CZARNÓW. CZARNÓW. WIDOK OŚRODKA HARE KRISZNA fot. M. Staffa

Transkrypt

1 CZARNÓW 1. Daty wzmianek o miejscowości lub obiekcie oraz stare i obcojęzyczne nazwy używane oficjalnie Rothenzechau, 1726 Rothen Zeche, 1782 Rothenzechau, 1799 Rotezeche, 1816 Rotenzechau, Rothenzechau, 1946 Czarnów, 1965 Czernów, Czarnów. 2. Podział administracyjny. Do połowy XVIII w. wieś w księstwie świdnickim. Do 1925 w powiecie jeleniogórskim. Do 1945 w powiecie kamiennogórskim. Do 1973 w gromadzie Pisarzowice w powiecie kamiennogórskim. Do 1975 w gminie Kamienna Góra, w powiecie kamiennogórskim. Do 1990 w gminie Kamienna Góra, w województwie jeleniogórskim. Od 1990 w gminie i rejonie Kamienna Góra, w województwie jeleniogórskim. Do Czarnowa należały: Dolomity, Grzędziny i Paczkowice. 3. Liczba mieszkańców , (łącznie z Dolomitami, Grzędzinami i Paczkowicami), , , , , , , , , , , nieoficjalną nazwę Czarnowskiego Potoku. Wieś leży na pd.-wsch. zboczu Skalnika, tworzącym tu amfiteatralnie ukształtowane wgłębienie, ograniczone na pd. grzbietem biegnącym od Bobrzaka przez Wilkowyję i Bukową, a na pn. grzbietem ciągnącym się od Skalnika przez Szubieniczną i Jagodę, przy czym formalnie do Czarnowa należą jeszcze Grzędziny i Dolomity w rejonie obecnej kopalni dolomitu, leżące już za tym grzbietem. Domy Czarnowa ciągną się na wysokości ok m, a jego dolne, nieliczne już zabudowania tworzyły dawniej przysiółek Paczkowice na granicy z Rędzinami i Pisarzowicami. Czarnów stanowi najdogodniejszy punkt wyjścia na Skalnik i pd. część grzbietu Rudaw Janowickich. Przy schronisku "Czartak" rosną pomnikowe buki (Fagus silvatica) i jesion (Acer pseudoplatanus). W otoczeniu Czarnowa przeważają górskie łąki o bogatym składzie gatunkowym. Występuje tu m.in. arnika górska (Arnica montana), storczyk szerokolistny (Orchis latifolia) i dziewięćsił bezłodygowy (Carlina acaulis). CZARNÓW. WIDOK OŚRODKA HARE KRISZNA fot. M. Staffa CZARNÓW. WIDOK OGÓLNY NA TLE WILKOWYI fot. M. Staffa 4. Powierzchnia w granicach administracyjnych miejscowości (z rozbiciem na główne kierunki użytkowania terenu). 549 ha, w tym 165 ha użytków rolnych i 356 ha lasów. 5. Położenie i charakterystyka miejscowości. Pozostałości wsi o rozproszonej zabudowie, jednej z najwyżej położonych w Rudawach Janowickich. Jej domy zajmują górną część doliny potoku, prawego dopływu Żywicy, noszącego też Wieś leży w Rudawskim Parku Krajobrazowym, na terenie o zróżnicowanej budowie geologicznej. Kopułę Skalnika i zbocze powyżej wsi tworzą waryscyjskie granity, przechodzące niżej w proterozoiczne granitognejsy oczkowe i złożoną strukturę okrywy granitu karkonoskiego, którą stanowią przeławicane i soczewkowe dewońskie fyllity grafitowo-serycytowe i łupki łyszczykowe, zieleńce i amfibolity oraz staropaleozoiczne łupki kwarcowochlorytowe, amfibolity oraz tufity. Skały były tu bogato okruszcowane, występuje w nich wiele minerałów, część z nich eksploatowano. Największe znaczenie ma obecnie dolomit, ale w XVII w. eksploatowano na niewielką skalę złoto (w arsenopirytach

2 CZARNÓW. WIDOK GÓRNEJ CZĘŚCI WSI fot. M. Staffa występuje w ilości 2-4 g/t), a w kopalni "Arnold" (od strony Dziczej Góry) wydobywano łupki łyszczykowe z hematytem, diopsydem i błyszczem żelaza. W rejonie Bobrzaka i Rudnika występuje hornblenda w amfibolitach z tremolitem, a w wapieniach aktynolit i andaluzyt w łupkach grafitowych. Ponadto ankeryt w arsenie z kalcytem, antymon rodzimy (w żyle kwarcowej) z antymonitem, arsenopirytem, chlorytem, löllingitem, chalkopirytem, pirytem, pirotynem, chryzokolą, tremolitem, galeną, blendą cynkową, kasyterytem, kordierytem, berthierytem, sfalerytem, bizmutem rodzimym, bornitem, a także chalkozyn, chondrodyt (w marmurach), erytryn, grafit, karneol, granaty (w dolomicie) oraz kowelin, magnetyt, malachit, markasyt, miedź rodzima, molibden, natryt, sepiolit, serpentyn, ortochryzotyl, pikrolit, skorodyt, hercynit, tetraedryt, turmalin, tyrotyl, wad i wezuwian. Szczególnie interesujący jest rejon dawnej kopalni "Evelinens Glöck", w której od końca XVIII w. do 1928 r. wydobywano arsenopiryt z żył mezotermalnych i obecnie kamieniołom dolomitu. Ciągnie się tu soczewa dolomitów wapiennych o zawartości CaCO 3 ) do 55% i MgCO 3 do 29%. Zawartość złoża szacowana jest na 5,6 mln t. W niektórych opracowaniach kopalnia dolomitu lokalizowana jest też w sąsiednich Rędzinach, z którymi jest powiązana komunikacyjnie. Czarnów jest wsią o złożonej funkcji. Obok zanikającego rolnictwa i przemysłu (kopalnia dolomitu) rozwija się funkcja turystyczna. W 1988 r. było tu tylko 15 gospodarstw rolnych, wśród nich duże gospodarstwo ekologiczne prowadzone przez Towarzystwo Świadomości Kryszny. Wyłącznie z pracy w rolno utrzymywało się 24% ludności zawodowo czynnej. Część starych domów adaptowano na domy letniskowe, wznoszone są też nowe o tym charakterze. Wieś posiada znaczne walory krajobrazowe i dobre warunki narciarskie, ale są one wykorzystywane jeszcze w

3 małym stopniu. Jest tu tylko l ośr. wczas. Powodem może być położenie na końcu lokalnej szosy, która częściowo pokrywa się z przebiegiem Starego Traktu Kamiennogórskiego. Czarnów nie ma żadnego zaplecza handlowo-usługowego tylko leśniczówka i schronisko turystyczne. Przy ośrodku wczasowym jest niewielki wyciąg narciarski. Wieś się stopniowo wyludnia, do czego przyczyniają się trudne warunki glebowo-klimatyczne, ale ze względu na rozwój funkcji letniskowych nie grozi jej zanik. 6. Historia miejscowości. Nie wiadomo kiedy powstała tu pierwsza osada, ale można przyjąć, że mogło to nastąpić po zakończeniu wojny 30-letniej. Nie należy zatem do najstarszych wsi w Rudawach Janowickich. Z 1655 r. pochodzi niezbyt wiarygodna wzmianka, iż istniejąca już wieś należała do Miedzianki. Wynikało to z górniczej przeszłości osady, która swój rozwój zawdzięczała wielokrotnie ponawianym próbom wydobycia złota, rud arsenu, żelaza i miedzi. W 1680 r. doszło w Czarnowie i sąsiednich Rędzinach do buntu chłopów, po którym zawarto ugodę z właścicielem, baronem von Fürstem o zapłatę za trzymanie bydła dworskiego. W XVIII w. istniały tu już sztolnie wykute w zboczach Skalnika i jego bocznych ramion. Nie była to jednak wówczas duża wieś, o czym świadczy fakt, że w 1727 r. pobierano z niej tylko 40 talarów podatku. Ciekawostką było, że bardzo długo, bo aż do 1925 r., Czarnów należał do powiatu jeleniogórskiego, a leżał w naturalnych granicach powiatu kamiennogórskiego. Rozwój wsi nastąpił dopiero w 1. poł. XVIII w. i wiązał się z prowadzeniem większych robót górniczych przy eksploatacji żył rud arsenowych, którym towarzyszył piryt, błyszcz ołowiany i blenda cynkowa. Złoże było jednak niezbyt wydajne i w 1769 r. zawieszono wydobycie. Wieś w tym czasie wchodziła w obręb posiadłości hr. von Nimptscha, mającego rezydencję w Pisarzowicach. W 1765 r. jego majątek w Czarnowie szacowano na talary, a mieszkało tu 3 kmieci, 22 zagrodników i 22 chałupników, wśród nich 5 rzemieślników. Nie jest wykluczone, że eksploatacja złóż w Czarnowie zadecydowała, iż w 1778 r. właśnie przez tę wieś poprowadzono Stary Trakt Kamiennogórski. Czarnów był powiązany administracyjnie z Miedzianką. W 1780 przeszedł, wraz z nią, z rąk hrabiny von Schlabrendorf w ręce von Kölichena. W 1786 r. był tu folwark, zwany Jägerhaus, mieszkało 3 kmieci, 17 zagrodników i chałupnik, a w obu koloniach mieszkało po 11 zagrodników. Dopiero w 1799 r. wznowiono eksploatację, gdy Kölichen (mający kopalnie w Miedziance) założył kopalnię "Rotezeche". Przy kopalni wzniósł płuczkarnię i hutę, ale już w 1803 r. cały obiekt zamknięto, a wieś utraciła prawa górnicze. Roboty górnicze próbowano wznowić w 1820 r., ale bez skutku. Dopiero w 1838 r. wrocłwski kupiec Luschwitz, właściciel kopalni w Radzimowicach, przy jakimś udziale hrabiego Matuschki, ówczesnego właściciela kopalni w Miedziance oraz gruntu i praw górniczych w Czarnowie, podjął prace na terenie Grzędzin, w starej kopalni, przemianowanej na "Evelinensglöck" i nowo założonej "Arnold". Nastąpił największy rozkwit robót górniczych w Czarnowie. W 1867 i 1874 r. znacznie powiększono pola górnicze. Oprócz arsenu wydobywano też towarzyszące im rudy ołowiu, miedzi oraz piryty. W 1880 r. utworzono w Czarnowie gwarectwo, które eksploatowało złoża i prowadziło roboty. Potem jego udziały wykupił niejaki Conrad. Czarnów należał wówczas do Rędzin, stanowiąc własność hr. zu Stolberg-Wernigerode, nadprezydenta Śląska. OKOLICE CZARNOWA (litografia F.G. Endlera z pocz. XIX w.) repr. M. Staffa Pomimo znacznego rozwoju w Czarnowie nigdy nie powstał kościół i wieś zawsze należała do parafii (katolickiej i ewangelickiej) w Rędzinach i Leszczyńcu. Do Czarnowa należały obszerne lasy, dlatego też istniało tu starostwo leśne, potem leśnictwo z domkiem myśliwskim wykorzystującym pozostałości starego folwarku. W 1825 r. właścicielem wsi był hrabia Gustav Matuschka. Czarnów liczył 50 domów. Była tu kopalnia rud miedzi i wapiennik, ale głównym zajęciem mieszkańców było tkactwo chałupnicze, pracowało 27 warsztatów. W 1840 r. właścicielem był już hrabia zu Stolberg-Wernigerode. W 1842 r. w Czarnowie utworzono szkołę ewangelicką z nauczycielem. Działał nadal wapiennik, kopalnia rud miedzi i kopalnia arszeniku "Evelinens Glöck", która w 1840 r. dała cetnarów oczyszczonej rudy. Ponadto była gospoda, garbarnia oraz pracowało 20 krosien bawełnianych i 6 wełnianych. W 1903 r. właścicielem kopalni i huty została firma Jöthe, eksploatująca kopalnie w Radzimowicach. W 1908 r. zamknęła hutę, a kopalnię

4 CZARNÓW. SCHRONISKO CZARTAK fot. Marek Staffa CZARNÓW. SCHRONISKO CZARTAK fot. Marek Staffa wydzierżawiła spółce ze Złotego Stoku. Wówczas to powstała społeczności używają też nazwy Bhaktowie. Wyznawcy Kryszny są kopalniana kolejka linowa do stacji kolejowej w Pisarzowicach. wegetarianami i charakteryzuje ich ściśle określony tryb życia. W Stamtąd wzbogaconą rudę transportowano do huty arszeniku w ostatnich latach ośrodek znacznie rozrósł się, tworząc właściwie Złotym Stoku. W 1910 r. kopalnię połączono z kamieniołomem odrębną osadą. Być może ze względu na swoistą egzotykę stał się marmurów, atrakcją turystyczną przyciągającą turystów, szczególnie młodzież. cieszących się znacznym powodzeniem, m.in. wzniesiono z nich mauzoleum Charlottenburg w Berlinie. Spółka Równocześnie Czarnów stał się modnym i atrakcyjnym letniskiem. prowadziła kopalnię w Czarnowie na niespotykaną wcześniej skalę, Większość istniejących jeszcze domów wykupili mieszkańcy przystąpiła nawet do rozbudowy, m.in. w 1921 r. otworzono Wrocławia i innych miast (nawet z Warszawy) adaptując je na domy kopalnię rud antymonu "Hoffnung", a w 1925 r. kopalnię złota letniskowe. Budowane są też nowe, a wśród sezonowych ich "Ernste Zeit", ale okazały się one nieopłacalne i w tym samym roku mieszkańców spotyka się osobistości znane z kręgów nauki, sztuki i zakończono eksploatację wszystkich złóż w Czarnowie. Przy okazji businessu, m.in. były bas opery w Linzu Andrzej Kowalczyk i wydobycia rud pozyskiwano niewielkie ilości minerałów i kamieni znakomity malarz Franciszek Starowieyski. Aktualnie Czarnów ozdobnych. Nigdy jednak ich eksploatacja nie odgrywała znaczącej pełni głównie funkcję letniskową i religijną, natomiast rolnictwo roli. Także pomimo pięknego i atrakcyjnego położenia Czarnów zanika. Ostatnio pewne nadzieje, ale i zagrożenia wynikają z prób nigdy nie stał się letniskiem, w przeciwieństwie do wielu reaktywowania eksploatacji danego kamieniołomu dolomitu poniżej okolicznych wsi. wsi. Po wojnie Czarnów znacznie wyludnił się. Część mieszkańców 7. Zabytki archeologiczne, architektury i budownictwa. pracowała w lasach oraz w znacznie rozbudowanych okolicznych Czarnów nie posiada określonego układu przestrzennego. Nieliczne kamieniołomach dolomitu sąsiednich Grzędzinach, stanowiących zabudowania rozrzucone są na zboczach. nominalnie część Czarnowa. Proces wyludniania nasilił się w 1. Schronisko "Czartak" (dawna szkoła) - nr 13 - drewniany z ok. szczególnie po 1960 r. Spowodowany był trudnymi warunkami 1920 r. Jest to okazały budynek piętrowy z poddaszem glebowo-klimatycznymi, i mieszkalnym, na kamiennej podmurówce, podpiwniczony. Od pd.- oddaleniem od większych ośrodków. Zlikwidowano we wsi szkołę, wsch. na całej długości ciągnie się przeszklona weranda. Ściany a sporą część domów opuszczono. oszalowane są deskami. Dach dwuspadowy. Szkołę w Czarnowie Sytuacja zmieniła się dopiero od pocz. lat 80-tych. W 1981 r. 50 ha zlikwidowano w 1970 r. i Oddział PTTK z Kamiennej Góry ziemi nabyło Towarzystwo Świadomości Kryszny, które założyło w uruchomił w niej stację turystyczną. Budynek remontowano w Czarnowie gospodarstwo ekologiczne i zgromadzenie religijne. Jest latach , a potem uruchomiono w nim schronisko PTTK, to jeden z pięciu ośrodków tej sekty w kraju. W miejscowej które od 3 lat stanowi własność prywatną. W jadalni na ścianie komunie żyje stale ok osób kultywujących zwyczaje i kulturę znajduje się drewniana tablica umieszczona w 1987 r. przez KTG indyjską związaną z wedyzmem. Na określenie członków własnej PTTK, poświęcona W.E. Radzikowskiemu w stulecie znakowania trudnościami komunikacyjnymi

5 szlaków turystycznych w Polsce. Na zewnętrznej ścianie schroniska jest metalowa plakietka upamiętniająca XXV-lecie Klubu TG "Grań" w Poznaniu, umieszczona w 1995 r. 2. Spośród domów na uwagę zasługują m.in.: nr 4 - mieszkalnogospodarczy, murowany-kamienny. z 4. ćw. XIX w.; nr 7 - mieszkalno-gospodarczy. z 4. ćw. XIX w.; nr 12 - mieszkalnogospodarczy, murowany z XIX/XX w.; nr 27 i 30 - mieszkalnogospodarcze, murowane. z 3. ćw. XIX w.; nr 31 - mieszkalnogospodarczy, murowany z ok r. 3. Mur. transformator wieżowy z ok r. 8. Turystyka, sport. W górze Czarnowa znajduje się prywatne schronisko turystyczne Czartak", tel. Kamienna Góra (Pisarzowice 18 77), 40 miejsc. W dole wsi, przy ośrodku wczasowym jest narciarski wyciąg talerzykowy o długości ok. 550 m i różnicy wzniesień ok. 80 m. Przy schronisku "Czartak" jest węzeł szlaków. Prowadzi tędy niebieski E 3 z Kamiennej Góry przez Pisarzowice na Skalnik i czarny z Pisarzowic i Leszczyńca. CZARNÓW. STARY DOM fot. M. Staffa Dochodzi zielony szlak z Marciszowa przez Wielką Koper na Skalnik. Na pd. krańcu Czarnowa, na bocznym ramieniu Skalnika pomiędzy Bobrzakiem i Wilkowyją jest drugi węzeł szlaków. Oprócz niebieskiego E 3 i czarnego, przechodzi tamtędy czerwony GSS z Szarocina na Skalnik.