Prace oryginalne Mikol. Lek. 1999, 6 (1): 33-40 ISSN 1232-986 Analiza mikologiczna materia³u bronchoskopowego Mycological analysis of bronchoscopic material Anna Biedunkiewicz Zak³ad Botaniki Instytutu Biologii i Ochrony Œrodowiska WSP w Olsztynie Streszczenie Dokonano analizy mikoflory odcinka oskrzelowego uk³adu oddechowego pacjentów Specjalistycznego Zespo³u GruŸlicy, Chorób P³uc i Onkologii w Olsztynie w latach 1989-1997. U 2248 pacjentów stwierdzono grzyby dro d opodobne (23,1% wyników dodatnich). Najczêœciej izolowano: Candida albicans (786 przypadków) i Candida guilliermondii (155 przypadków), rzadziej Candida parapsilosis (81 przypadków). Sporadycznie wystêpowa³a Candida krusei (29 przypadków) od 1992 r. nie notowana w materiale klinicznym. Do 1991 r. w badanym materiale nie obserwowano Trichosporon beigelii (147 przypadków) i Saccharomycopsis capsularis (49 przypadków). W ostatnich latach ich udzia³ w ontocenozie uk³adu oddechowego gwa³townie wzrós³. Wskazuje to na zmianê sk³adu badanej mikoflory. Poszczególne gatunki wystêpowa³y w kombinacjach po dwa, np.: Candida albicans Candida stellatoidea; Candida albicans Candida guilliermondii; Candida albicans Trichosporon beigelii; rzadko po trzy: Candida albicans Candida guilliermondii Candida stellatoidea; Candida parapsilosis Candida stellatoidea Pichia sp.; Candida guilliermondii Trichosporon sp. Pichia sp. Stwierdzono czêstsze wystêpowanie grzybów u mê czyzn (980 pacjentów 78,59% wszystkich przypadków) ni u kobiet (267 przypadków 21,41% wszystkich przypadków). Grzyby czêœciej izolowano wiosn¹ i jesieni¹ ni zim¹ i latem. S³owa kluczowe: materia³ bronchoskopowy, grzyby dro d opodobne Abstract Analysis of mycoflora of bronchial section of the respiratory system in patients of the Specialist Medical Center for Tuberculosis, Lung Diseases and Oncology in Olsztyn, during the years 1989 1997 was performed. In case of 2248 patients yeast like fungi were found (23.1% of positive results). The most frequently isolated species were: Candida albicans (786 cases) and Candida guilliermondii (155 cases), less frequently Candida parapsilosis (81 cases). In rare cases Candida krusei was found (29 cases), which has not been found in the clinical material since 1992. Until 1991 Trichosporon beigelii (147 cases) and Saccharomycopsis capsularis (49 cases) had not been encountered in the examined material. During the recent years their role in ontocenosis has increased dramatically. This indicates a change in the composition of the studied mycoflora. Individual species were found in combinations of two, e.g.: Candida albicans Candida stellatoidea; Candida albicans Candida guilliermondii; Candida albicans Trichosporon beigelii; rarely of three: Candida albicans Candida guilliermondii Candida stellatoidea; Candida parapsilosis Candida stellatoidea Pichia sp.; Candida guilliermondii Trichosporon sp. Pichia sp. Fungi were more frequently found in men (980 patients 78.59% of all cases) than women (267 21.41% of all cases). The fungi were more frequently isolated in spring and autumn than during winter and summer. They were characterized by moderate and ample, less frequently very ample or poor growth. The frequency of presence of other fungi, with the exception of Candida albicans, in the respiratory system decreased. On the other hand, the number of fungi has so far been considered harmless impurities. A change in the habitat and adjustment to new living conditions indicate unusual flexibility of the studied fungi as well as the variable nature of mycoflora in the analyzed ontocenosis. Key words: bronchoscopic material, yeast like fungi Wstêp Bior¹c pod uwagê wspó³zale noœci biologiczne w uk³adach grzyby bakterie oraz fakt nadmiernego stosowania antybiotyków przeciwbakteryjnych o szerokim spektrum dzia³ania i chemioterapeutyków sprzyjaj¹cych rozwojowi grzybic, zagro enie infekcji grzybowych stale wzrasta (8). 33
Anna Biedunkiewicz Mikol. Lek. 1999, 6 (1) Najbardziej nara ony na nie jest uk³ad oddechowy, pokarmowy i skóra. W tych ontocenozach coraz czêœciej notuje siê wystêpowanie groÿnych, ekspansywnych grzybów chorobotwórczych lub potencjalnie chorobotwórczych. Grzyby jako drobnoustroje oportunistyczne nie wywo³uj¹ zaka enia, jeœli dostan¹ siê do organizmu cz³owieka zdrowego z prawid³ow¹ odpornoœci¹. W momencie za³amania siê mechanizmów obronnych (obni enie potencja³u oksydoredukcyjnego, temp. 37 C) mog¹ byæ jednak traktowane jako potencjalne patogeny, niekiedy groÿnych grzybic (1, 19). W warunkach zachwiania równowagi ustroju saprofituj¹ce grzyby najczêœciej przechodz¹ na nab³onek walcowaty migawkowy, by rozpocz¹æ rozwój w drogach oddechowych (11). Poniewa w wiêkszoœci przypadków w ten sposób dochodzi do rozwoju kandydozy, dlatego zalicza siê j¹ do grzybic endogennych, co nie wyklucza wtórnego charakteru grzybicy egzogennej (8, 15). Istnieje œcis³y zwi¹zek miêdzy chorobotwórczoœci¹ szczepów grzybów a morfologiczn¹ faz¹ wzrostu. Grzyby z rodziny Cryptococcaceae mog¹ wystêpowaæ w dwóch postaciach (dymorfizm). Wykazano te, e blastospory maj¹ zdolnoœæ do intensywnego przylegania do komórek nab³onka ywiciela, pseudostrzêpki natomiast charakteryzuje ³atwiejsza penetracja tkanek (15). Wiêkszoœæ autorów uwa a, e w organizmie wystêpuje tylko jedna postaæ stadium Y (13). W przypadku zaawansowanej grzybicy w preparatach bezpoœrednich obserwuje siê jednak zarówno postaæ strzêpkow¹ stadium M, jak i komórki p¹czkuj¹ce (8). Istotne miejsce w patologii grzybic narz¹dowych zajmuje kandydoza wywo³ana przez grzyby z rodzaju Candida czêste saprofity jamy ustnej i przewodu pokarmowego (11, 13). Dominuj¹cym patogenem jest Candida albicans (12), lecz nie bez znaczenia dla cz³owieka s¹ inne gatunki, jak: C. tropicalis, C. pseudotropicalis, C. krusei, C. parakrusei czy C. guilliermondii (10, 12). Celem niniejszej pracy by³o okreœlenie flory grzybiczej wystêpuj¹cej w odcinku oskrzelowym uk³adu oddechowego. Materia³ i metody Badaniami objêto 9732 pacjentów Specjalistycznego Zespo³u GruŸlicy, Chorób P³uc i Onkologii w Olsztynie, od których w okresie od stycznia 1989 do grudnia 1997 r. Ryc. 1. Candida albicans preparat bezpoœredni z bronchoskopii barwiony metod¹ Grama Fig. 1. Candida albicans direct preparation from bronchoscopy stained by Gram method 34 Ryc. 2. Trichosporon beigelii preparat bezpoœredni z bronchoskopii barwiony metod¹ Grama Fig. 2. Trichosporon beigelii direct preparation from bronchoscopy stained by Gram method
Analiza mikologiczna materia³u bronchoskopowego Ryc. 3. Iloœciowy udzia³ wybranych gatunków grzybów w poszczególnych latach badañ Fig. 3. Quantitative participation of the selected species of fungi in particular years of the study do badañ mikologicznych pobierano wydzieliny z drzewa oskrzelowego podczas bronchoskopii. W latach 1989-1995 wstêpnej oceny dokona³a Dynowska (5, 6, 8). Wyniki tej analizy znalaz³y siê w niniejszym opracowaniu, co pozwoli³o uchwyciæ dynamikê zmian zachodz¹cych we florze grzybiczej odcinka oskrzelowego. Pobrany materia³ traktowano zgodnie z ogólnie przyjêtymi zaleceniami dla diagnostycznych laboratoriów mikologicznych (8, 15). Wstêpne posiewy wykonano na sta³e i p³ynne pod³o a Sabourauda (p³ytki, skosy). Do analizy makroskopowej wykorzystano hodowle na pod³o u Sabourauda, cechy mikroskopowe analizowano na pod³o u ró nicuj¹cym Nickersona (15). Do analizy biochemicznej stosowano testy API: API 20C i API 20C AU (firmy biomérieux). Z ka dego pobranego materia³u sporz¹dzono preparat bezpoœredni barwiony metod¹ Grama (ryc. 1, 2). Przy oznaczaniu grzybów korzystano z prac Barnetta, Payne i Yarrow (2), Lodder, Kreger-van Rij (17), Rietha (21) oraz Kurnatowskiej (15). W wynikach wziêto pod uwagê: sk³ad jakoœciowy mikoflory, p³eæ pacjentów i liczbê wyników dodatnich w poszczególnych porach roku, z uwzglêdnieniem intensywnoœci wzrostu wybranych gatunków grzybów. Przy analizie jakoœciowej Candida stellatoidea rozpatrywano jako odrêbny gatunek, bior¹c pod uwagê wyniki obserwacji prowadzonych na tym samym materiale klinicznym przez Dynowsk¹ (7). Od roku 1990 Candida stellatoidea jest traktowana jako odmiana Candida albicans (2). Wyniki Tabela I: Zestawienie wyników dodatnich z bronchoskopii na tle ogólnej liczby badañ w latach 1989-1997 Table I: Specification of positive bronchoscopic results against a background of the total number of tests performed during the years 1989-1997 Rok Ogólna liczba badañ Wyniki dodatnie ogó³em Wyniki dodatnie Year Total number of tests Total positive results z bronchoskopii Positive bronchoscopic results 1989 3105 795 (»25,6%) 145 (»18,24%) 1990 3359 877 (»26%) 185 (»21,69%) 1991 2773 1065 (»38,4%) 231 (»21,69%) 1992 2569 1062 (»41,34%) 267 (»25,14%) 1993 2703 1233 (»45,62%) 261 (»21,17%) 1994 2657 1132 (»42,6%) 248 (»21,91%) 1995 2890 1106 (»38,3%) 267 (»24,14%) 1996 3218 1282 (»39,84%) 348 (»27,2%) 1997 3371 1180 (»35%) 296 (»25,1%) å 26.645 å 9732 (»36,53%) å 2248 (»23,1%) Spoœród 9732 zbadanych, u 2248 pacjentów stwierdzono grzyby dro d opodobne (23,1% wyników dodatnich) (tab. I). Przeprowadzone badania pozwoli³y na wyizolowanie 21 gatunków grzybów, przy czym a 11 nale a³o do rodzaju Candida. Z uwagi na du ¹ liczbê wyników, jak¹ nale a³oby zamieœciæ w pracy, postanowiono przeanalizowaæ szeœæ wybranych gatunków, które w aspekcie etiologii wyda³y siê najciekawsze (tab. II). Najczêœciej izolowano: Candida albicans, Candida stellatoidea, Candida guilliermondii, rzadziej Candida parapsilosis, Candida tropicalis, Candida pseudotropicalis. Sporadycznie wystêpowa³a Candida krusei (= Pichia membranaefaciens) od 1992 r. nie notowana w materiale klinicznym (tab. II), Candida utilis, Candida lipolytica, Candida glabrata, Candida intermedia. Pozosta³e ga- 35
Anna Biedunkiewicz Mikol. Lek. 1999, 6 (1) Tabela II: Analiza jakoœciowa i iloœciowa wybranych gatunków grzybów uzyskanych z bronchoskopii w poszczególnych porach roku (W wiosna, L lato, J jesieñ, Z zima), z uwzglêdnieniem intensywnoœci wzrostu (+ wzrost s³aby, ++ wzrost umiarkowany, +++ wzrost obfity, +++! wzrost bardzo obfity) Table II: Qualitative and quantitative analysis of the selected species of fungi isolated from bronchoscopic material in particular seasons of the year (S spring, Su summer, A autumn, Wi winter), including the intensity of growth (+ weak growth, ++ reasonable growth, +++ profuse growth, +++! very profuse growth) Gatunki Species Candida albicans Candida guilliermondii Candida parapsilosis (Robin) Berkhout Wickerham Langeron et Talice (1923) (1966) (1923) Candida krusei Trichosporon beigelii Saccharomycopsis Hansen Vuillemin capsularis (1904) (1902) (Schönning) Dekker (1903) Rok Year Wzrost Growth Pora roku Season of the year + ++ +++ +++! + ++ +++ +++! + ++ +++ +++! + ++ +++ +++! + ++ +++ +++! + ++ +++ +++! 1 2 1989 W / S 1990 W / S 1991 W / S 1992 W / S 1993 W / S 1994 W / S 1995 W / S 1996 W / S 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 2 3 4 4 1 1 1 3 2 1 3 4 2 1 3 3 4 3 7 1 1 1 1 2 1 1 1 1 43 7 12 9 9 8 6 2 2 6 4 2 1 13 7 5 5 4 2 2 2 1 11 5 7 3 4 2 2 100 18 6 9 4 5 1 4 1 1 1 2 11 6 3 3 1 1 1 1 15 14 6 3 1 3 1 5 1 21 4 3 7 1 3 115 16 12 3 9 7 4 3 3 4 1 4 3 2 1 10 8 7 2 2 3 1 2 2 1 1 12 11 9 3 1 1 1 3 3 2 1 94 20 16 4 9 6 1 1 4 2 2 1 1 2 4 3 1 1 3 13 10 1 2 4 1 2 3 2 3 6 1 4 1 1 1 4 3 68 19 20 7 12 2 1 1 3 2 2 1 2 3 1 1 2 1 5 11 6 1 3 4 3 2 3 1 7 2 2 1 61 25 6 8 7 6 3 4 3 1 6 8 1 4 2 10 5 4 2 3 2 4 4 1 1 3 2 1 69 25 1 21 3 18 1 2 3 1 10 10 8 2 1 9 9 14 4 3 1 1 1 1 9 7 11 1 1 1 2 137 15 3 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 1 1 1 1 1 2 7 1 1 1 3 2 1 2 4 3 3 2 2 19 1 1 2 4 1 1 1 3 4 1 1 1 2 17 6 3 2 3 2 1 1 1 2 1 2 1 1 2 2 1 1 3 1 22 8 1 3 1 1 2 1 2 2 2 2 1 1 1 2 1 2 2 18 9 1 3 4 1 5 1 1 1 2 4 2 3 1 1 2 1 1 1 1 31 5 2 2 3 2 1 1 1 1 2 4 5 1 1 1 1 2 1 1 1 1 28 6 36
Analiza mikologiczna materia³u bronchoskopowego cd. tab. II in cont. tab. II 1 2 1997 W / S 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 5 12 4 3 1 1 2 6 4 2 1 1 8 10 14 1 2 1 2 10 9 7 2 2 2 1 1 99 10 5 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 1 1 2 4 1 1-2 3 2 2 2 4 2 2 1 2 2 4 1 1 2 4 31 15 Suma 1989- -1997 Total 1989- -1997 W / S 68 68 60 24 16 18 13 7 2 8 3 0 44 41 31 9 4 11 5 1 3 3 2 0 76 81 69 26 18 22 8 5 11 12 6 2 71 55 42 21 13 6 8 0 10 11 6 2 0 3 3 3 7 9 12 10 0 3 2 2 1 5 0 3 6 11 5 9 0 2 3 1 3 2 4 1 10 15 17 11 2 8 5 5 0 0 1 0 7 8 5 5 1 4 8 3 786 155 81 29 147 49 Liczba kobiet i mê czyzn Number of the females and males Ryc. 4. Iloœciowy udzia³ grzybów w uk³adzie oddechowym kobiet (K) i mê czyzn (M) w kolejnych latach badañ Fig. 4. Quantitative participation of the selected fungi in the respiratory system of the females (F) and males (M) in particular years of the study K / F M / M wiosna spring lato summer jesieñ autumn zima winter Ryc. 5. Iloœciowy udzia³ grzybów w uk³adzie oddechowym pacjentów w poszczególnych porach roku Fig. 5. Quantitative participation of the selected fungi in the respiratory system of patients during the individual seasons of the year 37
Anna Biedunkiewicz Mikol. Lek. 1999, 6 (1) Tabela III: Gatunki izolowane z materia³u bronchoskopowego wystêpuj¹ce pojedynczo, po dwa i po trzy (mocniej zaznaczono najczêœciej izolowane kombinacje) Table III: Species isolated from bronchoscopic material found individually, in twos and in threes (most often encountered combination given in bold) Gatunki Wystêpuj¹ce Wystêpuj¹ce po dwa Wystêpuj¹ce Species pojedynczo Present in twos po trzy Present Present individually in threes tunki to: Geotrichum candidum, Pichia farinosa, Trichosporon pullulans, Trichosporon capitatum (= Dipodascus capitatus), Trichosporon beigelii, Saccharomycopsis capsularis. Dwóch ostatnich gatunków nie obserwowano w materiale klinicznym do 1991 r. W ostatnich latach ich liczba gwa³townie wzros³a (tab. II, ryc. 3). Poszczególne gatunki wystêpowa³y w kombinacjach po dwa (tab. III): Candida albicans Candida stellatoidea, Candida albicans Candida guilliermondii, Candida albicans Trichosporon beigelii; lub rzadziej po trzy: Candida albicans Candida guilliermondii Candida stellatoidea, Candida parapsilosis Candida stellatoidea Pichia sp., Candida guilliermondii Trichosporon sp. Pichia sp. Stwierdzono czêstsze wystêpowanie grzybów u mê - czyzn (980) 78,59%, ni u kobiet (267) 21,41% (tab. IV, ryc. 4). Wiosn¹ i jesieni¹ uzyskano wiêcej wyników dodatnich ni zim¹ i latem (tab. II, ryc. 5). Grzyby charakteryzowa³ wzrost umiarkowany i obfity. Rzadziej notowano wzrost s³aby lub bardzo obfity (tab. II). Omówienie Coraz czêœciej notowane s¹ przypadki zachorowañ na grzybice wywo³ywane przez grzyby dro d opodobne (5). 38 Candida albicans Candida glabrata Candida guilliermondii Candida intermedia Candida krusei Candida lipolytica Candida parapsilosis Candida pseudotropicalis Candida stellatoidea Candida tropicalis Candida utilis Geotrichum candidum Pichia farinosa Pichia sp. Saccharomycopsis capsularis Trichosporon beigelii Trichosporon capitatum Trichosporon pullulans Trichosporon sp. Istotny problem stanowi¹ szczególnie groÿne, wieloogniskowe grzybice narz¹dowe o charakterze fungemii, kiedy zarodniki i inne elementy grzybni kr¹ ¹ po organizmie i mog¹ zasiedlaæ wszystkie narz¹dy wewnêtrzne (14, 15). Wiele ró nych gatunków grzybów do niedawna nie spotykanych u ludzi, wystêpuje z coraz wiêksz¹ czêstoœci¹. Niektóre z nich maj¹ rzeczywiste znaczenie w patologii cz³owieka, inne stanowi¹ przedmiot dociekañ epidemiologicznych (8). Ten sam grzyb mo- e nie wywo³aæ choroby w warunkach zdrowia, a spowodowaæ niebezpieczn¹ grzybicê w okresie obni enia odpornoœci ustroju (15). U osób z upoœledzon¹ odpornoœci¹ mo e dojœæ do zaka enia oportunistycznego, wywo³anego drobnoustrojami niechorobotwórczymi dla ludzi zdrowych (14). Porównuj¹c badania w³asne z badaniami prowadzonymi we wczeœniejszym okresie (6) mo na zauwa yæ, e w uk³adzie oddechowym czêstoœæ wystêpowania innych gatunków ni Candida albicans zmniejszy³a siê (tab. II). Wzros³a natomiast liczba grzybów, uwa anych dotychczas za nieszkodliwe zanieczyszczenia. Coraz czêœciej s¹ one izolowane jako znacz¹ce patogeny u osób z obni on¹ odpornoœci¹. Wiele gatunków grzybów zmienia tak e swoje œrodowisko wystêpowania. Przyk³adem mog¹ byæ keratynofilne grzyby z rodzaju Trichosporon, które by³y izolowane g³ównie z gleby, wody, skóry, jamy ustnej i paznokci (4, 8, 20). W³asne badania œciœle koresponduj¹ z wynikami Dynowskiej (9), która uwa a, e grzyby z rodzaju Trichosporon przez jamê ustn¹ i gard³o dostaj¹ siê do uk³adu oddechowego i sukcesywnie go zasiedlaj¹. Potwierdzeniem tych rozwa añ by³o izolowanie od roku 1991 dwóch gatunków nie spotykanych wczeœniej w materiale klinicznym Trichosporon beigelii i Saccharomycopsis capsularis. Z dostêpnej literatury wynika, e w Polsce do 1992 r. Saccharomycopsis capsularis nie by³ notowany w uk³adzie oddechowym. Na terenie województwa olsztyñskiego po raz pierwszy zosta³ wyizolowany przez Dynowsk¹ w roku 1992 z jezior i zbiorników astatycznych i równolegle z materia³u klinicznego (8). Przejœcie grzybów dro d opodobnych do innego œrodowiska i zaaklimatyzowanie siê do nowych warunków ycia œwiadczy o ich niezwyk³ej plastycznoœci, a tak e o zmiennym charakterze mikoflory badanej ontocenozy. Grzybice endogenne uk³adu oddechowego mog¹ byæ wywo³ane przez saprofituj¹ce w jamie ustnej grzyby, najczêœciej z rodzaju Candida (3, 14). Znalaz³o to odzwierciedlenie w badaniach w³asnych. Z dolnych dróg oddechowych wyizolowano bowiem 21 gatunków grzybów, z czego a 11 nale a³o do rodzaju Candida. Najczêœciej izolowanym gatunkiem by³a Candida albicans. Pozosta³e gatunki z tego rodzaju reprezentowane by³y przez: Candida stellatoidea, C. guilliermondii, C. parapsilosis, C. tropicalis, C. pseudotropicalis. Sporadycznie wystêpowa³a C. utilis, C. lipolytica, C. gla-
Tabela IV: Analiza jakoœciowa i iloœciowa wybranych gatunków grzybów uzyskanych z bronchoskopii u kobiet (K) i mê czyzn (M) Table IV: Qualitative and quantitative analysis of the selected species of fungi isolated from bronchoscopic material of females (F) and males (M) Analiza mikologiczna materia³u bronchoskopowego Rok / Year Gatunki / Species Candida albicans Candida guilliermondii Candida parapsilosis Candida krusei Trichosporon beigelii Saccharomycopsis capsularis 1989 P³eæ / Sex 12 31 0 7 2 10 1 6 0 0 0 0 1990 P³eæ / Sex 43 7 12 7 0 0 20 80 3 15 1 5 0 3 0 0 0 0 1991 P³eæ / Sex 100 18 6 3 0 0 15 100 4 12 1 11 1 18 0 0 0 0 1992 P³eæ / Sex 115 16 12 19 0 0 23 71 7 13 2 14 0 0 1 16 2 4 1993 P³eæ / Sex 94 20 16 0 17 6 17 51 3 16 7 13 0 0 2 20 1 7 1994 P³eæ / Sex 68 19 20 0 22 8 21 40 10 15 3 3 0 0 2 16 2 7 1995 P³eæ / Sex 61 25 6 0 18 9 15 54 7 18 0 1 0 0 2 29 1 4 1996 P³eæ / Sex 69 25 1 1 31 5 34 103 3 12 3 0 0 0 6 22 2 4 1997 P³eæ / Sex 137 15 3 0 28 6 21 87 1 9 0 5 0 0 2 29 7 8 1989 1997 P³eæ / Sex 99 10 5 0 31 15 178 608 38 117 19 62 2 27 15 132 15 34 786 155 81 29 147 49 brata, C. intermedia i C. krusei, która od 1992 r. nie by³a notowana w materiale klinicznym. Widaæ wiêc, e kandydoza jest grzybic¹, która czêsto wystêpuje wœród mieszkañców województwa olsztyñskiego. Do podobnych wniosków dosz³a Dynowska (5). Ró nice dotycz¹ sk³adu gatunkowego. Jednak we wszystkich badaniach z du ¹ czêstoœci¹ i obfitym wzrostem izolowano Candida albicans, co potwierdza szerokie spektrum chorobotwórcze tego gatunku w stosunku do cz³owieka. Candida albicans czêsto imituje infekcje dermatofitów lub stany zapalne wywo³ane przez inne drobnoustroje, najchêtniej jednak zasiedla b³ony œluzowe (8). Do prze ycia drobnoustroju na b³onie œluzowej zarówno w formie symbiozy, jak te przez wywo³anie zaka enia, niezbêdne jest odpowiednie przyleganie do komórek gospodarza. Candida albicans charakteryzuje siê zdecydowanie wiêksz¹ zdolnoœci¹ adherencji ni inne gatunki tego samego rodzaju. Wykazano, e bardziej patogenna jest forma micelialna ni dro d akowa (18) o wiêkszej aktywnoœci enzymatycznej i silniejszym przyleganiu do komórek nab³onkowych (8). Pochodzenie grzybic uk³adu oddechowego mo e byæ równie egzogenne. Wiêkszoœæ zarodników, które dostaj¹ siê do dróg oddechowych, osiada na œluzie pokrywaj¹cym oskrzela i jest usuwana w nastêpstwie tzw. klirensu œluzoworzêskowego do górnych dróg oddechowych. Zarodniki i komórki grzybów, które dostan¹ siê do oskrzelików koñcowych i pêcherzyków p³ucnych, s¹ natomiast fagocytowane przez makrofagi (14, 18). Odbywa siê to na drodze opsonizacji, polegaj¹cej na otaczaniu komórek grzybów przez humoralne bia³ka systemu odpornoœciowego celem rozpoznania patogenu przez powierzchowne receptory komórek fagocytuj¹cych (15). Iloœæ izolowanych grzybów z uk³adu oddechowego by³a wiêksza u pacjentów chorych, po zabiegach chirurgicznych, kateteryzacji, chorych na astmê oskrzelow¹ i choroby p³uc ni u pacjentów z nie stwierdzonymi chorobami (11, 13, 19, 22). 39
Anna Biedunkiewicz Mikol. Lek. 1999, 6 (1) Wiêcej wyników dodatnich uzyskano wiosn¹ i jesieni¹ ni latem i zim¹. Wydaje siê, e czêstsze wystêpowanie grzybów w tych okresach wskazuje na spadek odpornoœci organizmu, jaki towarzyszy w przejœciowych porach roku (8). G³ówn¹ przyczyn¹ wzrostu zachorowañ na ró nego typu grzybice jest intensyfikacja wdra ania chemioterapii przeciwbakteryjnej stosowanie antybiotyków o szerokim spektrum dzia³ania, kortykosteroidów czy cytostatyków. Antybiotyki niszcz¹ naturaln¹ florê bakteryjn¹, której obecnoœæ hamuje adherencjê grzybów na powierzchni komórek nab³onkowych (18), a tym samym mog¹ stymulowaæ nadmierne namna anie siê grzybów dro d opodobnych (11). Antybiotyki stanowi¹ ponadto dodatkowe Ÿród³o energii dla wielu grzybów, które wykorzystuj¹ ich wêgiel (3), jak równie kapsu³ki niektórych leków bywaj¹ wykonane z materia³u, który stymuluje wzrost grzybów (21). Dzia³anie kortykosteroidów jest zwi¹zane z os³abieniem procesów odpornoœci komórkowej i tkankowej przez hamowanie powstawania przeciwcia³, upoœledzenia fagocytozy i wewn¹trzkomórkowego niszczenia sfagocytowanych komórek grzyba (8). Nadu ywanie antybiotyków i chemioterapeutyków oraz d³ugotrwa³e ich stosowanie mo e przez stymulowanie wzrostu grzybów poœrednio stymulowaæ wzrost bakterii, które chcemy zwalczyæ. Wynika to z faktu prawdopodobnego istnienia zwi¹zków symbiotycznych pomiêdzy niektórymi grzybami i bakteriami. Tylko rozs¹dne traktowanie wszystkich wspó³dzia³aj¹cych ze sob¹ w ró nych zespo³ach mikroorganizmów pozwala na zachowanie naturalnej równowagi biologicznej (8). Wszystkie wymienione grzyby nale ¹ do form o szerokim spektrum ekologicznym i ogromnych mo liwoœciach przystosowawczych, co mo e mieæ zwi¹zek z uodpornianiem siê na coraz czêœciej u ywane leki przeciwgrzybicze. Gatunki na nie wra liwe s¹ eliminowane z badanej ontocenozy, nabieraj¹ce zaœ odpornoœci zaczynaj¹ ponownie dominowaæ. Tego typu reakcja obronna na zmieniaj¹ce siê warunki œrodowiska ycia mo e wynikaæ z niezbyt wielkiej swoistoœci antygenowej grzybów i powodowaæ liczne reakcje krzy owe. Pokrewieñstwo serologiczne wykazano miêdzy ró nymi grzybami, a tak e miêdzy niektórymi grzybami i bakteriami. Przyk³adem jest Candida albicans lub inne szczepy Candida przekazuj¹ce sobie geny opornoœci, wskutek czego mog¹ tworzyæ siê szczepy oporne, niewra liwe na wiêkszoœæ antybiotyków o szerokim spektrum dzia³ania (16). Wnioski Z odcinka oskrzelowego uk³adu oddechowego cz³owieka wyizolowano 21 gatunków grzybów nale ¹cych do rodzajów: Candida, Geotrichum, Pichia, Trichosporon i Saccharomycopsis; najczêœciej izolowano Candida albicans i Candida guilliermondii, rzadziej natomiast: Candida parapsilosis, Candida tropicalis, Candida pseudotropicalis, sporadycznie zaœ Candida utilis, Candida lipolytica, Candida glabrata, Candida intermedia, Geotrichum candidum, Pichia farinosa, Trichosporon pullulans, Trichosporon capitatum (= Dipodascus capitatus), Trichosporon beigelii, Saccharomycopsis capsularis. Candida krusei w ostatnich latach (od 1992 r.) nie by³a izolowana z materia³u klinicznego, pojawi³y siê natomiast nowe gatunki, jak Trichosporon beigelii i Saccharomycopsis capsularis. 40 Wiêkszoœæ grzybów charakteryzowa³ wzrost umiarkowany do obfitego, czêœciej izolowano je wiosn¹ i jesieni¹, rzadziej zim¹ i latem. Wiêcej izolatów uzyskano od mê - czyzn ni od kobiet. W przeprowadzonych badaniach potwierdzono, e ontocenozy uk³adu oddechowego, szczególnie oskrzela, s¹ doskona³ym siedliskiem do rozwoju szeregu gatunków grzybów chorobotwórczych. Piœmiennictwo 1. Baran E.: Zarys mikologii lekarskiej. Volumed, Wroc³aw, 1998. 2. Barnett J.A., Payne R.W., Yarrow D.: Yeasts: Characteristic and identification. Cambridge Univ. Press, 1990. 3. Cisowski R.: Grzybice jamy ustnej. Czas. Stomatol., 1971, 24, 19-23. 4. Drutz D.J.: Opportunistic pulmonary mycoses. Respiratory infections. Church. Levin. New York, Edinburg, London, Melbourne, 1986, 293-316. 5. Dynowska M: Wystêpowanie grzybów z rodzaju Candida w uk³adzie oddechowym mieszkañców woj. olsztyñskiego. Acta Mycol., 1990, 26, 99-107. 6. Dynowska M.: Changes in mycoflora of man s respiratory system observed during last some years yeasts. Acta Mycol., 1993, 28, 151-155. 7. Dynowska M.: Tempo wzrostu Candida albicans (Robin, 1853) i Candida stellatoidea (Martin et Jones, 1938) izolowanych z uk³adu oddechowego cz³owieka. Wiad. Parazyt., 1993, 39, 383-390. 8. Dynowska M.: Dro d e i grzyby dro d opodobne jako czynniki patogenne oraz bioindykatory ekosystemów wodnych. Rozprawa habilitacyjna Studia i Materia³y WSP (77), Olsztyn, 1995. 9. Dynowska M.: Trichosporon species isolated from human respiratory system. Acta Mycol. 1996, 31, 137-141. 10. García-Martos P., Galán-Sánchez F., Marín-Casanova P., Mira-Gutiérrez J.: Systemic mycosis in a general hospital (1992 1995). Mikol. Lek., 1996, 3, 163-165. 11. Gêbala A. i wsp.: Zaka enia C. albicans u dzieci ze schorzeniami uk³adu oddechowego. Przegl. Ped., 1977, 7, 193-198. 12. Je yna C.: Zaka enia grzybicze z odczynami gor¹czkowymi. Przegl. Ped., 1975, 5, 151-157. 13. Kockowska D.: Results of mycologic examinations of sputum in patients with pulmonary diseases during a 10 years period (1984- -1993). Bratisl. Lek. Listy, 1995, 96, 168-172. 14. Kowszyk-Gindifer Z., Sobiczewski W.: Grzybice i sposoby ich zwalczania. PZWL, Warszawa, 1986. 15. Kurnatowska A.: Wybrane zagadnienia mikologii medycznej. Promedi, ódÿ, 1995. 16. Larski Z., Truszczyñski M.: Zarys mikrobiologii weterynaryjnej. Wyd. ART, Olsztyn, 1992, 497 544. 17. Lodder J., Kreger-van Rij N.J. W.: The yeasts a taxonomical study. North-Holl. Publ. Comp., Amsterdam, 1967. 18. Macura A.B.: Przyleganie grzybów dro d opodobnych do komórek ssaków. Post. Mikrobiol., 1987, 26, 337-351. 19. Maesaki S. i wsp.: Incidence of fungal isolation in clinical specimens from the respiratory tract. Nippon-Kyobu-Shikkan-Gakkai- Zasshi, 1993, 31, 154-161. 20. Richardson M.D., Warnock D.W.: Grzybice Rozpoznawanie i leczenie. Springer PWN, Warszawa, 1995. 21. Rieth H.: Grzybice wywo³ane przez dro d aki. PZWL, Warszawa, 1983. 22. Zaj¹czkowska J. i wsp.: Further studies on the occurrence of mycoses in the bronchical stump and bronchical anastomosis or trachea. Pneumonol. Pol., 1989, 57, 104-113. Adres do korespondencji: mgr Anna Biedunkiewicz Zak³ad Botaniki Instytut Biologii i Ochrony Œrodowiska WSP ul. o³nierska 14 10 561 Olsztyn Praca wp³ynê³a do Redakcji: 29 lipca 1998 r. Zaakceptowano do druku: 7 stycznia 1999 r.