Brukowanie nawierzchni w ogrodzie krok po kroku Brukowanie nawierzchni to wbrew pozorom proces dość złożony i chociaż zajmują się nim najczęściej wyspecjalizowane ekipy, wszyscy inwestorzy zlecający wykonanie takich prac powinni mieć o nich minimalne pojęcie. Wśród wielu artykułów dotyczących wykonywania nawierzchni brukowych zdecydowanie największa część koncentruje się na przypadkach szczególnych, rozwiązaniach nietypowych i nieszablonowych. Czasem jednak brakuje absolutnych podstaw. Dzieje się tak prawdopodobnie dlatego, że producenci wychodzą ze słusznego skądinąd założenia, że takie nawierzchnie wykonują z reguły wyspecjalizowane ekipy a im nie ma sensu tych podstaw tłumaczyć, bo przecież to dla nich chleb powszedni. Pozostają jednak dwie kwestie. Po pierwsze są ludzie, którzy lubią uczyć się nowych rzeczy i wykonywać pewne prace samemu. Po drugie natomiast wszyscy inwestorzy zlecający wykonanie takich prac powinni mieć o nich minimalne chociażby pojęcie, aby móc się z wykonawcą dogadać i precyzyjnie przedstawić mu swoje wymagania, a następnie skontrolować jego pracę. page 1 / 8
W pierwszej części omówione zostaną prace nad warstwami konstrukcyjnymi nawierzchni brukowanych. Rozpoczynając od projektu przez wyznaczenie ich przebiegu w terenie, korytowanie, niwelację i wreszcie wykonanie podbudowy stworzony zostanie trwały i stabilny układ warstw konstrukcyjnych przygotowanych do umieszczenia na nich właściwej nawierzchni. Jej właśnie poświęcona zostanie druga część tego tekstu. 1. Przygotowanie podłoża pod nawierzchnię Po pierwsze projekt nawierzchni Zanim jednak przystąpimy do jakichkolwiek rozmów z wykonawcą i prac terenowych, nie możemy zapomnieć o jednym istotnym elemencie, często niestety traktowanym nieco po macoszemu. Jest nim projekt. Wszystko jedno, przygotowany przez fachowca czy wyrysowany własnoręcznie na kartce wyrwanej z zeszytu dziecka pozwala oszacować ilość potrzebnych materiałów, dobrać optymalny kształt elementów przyszłej nawierzchni i przewidzieć ewentualne problemy, czy zlokalizować trudniejsze detale. Oczywiście im większy i bardziej skomplikowany teren zamierzamy urządzać, tym bardziej wskazane jest, aby projekt powierzyć jednak architektowi krajobrazu. Również jeśli nie jesteśmy pewni swojej wyobraźni przestrzennej i boimy się samodzielnie aranżować przestrzeni warto sięgnąć po fachowe wsparcie. Przy prostych i niewielkich założeniach większość inwestorów doskonale poradzi sobie jednak sama. Przy projektowaniu nie powinniśmy skupiać się jedynie na płaskim rzucie, warto również pamiętać o zmianach wysokości działki oraz poziomie wyjść z budynku, które będą na naszą nawierzchnię prowadzić. Dobrze, żeby nawierzchnia była usytuowana ok. 2 cm poniżej krawędzi otworów na nią prowadzących. Kolejnym ważnym elementem są spadki projektowanej nawierzchni, zapewniające prawidłowe odwodnienie. Te page 2 / 8
ostatnie powinny być projektowane zawsze od budynku w stronę najbliższego odpływu, ze spadkiem 12%. Oznacza to, że na 1m długości poziom nawierzchni powinien się obniżać o 12cm. Gdy już wykonamy, lub zlecimy wykonanie teoretycznej części pracy nad naszą nawierzchnią i będziemy wiedzieli zarówno czego oczekujemy jak i ile potrzebujemy materiałów, można rozpocząć właściwe prace ziemne. Projekt. rys. Buszrem Nawet przy tak prostym zagospodarowaniu działki, jak prezentowane na rysunku, pojawi się cały szereg niezbędnych do rozwiązania kwestii. 1. Obrzeża. Projekt musi określić ich rodzaj i ilość. Dobrze również jeśli precyzuje wysokość od poziomu terenu 2. Nawierzchnia podjazdu. Najważniejsza z punktu widzenia budżetu informacja to ilość metrów kwadratowych które zamierzamy pokryć kostką. Niezbędne są także informacje o rodzaju, kolorze, fakturze i sposobie układania kostki. 3. Podjazd do garażu. Tu konieczny do określenia jest również spadek terenu, czyli różnica wysokości na początku podjazdu i przy bramie garażowej. 4. Nawierzchnia ścieżki. Podobnie jak w wypadku podjazdu konieczne do określenia są wszystkie parametry kostki brukowej, oraz jej ilość. 5. Podniesiony fragment tarasu przy wejściu do budynku. Poza wszystkimi innymi wymienionymi już parametrami projekt powinien określić wysokość wykończonej nawierzchni. Najlepiej jeśli wysokość ta określona jest względem wykończonej posadzki parteru budynku. Prace ziemne: skarpy, korytowanie, niwelacja Pierwszą z nich jest korytowanie, czyli usunięcie wierzchniej warstwy humusu. W zależności od pomysłu na aranżację działki uzyskaną w ten sposób ziemię można wykorzystać do uformowania skarp lub też rozplantować na terenie ogrodu. Skarpy mogą być również sposobem na niwelację terenu pod zaprojektowana ścieżkę, taras albo krawędź rabat kwiatowych. Są tu jednak pewne obostrzenia. Nie każdy grunt nadaje się do formowania nasypów. Szczególnie niemile widziane są tzw. grunty spoiste, czyli gliny i iły. Skarpa wykonana z takiego materiału bardzo szybko uległaby rozmyciu ze względu na bardzo małą page 3 / 8
przepuszczalność wilgoci. Woda spływając, zabrałaby ją ze sobą. Niezbyt szczęśliwe są również grunty o zbyt dużej przepuszczalności (piaski) ale już nie ze względów konstrukcyjnych, a raczej z uwagi na niemożliwość zapewnienia odpowiedniej dla porastających skarpę roślin wilgotności gruntu. Najlepsze do formowania skarp są piaski gliniaste, które mogą być dodatkowo zmieszane ze żwirem. Materiał nasypów powinien być układany warstwami po 1020cm i zagęszczany. Warto również przewidzieć zabezpieczenie ich przed rozmywaniem przez deszcze, w najprostszy sposób zabezpieczając włókniną. Należy przy tym pamiętać jednak, że najlepszym i jednocześnie najprostszym sposobem takiej stabilizacji jest obsadzenie ich roślinnością. Sama niwelacja terenu jest już w zasadzie drugim etapem prowadzonych prac. Jest to wyrównanie powierzchni po procesie korytowania. Nadanie ono terenowi pożądane spadki. Wymaga to więc przemyślenia kierunków odprowadzania wody z nawierzchni. Ważne jest, aby nie spływała ona w kierunku murów budynków, zwiększając niepotrzebnie ryzyko ich zawilgocenia. Na tym również etapie następuje dokładne wytyczenie linii przebiegu ścieżek, tarasów i podjazdów "w terenie", uwzględniające precyzyjnie promienie zakrętów czy krzywe przejściowe. Początek prac. rys. Buszrem Geometria ścieżek z projektu przeniesiona została w teren. Wykonano korytowanie, wytyczone zostały wszystkie zmiany wysokości ścieżek i tarasów, wykonano również nasypy. 1. Wykonane korytowanie i niwelacja terenu 2. Warstwa rozsączająca. Wykonuje się ją lub nie w zależności od przepuszczalności gruntu rodzimego. 3. Nasypy wykonane i odpowiednio zagęszczone w miejscach wyznaczonych projektem 4. Krawężniki i obrzeża osadzone w odpowiednio przygotowanych fundamentach 5. Do zabezpieczenia warstwy rozsączającej powinna zostać użyta geowłóknina. Zapewni ona długoletnią bezawaryjną pracę tego elementu. Podbudowa i obrzeża Kolejnym, po korytowaniu i niwelacji etapem prac jest wykonanie podbudowy i zabezpieczenie krawędzi przyszłego tarasu lub ścieżki. Jeśli grunt rodzimy charakteryzuje się bardzo niską przepuszczalnością wody, konieczne może okazać się wykonanie poniżej podbudowy warstwy rozsączającej z piasku grubości do 10cm. Zarówno w wypadku stosowania warstwy rozsączającej, jak i przy występowaniu słabego gruntu rodzimego o niskiej spoistości warto dodatkowo zastosować geowłókninę. Pełni ona w tym przypadku funkcję separacyjną nie dopuszcza do przemieszania się materiałów poszczególnych warstw. Jej zastosowanie niesie za sobą wielorakie korzyści. W trakcie wykonywania umożliwia znacznie lepsze zagęszczenie page 4 / 8
poszczególnych warstw podbudowy, a później uniemożliwia wypłukiwanie i przenikanie kruszywa z warstw leżących wyżej do tych niższych. Pozwoli to na przykład na wieloletnie sprawne funkcjonowanie warstwy rozsączającej, która nie będzie zanieczyszczana i blokowana elementami pochodzącymi z podbudowy, takimi jak najdrobniejsze frakcje piasku, drobiny organiczne itp. Zapobiegnie również zapadaniu się nawierzchni na skutek wypłukiwania i destabilizacji warstwy nośnej. Samą podbudowę wykonujemy z zagęszczanego warstwami kruszywa. Jej grubość i materiał, z którego będzie wykonana należy dobrać do planowanego obciążenia ścieżki i, szczególnie dla nawierzchni mających przenosić większe obciążenia, na przykład ruch kołowy, dobrze, jeśli zrobi to specjalista. Do zabezpieczenia krawędzi mogą służyć krawężniki wykonane z różnych materiałów, palisady lub gazony. Można również wykorzystać do tego celu odpowiednio osadzoną kostkę brukową (tą samą, której używamy do reszty nawierzchni lub też zupełnie inną wszystko zależy wyłącznie od naszej inwencji). Z reguły elementy obrzeżowe są posadawiane na fundamencie z półsuchego betonu wzdłuż wyznaczonych w poprzednim etapie prac linii brzegowych. Dużo zależy w tym wypadku od wysokości ścieżki nad naturalnym poziomem gruntu oraz od sposobu opracowania ewentualnych skarp. Przy dużych różnicach wysokości warto skonsultować się z projektantem, gdyż być może konieczne okaże się zastosowanie murów oporowych albo innego sposobu stabilizacji gruntu. Najistotniejszy z punktu widzenia konstrukcji element czyli podbudowa. rys. Buszrem Ilość materiału na nią potrzebnego wynika wprost z projektu, należy jednak pamiętać że poza powierzchnią brukowanego terenu i planowaną grubością warstwy przy obliczaniu objętości uwzględnić należy także stopień zagęszczenia. Grubość warstwy zależy od planowanego obciążenia nawierzchni. 1. Wykonana wcześniej warstwa rozsączająca 2. Krawężniki i obrzeża 3. Nasypy 4. Podbudowa 2. Brukowanie nawierzchni Podsypka co to takiego? Ostatnia z warstw konstrukcyjnych podbudowa jest w zasadzie najważniejszym elementem przygotowania nawierzchni do ułożenia kostki brukowej, nie ostatnim jednak. Zanim przystąpimy do wykonania finalnej warstwy, należy wykonać podsypkę. Jej celem jest zapewnienie dobrego osadzenia poszczególnych kostek i zniwelowanie drobnych różnic wymiarowych między page 5 / 8
nimi. Jest to szczególnie istotne w przypadku kostki kamiennej lub innych elementów o dużych różnicach wielkości, znacznie mniej przy kostce betonowej, charakteryzującej się znacznie mniejszą tolerancją wymiarową. Podsypkę wykonuje się jako około 10 cm grubości warstwę piasku i w żadnym wypadku nie zagęszcza. Nastąpi to dopiero po ułożeniu bruku. Z tego też powodu istotne jest, aby grubość warstwy nie przekraczała owych 10 cm, a więc wartości którą można bez większego problemu zagęścić jako pojedynczą warstwę razem z ukończoną nawierzchnią. W wypadku kostki betonowej przy której możemy być pewni, że różnice w grubości elementów będą najwyżej kilkumilimetrowe ze spokojem można grubość tej warstwy zmniejszyć nawet o połowę. Nie wolno jednak zrezygnować z niej całkowicie, gdyż dopiero poprawnie wykonana podsypka zapewnia równomierne rozłożenie obciążeń na całą powierzchnię podbudowy i właściwą pracę całego systemu, oraz trwałość nawierzchni. Wybieramy kostkę Po wykonaniu wszystkich wymienionych już prac czas na wielki finał czyli ułożenie i wykończenie kostki. Jest to niemal ostatni element układanki zwanej "budujemy nawierzchnię z kostki brukowej". Czas teraz na chwilę wrócić do projektu. Poprawnie wykonana dokumentacja powinna zawierać takie parametry techniczne jak model, kolor i faktura wybranej kostki, oraz umożliwić obliczenie niezbędnych ilości materiału. Należy przy tym pamiętać, że nie każda kostka nadaje się do wszystkiego, projektując warto więc dobrać materiał, który zamierzamy zastosować zarówno pod kątem nośności, jak i innych parametrów. Pamiętajmy, że kostka o nierównej powierzchni (na przykład fakturze skalnego przełomu) zapewni lepszą przyczepność, ale również znacząco pogorszy akustykę podjazdu. Mówiąc prościej oznacza to tyle, że przejeżdżający po tak wykonanej nawierzchni pojazd będzie zwyczajnie bardziej hałasował. O nośności nawierzchni decyduje także sposób układania kostki. Elementy ułożone pod kątem do osi podjazdu stworzą strukturę znacznie wytrzymalszą niż ułożone prostopadle do niej. Projekt strefowania terenu za pomocą różnych rodzajów, faktur i kolorów kostki brukowej. rys. Buszrem 1. Podjazd do garażu ciemna, gładka kostka o równej nawierzchni, na przykład Malta płukana w kolorze grafitowym. 2. Boczne, ostrzegawcze pasy z drobniejszej kostki o fakturze wyraźnie wyczuwalnej przy najechaniu kołem. W tym wypadku Kreta postarzana w kolorze karmel, ale równie dobrze zastosować tu można kostkę ażurową. 3. Główne dojście do budynku. Gładka kostka o równej nawierzchni, jednak dla rozróżnienia od podjazdu dla samochodów utrzymana w jaśniejszej tonacji. Doskonałym wyborem będzie Malta płukana w kolorze jasnoszarym 4. Fragmenty tarasu będące powierzchnią pomocniczą, wykonane z postarzanej kostki Kreta w kolorze karmel. 5. Taras przed jadalnią, stanowiący jej naturalne przedłużenie na ogród. Malta płukana, jasnoszara. page 6 / 8
6. Główna, rekreacyjna część tarasu przed salonem. Malta płukana, jasnoszara. 7. Dojście do śmietnika, a więc pomocnicza, techniczna powierzchnia komunikacji. Postarzana Kreta, karmel. Brukowanie to nie tylko estetyka Kwestie techniczne to jednak ledwie połowa istotnych zagadnień które powinien obejmować projekt. Drugą stanowią oczywiście kwestie estetyczne i użytkowe. Zacząć warto od tych drugich. Zaliczają się do nich przede wszystkim dwa elementy: strefowanie przestrzeni oraz drobne detale ułatwiające życie użytkownikom. Do tych ostatnich należy na przykład przewidzenie pasów ostrzegawczych z kostki o możliwie nierównej powierzchni wzdłuż krawędzi podjazdu do garażu tak, aby kierujący pojazdem po najechaniu na nie wiedział, że zjeżdża z optymalnej ścieżki. Innym z takich detali jest także przewidzenie podwyższonych krawężników zapobiegających uszkodzeniu samochodu przez wystające elementy (jak chociażby śmietnik czy słupki bramy wjazdowej. Z kolei strefowanie przestrzeni polega na wyodrębnieniu w ogrodzie ciągów komunikacyjnych, nawierzchni rekreacyjnych, technicznych itp. a następnie dobraniu dla nich właściwej nawierzchni z jednej strony optycznie podkreślającej ich odrębność, z drugiej natomiast o optymalnie dobranych walorach użytkowych. Patrząc z tego punktu widzenia warto na przykład na głównych ciągach komunikacyjnych przewidzieć nawierzchnię gładką, składającą się z możliwie dużych elementów układanych z jak najwęższą fugą. Oczywiście dla sprawnego pieszego w sportowych butach nie ma to większego znaczenia, możemy być jednak pewni, że docenią to rozwiązanie zarówno użytkownicy wózków dziecięcych i inwalidzkich, osoby starsze bądź o obniżonej zdolności poruszania się, a także panie używające butów na wysokim obcasie. Ostatnie prace przy nawierzchni. rys. Buszrem 1. Wykonana uprzednio podbudowa. 2. Podsypka piaskowa, której w żadnym wypadku nie należy zagęszczać. Dla optymalnego efektu warto wykonywać ją partiami przed ułożeniem kostki. 3. Ułożoną kostkę należy zagęścić za pomocą zagęszczarki ze specjalną nakładką z tworzywa, zabezpieczającą nawierzchnię przed uszkodzeniami mechanicznymi. 4. Ostatnim krokiem jest zafugowanie spoin. page 7 / 8
Po ułożeniu kostki czas na dwie ostatnie czynności: fugowanie i zagęszczanie nawierzchni. Fugowanie polega na wypełnieniu przestrzeni pomiędzy kostkami płukanym piaskiem. Zagęszczanie natomiast służy ostatecznemu utwardzeniu nawierzchni i nadaniu jej finalnego kształtu. Do jej wykonania używa się tej samej zagęszczarki, którą wykonywano także wcześniejsze prace, z jednym jednak zastrzeżeniem. Aby uniknąć uszkodzeń nawierzchni płyta zagęszczarki musi być zabezpieczona specjalną nakładką z tworzywa sztucznego. Finalny efekt prac. rys. Buszrem Dobrze dobrane do siebie rodzaje, kolory i faktury kostki a także współgrające z nimi obrzeża tworzą w efekcie spójną całość, podkreślającą również strefowanie przestrzeni ogrodu. Kompozycja wykorzystuje kostki Malta o nawierzchni płukanej w kolorach jasnoszarym i grafitowym oraz Kreta postarzana w kolorze karmel. To w sporym oczywiście skrócie koniec prac przy wykonywaniu nawierzchni z kostki brukowej. Jest to wbrew pozorom proces dość złożony, warto więc przed przystąpieniem do niego mieć chociaż ogólne pojęcie o tym, na czym będzie on polegał. Pozwoli to odpowiednio przygotować się do prac i finalnie uzyskać nawierzchnię, która przez wiele lat pozostanie atrakcyjna i nie będzie wymagała poprawek i napraw. page 8 / 8