37 Przebieg orodu i konaku skóra do skóry (STS) maki z dzieckiem a objawy deresji oorodowej The course of childbirh and he conac STS of moher wih child and he symoms of osarum deression Arykuł oryginalny/original aricle JOANNA LESSING-PERNAK Kaedra Psychologii Klinicznej Insyuu Psychologii Uniwersyeu Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy Kierownik: rof. dr hab. Małgorzaa Kościelska Adres do koresondencji/address for corresondence: Joanna Lessing-Pernak Insyu Psychologii UKW w Bydgoszczy ul. Saffa 1, 86-867 Bydgoszcz el: +48 52 3708400; fax: +48 52 3708402; e-mail: leserjo@ukw.edu.l Saysyka/Saisic Liczba słów/word coun 1911/2346 Tabele/Tables 20 Ryciny/Figures 0 Piśmiennicwo/References 15 Received: 05.01.2011 Acceed: 27.04.2011 Published: 01.12.2011 Sreszczenie Wsê. Inerwencje medyczne odczas orodu odgrywaj¹ znacz¹c¹ rolê dla sanu sychicznego maki o orodzie i jej goowoœci do odjêcia roli macierzyñskiej. Za isone dla regulacji hormonalnej odczas rocesu orodowego i odgrywaj¹ce rolê w sferze funkcjonowania sychicznego uznano: indukcjê i symulacjê oksyocyn¹, znieczulanie meodami farmakologicznymi oraz sosób zakoñczenia ci¹ y (oród fizjologiczny versus oród oeracyjny). Dodakowo za kluczowy dla kondycji sychicznej kobiey o orodzie uznano rawid³owo rzebiegaj¹cy konak skóra do skóry (skin o skin - STS) z dzieckiem o orodzie. Cel racy. Analiza, w jakim zakresie odsawowe inerwencje medyczne sosowane odczas orodu: znieczulenie, indukcja i symulacja oksyocyn¹, a ak e sosób rozwi¹zania ci¹ y oraz rzebieg ierwszego konaku ró nicuj¹ kobiey w rze ywaniu sanów deresyjnych i subderesyjnych o orodzie oraz, czy odsawowe wymiary osobowoœci maj¹ w ym udzia³. Maeria³ i meody. Przebadano 56 diad maka- dziecko. Zasosowano Edynbursk¹ Skalê Deresji Poorodowej, Kwesionariusz NEO-FFI oraz srukuralizowany wywiad kliniczny. Wyniki. 10% badanych kobie urodzi³o bez inerwencji medycznych w ierwszym i drugim okresie orodu, soœród nich ylko 3% kobie mia³o zaewniony konak z dzieckiem zgodny ze sandardami WHO. Wykazano, e u kobie u kórych sosowano inerwencje medyczne i ierwszy konak nie mia³ rawid³owego rzebiegu, b¹dÿ nie zaisnia³, saysycznie isonie czêœciej wysêowa³y objawy deresji oorodowej, zak³ócenia rzebiegu lakacji, obni enie oczucia komeencji, zaradnoœci i saysfakcji z e³nienia roli maki. Czynniki osobowoœciowe wydaj¹ siê nie odgrywaæ roli w obni eniu nasroju w okresie oorodowym. Wnioski. Nauralny rzebiegu orodu i zaewnienie konaku STS mo e odgrywaæ ogromn¹ rolê w inicjacji macierzyñswa, lakacji, jej rzebiegu i saysfakcji ze srawowanej oieki nad dzieckiem. U kobie kórym odano znieczulenie obni ona by³a wiêkszoœæ iemów ESDP, oza odczuwaniem oczucia winy. Jednak u kobie, kórych ci¹ a zakoñczy³a siê ciêciem cesarskim oczucie winy ojawi³o siê isonie saysycznie czêœciej. Inerwencje medyczne odczas orodu mog¹ byæ czynnikami, kóre zarówno fizjologicznie, jak i sychologicznie odgrywaj¹ ison¹ rolê w rocesie adaacji kobiey do roli maki i rzyczyniaj¹ siê do ogorszenia jej sanu funkcjonowania sychicznego o orodzie. Wymaga o jednak dalszych badañ. S³owa kluczowe: oród, deresja oorodowa, osobowoœæ. Summary Inroducion. Medical inervenions during delivery lay a significan ar for he menal sae of he moher afer delivery and her readiness o ake u he moherhood role. The following are essenial for he hormonal regulaion during he delivery Progress and lay a ar in he menal funcioning: inducion and oxyocine simulaion, anaeshesia wih harmacological mehods and way of ending u he regnancy (naural delivery versus caesarian secion)/
38 J. LESSING-PERNAK Addiionally, he correc conac skin o skin STS wih he child afer delivery is considered o be a key facor for he menal condiion of a woman afer delivery. Aim of he work. The analysis o he exen o which basic medical inervenions alied during delivery: anaeshesia, inducion and oxyocine simulaion, as well a he way of ending delivery and he rogress of he firs conac make a difference beween women in going hrough deression and subderession afer delivery and wheher he basic ersonaliy dimensions ake ar in i. Maerials and mehods. We examined 56 dyads moher-child. We alied he Edinburgh Scale of Posnaal Deression, he Quesionnaire NEO-FFI and he srucured clinical inerview. Resuls. 10% of examined women gave birh wihou medical inervenions in he firs and second sage of he delivery, ou of which only 3% of women had been rovided wih a conac wih he child in accordance wih WHO sandards. I was roven ha in women in whom medical inervenions were alied and he firs conac was no correc, or here was no conac a all, symoms of osnaal deression occurred saisically more frequenly ogeher wih disurbances in lacaion rogress, decrease in he sense of comeence, resourcefulness and saisfacion from fulfilling he role of moher. Personal disosiions seem no o lay a role in mild deression in osnaal eriod. Conclusions. Naural delivery and ensuring STS conac may lay a grea role in he iniiaion of moherhood, lacaion, is rogress and saisfacion from aking care over he child. In women who were given anaeshesia, mos ESDP iems were reduced, aar from he sense of guil. However, in women whose regnancy ended u wih Caesarian secion, he sense of guil aeared saisically more frequenly. Medical inervenions during delivery nay be facors which boh hysiologically as sychologically lay an essenial ar in he rocess of adaaion of he woman o he role of moher and conribue o he worsening of her menal funcioning afer delivery. This, however, requires furher researches. Key words: delivery, osnaal deression, ersonaliy. WSTĘP Prezenowane w arykule doniesienie jes fragmenem wiêkszych badañ, doycz¹cych znaczenia okresu oko- ³oorodowego dla funkcjonowania sychicznego maki i dziecka o orodzie. Podejmuje roblemaykê obni enia nasroju, oczucia braku goowoœci i komeencji oraz oczucia braku zaradnoœci, zwi¹zanych z adaacj¹ do funkcji macierzyñskich o orodzie. Przyjmuje siê, e deresja oorodowa jes drugim, co do wielkoœci owik³aniem okresu o³ogowego, a objawy subderesji oorodowej wysêuj¹ u 50 80% kobie. Wsó³czeœnie wzrasa zarówno odseek ci¹ zakoñczonych oeracyjnie, jak i ingerencji medycznych odczas orodów fizjologicznych. Poularne sa³o siê równie cesarskie ciêcie ze wskazañ sychologicznych okofobia. Jednoczeœnie coraz czêœciej mo na sokaæ w lieraurze za³o enie, e niezak³ócony inerwencjami medycznymi nauralny rzebieg orodu warunkuje g³êboko biologiczny roces rzygoowuj¹cy kobieê i u³awiaj¹cy jej odjêcie oraz e³nienie obowi¹zków maki [1]. W roces hormonalny rzeksza³caj¹cy organizm kobiey ciê arnej w makê karmi¹c¹ zaanga owane s¹ miêdzy innymi, czery odsawowe gruy hormonów: oksyocyna, zwana hormonem mi³oœci, endorfiny i beaendorfiny, odowiedzialne za odczuwanie rzyjemnoœci i uzale nienia, a ak e maj¹ce dzia³anie znieczulaj¹ce, kaecholaminy: adrenalina i noradrenalina, jako czynniki obudzaj¹ce, u³awiaj¹ce lub zak³ócaj¹ce oród, w zale noœci od jego eau, oraz rolakyna INTRODUCTION The communicaion resened in he aricle consiues a fragmen of wider researches on he imorance of erinaal eriod for he menal funcioning of he moher and he child afer he delivery. I underakes he issues of deression, lack of sense of readiness and comeence and sense of lack of resourcefulness, linked wih adaaion o moherhood funcion afer delivery. I is assumed ha osnaal deression is he second mos imoran comlicaion of childbirh eriod, and osnaal subderession occur in 50 80% women. A resen, he roorion of regnancies ending u wih Caesarian secion, as medical inervenions during naural deliveries increase. Caesarian secion became oular due o sychological indicaions okohobia. A he same ime, more and more frequenly we can mee in lieraure he assumion ha he naural rogress of childbirh, undisurbed by medical inervenions deermines he dee biological rocess rearing he woman and faciliaing her underaking and fulfilling moher s duies [1]. Four basic grous of hormones are among ohers involved in he hormone rocess ransforming he organism of regnan woman ino a moher breas-feeding: oxyicyne, called he hormone of love, endorhines and bea-endorhines, resonsible for he feeling of leasure and addicion, hey also have anaeheic acion, caecholamines: adrenaline and noradrenaline, as facors simulaing, faciliaing or disurbing he delivery, deending on is sage, and rolac-
Przebieg orodu i konaku skóra do skóry (STS) maki z dzieckiem a objawy deresji oorodowej 39 hormon macierzyñswa i karmienia [2]. Wszyskie gruy hormonów w nauralny sosób ksza³uj¹ rzebieg orodu i maj¹ w³yw na zdolnoœæ maki do srawowania oieki nad dzieckiem o orodzie. Zarówno rawid³owy, jak i aologiczny rzebieg rocesu sekrecji hormonów ma w³yw na sosób odbioru i rze ywania orodu rzez kobieê i jej goowoœæ do odejmowania roli maki [3]. Sosób zakoñczenia ci¹ y i rzebieg orodu jes niew¹liwie jedynym z wielu czynników maj¹cych w³yw na san sychiczny kobiey o orodzie. W badaniach Fórmaniaka [4] sosób rozwi¹zania ci¹ y (si- ³ami naury vs cesarskie ciêcie) sanowi³ czynnik ró - nicuj¹cy kobiey w asekcie doœwiadczania sanów deresyjnych o orodzie. Odseek kobie doœwiadczaj¹cych sanu rzygnêbienia o orodzie sanowi³ wskaÿnik owy ej 84% rzy orodach fizjologicznych i 86% o orodzie oeracyjnym. Deresja oorodowa w ramach obowi¹zuj¹cej w Polsce klasyfikacji chorób sychicznych ICD-10 jes sklasyfikowana jako odrêbne zaburzenie F53 zaburzenia sychiczne zwi¹zane z o³ogiem, nie sklasyfikowane, gdzie indziej. Rozoznaje siê j¹, na zasadach ogólnych, doycz¹cych F32 eizodu deresyjnego, ze szczególnym uwzglêdnieniem czasu wysêowania. Do 6. ygodni o orodzie rozoznaje siê deresjê o urodzeniu dziecka (osnaaln¹), a owy ej 6. ygodni deresjê oorodow¹. Jeœli zaburzenie rzyjmuje ciê k¹ formê okreœla siê je jako sychozê o³ogow¹ - F53.1 [5]. Szacuje siê, e objawy subderesyjne okreœlane oocznie jako baby blues wysêuj¹ u ok. 50 80% kobie, naomias san en rzeradza siê w deresjê oorodow¹ u ok. 10-20% kobie [6]. Poziom en rakowany jes jako nauralny i uzasadniony fizjologicznie, jednak z ersekywy sychologicznej wydaje siê byæ nieokoj¹co wysoki. Fak, e oród i urodzenie dziecka jes syuacj¹ sresogenn¹, sklasyfikowan¹ rzez Holmesa i Rahe w 1967 na Skali Ponownego Przysosowania So³ecznego [7] na ozycji 39 i 40 u rzed chorob¹ cz³onka rodziny na ozycji 44 i odejœciem na emeryurê na ozycji 45, nie owinien srawiaæ, e ak ogromny odseek kobie zamanifesuje o nim aologiczne reakcje sychiczne. Zw³aszcza, e mo na by siê sodziewaæ, i oziom sresu orodowego i eusresu, zwi¹zanego z radoœci¹ i saysfakcj¹ z ojawienia siê dziecka, w ym wydarzeniu równowa- y siê. Powinno o srzyjaæ zrównowa onej reakcji i wzmagaæ zdolnoœæ radzenia sobie i adaacji. Klaus i Kennell [8] uznaj¹, i kluczowym momenem rocesu worzenia wiêzi mo e byæ u cz³owieka ierwszy konak skóra do skóry, u o orodzie. Maki czêso wsominaj¹ en momen, jako niezwyk³y o silnym zabarwieniu emocjonalnym, ozosawiaj¹cy niezaare wsomnienie. W rzerowadzonym badaniu wœród 465 kobie, 13% doœwiadczy³o o orodzie nierzerwanego rzez onad godzinê, konaku z dzieckiem, 59% kobie mia³o dziecko na brzuchu rzez kilka minu, a 28% kobie nie mia³o w ogóle konaku skóra ine hormone of moherhood and feeding [2]. All grous of hormones shae he rogress of delivery in a naural way and influence he abiliy of he moher o ake care over he child afer childbirh. Boh he correc and ahologic rogress of he rocess of hormone secreion influence he way he woman acces childbirh and go hrough i and her readiness o underake he role of he moher [3]. The way he regnancy is ended and chilbirh s rogress is beyond quesion one of many facors influencing he sychological sae of he woman afer delivery. In Furmaniak researches [4], he delivery (naural vs caesarian secion) consiued a facor making a difference beween women as for exeriencing osnaal deression. The roorion of women living hrough osnaal deression consiued an indicaor above 84% when he deliver is naural and 86% when he delivery is ended u wih Caesarian secion. Posnaal deression, wihin he classificaion of menal diseases ICS-10 binding in Poland, is classified as a searae disorder F53 disurbances linked wih childbirh, no classified elsewhere. I is recognized as concerning F32 deression eisode, wih secial aking ino consideraion ime of occurrence. Posnaal deression occurs unil he 6 h week afer delivery, whereas afer he 6h week deression afer delivery. If he disorder is serious, i is defined as childbirh sychosis - F53.1 [5]. I is esimaed ha subderession symoms oularly known as baby blues occur in abou 50 80% women, whereas his sae urns ino osnaal deression in abou 10-20% women [6]. This level is reaed as naural and hysiologically jusified, bu from he sychological ersecive i seems disurbingly elevaed. The fac ha delivery and giving birh o he child is a sressogenic siuaion, classified by Holmes and Rahe in 1967 on he Social Readjusmen Raing Scale [7] on osiion 39 and 40 jus before he disease of a family member on osiion 44 and going ino reiremen on osiion 45, should no cause ha such a grea roorion of women will manifes ahological sychological reacions afer such delivery. Esecially ha we may exec ha he level of delivery sress and eusress, linked wih hainess and saisfacion from he birh of he child, counerbalance in his even. This should favour balanced reacion and increase he abiliy o manage and ada oneself. Klaus and Kennell [8] sae ha he key momen in he rocess of creaing bonds may be, in he human being, he firs conac skin o skin, jus afer delivery. The mohers frequenly remember his momen as an unusual one, very emoional, leaving an indelible memory. In he carried ou research among 465 women, 13% exerienced afer delivery an uninerrued onehour lasing conac wih he child, 59% women had he child on heir belly for a few minues, and 28% women had no conac skin o skin a all, sraigh afer he delivery [9]. Krzy anowska-zbucka [10] defined he
40 J. LESSING-PERNAK do skóry, bezoœrednio o orodzie [9]. Krzy anowska- Zbucka [10] okreœli³a czynniki ryzyka zaburzeñ sychicznych w okresie oorodowym, kóre w konekœcie rezenowanych badañ sanowi¹ dodakowe zmienne wymagaj¹ce konroli. Wymienia siê wœród nich jako najwa niejsze: roblemy emocjonalne w ci¹ y, leczenie sychiaryczne w rzesz³oœci, za ywanie leków usokajaj¹cych, rzeciwderesyjnych, sychoroowych, róbê samobójcz¹, dokonywanie samouszkodzeñ, rzyjmowanie narkoyków, choroby sychiczne w rodzinie, ocenê osaniego orodu jako ciê kiego i urazowego, rzerowadzkê w ci¹gu osanich 6 miesiêcy, nieosiadanie sa³ej racy, nierawid³owe relacje z ojcem dziecka i w³asn¹ mak¹, brak rzygoowania do orodu oraz brak wsarcia so³ecznego. Wiele z ych czynników wi¹ e siê bezoœrednio ze srukur¹ osobowoœci. Mo na zaem uznaæ, e ewne cechy osobowoœciowe mog¹ ak e mieæ zwi¹zek ze sk³onnoœci¹ do zaburzeñ sychicznych o orodzie. CEL PRACY Celem badañ by³o dokonanie analizy, w jakim zakresie odsawowe inerwencje medyczne sosowane odczas orodu: znieczulenie, indukcja i symulacja oksyocyn¹, a ak e sosób rozwi¹zania ci¹ y (si³ami naury/ciêcie cesarskie) oraz rzebieg ierwszego konaku ró nicuj¹ kobiey w rze ywaniu sanów deresyjnych i subderesyjnych o orodzie oraz czy odsawowe wymiary osobowoœci maj¹ w ym udzia³. MATERIAŁ I METODY Badania rzerowadzono w 2010 roku w Kaedrze Psychologii Klinicznej Insyuu Psychologii Uniwersyeu Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy. Gruê badawcz¹ sanowi³o 56 diad maka dziecko. Kobiey w wieku od 23 do 45 la, by³y makami dzieci w wieku od 9 miesiêcy do 5 la urodzonych w szialach wojewódzwa kujawsko-omorskiego. Grua kobie by³a rerezenaywna od wzglêdem zamieszkania: 43% badanych zamieszkiwa³o na erenach wiejskich, 36% w miasach do 50. ys. mieszkañców i 21% w wiêkszych miasach. Poziom wyksza³cenia badanych kobie równie by³ rerezenaywny dla oulacji olskiej, osoby z wy szym wyksza³ceniem sanowi³y 17%, ze œrednim 51% i z zawodowym ozosa³e 32%. Kobiey bêd¹ce w zwi¹zkach ma³ eñskich sanowi³y 86% badanej gruy, ozosa³e kobiey mia³y sa³ych arnerów. Badanie by³o jednorazowe i w czêœci doycz¹cej subiekywnej oceny orodu i sanu oorodowego mia³o charaker rerosekywny. Zasosowano meody badawcze: analizê wyisu szialnego i ksi¹ eczki zdrowia dziecka, srukuralizowany wywiad kliniczny, zmodyfikowan¹ wersjê Edynburskiej Skali Deresji Poorodowej (ESDP) [11] oraz Inwenarz Osobowoœci NEO-FFI Cosy i McCrae w olskiej adaacji m.in. Zawadzkiego i Srelaua, oary o model eoreyczny iêciu wielkich czynników osobowoœci [12]. facors of risk in menal disorders in osnaal eriod, which in he conex of resened researches consiue addiional variables requiring conrol. The following ones are enumeraed as he mos imoran: emoional roblems during regnancy, sychiaric reamen in he as, aking ranquilizers, anideressans, sychoacives, suicidal aem, ersonal injuries, aking drugs, menal diseases in he family, esimaing he las delivery o be difficul and raumaic, moving houses in he las 6 monhs, lack of sable work, abnormal relaions wih he faher of he child and own moher, lack of rearaion o he delivery and lack of social suor. Many of hese facors are direcly linked wih he ersonaliy srucure. We may so consider ha some ersonaliy rais may also be relaed wih he endency o having menal disorders afer delivery. AIM OF THE WORK The aim of he work was o analyse in wha exen basic medical inervenions alied during he delivery: anaeshesia, inducion and oxyocine simulaion, as well as he ye of delivery (naural/caesarian secion) and he rogress of he firs conac make a difference beween women in going hrough deression and subderession afer delivery and wheher basic ersonaliy rais ake ar in i. MATERIALS AND METHODS The researches were carried ou in 2010 in he Dearmen of Clinical Psychology, a he Insiue of Psychology, Universiy of Kazimierz Wielki in Bydgoszcz. The examined grou consised of 56 dyads moher child. Women aged 23 o 45 were already mohers of children aged 9 monhs o 5 years, born in hosials of voievodshi kujawsko-omorski. The grou of women was reresenaive for is lace of living: 43% examined women were living in rural areas, 36% in owns o 50 housands inhabians and 21% in bigger owns. The level of educaion of he examined women was also reresenaive for Polish oulaion, women wih higher educaion consiued 17%, secondary educaion 51% and vocaional educaion he remaining 32%. Women in marial union consiued 86% of he examined grou, he remaining women had lasing arners. The research was made once and was of a rerosecive naure as for he ar concerning he subjecive esimaion of he delivery and osnaal sae. We alied he following research mehods: analysis of discharge and child s healh cerificae, srucured clinic inerview, modified version of Edinburgh Posnaal Deression Scale (EPDS) [11] and he Invenory of Personaliies NEO-FFI of Cosa and McCrae in Polish adaaion, among ohers Zawadzki and Srelau, based on he heoreical model of five big ersonaliy facors [12].
Przebieg orodu i konaku skóra do skóry (STS) maki z dzieckiem a objawy deresji oorodowej 41 Polskie ³umaczenie skali EPDS ukaza³o siê w ksi¹ - ce Meir Seiner i Kimberly Yonkers Deresja u kobie (³um. Maria Bniñska, wyd. Via Medica, Gdañsk 1999). U ykownicy skali mog¹ j¹ owielaæ bez uzyskania dodakowej zgody, od warunkiem resekowania raw auorskich nale ¹cych do Briish Journal of Psychiary (odanie raw auorskich i e³nego yu³u skali oraz wy ej wymienionego Ÿród³a) [11]. Analizê saysyczn¹ rzerowadzono za omoc¹ rogramu Saisika 9.0, sosuj¹c do odsawowej analizy es -sudena dla rób niezale nych wzglêdem gru. Zmienne gruuj¹ce sanowi³y kolejno: znieczulenie farmakologiczne, indukcja i symulacja oksyoc¹ orodu, sosób zakoñczenia ci¹ y orzez oród fizjologiczny versus oeracyjny oraz wczesny konak maki z dzieckiem o orodzie. WYNIKI W oarciu o analizê danych swierdzono, e 27 kobie (48%) orzyma³o znieczulenie w ró nej formie, w ym 10 (18%) kobie rodz¹cych oeracyjnie. Oksyocynê w ierwszym okresie orodu odano 24 (42%) kobieom. Blisko o³owa 26 kobie (46%) mia³o zaewniony, zgodny ze sandardami WHO, wczesny konak z dzieckiem. Zasosowanie znieczulenia zró nicowa³o w isony saysycznie sosób œrednie kilku ozycji Edynburskiej Skali Deresji Poorodowej. Kobiey, kórym odano znieczulenie Grua 1:1, w isonie saysycznie mniejszym soniu orafi³y dosrzegaæ radosne srony ycia o orodzie, ni kobiey, kóre znieczulenia nie orzyma³y Grua 2: 0 (ab.1.). Ponado e kobiey, w okresie oorodowym isonie rzadziej wyra a³y oymizm, ni kobiey kóre rodzi³y bez znieczulenia (ab.2.). Kobiey, kóre mia³y odane znieczulenie odczuwa³y lêk i nieokój bez isonej rzyczyny czêœciej ni rodz¹ce bez aneseyków (ab.3). Czu³y siê nieszczêœliwe, wysêowa³a bezsennoœæ isonie saysycznie czêœciej ni u rodz¹cych bez znieczulenia (ab.4.). Isonie saysycznie rzadziej odejmowa³y karmienie iersi¹ oraz karmi³y zdecydowanie krócej ok. 5,8 miesi¹ca (ab. 5,6.). Rzadziej odczuwa³y saysfakcjê z macierzyñswa i czêœciej rakowa³y macierzyñswo, jako obci¹ enie i nadmierny wysi³ek (ab.7,8). Kolejnym czynnikiem, kóry zosa³ orakowany jako zmienna by³o odawanie oksyocyny w drugim okresie orodu. Uzyskane wyniki nie owierdzaj¹ hioezy, o jej mo liwym w³ywie na obni enie funkcjonowania sychicznego maki o orodzie. Forma zakoñczenia ci¹ y orzez cesarskie ciêcie (Grua 1:1) lub oród fizjologiczny (grua 2:0) okaza- ³a siê w isony saysycznie sosób ró nicowaæ kobiey rzede wszyskim ze wzglêdu na si³ê odczuwania oczucia winy, w okresie oorodowym. Kobiey rodz¹ce orzez ciêcie cesarskie czêœciej doœwiadcza³y negaywnych sanów emocjonalnych oczucia winy, czêœciej e czu³y siê nieszczêœliwe (ab.9,10.). The Polish ranslaion of EPDS scale was ublished in he book of Meir Seiner and Kimberly Yonkers Deression in women (ranslaion of Maria Bniñska, ublihing house Via Medica, Gdañsk 1999). The users of he scale may coy i wihou furher consen, resecing he auhors righs belonging o he Briish Journal of Psychiary (resening he auhors righ and comlee ile of he scale and he above-menioned source) [11]. The saisical analysis was carried ou by means of he rogramme Saisika 9.0, alying he es -suden for basic analysis for robes indeenden of he grous. The classifying variables were one by one: harmacological anaeshesia, inducion and simulaion of he delivery by means of oxyocine, way of ending he regnancy: naural vs surgical and he early conac of he moher wih he child afer he delivery. RESULTS On he basis of he analysis of daa, i was saed ha 27 women (48%) obained anaeshesia in differen form, in his 10 (18%) women wih surgical childbirh. Oxyocine was adminisered in he firs sage of he delivery o 24 (42%) women. Almos a half of women, 26 women (46%) had an assured, in accordance wih WHO sandards, early conac wih he child. The adminisraion of anaeshesia differeniaed in a significan saisical way he average of several osiions of he EPDS. Women who were adminisered anaeshesia Grou 1:1, were in a saisically lower exen able o erceive hay sides of life han women who did no obain anaeshesia Grou 2: 0 (ab.1.). Moreover, hese women, in osnaal eriod, were significanly less frequenly exressing oimism han women who were giving birh wihou anaeshesia (ab.2.). Women who were adminisered anaeshesia were feeling fear and anxiey wihou any essenial cause more frequenly han he ones giving birh wihou anesheics (ab.3). They were feeling unhay, insomnia was saisically more significan and frequen han in women giving birh wihou anaeshesia (ab.4.). They were saisically less frequenly underaking breasfeeding and were doing i decidedly shorer abou 5,8 monhs (ab. 5,6.). They were less frequenly saisfied wih moherhood and were more frequenly reaing i as a burden and excessive effor (ab.7,8). Anoher facor which was considered as a variable was adminisering oxyocine in he second sage of he delivery. The obained resuls do no confirm he hesis abou is ossible influence on reducing he menal funcioning of he moher afer delivery. The mehod of delivery: caesarian secion (Grou 1:1) or naural delivery (grou 2:0) urned ou o differeniae women in a saisically significan way, firs of all due o heir abiliy o feel sense of guil, in he osnaal eriod. Women giving birh hrough caesarian secion more frequenly exerienced negaive emoional saes of guil, hey were also more frequenly feeling unhay (ab.9,10.).
42 J. LESSING-PERNAK Tab. 1. Znieczulenie orodu a doświadczanie radości o orodzie Odch. sd Odch. sd - Radoœæ o orodzie 2,03 1,34 2,81 54 0,00 27 29 1,09 0,72 2,29 0,03 Tab. 2. Znieczulenie orodu a nadzieja na rzyszłość o orodzie Odch. sd Odch. sd - Nadzieja 1,66 1,27 2,03 54 0,04 27 29 0,83 0,59 1,97 0,07 Tab. 3. Znieczulenie orodu a rzeżywanie lęku o orodzie Odch. sd Odch. sd - Lêk 2,55 2,03 2,27 54 0,02 27 29 0,84 0,86 1,04 0,91 Tab. 4. Znieczulenie orodu a oczucie nieszczęścia i bezsenność o orodzie Odch. sd Odch. sd - Nieszczêœcie 2,96 3,51-2,34 54 0,02 27 29 0,93 0,82 1,28 0,51 Tab. 5. Znieczulenie orodu a odejmowanie karmienia iersią Odch. sd Odch. sd - Karmienie iersi¹ 0,25 0,66-2,33 26 0,02 16 12 0,44 0,49 1,21 0,71 Tab. 6. Znieczulenie orodu a długość karmienia iersią Odch. sd Odch. sd - D³ugoœæ karmienia iersi¹ 5,81 10,55-3,22 54 0,00 27 29 5,29 5,68 1,15 0,72 Tab. 7. Znieczulenie orodu a saysfakcja z macierzyńswa Odch. sd Odch. sd - Saysfakcja z macierzyñswa 0,60 0,86-2,25 52 0,02 25 29 0,50 0,35 2,03 0,07 Tab. 8. Znieczulenie orodu a oczucie rzeciążenia rolą maki Odch. sd Odch. sd - Wysi³ek 3,44 2,24 3,52 54 0,00 27 29 1,15 1,37 1,42 0,36
Przebieg orodu i konaku skóra do skóry (STS) maki z dzieckiem a objawy deresji oorodowej 43 Tab. 1. Anaeshesia in delivery and exeriencing hainess afer delivery N imoran N imoran S. dev. S. dev. quoien F - Laugher 2,03 1,34 2,81 54 0,00 27 29 1,09 0,72 2,29 0,03 Tab. 2. Anaeshesia in delivery and hoe for fuure afer delivery N imoran N imoran S. dev. S. dev. quoien F - Hoe 1,66 1,27 2,03 54 0,04 27 29 0,83 0,59 1,97 0,07 Tab. 3. Anaeshesia in delivery and going hrough fear afer delivery N imoran N imoran S. dev. S. dev. quoien F - Fear 2,55 2,03 2,27 54 0,02 27 29 0,84 0,86 1,04 0,91 Tab. 4. Anaeshesia in delivery and sense of disaser and insomnia afer delivery N imoran N imoran S. dev. S. dev. quoien F - Disaser 2,96 3,51-2,34 54 0,02 27 29 0,93 0,82 1,28 0,51 Tab. 5. Anaeshesia in delivery and aking u breas-feeding N imoran N imoran S. dev. S. dev. quoien F - Iniial breas-feeding 0,25 0,66-2,33 26 0,02 16 12 0,44 0,49 1,21 0,71 Tab. 6. Anaeshesia in delivery and ime duraion of breas-feeding N imoran N imoran S. dev. S. dev. quoien F - Time of breas-feeding 5,81 10,55-3,22 54 0,00 27 29 5,29 5,68 1,15 0,72 Tab. 7. Anaeshesia in delivery and saisfacion from moherhood N imoran N imoran S. dev. S. dev. quoien F - Saisfacion 0,60 0,86-2,25 52 0,02 25 29 0,50 0,35 2,03 0,07 Tab. 8. Anaehesia in delivery and feeling of overload by he role of moher N imoran N imoran S. dev. S. dev. quoien F - Effor 3,44 2,24 3,52 54 0,00 27 29 1,15 1,37 1,42 0,36
44 J. LESSING-PERNAK Tab. 9. Poród sn/cc a odczuwanie oczucia winy o orodzie Odch. sd Odch. sd - Wina 3,20 2,40 3,06 52 0,00 10 44 0,42 0,78 3,48 0,05 Tab. 10. Poród sn/cc a oczucie nieszczęścia o orodzie Odch. sd Odch. sd - P³acz 4,00 3,40 2,55 52 0,01 10 44 0,00 0,72 0,00 1,00 Tab. 11. Konak STS a doświadczanie radości o orodzie Odch. sd Odch. sd - Œmiech 2,13 1,15 4,30 54 0,00 30 26 1,105888 0,367946 9,033438 0,000000 Tab. 12. Konak STS a nadzieja na rzyszłość o orodzie Odch. sd Odch. sd - Nadzieja 1,73 1,15 3,16 54 0,00 30 26 0,86 0,36 5,56 0,00 Tab. 13. Konak STS a adaacja do nowej roli maki Odch. sd Odch. sd - Przy³. 2,46 3,30-3,43 54 0,00 30 26 1,04 0,73 2,00 0,08 Tab. 14. Konak STS a odczuwanie smuku i nieszczęścia o orodzie Odch. sd Odch. sd - Smuek 3,20 3,69-2,18 54 0,03 30 26 1,06 0,47 5,10 0,00 Tab. 15. Konak STS a łacz o orodzie Odch. sd Odch. sd - P³acz 3,20 3,69-2,30 54 0,02 30 26 0,99 0,47 4,48 0,00 Tab. 16. Konak STS a odejmowanie karmienia iersią Odch. sd Odch. sd - Karmienie iersi¹ 0,33 0,69-2,81 54 0,00 30 26 0,47 0,47 1,03 0,93
Przebieg orodu i konaku skóra do skóry (STS) maki z dzieckiem a objawy deresji oorodowej 45 Tab. 9. Sonaneous delivery/delivery by Caesarian secion and he sense of guil afer delivery N imoran N imoran S. dev. S. dev. quoien F - Guil 3,20 2,40 3,06 52 0,00 10 44 0,42 0,78 3,48 0,05 Tab. 10. Sonaneous delivery/delivery by Caesarian secion and feeling of disaser afer delivery N imoran N imoran S. dev. S. dev. quoien F - Crying 4,00 3,40 2,55 52 0,01 10 44 0,00 0,72 0,00 1,00 Tab. 11. STS conac and exerience of hainess afer delivery N imoran N imoran S. dev. S. dev. quoien F - Laugher 2,13 1,15 4,30 54 0,00 30 26 1,105888 0,367946 9,033438 0,000000 Tab. 12. STS conac and hoe for fuure afer delivery N imoran N imoran S. dev. S. dev. quoien F - Hoe 1,73 1,15 3,16 54 0,00 30 26 0,86 0,36 5,56 0,00 Tab. 13. STS and adaaion o he new role of moher N imoran N imoran S. dev. S. dev. quoien F - Adaaion 2,46 3,30-3,43 54 0,00 30 26 1,04 0,73 2,00 0,08 Tab. 14. STS conac and feeling of sadness and disaser afer delivery N imoran N imoran S. dev. S. dev. quoien F - Sadness 3,20 3,69-2,18 54 0,03 30 26 1,06 0,47 5,10 0,00 Tab. 15. STS conac and crying afer delivery N imoran N imoran S. dev. S. dev. quoien F - Crying 3,20 3,69-2,30 54 0,02 30 26 0,99 0,47 4,48 0,00 Tab. 16. STS conac and underaking breas-feeding N imoran N imoran S. dev. S. dev. quoien F - Iniial breas-feeding 0,33 0,69-2,81 54 0,00 30 26 0,47 0,47 1,03 0,93
46 J. LESSING-PERNAK Kolejnym analizowanym czynnikiem, kóry odgrywa rolê jes ierwszy konak maki z dzieckiem. Za rawid³owy i wysarczaj¹cy uznano, konak zgodny z zaleceniami WHO, czyli aki, kóry odby³ siê naychmias o orodzie, odczas kórego nagie dziecko rzyulone jes do nagiej skóry maki, rwaj¹cy nierzerwanie rzynajmniej rzez jedn¹ godzinê. Kobiey, kóre o orodzie doœwiadczy³y ego konaku (Grua 2:1), znacznie czêœciej rezenowa³y emocje ozyywne radoœæ, uœmiech (ab.11.), czêœciej wyra a³y oymizm (ab.12.), w mniejszym soniu czu³y, e wydarzenia rzerasaj¹ je i rzy³aczaj¹, w mniejszym soniu czu³y siê smune i nieszczêœliwe, rzadziej ³aka³y, isonie czêœciej karmi³y iersi¹ dzieci, karmi³y d³u ej, w wiêkszym soniu odczuwa³y saysfakcjê z macierzyñswa, a ak e rzadziej dokarmia- ³y swoje dzieci buelk¹ (ab.13.-19.). Saysfakcja z orodu by³a zdecydowanie mniejsza u kobie, kóre mia³y odane znieczulenie lub oród dodakowo odby³ siê orzez cesarskie ciêcie, a maka nie mia³a zaewnionego konaku z dzieckiem o orodzie (ab.20.). adna ze skal Inwenarza Osobowoœci NEO-FFI okaza³a siê nie byæ czynnikiem ró nicuj¹cym badane w sosób isony saysycznie zarówno w zakresie rzebiegu orodu, j. odania znieczulenia czy e wykonania ciêcia cesarskiego, jak i sanu oraz funkcjonowania sychicznego o orodzie. Anoher analysed facor which lays a significan role is he firs conac of he moher wih he child. The conac considered as correc and sufficien was he one he conac in accordance wih WHO guideline, ha is he one which ook lace immediaely afer delivery, during which he naked child is cuddled o he naked skin of he moher, lasing wihou inerruion for a leas one hour. Women who live hrough such conac (Grou 2:1) were significanly more frequenly resening osiive emoions hainess, smile (ab.11.), were more frequenly exressing oimism (ab.12.), hey were in a smaller exen feeling ha he evens go beyond heir srenghs and weigh down on hem, hey were feeling less sad and unhay, hey were less frequenly crying, significanly more frequenly were breas-feeding heir children, hey were feeding longer, in a greaer exen were saisfied from moherhood, and also were less frequenly bole-feeding heir babies (ab.13.-19.). Saisfacion from delivery was decidedly smaller in women who were adminisered anaeshesia or he delivery was made by Caesarian secion, and he moher was no rovided wih he conac wih her child afer delivery (ab.20.). Neiher of he scales of he Personaliy Invenory NEO-FFI urned ou o be a differenciaing facor in he examined women in a saisically significan way, boh in relaion o he rogress of delivery, ha is adminisering anaeshesia or carrying ou caesarian secion, and he sae and menal funcioning afer delivery. Tab. 17. Konak STS a długość karmienia Odch. sd Odch. sd - D³ugoœæ karmienia 5,3 11,7-4,71 54 0,00 30 26 4,65 5,49 1,39 0,38 Tab. 18. Konak STS a saysfakcja z macierzyńswa Odch. sd Odch. sd - Saysfakcja 0,53 1,00-4,49 52 0,00 30 24 0,50 0,00 0,00 1,00 Tab. 19. Konak STS a dokarmianie rearaami mlekozasęczymi Odch. sd Odch. sd - Dokarmianie 0,69 0,27 3,12 46 0,00 26 22 0,47 0,45 1,06 0,88 Tab. 20. Znieczulenie orodu, sosób odbycia orodu sn/cc, konak STS a saysfakcja z macierzyńswa Odch. sd Odch. sd - Ocena orodu 2,78 4,37 4,14 51 0,000 37 16 1,45 0,7 4,10 0,005
Przebieg orodu i konaku skóra do skóry (STS) maki z dzieckiem a objawy deresji oorodowej 47 DYSKUSJA W badaniach odjêo analizê czerech gru czynników. Pierwszy z nich ogólnie okreœlony jako znieczulenie, sanowi niejednorodn¹ gruê subsancji, kórych dzia- ³anie jes zró nicowane i mo e wywo³ywaæ ró ne konsekwencje. Bior¹c od uwagê du ¹ moc ró nicuj¹c¹ ego czynnika, w celu secyfikacji wniosków nale a- ³oby sworzyæ mo liwoœci analizy oszczególnych meod farmakologicznego znieczulania sosowanych odczas orodów [13]. Jak wynika z badañ, kobiey korzysaj¹ce z ró nych form znieczulenia, czêœciej uskar y³y siê na objawy deresji oorodowej oraz rzadziej i na krószy okres odejmowa³y karmienie iersi¹. Oczywiœcie badania i sosób analizy nie daj¹ odsaw do wnioskowania rzyczynowo skukowego o w³ywie sosowania znieczulenia na ojawienie siê deresji oorodowej, gdy nie sosób konrolowaæ wszyskich zmiennych, kóre mog¹ u byæ isone. Mo e byæ ak, e o cechy osobowoœci, albo emeramenu kobieyi srawiaj¹, e gorzej radzi sobie z bólem i jednoczeœnie jes bardziej odana na deresjê oorodow¹. Oksyocyna, kórej udzia³ w rocesie sychicznej ransformacji odczas orodu eoreycznie wydawa³ siê byæ uzasadniony [17], w badaniach nie rzejawi³ isonej saysycznie mocy ró nicuj¹cej. Przyczyn¹ akich wyników mo e byæ fak, e badanie ró nicowa³o kobie- DISCUSSION In he researches we underook he analysis of four grous of facors. The firs one described generally as anaeshesia, consiues a heerogenous grou of subsances whose acion is diversified and may rigger off differen consequences. Taking ino consideraion he big diversifying force of his facor, in order o secify he moions, one should creae ossibiliies of analysis of aricular mehods of harmacological anaeshesia alied during deliveries [13]. As he researches resen, women aking advanage of differen forms of anaeshesia, were more frequenly railing agains symoms of osnaal deression and were less frequenly and for a shorer eriod underaking breas-feeding. Of course, researches and he mehod of analysis do no give basis for drawing cause and effec conclusions abou he influence of alying anaeshesia on osnaal deression occurrence, as i is no ossible o conrol all variables which can be subsanial here. Anoher ossibiliy is ha ersonaliy or emeramen rais make ha she manager badly wih ain and a he same ime is more vulnerable o osanaal deression. Oxyocine, whose ar in he rocess of menal ransformaion during he delivery seemed heoreically jusified [17], did no show in he researches saisically significan differeniaing force. This may be caused by he fac ha he examinaion was differen- Tab. 17. STS conac and ime duraion of breas-feeding N imoran N imoran S. dev. S. dev. quoien F - Time of breas-feeding 5,3 11,7-4,71 54 0,00 30 26 4,65 5,49 1,39 0,38 Tab. 18. STS conac and saisfacion from moherhood N imoran N imoran S. dev. S. dev. quoien F - Saisfacion 0,53 1,00-4,49 52 0,00 30 24 0,50 0,00 0,00 1,00 Tab. 19. STS conac and bole-feeding of he baby wih rearaions subsiuing milk N imoran N imoran S. dev. S. dev. quoien F - Exra ford/bole feeding 0,69 0,27 3,12 46 0,00 26 22 0,47 0,45 1,06 0,88 Tab. 20. Anaehesia in delivery, ye of delivery sonaneous/caesarian secion, STS conac and saisfacion from moherhood N imoran N imoran S. dev. S. dev. quoien F - Comaraive esimae 2,78 4,37 4,14 51 0,000 37 16 1,45 0,7 4,10 0,005
48 J. LESSING-PERNAK y orzymuj¹ce lub nie oksyocynê w ierwszym okresie orodu. Waroœciowy z ersekywy sychologicznej okaza³ siê byæ rawid³owo rzerowadzony wczesny konak maki z dzieckiem o orodzie [15]. Kobiey doœwiadczaj¹ce konaku skóra do skóry wykazywa³y mniej objawów deresji oorodowej, chêniej, d³u ej i z wiêksz¹ radoœci¹ karmi³y. Deklarowa³y mniejsze oczucie obci¹ enia i wysi³ku zwi¹zanego z e³nieniem obowi¹zków macierzyñskich. Podsawowe wymiary osobowoœci konrolowane za omoc¹ NEO-FFI nie ozosawa³y w zwi¹zku, z adnym z czynników deresji oorodowej. Cechy osobowoœci nie mia³y e zwi¹zku z goowoœci¹ do karmienia iersi¹, z czasem rwania karmienia, ani z oczuciem saysfakcji z macierzyñswa. Osobowoœæ nie mia³a e zwi¹zku z rzebiegiem orodu, z czêsoœci¹ odawania znieczulenia, czy e sosobu zakoñczenia ci¹ y orzez ciêcie cesarskie lub oród si³ami naury. Z unku widzenia sychologii wydaje siê byæ uzasadnione oczekiwanie, e cechy osobowoœci maj¹ zwi¹zek z rzebiegiem orodu i sosobem adaacji do macierzyñswa. Isnieje rawdoodobieñswo, e kwesionariusz osobowoœci oary na bardziej klinicznych odsawach eoreycznych mia³by isoniejsze znaczenie w analizie. WNIOSKI 1. Nauralny rzebiegu orodu i zaewnienie konaku STS odgrywa rolê w inicjacji macierzyñswa, lakacji, jej rzebiegu i saysfakcji ze srawowanej oieki nad dzieckiem. Tendencja a jes wyraÿna z wielu ersekyw: biologicznej, fizjologicznej, medycznej i sychologicznej rzejawiaj¹c siê ni szym oziomem objawów deresji oorodowej, czêsszym odejmowaniem rzez kobiey nauralnego karmienia, wiêkszym oczuciem zaradnoœci i komeencji w srawowaniu oieki nad dzieckiem i e³nieniu roli maki. 2. U kobie kórym odano znieczulenie obni ona by³a wiêkszoœæ iemów ESDP, oza odczuwaniem oczucia winy. Jednak u kobie, kórych ci¹ a zakoñczy³a siê ciêciem cesarskim oczucie winy ojawi³o siê isonie saysycznie czêœciej. 3. Inerwencje medyczne odczas orodu mog¹ byæ czynnikami, kóre zarówno fizjologicznie (orzez w³yw na regulacjê hormonaln¹), jak i sychologicznie (orzez rzejêcie konroli i odebranie komeencji orodowych mace), odgrywaj¹ ison¹ rolê w rocesie adaacji kobiey do roli maki i rzyczyniaj¹ siê do ogorszenia jej sanu funkcjonowania sychicznego o orodzie. Wymaga o jednak dalszych badañ. iaing women receiving or no oxyocine in he firs sage of delivery. The early conac of he moher wih he child afer delivery, aroriaely erformer, urned ou o be valuable from sychological ersecive [15]. Women exeriencing conac skin o skin showed fewer symoms of osnaal deression, hey were more eagerly, longer and wih greaer joy breas-feeding. They were declaring a smaller sense of srain and effor relaed o fulfilling moherhood duies. Basic ersonaliy dimensions conrolled by means of NEO-FFI were no remain in relaionshi wih none of he facors of osnaal deression. Personaliy rais were no linked wih he readiness o breas-feed, wih he ime duraion of breas-feeding, wih he sense of saisfacion from moherhood. Personaliy was no relaed wih delivery rogress, wih frequency of adminisering anaeshesia, or way of ending regnancy wih Caesarian secion or sonaneously. From he sychological oin of view, i seems jusified o exec ha ersonaliy rais are linked wih he rogress of delivery and adaaion o moherhood. I is likely ha he ersonaliy quesionnaire based on more clinical heoreical basis Gould have a more significan imorance meaning in he analysis. CONCLUSION 1. The naural rogress of he delivery and ensuring he STS conac lays a ar in he iniiaion of moherhood, lacaion, is rogress and saisfacion from he care over he child. This endency is exlici from many ersecives: biological, hysiological, medical and sychological and shows a lower level of symoms relaed o osnaal deression, a more frequen naural breas-feeding, a bigger feeling of resourcefulness and comeence in he care over he child and fulfilling of he role of he moher. 2. In women who were adminisered anaeshesia, mos ESDP iems were reduced, aar from he sense of guil. However in women wih regnancy ha ended u wih Caesarian secion, he sense of guil was saisically more frequen. 3. Medical inervenions during delivery may be facors which boh hysically (hrough influence on hormonal regulaion) and sychologically (hrough seizing conrol and aking back birh comeences of he moher), lay an imoran role in he rocess of woman s adaaion o he role of he moher and conribue o he worsening of her menal funcioning afer delivery. This requires, however, furher research.
Przebieg orodu i konaku skóra do skóry (STS) maki z dzieckiem a objawy deresji oorodowej 49 Piśmiennicwo / References: 1. Oden M. The Scienificaion of Love. Revised ed. Free Associaion Book, London. 2001. 2. Buckley SJ. Ecsaic Birh. Focuses on he hormonal hysiology during childbirh. Funcions of hormones acive in birh; Imac of drugs and hosial rocedures on he normal hormonal hysiology; Effec of birh hormones on he brains of mohers. Mohering 2002;111:12-50 3. Koœcielska M. Trudne macierzyñswo. Wydawnicwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa. 1998. 4. Fórmaniak J, Kozbach R, Jaroch A. (2008). Analiza w³ywu sosobu ukoñczenia ci¹ y na san sychiczny acjenek. Perinaologia, Neonaologia i Ginekologia 2008;2:134-137. 5. ICD -10 Miêdzynarodowa Saysyczna Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowonych. 1998. 6. Seiner M, Yonkers K. Deresja u kobie. Via Medica, Gdañsk. 1999. 7. Holmes TH, Rahe RH. The social readjusmen raing scale. Journal of Psychosomaic Research, 1967;11. 8. Kennell J, Klaus M. Bonding by Kennell & Klaus. Pediar Rev 1998;19:433. 9. h://www.rodzicoludzku.l/index.h?oion= com_oll&id=22 10. Krzy anowska-zbucka J. Problemy emocjonalne kobie w okresie oko³oorodowym Fundacja Rodziæ o Ludzku, Warszawa. 2008. 11. Seiner M, Yonkers K. Deresja u kobie (³um. Maria Bniñska, wyd. Via Medica, Gdañsk 1999. 12. Zawadzki B, Srelau J. Inwenarz Osobowoœci NEO- FFI Cosy I Mc Crae. PTP, Warszawa 1998. 13. Buckley SJ. Eidurals: risks and concerns for moher and baby. Midwifery Today In Midwife 2007;63-6:21-3. 14. Chaman M. Oxyocin has big role in maernal behaviour: inerview wih Professor K Uvnas-Moberg. Ausralian Docor 1998;7:38. 15. Bysrova K, Ivanova V. Early Conac versus Searaion: Effecs on Moher Infan Ineracion One Year Laer. Birh: Issues in Perinaal Care 2009;36:97-109.