewangelicka, w której pracował nauczyciel. Wymienia się również gospodę i garbarnię. W Czarnowie pracowało w tym czasie 20 krosien bawełnianych i 6 wełnianych.

CIECHANOWCIE CZARNÓW LESZCZYNIEC PISARZOWICE RASZÓW RĘDZINY LESZCZYNIEC WIEŚCISZOWICE W 1880 roku powstało we wsi gwarectwo, które prowadziło roboty oraz eksploatacje złoża. Udziały jego po jakimś czasie wykupił niejaki Conrad. Czarnów nadal należał do Rędzin, a ówczesnym właścicielem był nadprezydent Śląska, hrabia Stolberg-Wernigerode z Janowic Wielkich. Rozwój górnictwa nie doprowadził jednak do powstania we wsi kościoła. Czarnów należał do parafii w Rędzinach oraz Leszczyńcu. W XIX wieku i z początkiem XX wieku powstał przysiółek Dolomity, ponieważ rozpoczęto prace wydobywcze dolomitu. Wzniesiono tam zakład przeróbczy kamienia. W 1903 roku źródła wskazują, że właściciel zakładu i huty była firma Juthe, która eksploatowała również kopalnię w Radzimowicach. Około 1908 roku firma ta postanawia zamknąć hutę, a kopalnie wydzierżawia spółce pochodzącej ze Złotego Stoku (w Kolinie Kłodzkiej). Rozpoczęła się budowa kolejki linowej, która miała przetransportowywać urobek do stacji kolejowej w Pisarzowicach, a dalej koleją miał się dostać do huty arszeniku w Złotym Stoku. W 1910 roku nastąpiło połączenie kopalni z kamieniołomem marmurów. Ciekawostką jest fakt, że zostało wzniesione z nich mauzoleum Charlottenburg w Berlinie. W okresie wydobycia, na terenie Czarnowa, pozyskiwano w niewielkich ilościach również minerały i kamienie ozdobne. Czarnów mimo pięknego położenia, (możliwe, że przez okoliczne wydobycie) nie stał się wsią letniskową. Ze źródeł dowiadujemy się, że po wojnie wieś się bardzo wyludniła. Nasilenie wyludnienia nastąpiło po roku 1960. Powodem stały się trudne warunki glebowo-klimatyczne, trudny dojazd i znaczne oddalenia od innych wsi. Zamknięto szkołę, a większość domów została opuszczona. Dopiero w 1981 roku Towarzystwo Świadomości Kriszny zakupiło 50 hektarów ziemi i założyło w Czarnowie jeden z 5 ośrodków sekty w Polsce, a przy nim gospodarstwo ekologiczne. W 1888 roku we wsi wymienia się tylko 15 gospodarstw rolnych. Część starych domów została wykupiona i przekształcona na domy letniskowe

CIECHANOWCIE CZARNÓW LESZCZYNIEC PISARZOWICE RASZÓW RĘDZINY CZARNÓW WIEŚCISZOWICE

CIECHANOWCIE CZARNÓW Historia Leszczyniec LESZCZYNIEC PISARZOWICE RASZÓW RĘDZINY LESZCZYNIEC WIEŚCISZOWICE Opis Miejscowość położona w dolinie Wilczyńca w na wysokości 540-660 m n.p.m. Rozciąga się na przestrzeni około 2,3 km, miedzy Szarocinem a Ogorzelcem. Należy do gminy Kamienna Góra (powiat kamienngórski). Leszczyniec otoczony jest z jednej strony wzniesieniem Bobrzaka (839 m n.p.m.), a z drugiej strony wzniesieniem Wilkowyją (776 m n.p.m.) Otoczony lasami bukowymi, sosnowymi oraz łąkami z cennymi roślinnymi chronionymi. Przez wieś przechodzi szlak pieszy do Pisarzowic (czarny). W okolicach Leszczyńca w skałach występuje wiele cennych minerałów (nieraz rzadkich). Przy Kościele znajduje się pomnik przyrody cis pospolity (Taxus baccata L.) o obwodzie 1,8 m. Historia Nazwy miejscowości na przestrzeni lat: 1349 - Hasilbach, 1667 - Haselbach, 1743 - Hasebach, 1765 - Nieder-, Ober- Haselbach, 1871 - Haselbach, 1945 - Lesznica, 1946 - Leszczyniec

CIECHANOWCIE CZARNÓW LESZCZYNIEC PISARZOWICE RASZÓW RĘDZINY LESZCZYNIEC WIEŚCISZOWICE Leszczyniec jest jedną z najstarszych wsi w Rudawskim Parku Krajobrazowym. Odkryto w nim w roku 1897 kamienne narzędzia z epoki kamienia i brązu (około 1300 r. p.n.e.). Wieś powstała w początkach XIV wieku. Sugeruje to fakt, że w 1349 roku została ona kupiona przez Mikołaja z Krzeszowa za 34 grzywny srebra od Apeczki (syna Buessona) z Wiadrowa. Początki historii są słabo udokumentowane. Nie ma dokładnych dat wskazujących, do kiedy Leszczyniec należał do cystersów (mieli oni tu dziedziczne sołectwo). Wiadomo natomiast, że w XVII wieku osada była własnością hrabiego von Schaffgotsch. W czasie lat rozwoju wsi, stworzył się podział na Leszczyniec stary czyli Dolny i Leszczyniec nowy czyli Górny. Taki podział z małymi zmianami utrzymywał się do I Wojny Światowej. W roku 1649 we wsi miały miejsce bunty chłopskie przeciwko zbyt dużym obciążaniom, między innymi tych, którzy dowozili jęczmień do Kowarskiego Browaru. W tym czasie Leszczyniec był własnością hrabiego von Tscherin. W 1726 roku z wsi Leszczyniec i Szarocin płacono 115 talarów podatku. W 1765 roku z Górnego Leszczyńca płacono 3929 talarów podatku, a z Dolnego tylko 843 talary. Był on wtedy własnością barona von Hochberga. W Górnym mieszkało 55 zagrodników, 38 chałupników i 12 kmieci, a w Dolnym 15 zagrodników, 10 chałupników. Około 1801 roku podjęto próbę eksploatacji rudy żelaza przez gwarectwo Frohe Erwartung. Próba się nie powiodła i już w 1803 roku zaniechano prac górniczych. W dziejach wsi trudnym okresem był czas trwania wojen napoleońskich, który doprowadził we wsi do buntu. Aby bunt uciszyć w 1808 roku wysłana została karna ekspedycja wojskowa. W tym 200 żołnierzy konnych, 800 żołnierzy pieszych, 200 huzarów ze Świdnicy i 200 z Wrocławia. Zostali oni zakwaterowani w części dolnej wsi.

CIECHANOWCIE CZARNÓW LESZCZYNIEC PISARZOWICE RASZÓW RĘDZINY LESZCZYNIEC WIEŚCISZOWICE Z początkiem XIX wieku Leszczyniec był już bardzo dużą wsią z dobrze rozwijającym się ośrodkiem tkactwa chałupniczego. Oprócz tego zajmowano się tu również produkcją wapna. W 1825 roku w Dolnym Leszczyńcu istniały 25 domy, młyn wodny, a właścicielem był J.C. Albertiz, z kolei Górny był wówczas własnością Pana w Pisarzowicach. Stało w nim około 100 domów, kościół ewangelicki, funkcjonowała szkoła ewangelicka wraz z 2 nauczycielami, młyn wodny, bielnik, a pracowało 127 krosien. W kolejnych latach następowały zmiany i w 1840 roku dolna cześć wsi, została w rękach hrabiego von Mulinen. Działał w niej młyn wodny, cegielnia, gospoda, pracowało 34 warsztaty tkackie, a w górnej części stały dwa kościoły - ewangelicki i katolicki, a w Dolnym Leszczyńcu pracowało 116 warsztatów tkackich. W 1871 roku w dolnej części wsi powstała fabryka porcelanowych oprawek do żarówek. W XIX wieku, dzięki powstaniu grupy RGV, Leszczyniec stał się popularnym miejscem letniskowym, z karczmą sadową i zajazdem, w którym były miejsca noclegowe. W 1905 roku została przeprowadzona kolej z Kamiennej Góry, którą połączono tunelem z linią kolei z Jeleniej Góry do Kowar. Spowodowało to dodatkowe ożywienie wsi. Turystyka rozkwitała, polecano tę miejscowość, jako romantyczny zakątek. Przed rokiem 1939 znajdowały się w Leszczyńcu dwie gospody i kwatery prywatne. Z czasem turystyka zamierała i tak, po 1945 roku, wieś straciła charakter miejscowości letniskowej i zaczęła się wyludniać jej górna część. W zakładzie, gdzie odbywała się produkcja porcelany elektrotechnicznej, doszło do modernizacji i włączenia zakładu w skład Polamu z Mysłakowic. W 1987 roku zawieszono pasażerskie przejazdy kolejowe, a następnie zlikwidowano linię. Spowodowało to kolejne utrudnienie dla odtworzenia ruchu turystycznego. W 1988 roku wymienia się we wsi około 40 gospodarstw rolnych.

CIECHANOWCIE LESZCZYNIEC PISARZOWICE RASZÓW RĘDZINY Historia Pisarzowice WIEŚCISZOWICE Opis Pisarzowice są dużą wsią położoną w dolinie Żywicy. Górna cześć Pisarzowic styka się z dolnymi zabudowaniami Rędzin. Wieś wznosi się na wysokości około 490-550 m n.p.m. Ma charakter wsi łańcuchowej Otoczona częściowo od strony wschodniej stokiem Gądka Górna, a od strony zachodniej Wzniesieniem Szaraka 605 m n.p.m. Należy do gminy Kamienna Góra w powiecie kamien- CZARNÓW PISARZOWICE nogórskim. Graniczy z miejscowościami takimi, jak Rędziny, Raszów i Szarocin. Rędziny są wsią przemysłowo-rolniczą, leżącą na terenach o zróżnicowanej budowie geologicznej. W dolnej części miejscowości znajdują się duże obszary użytków rolnych. Okoliczne łąki stanowią bardzo cenne skupiska roślin chronionych swoisty raj botaniczny. Historia

CIECHANOWCIE CZARNÓW LESZCZYNIEC PISARZOWICE RASZÓW RĘDZINY PISARZOWICE WIEŚCISZOWICE Nazwy miejscowości na przestrzeni lat: 1305 - Villa Scriptori, 1334 - Schreiberdorf, 1765 - Schreibendorf Ober-, Nieder-, Niptsch, 1810 - Schreibendorf Ober-, Nieder-, Anteil, 1933 - Schreibendorf, 1945 - Pisarzów, 1946 - Pisarzowice. Jako wieś, powstała bardzo wcześnie. Źródła podają, że około 1300 roku w osadzie znajdował się kościół. Natomiast w 1305 roku Pisarzowice były uposażeniem biskupów wrocławskich. Atrakcyjne położenie umożliwiało ciągły wzrost wsi. Nawet zniszczenia w okresie wojen husyckich oraz wojny 30-letniej nie zakłóciły jej rozwoju i nadal była jedną z największych osad w regionie. Kiedy nastał XVII wiek w Pisarzowicach rozkwitło tkactwo chałupnicze. Władali wówczas wsią H. von Planiz oraz G.von Zedlitz. Wiek później Pisarzowice podzielone były na trzy części: Dolne, Górne i Anteil (powyżej Górnych i Dolnych Pisarzowic, w miejscu zbiegu dolin). W 1726 roku podatki płynące ze wsi wynosiły 1434 talary. Właściciele zmieniali się w kolejnych latach - i tak - w 1740 roku wieś staje się własnością barona von Kottowitz, następnie przechodzi w ręce ppłk. von Schele, kolejno do pana von Krauba. W 1765 część należy do hrabiego von Nimptscha (część Pisarzowic należąca do niego w tamtym czasie nosiła w nazwie dodatkowo jego nazwisko). W okresie władzy hrabiego von Nimptscha, jego cześć, przynosiła dochód w kwocie 1646 tala-

CIECHANOWCIE CZARNÓW LESZCZYNIEC PISARZOWICE RASZÓW RĘDZINY PISARZOWICE WIEŚCISZOWICE rów. Mieszkało w niej 3 chałupników i 15 zagrodników. Część Dolna i Górna Pisarzowic była wówczas własnością barona von Kottowitz, o wartości odpowiednio 6040 i 15239 talarów. Wymienieni są, jako mieszkańcy: 62 zagrodnicy, 26 kmieci, 90 chałupników, 23 rzemieślników. Jak na wieś Pisarzowice były bogate, z dobrymi warunkami do uprawy roślin. Część mieszkańców pracowała w okolicznych lasach. W Pisarzowicach istniały dwie szkoły - katolicka i ewangelicka oraz karczma sądowa. Rozwój wsi przyśpieszyła w 1778 roku budowa Starego Traktu Kamiennogórskiego, po którym dyliżanse przewoziły pasażerów z Kamiennej Góry do Jeleniej Góry. W 1785 roku we wsi stał kościół, dom parafialny, 2 folwarki, dwór, 3 młyny wodne, 2 szkoły, 2 bielniki, a mieszkało w niej 96 chałupników, 77 zagrodników oraz 26 kmieci. W 23 maja 1810 roku Pisarzowice nawiedziły ulewne deszcze. Po sześciu godzinach ulewnych opadów, wieś została całkowicie zatopiona. Straty były ogromne, duża część inwentarza zginęła, zalane zostały domy i pola uprawne. Proszono wówczas o wsparcie dla powodzian. W XIX wieku nadal istniał podział na trzy części wsi. Powstała wów-

CIECHANOWCIE CZARNÓW LESZCZYNIEC PISARZOWICE RASZÓW RĘDZINY PISARZOWICE WIEŚCISZOWICE czas nowa okazała rezydencja we wsi. Około 1840 roku osada była własnością H.W.M. von Craub und Krausendorf. W Anteil było 9 warsztatów tkackich, 19 domów i karczma z gorzelnią. W Dolnych stało 69 domów, kościół, szkoła ewangelicka wraz z nauczycielem, młyn do kory dębowej, młyn wodny, 24 krosna tkackie. W Górnym stał pałac, folwark z browarem i gorzelnią, 97 domów, 2 młyny wodne, tartak, bielnik, warzelnia octu, 28 krosien, cegielnia, 2 gospody, 3 handlarzy i 10 różnych rzemieślników. Kiedy liczba krosien spadała, wzrastała liczba zwierząt holowanych. Trzymano ponad 1000 szt. merynosów i 200 szt. bydła. Pisarzowice były w 1870 roku własnością majora oraz siostry von Thielau (majątek stanowił 1793 morgi). Kiedy powstała grupa terenowa RGV, Pisarzowice zaczęły rozwijać się turystycznie i w końcówce XIX wieku stały się oficjalnym letniskiem. Do sukcesu przyczyniła się linia kolejowa uruchomiona 1905 roku z Kamiennej Góry go Kowar. W 1925 roku właścicielem majątku był Pan von Schacka (majątek stanowił 551 ha). Po roku 1945 Pisarzowice nadal stanowiły wieś przemysłową, w której zlokalizowana była siedziba gminy. Pałac i budynki gospodarcze przejęto pod PGR. W 1961 roku. Stworzono nowy zakład przerobu dolomitu. Zawierał on kruszarkę i młyn, co umożliwiało produkcję poszukiwanej mączki dolomitowej. W 1987 roku został zamknięty ruch pasażerski na linii kolejowej. Nawet likwidacja PGR-u nie wpłynęła zbytnio na wieś - jak to miało miejsce w przypadku innych wsi na terenie Rudawskiego Parku Krajobrazowego. Pisarzowice obecnie nadal prężnie się rozwijają i dobrze funkcjonują.

CIECHANOWCIE Historia Raszowa CZARNÓW LESZCZYNIEC PISARZOWICE RASZÓW RĘDZINY RASZÓW WIEŚCISZOWICE Opis Miejscowość położona w dolinie Bystryka (Raszówka) na wysokości 490-580 m n.p.m. Wieś zachowała układ wsi łańcuchowej rozciąga się na przestrzeni około 1,5 km. Należy do gminy Kamienna Góra. Raszów otoczony jest z jednej strony Rudawskim Parkiem Krajobrazowym, a z drugiej Górami Lisimi. Leży w sąsiedztwie wsi Pisarzowice i Rędziny. Otoczony lasami bukowymi, sosnowymi oraz łąkami z cennymi roślinnymi chronionymi. Przez wieś przechodzą szalki piesze (żółty) i rowerowe (czerwony). Do zabytków kultury w Raszowie możemy zaliczyć: kościół filialny p.w. Niepokalanego Poczęcia NMP z kaplicą grobową rodziny Schaffgotschów, zespół pałacowo-parkowy oraz krzyż pokutny. Historia Nazwy, pod jakimi funckjonował w latach poprzednich: 1287 - Rysindorf, 1765 - Ober -, Nieder Reussendorf, 1810 - Reussendorf, Nieder-, Ober Reussendorf, Neu Reussendorf, 1871 - Reussendorf, 1945 - Raszów. Powstanie Raszowa nie zostało odzwierciedlone w konkretnych zapisach. Wiadomo jednak, że istniał już jako duża osada w końcówce XIII wieku. Najprawdopodobniej została zniszczona podczas wojen husyckich, była ona wówczas własnością rycerską. Raszów do okresu wojny 30-letniej należał do rodziny Schawffgotschów. Przez to był ściśle zwią-

CIECHANOWCIE CZARNÓW LESZCZYNIEC PISARZOWICE RASZÓW zany z Grodztwem pod Kamienna Górą. Domniemuje się również, że częściowo wieś mogła także należeć do hrabiego von Tschernina. W 1547 roku właścicielami Raszowa są S. i K. von Czettritz, następnie w 1654 roku wymienia się Annę von Schliebitz oraz G.H. von Schindel. Miejscowość dzieliła się na część dolną i górną przeważnie właścicielem obu części był jeden właściciel. W XVII wieku właścicielem wsi był baron von Zedlitz. W XVIII wieku miejscowość była mocno rozbudowaną osadą, podzieloną na Raszów Górny i Raszów Dolny. W obu częściach stały dwory, natomiast przy dolnym stał również folwark. Podaje się, że w 1726 roku podatek z całej wsi wynosił 854 talary. Wymienia się również, że w tym okresie, Dolny Raszów warty był 6032 talary. Zamieszkiwało go 25 zagrodników, 10 kmieci, 7 chałupników i 2 rzemieślników. Porównując Raszów Dolny z Górnym - wartość dolnego była niewielka. Szacowano go tylko na 2948 talarów. Mieszkało w nim 34 zagrodników, 10 kmieci, 8 rzemieślników. W 1785 roku właścicielem wsi baron von Eikstadt. W Raszowie stał wówczas kościół katolicki, 2 budynki szkolne, 2 folwarki, 3 młyny wodne i 2 bielniki. Wymieniani są chałupnicy w liczbie 16, 61 zagrodników, 20 kmieci. Wieś z każdym rokiem się rozwijała. W XIX wieku dzieliła się już na RĘDZINY RASZÓW WIEŚCISZOWICE

CIECHANOWCIE CZARNÓW LESZCZYNIEC PISARZOWICE RASZÓW RĘDZINY RASZÓW WIEŚCISZOWICE 3 części. Dolny, Górny i Nowy Raszów (kolonia). W 1800 roku we wsi stał kościół, dwór z folwarkiem, 3 młyny wodne. Mieszkało w nim 81 zagrodników. Około 1825 roku wymienia się jako właściciela wsi tajnego radcę Crelinger z Berlina. W źródłach podawane są 103 domy, kościół katolicki, szkoła ewangelicka z nauczycielem, 2 folwarki z browarem, gorzelnia, 3 młyny wodne, 2 bielniki, 2 gorzelnie chłopskie. W pobliżu działała również kopalnia pirytu Gustav. W 1830 roku Raszów został sprzedany za sumę 15510 talarów tajnemu radcy stanu hrabiemu zu Stolberg-Wernigerode. W 1830 roku we wsi pracowało 14 krosien lnianych i 12 bawełnianych, wymieniane są 4 gospody oraz pokaźna hodowla bydła (300 szt. krów). Około 1870 roku Raszów i sąsiednia wieś Wieściszowice tworzą jeden majątek ziemski, który należał do hrabiego Rzeszy Eberhardta zu Stolberg-Wernigerode -nadprezydenta Prowincji Śląskiej we Wrocławiu. Do jego rodziny od dawna (około 100 lat) należało Grodztwo. Szacuje się, że posiadłość miała 2086 morgów. Raszów był dużą osadą, które miało wolne sołectwo. We wsi stało około 111 domów oraz karczma sądowa. Polecana była ona często wędrowcom. Kiedy powołano RGV (Towarzystwo Karkonoskie - niem. Riesengebirgsverein), w Raszowie przeprowadzono wiele ciekawych szlaków wiodących do okolicznych atrakcji, miedzy innymi: wieży widokowej na Wielkiej Kopie, dojście do Schroniska. Kierowano już wtedy turystów do odwiedzenia mauzoleum Schaffgotschów. Mimo podejmowania wielu prób i pięknego położenia, wieś nie stała się osada letniskową. Po 1945 roku Raszów nadal był wsią o charakterze rolniczym, z unormowanym stanem ludności. W 1970 roku

CIECHANOWCIE CZARNÓW LESZCZYNIEC PISARZOWICE RASZÓW RĘDZINY RASZÓW WIEŚCISZOWICE została zlikwidowana parafia, następnie szkoła. W 1980 roku odnotowano stopniowe wyludnianie wsi. W szkole zostało uruchomione schronisko młodzieżowe, które dość szybko zlikwidowano. W obecnym czasie (2013 rok) Raszów powoli zaczyna się rozwijać. Budowane są nowe domy, a stare poddawane są remontom. Rozwija się we wsi funkcja letniskowa.

CIECHANOWCIE CZARNÓW LESZCZYNIEC PISARZOWICE RASZÓW RĘDZINY RĘDZINY WIEŚCISZOWICE Historia Rędzin i Rędzinek Miejscowość położona w dolinie Żywicy, której górny bieg nazwany jest Rędzińskim Potokiem. Wieś wznosi się na wysokości około 570-720 m n.p.m. (a wliczając Rędzinki, rozciąga na wysokość około 830 m n.p.m.) Rędziny są wsią o charakterze łańcuchowym, która rozciąga się na przestrzeni około 2,8 km. Otoczona od strony wschodniej stokami Wielkiej Kopy, a od strony zachodniej głównym grzbietem Rudaw Janowickich (w okolicy Skalnika). Należy do gminy Kamienna Góra w powiecie kamiennogórskim. Graniczy z miejscowościami jak Pisarzowice, Czarnów, Raszów i Wieściszowice. Rędziny są wsią przemysłowo-rolniczą, leżącą na terenach o zróżnicowanej budowie geologicznej. Historia Rędzinki Ta malutka, najwyżej położona w Rudawach Janowickich, osada powstała prawdopodobnie z początkiem XVIII wieku, jako kolonia Rędzin. Stała na trasie, która łączyła ośrodki górnicze Miedziankę - Mniszków Ciechanowice - Wieściszowice Czarnów. W jej początkach była osadą rolniczą. Nie łatwo było na tej wysokości gospodarzyć. Przez cały okres swojego istnienia należała do właści-

CIECHANOWCIE CZARNÓW LESZCZYNIEC PISARZOWICE RASZÓW RĘDZINY RĘDZINY WIEŚCISZOWICE cieli Rędzin. Wymienia się w 1680 roku, jako właściciela, barona von Furst. W 1786 roku Rędzinki zamieszkiwało 18 zagrodników oraz 1 chałupnik. Około 1799 roku wioska przechodzi w ręce Kolichena, który intensywnie prowadzi wydobycie w pobliskim Mniszkowie i Miedziance. Następnie Rędzinki są w posiadaniu hrabiego von Matuschke, a w 1840 roku są już własnością nadprezydenta Śląska hrabiego Rzeszy zu Stolberg Wernigerode z Janowic Wielkich. Osada z rolnictwa przeszła na tkactwo i prace leśne. Kiedy nastąpił upadek tkactwa chałupniczego, wieś zaczęła się wyludniać. Początkowo, w ciągu pierwszych 50 lat, straciła 30% ludności, a po roku 1945 wyludnienie się znacznie nasiliło. Z biegiem lat zagrody rozbierano. Obecnie została z nich tylko jedna. Historia Rędziny Nazwy miejscowości na przestrzeni lat: 1325 - Rudegrsdorf, 1372 - Rudegersdorff, 1680 - Rohrsdorf, 1765 - Wuste Rohrsdorf, 1726 Wuste Rohrsdorff, 1871 - Wusterohrsdorf, 1933 - Rohrsdorf im Reisengebirge, 1945 - Rędziny (Rędzinki).

CIECHANOWCIE CZARNÓW LESZCZYNIEC PISARZOWICE RASZÓW RĘDZINY RĘDZINY WIEŚCISZOWICE Powstanie wsi nie jest dokładnie nam znane. Pierwsze zapiski pochodzą z dokumentu z 1372 roku, gdzie księżna Agnieszka, wdowa po księciu świdnickim Bolku II, nadaje lenno zamkowi Sokolec. W tym właśnie dokumencie po raz pierwszy zostają wymienione Rędziny. W początkach swojego istnienia były one mocno związane z Czarnowem i Pisarzowicami. Kiedy zakończyła się okropna wojna 30-letnia, Czarnów i Rędziny stały się własnością barona von Furst. Z zapisków dowiadujemy się o buncie chłopów, którzy protestowali w 1680 roku przeciwko wysokości opłat za trzymanie bydła dworskiego. W 1726 roku ze wsi płacono niewiele podatku, bo tylko 390 talarów. Po 1765 roku Raszów został włączony do posiadłości, która obejmowała również Pisarzowice, a ich właścicielem był hrabia von Nimptsch. Wartość, jaką szacowano za wieś była kwotą 7816 talarów. Zamieszkiwana była przez 412 chałupników, 38 zagrodników i 35 kmieci. Właściciele wsi, jak to w historii bywa, zmieniają się na przestrzeni lat. Kolejnym był hrabia von Schlaberndorf, a w 1780 roku von Kolichen. Stał we wsi wówczas kościół katolicki z plebanią, dwie szkoły - katolicka i ewangelicka, zamieszkiwało ja 37 zagrodników, 34 kmieci i 6 chałupników. Z początkiem XIX wieku, w związku z ciągłym rozwojem górnictwa w okolicach, Rędziny znajdowały się w powiecie jeleniogórskim, a niedaleka wieś Czarnów stanowiła kolonię dla Rędzin (wówczas podział administracyjny ciągle ulegał zmianom). Ciekawostką jest fakt, że ewangelicy swoją parafię mieli w mocno oddalonej Miedziance. Wynikało

CIECHANOWCIE CZARNÓW LESZCZYNIEC PISARZOWICE RASZÓW RĘDZINY RĘDZINY WIEŚCISZOWICE to z przejęcia od 1654 roku lokalnego kościoła przez katolików. W XVIII wieku na zboczach Dziczej Góry (881 m n.p.m.), niedaleko punktu widokowego Wołek (878 m n.p.m.) i zboczach Bielca (871 m n.p.m.), rozpoczęto eksploatację arsenu i złota, ale bardzo szybko wydobycie zostało wstrzymane. Nie trwało to zbyt długo, bo wznowiono wydobycie już w 1799 roku. Stało się to za sprawą Kolichena, który posiadał już kopalnie w pobliskiej Miedziance i założył kopalnię Rotezeche. Została również uruchomiona płuczkarnia przy kopalni oraz huta. Trwało to do 1803 roku i znowu wszystko zostało zamknięte. W 1800 roku wymienia się we wsi kościół katolicki, 3 młyny wodne, 2 folwarki, 2 bielniki, dwór, a w 1825 roku - około 103 domów, szkołę ewangelicką z nauczycielem, kościół katolicki oraz dwa młyny wodne. W tym okresie próbowano wznowić wydobycie, ale bez skutku. W 1840 roku domów we wsi ubyło do liczby 100. Pracowało wówczas około 95 krosien tkackich. W 1825 roku nastała zmiana w sektorze górnictwa. Wrocławski kupiec Luschwitz, który był właścicielem kopalni w Radzimowicach z pomocą hrabiego von Matuschke, będącego właścicielem kopalni w Miedziance, podjął prace górnicze na terenie Grzędzin (teren przy kamieniołomie Dolomitu w okolicach Czarnowa) w starej kopalni Evelinensgluck, która to w 1840 roku przyniosła 1313 cetnarów oczyszczonej rudy oraz nowo powstałej kopalni Arnold. Nastąpił rozkwit górnictwa - były to lata 1867 oraz 1874. Powiększono pola górnicze. Wydobywano rudy ołowiu, arsen, miedz i piryt.

CIECHANOWCIE CZARNÓW LESZCZYNIEC PISARZOWICE RASZÓW RĘDZINY RĘDZINY WIEŚCISZOWICE W 1880 roku powstało sąsiedniej wsi (Czarnowie) gwarectwo, które zarządzało wydobyciem. Czarnów nadal należał do Rędzin, a ówczesnym właścicielem był nadprezydent Śląska hrabia Stolberg-Wernigerode z Janowic Wielkich. W XIX wieku i z początkiem XX wieku powstał przysiółek Dolomity, ponieważ rozpoczęto prace wydobywcze dolomitu. Wzniesiono tam zakład przeróbczy kamienia. W 1903 roku źródła wskazują, że właściciel zakładu i huty była firma Juthe, która eksploatowała również kopalnię w Radzimowicach. Około 1908 roku firma ta postanawia zamknąć hutę, a kopalnie wydzierżawia spółce pochodzące ze Złotego Stoku (w Kolinie Kłodzkiej). Rozpoczęto budowę kolejki linowej, która miała przetransportowywać urobek do stacji kolejowej w Pisarzowicach, a dalej koleją miał się dostać do huty arszeniku w Złotym Stoku. W 1910 roku nastąpiło połączenie kopalni z kamieniołomem marmurów. Ciekawostką jest fakt, że właśnie z nich zostało wzniesione mauzoleum Charlottenburg w Berlinie. W okresie wydobycia na terenie Rędzin pozyskiwano w niewielkich ilościach również minerały i kamienie ozdobne. Rędziny mimo pięknego położenie (możliwe, że przez okoliczne wydobycie) nie stały się nigdy wsią letniskową. Ze źródeł dowiadujemy się, że przed rokiem 1939 istniały we wsi 4 gospody - włączając w to karczmę sądową. Były w nich łącznie 34 miejsca noclegowe. Po 1945 roku Rędziny stopniowo ulegały wyludnieniu, a po 1954 roku została zlikwidowana kolejka linowa oraz zakład przeróbczy w Dolomitach, co spowodowało upadek kolonii. Zmianie uległ system wydobycia dolomitu na odkrywkowy.

CIECHANOWCIE CZARNÓW Historia Wieściszowic LESZCZYNIEC PISARZOWICE RASZÓW RĘDZINY WIEŚCISZOWICE WIEŚCISZOWICE Opis Miejscowość położona u podnóża masywu Wołka (878 m n.p.m.), w dolinie Mienicy na wysokości 460-580 m n.p.m. W pobliżu Mniszkowa, Rędzin, Raszowa i Marciszowa. Administracyjnie należy do gminy Marciszów w powiecie kamiennogórskim. Wieś ciągnie się na przestrzeni około 2 km. Górna część zachowała układ wsi łańcuchowej, a wcześniej nosiła nazwę Bacówka. Atrakcją turystyczną w pobliżu Marciszowa są Kolorowe Jeziorka - wyrobiska pokopalniane zalane wodą o charakterystycznych barwach. Historia Nazwy miejscowości na przestrzeni lat: 1255 r. Ronowe, 1360 r. Ronau, 1726 r. Rohn, Rohnau, 1925 r. Rohnau im Riesengebirge, 1945 r. Ronów, 1946 r. Wieściszowice. Wieściszowice należą do najstarszych wsi w okolicy. Do połowy XVIII w. należały do księstwa świdnicko-jaworskiego. Wzmiankowane były już w

CIECHANOWCIE CZARNÓW LESZCZYNIEC PISARZOWICE RASZÓW RĘDZINY WIEŚCISZOWICE WIEŚCISZOWICE 1255 roku. Podobnie jak wieś Ciechanowice, Wieściszowice należały do 1292 roku do cystersów z Lubiąża. Kolejno wymieniana jest w dokumentach, jako osada rycerska, w 1305 roku istnieje już w niej kościół, co nasuwa stwierdzenie, że była to już znaczna miejscowość. Około 1559 roku we wsi budowany jest nowy kościół, jako obiekt ewangelicki służy parafianom do 1654 roku. W XVIII wieku miejscowość należała do hrabiego von Promnitz, tworzyła dość sporą posiadłość z Daleszowem Górnym i Dolnym. W 1726 roku płacono 712 talarów podatków, a już w 1765 roku majątek hrabiego szacowany był na 10842 talary. W Wieściszowicach w ówczesnym czasie mieszkało 22 kmieci, 14 chałupników (w tym 13 rzemieślników), 67 zagrodników. Zmienia się właściciel wsi na hrabiego Rzeszy zu Stolberga-Wernigerode. Wieściszowice wchodzą w skład ogromnych posiadłości, do których należało m.in. Grodztwo w Kamiennej Górze. W 1785 roku wymieniano 67 zagrodników, 22 kmieci oraz 8 chałupników ponadto stał kościół katolicki wraz z plebanią, 3 młyny wodne, szkoła i bielnik. Wieściszowice były wsią rolniczą, co widać po spadku liczby rzemieślników. Najważniejszym wydarzeniem dla wsi i przełomem było wydobycie (po 1785 roku) powyżej miejscowości z kopalni Hoffnung łupków pirytonośnych. Kilka lat po otwarciu pierwszej kopalni w tym rejonie w 1793 roku powstaje kolejna kopalnia Neu Gluck, a w 1796 roku kolejna, najmniejsza Gustav. W pobliskich Ciechanowicach Prellerowiu, który eksplorował tam kopalnie, udało się rozwinąć przerób pirytów. Umożliwiało to pozyskanie

CIECHANOWCIE CZARNÓW LESZCZYNIEC PISARZOWICE RASZÓW RĘDZINY z pirytów siarczanu miedzi i żelaza. W pobliżu Ciechanowic i miejscowości Uroda założono Płoszów gdzie powstała witroolejnia (zakład przerobów pirytów). W 1825 roku Ciechanowice nadal należały do hrabiego zu Stolberga-Wernigerode, a wie wsi istniało 97 domostw, kościół, szkoła ewangelicka, 2 gorzelnie, tartak, 3 młyny wodne oraz 58 warsztatów lniarskich. Podczas wydobycia z trzech kopalni w 1826 roku uzyskano 8000 cetnarów oczyszczonej siarki, 900 cetnarów witriolu oraz 4730 cetnarów siarczanu żelaza. Lauschner kupiec wałbrzyski po 1830 roku przejął wydobycie pirytów na ternie Wieściszowic i zorganizował gwarectwo. W 1838 roku scalił kopalnie, a w 1840 wydobycie z nich utrzymywało się na poziomie 6451 kubłów pirytu. W 1840 roku we wsi znajdowały: szkoła ewangelicka, 100 domostw, kościół katolicki, wolne dziedziczne sołectwo z gorzelnią, 3 młyny wodne, tartak, 1 gorzelnia chłopska, 4 gospody. Liczba rzemieślników wzrosła i tak było we wsi 78 warsztatów tkackich i 22 rzemieślników innej profesji. Hrabia zu Stolberg-Wernigerode posiadał w 1871 roku znaczny majątek, który obejmował Wieściszowice i Raszów, było to 2086 morgów przynoszących rocznie dochód na poziomie 1216 talarów. W 1872 roku fabryka kwasu Silesia z Żar przejęła kopalnie w Wieściszowicach oraz hutę w Płoszczowie, która zachowała starą nazwę Morgenstern. Cała produkcja nie trwała długo, złoża się kończyły, a co za tym idzie produkcja spadała aż do całkowitej likwidacji. W 1902 roku w Płoszowie produkowano już tylko farbę olejną w oparciu o siarczany (około 80 cetnarów dzienne). Koniec wydobycia padł na rok 1925 i koncern Morgenstern zakończył produkcję. Kiedy wydobycie WIEŚCISZOWICE WIEŚCISZOWICE

CIECHANOWCIE CZARNÓW LESZCZYNIEC PISARZOWICE RASZÓW RĘDZINY WIEŚCISZOWICE WIEŚCISZOWICE się skończyło wyrobiska pokopalniane zalane zostały w sposób naturalny wodą i w taki oto sposób powstały Kolorowe Jeziorka. Po 1945 roku wieś utrzymuje się głównie z rolnictwa, a zaludnienie maleje. Około roku 1973 wydobywanie amfibolitów spowodowało stabilizację liczby ludności. Obecnie Wieściszowice mają szansę na rozwój turystyczny w związku z dużą liczbą turystów odwiedzających Kolorowe Jeziorka.

KOLOROWE JEZIORKA KONIE APOKALIPSY KOŚCIÓŁ W CIECHANOWICACH KOŚCIÓŁ W LESZCZYŃCU KOŚCIÓŁ W PISARZOWICACH KRZYŻ POKUTNY W PISARZOWICACH MAUZOLEUM SCHAFFGOTSCHÓW PAŁAC W CIECHANOWICACH PAŁAC W PISARZOWIACACH PAŁAC W RASZOWIE KOŚCIÓŁ W RĘDZINACH KOŚCIÓŁW WIEŚCISZOWICACH KOWARSKA SKAŁA PIEC WAPIENNICZY SKAŁA BRAMKA STARY TRAKT KAMIENNOGÓRSKI KRZYŻ POKUTNY W RASZOWIE WIELKA KOPA PRZEŁĘCZ RĘDZIŃSKA SKAŁA FAJKA I RYLEC W LESZCZYŃCU W RUDAWACH JANOWICKICH

KOLOROWE JEZIORKA Kolorowe Jeziorka Kolorowe Jeziorka - jedno z najpiękniejszych miejsc Rudawskiego Parku Krajobrazowego. Położone są na północnym zboczu Wielkiej Kopy w pobliżu miejscowości Wieściszowice. Na tym terenie rozmieszczone są trzy jeziorka: purpurowe, błękitne i zielone. Niesamowite zabarwienie wody jeziorek stwarza wręcz bajkowy nastrój. Kolor wód jest związany z występowaniem różnych związków chemicznych. Wszystko to dzięki górnictwu, a ściślej - łupkom pirytonośnym, które były przyczyną rozwoju kopalni na tym obszarze od XVIII do XIX wieku. Dlatego możemy podziwiać dziś ten piękny zakątek, który po zaprzestaniu prac wydobywczych przejęła z powrotem przyroda. Na terenie Kolorowych Jeziorek powstała ścieżka dydaktyczna Zielonym szlakiem przez Kolorowe Jeziorka, stworzona przez nauczycieli i uczniów Gimnazjum Publicznego w Marciszowie oraz Stowarzyszeniu Rozwoju Gminy Marciszów. Z pewnością dostarczy ona odwiedzającym to miejsce turystom cennych informacji dotyczących jeziorek, sztolni oraz przyrody wokół nich. Historia kopalni na terenie obecnych Kolorowych Jeziorek szerzej opisana została w historii górnictwa. Purpurowe Jeziorko Jest to zalane wyrobisko po kopalni, która została uruchomiona w 1785 roku i nosi-

KOLOROWE JEZIORKA ła nazwę Nadzieja. Eksploatowano tutaj z łupków łyszczykowych (o zawartości do 20 % siarki) piryt. Długość wyrobiska ma ok. 430 m, szerokość ok. 110 m i wypełniona jest niezwykłego koloru ciemnoczerwoną wodą. Kolor wody zapoczątkował nazwę tego zbiornika. Zabarwienie wody spowodowane jest dużym nasyceniem związków żelaza, ma ona kwaśny odczyn (ph = 3). Błękitne Jeziorko Zalega w niewielkim wyrobisku powyżej Purpurowego Jeziorka na wysokości ok. 635 m n.p.m. W 1793 roku została w tym miejscu otwarta kopalnia Nowe Szczęście. Po opuszczeniu wyrobiska woda zalała je, tworząc Błękitne Jeziorko. Stawek jest niewielki: jego szerokość wynosi 30-50 m, a długość ok. 150 m. Zabarwienie wody powodują związki miedzi. W zależności od warunków przybiera ono kolor szmaragdowy. Zdarza się jednak, że jest bezbarwna. Zielone Jeziorko (Zielony Stawek) Jest ono najwyżej położnym jeziorkiem, na wysokości około 730 m n.p.m. Powstało w wyrobisku po kopalni o nazwie Gustav Grube. Wydobywano z niej łupki pirytonośne od 1790 roku, następnie przerabiano je na siarczan miedzi i żelaza, a potem na witriol. Prace w kopalni trwały do roku 1902. Po opuszczeniu kopalni woda zalała wyrobisko, tworząc Zielony Stawek. W okresach suszy zanika.

KOLOROWE JEZIORKA Niegdyś na tym terenie było również Żółte Jeziorko. Znajdowało się ono poniżej Purpurowego Jeziorka. Dziś już nie istnieje. Widoczne jest tylko miejsce, w którym powstało.

KONIE APOKALIPSY Konie Apokalipsy skały w Rudawach Janowickich Okazałe skałki Konie Apokalipsy wznoszą się na wysokości 900-920 m n.p.m. na południowo -zachodnim zboczu Skalnika, pomiędzy Przełęczą pod Bobrzakiem (805 m n.p.m.), a punktem widokowym Mała Ostra (935 m n.p.m.). Magiczne, fantazyjne kształty skał pobudzają wyobraźnię. Rozciąga się z nich widok na Lasocki Grzbiet oraz p ołudniowo-zacho dni ą część Rudaw Janowickich. Wysokość tych skałek osiąga 15-16 m. Widoczne są na skałach kociołki wietrzeniowe [forma wietrzenia powierzchni skalnych, mająca postać kolistej lub wydłużonej misy długości od 0,5 do 1,5 m i głębokości do 1 m. Zdarzają się także wiel-

KONIE APOKALIPSY kie formy długości ponad 10 m i głębokości ponad dwóch]. Dawna nazwa skał to Fresensteine, obecną nazwę Konie Apokalipsy - podobno nadali harcerze podczas gaszenia palących się traw wokół skał. Stacjonowali oni podczas obozu na pobliskiej polanie ZHP niedaleko miejscowości Strużnica.

KOŚCIÓŁ W CIECHANOWICACH Kościół w Ciechanowicach Wzmianki o obecnym kościele parafialnym św. Augustyna pochodzą z 1335 roku. Około 1577 roku następuje przebudowanie kościoła. Po starym obiekcie pozostają gotyckie kamienne wsporniki, maswerki. W 1601 roku następuje kolejna rozbudowa kościoła. Prace remontowe obiektu przeprowadzano w 1900 roku, w 1964, 1976-1978 roku. Kościół w Ciechanowicach jest obiektem orientowanym, jednonawowym. Posiada wydzielone kwadratowe prezbiterium. Wieża kościoła u podstawy jest kwadratowa, natomiast w górnej części jest ośmioboczna, zwieńcza ją iglicowy hełm. Na wieży znajduje się kamienny portal z datą 1577. Cała budowla pokryta jest dachem dwuspadowym. Obok kościoła znajduje się kaplica grobowa pochodząca z XVII w. Kościół w Ciechanowicach zachował bardzo bogate wyposażenie renesansowe. Ołtarz kościoła pochodzi z 1600 roku bogato zdobiony przez P. Meynera, a ambona z 1603 roku. Ambona kościoła wspierana jest na bardzo dekoracyjnej cienkiej kolumnie, której kosz zdobiony jest wizerunkami proroków. Ponadto na płycinach schodów widnieją sceny z życia Chrystusa, a całość dodatkowo zdobią dekoracje roślinne. Ołtarz boczny, kamienna chrzcielnica, krucyfiksy oraz obraz olejny pochodzą z XVII wieku. Na terenie kościoła w Ciechanowicach znajduje się duży zespół epitafiów renesansowych, barokowych i nagrobków. Umieszczone są na wieży kościoła i nawie w kaplicy grobowej. Należą do K. von Hubergha von Furstensteina oraz von Reichenbachów. Całopostaciowe nagrobki są bogato zdobione w dekoracje roślinne i okuciowe.

KOŚCIÓŁ W LESZCZYŃCU Kościół w Leszczyńcu Obecny kościół parafialny Św. Bartłomieja kiedyś należał do ewangelików. Jego budowę datuje się na 1751 1754 rok. Stanowi okazałą budowlę wrysowaną w rzut prostokąta. Budowla zwieńczona jest wieżyczką z prześwitem. Kościół pokrywa dach mansardowy w lukarnami. Elewacja budynku dzielona jest w narożach wieży lizenami w tynku. Nawy również mają taki podział. Wewnątrz znajdują się drewniane empory. Duże okna kościoła znajdują się w opaskach, zakończonych półkoliście. W kościele w Leszczyńcu zachowało się dość dużo wyposażenia barokowego z XVIII wieku. Są to między innymi: drewniane polichromie, ołtarze z XVIII w., ambona z pierwszej połowy XVII w., chrzcielnica z połowy XVIII w., figury i krzyże, obrazy olejne z XVIII w., prospekt organowy i organy z połowy XVIII w. jak i nieliczne naczynia liturgiczne. Sąsiadującą z kościołem budowlą jest okazała plebania, pochodząca z XIX w. Dawny kościół parafialny Św. Bartłomieja obecnie pełni funkcję kaplicy cmentarnej. Jego budowę datuje się na rok 1593. Przebudowany został w XVIII i XIX w. W 1945 roku kościół został opuszczony i dopiero w 1955 r. doczekał się odremontowania. Wyposażenie jego trafiło do sąsiedniego kościoła poewangelickiego. Budynek jest skromny z prostokątną nawą oraz kwadratowym prezbiterium. Okna byłego kościoła są półkoliście zamknięte. Na murze kościoła znajdują się tablice nagrobne. Cały obiekt ogrodzony jest wraz z cmentarzem kamiennym murem i bramą z 1687 r. Na cmentarzu stoi kaplica z połowy XVIII w.

KOŚCIÓŁ W PISARZOWICACH Kościół w Pisarzowicach Kościół parafialny Wniebowzięcia NMP powstał prawdopodobne około 1305 roku, jako budowla gotycka. Obiekt został przebudowany w 1592 1603 roku (portal), a charakteru neogotyckiego nabrał po przebudowie w 1879 roku (wieża). Kościół przeszedł wiele remontów, ostatnie datowane są na rok 1959 i 1978. Budynek jednonawowy posiada wydzielone prostokątne prezbiterium oraz masywną wieżę. Wieża dołem jest kwadratowa, a u góry ośmioboczna, pokryta iglicowym hełmem. W wieży znajduje się dzwon z 1657 roku. Dach obiektu jest dwuspadowy pokryty dachówką. Kościół charakteryzuje się sklepieniem krzyżowo-żebrowym, drewnianymi polichromiami z 1610 1630 roku. Wnętrze wyposażone jest w cenny główny ołtarz z 1521 roku, figury świętych z 1521 roku, późnorenesansową ambonę z 1607 roku, chrzcielnicę z 1625 roku. Ponadto w barkowy drewniany prospekt organowy z pierwszej połowy XVIII wieku oraz pochodzące z XVIII i XIX wieku naczynia liturgiczne. W murze kościoła znajdują się całopostaciowe, wykonane z kamienia płyty nagrobne H. von Holnsteina (zm. 1613 r.) oraz jego żony (zm. 1605 r.). Ponadto widnieją 2 epitafia kamienne z początku XVI wieku, jak i epitafia owalne W. von Dobschatz z 1787 roku. Kościół otoczony jest kamiennym murem z bramą.

KRZYŻ POKUTNY W PISARZOWICACH Krzyż Pokutny w Pisarzowicach Znajduje się na wzniesieniu na Starym Trakcie Kamiennogórskim (polna droga, niebieski szlak turystyczny), które oddziela dolinę Żywicy od Białki, pod drzewem na wysokości około 538 m n.p.m. W odległości około 900 m od dawnego przejazdu kolejowego. Krzyż jest uszkodzony, ma odłamane ramiona, ponadto zachowała się tylko dolna część rytu (może być to nóż?). Wymiary krzyża to 45x101x17 cm. Krzyże Pokutne są do dnia dzisiejszego pomnikami prawa średniowiecznego. Przypominają o zbrodni i tragedii jak się kiedyś wydarzyła. Tamtejsze prawo nakazywało mordercy wyrokiem sądu do pokrycia kosztów pogrzebu, zmówienia mszy, niejednokrotnie odbycia pielgrzymki, dostarczeniu do kościoła określonej ilości wosku, łożenia na rodzinę zamordowanego, zapłacenia za piwo podczas rozprawy oraz wystawienia krzyża kamiennego lub kapliczki. Kiedy wszystkie wymagania sądu zostały spełnione, morderca nie był pociągany do dalszej odpowiedzialności. Następnie rodzina ofiary godziła się przy krzyżu z mordercą wyrzekając się zemsty. Prawo takie obowiązywało na Śląsku od 130 roku do 1500 roku. Z kolei tradycja stawiania krzyży przetrwała do XVIII wieku i to nie morderca stawiał krzyż, lecz rodzina ofiary dla upamiętnienia zbrodni. Na krzyżach wykuwano narzędzie zbrodni: szable, miecze, oszczepy, dzidy, widły topory, strzały.

MAUZOLEUM SCHAFFGOTSCHÓW Mauzoleum rycerskiej rodziny von Schaffgotsch w Raszowie Zwiedzanie kościoła: należy skontaktować się z proboszczem kościoła p.w. Wniebowzięcia NMP w Pisarzowicach 83, tel. +48 757428889, www. parafiapisarzowice.strefa.pl. Kościół filialny Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Marii Panny w Raszowie skrywa w jednej z kaplic trzy wspaniałe nagrobki. Pierwsze wzmianki o kościele są już z 1305 roku. Istniejący obecnie kościół został zbudowany i wyposażony w drugiej połowie XV wieku. W 1654 roku 5 lutego kościół katolicki został przejęty przez ewangelików i to właśnie w tym kościele zostało wygłoszone pierwsze kazanie ewangelickie na ziemi kamiennogórskiej, według nauk Marcina Lutra. Mauzoleum W raszowskim mauzoleum możemy spotkać wiele typów renesansowych nagrobków. Są one jedyne w swoim rodzaju. Należy zaznaczyć, że w tamtych czasach takie nagrobki, pomniki tworzone były dla królów oraz książąt, a nie dla rodzin szlacheckich. Budziło to z pewnością kontrowersje. Z nich najcenniejsze, najbardziej okazałe, o charakterze reprezentacyjnym, wykonane z piaskowca to nagrobki tumbowe (pary małżeńskie z rodziny Schaffgotschów) Hansa Starszego von Schaffgotsch wraz z żoną Salomeą von Nimptsch i jego syna Hansa Młodszego z przedstawieniem drugiej żony Margrethy z domu von Hohberg, a także przyścienny, rozbudowany marmurowy nagrobek rycerza rodu von Schaffotsch.