Postępowanie w przypadku podejrzenia choroby zawodowej Od 3 lipca 2009r. obowiązuje nowe rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 30 czerwca 2009r. w sprawie chorób zawodowych (Dziennik Ustaw Nr 105 z 2 lipca 2009, poz. 869). Dotychczas obowiązujące rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 30 lipca 2002 r. w sprawie wykazu chorób zawodowych, szczegółowych zasad postępowania w sprawach zgłaszania podejrzenia, rozpoznawania i stwierdzania chorób zawodowych oraz podmiotów właściwych w tych sprawach (Dz.U. z 2002r. Nr 132, poz. 1115) zostało uchylone wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z dnia 19.06.2008r. i straciło moc z dniem 2 lipca 2009r. Nieścisłości będące podstawą do wyroku TK z 19.06.2008r. zostały uregulowane wprowadzeniem ostatnich zmian w Kodeksie pracy (ustawa z dnia 22 maja 2009 r. o zmianie ustawy - Kodeks pracy oraz o zmianie niektórych innych ustaw - Dz.U. Nr 99 z 26 czerwca 2009, poz. 825). Obecnie w zapisie ustawowym Kodeksu pracy ujęta została definicja choroby zawodowej. Wskazane zostały także podmioty uprawnione do kierowania podejrzeń chorób zawodowych do dalszej diagnostyki w PChZ. Nowe rozporządzenie doczekało się już nowelizacji. Wprowadziło je rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 8 maja 2012 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie chorób zawodowych (Dz.U. z 14 czerwca 2012r., poz.662). Zmiany te weszły w życie 1 sierpnia 2012 r. Między innymi dostosowują zapisy poprzednie do treści ustawy o działalności leczniczej, mają też odniesienie do nowego aktu prawnego, który opublikowano jednocześnie. Chodzi mianowicie o rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 24 maja 2012 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie sposobu dokumentowania chorób zawodowych i skutków tych chorób (Dz.U. z 14 czerwca 2012 poz. 663, data wejścia w życie: 1 sierpnia 2012 r.). Tym samym zmienione zostało obowiązujące dotychczas rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 1 sierpnia 2002 r. w sprawie sposobu dokumentowania chorób zawodowych i skutków tych chorób (Dziennik Ustaw z dnia 19 sierpnia 2002 r., Nr 132. poz. 1121). Nastąpiły zmiany we wzorach obowiązujących druków. Dotychczas używane wzory skierowań, orzeczeń oraz karta oceny narażenia zawodowego uzyskały nową formę, podaną w załącznikach nr 1-10 do rozporządzenia. 2. stwierdza jednocześnie, że dokumentacja medyczna dotycząca chorób zawodowych wystawiona przed 1.08.2012. według wzorów określonych w przepisach dotychczasowych zachowuje ważność. Tryb postępowania przy podejrzeniu choroby zawodowej według obecnie obowiązujących przepisów został opisany w wymienionym na wstępie rozporządzeniu (Dziennik Ustaw Nr 105 z 2 lipca 2009, poz. 869 - zwane dalej rozporządzeniem), ale częściowo także w Kodeksie pracy (KP) - poprzez zmiany wprowadzone ustawą z dnia 22 maja 2009r. (Dz.U. Nr 99, poz. 825). W nowym rozporządzeniu znalazł się również nowy wykaz chorób zawodowych. Niektóre z wprowadzonych zmian są dość istotne, a więc
warto zapoznać się z nimi już teraz. Nowy wykaz chorób zawodowych Obecnie definicja choroby zawodowej została określona już w samym Kodeksie pracy (wprowadzony nowy art.235 1 i art.235 2 ): art.235 1. Za chorobę zawodową uważa się chorobę, wymienioną w wykazie chorób zawodowych, jeżeli w wyniku oceny warunków pracy można stwierdzić bezspornie lub z wysokim prawdopodobieństwem, że została ona spowodowana działaniem czynników szkodliwych dla zdrowia występujących w środowisku pracy albo w związku ze sposobem wykonywania pracy, zwanych "narażeniem zawodowym". Art.235 2. Rozpoznanie choroby zawodowej u pracownika lub byłego pracownika może nastąpić w okresie jego zatrudnienia w narażeniu zawodowym albo po zakończeniu pracy w takim narażeniu, pod warunkiem wystąpienia udokumentowanych objawów chorobowych w okresie ustalonym w wykazie chorób zawodowych. Zatem 1. warunek uznania schorzenia za chorobę zawodową to, że zostało ono ujęte w wykazie. Dalej wymagane jest udowodnienie (wykazanie bezsporne lub z wysokim prawdopodobieństwem), że stwierdzane schorzenie jest skutkiem narażenia zawodowego (warunek 2. - objawy choroby odpowiadają znanym skutkom biologicznym działania danego czynnika). Wielkość, rodzaj i czas trwania narażenia muszą być potwierdzone w ocenie narażenia (dochodzeniu epidemiologicznym) i muszą osiągać wartości na poziomie stwarzającym ryzyko wystąpienia danej choroby (3. warunek - udowodnione istotne narażenie zawodowe). Chorobę zawodową rozpoznaje się na podstawie objawów, które ujawniły się już w czasie narażenia, ewentualnie po nim, ale w czasie nie dłuższym niż wskazany w rozporządzeniu (warunek 4.). Przykład Do stwierdzenia zawodowego uszkodzenia słuchu wymagane jest rozpoznanie u pracownika "obustronnego trwałego odbiorczego ubytku słuchu typu ślimakowego lub czuciowo-nerwowego spowodowanego hałasem, wyrażonego podwyższeniem progu słuchu o wielkości co najmniej 45 db w uchu lepiej słyszącym, obliczonego jako średnia arytmetyczna dla częstotliwości audiometrycznych 1, 2 i 3 khz" (kryteria określone w p.21 wykazu - spełniony warunek 1.), przy udowodnionym narażeniu na hałas ponadnormatywny na stanowisku pracy (poziom natężenia hałasu L A,eq,8h >80dB - spełniony warunek 3.). Wiadomo bowiem, że tylko taki rodzaj ubytku słuchu jest skutkiem przewlekłego działania hałasu (spełniony warunek 2.). Objawy uszkodzenia słuchu winny być udokumentowane wynikami badań wykonanych nie później niż 2 lata od ustąpienia narażenia (warunek 4.). W aktualnie obowiązującym wykazie chorób zawodowych dla każdego punktu ustalony został "okres, w którym wystąpienie udokumentowanych objawów chorobowych upoważnia do rozpoznania choroby zawodowej pomimo wcześniejszego zakończenia pracy w narażeniu zawodowym" (dla niektórych schorzeń takiego okresu nie określa się np. w odniesieniu do zatruć przewlekłych, pylic płuc, niektórych skutków działania azbestu, czy chorób zakaźnych; dla nowotworów zawodowych - okres ustalony indywidualnie w zależności od okresu latencji nowotworu; dla zatruć ostrych - 3 dni).
Kto może dokonać zgłoszenia choroby zawodowej? Zgodnie z art.235 1 KP "Pracodawca jest obowiązany niezwłocznie zgłosić właściwemu państwowemu inspektorowi sanitarnemu i właściwemu okręgowemu inspektorowi pracy każdy przypadek podejrzenia choroby zawodowej.". Taki obowiązek dotyczy także lekarza podmiotu właściwego do rozpoznania choroby zawodowej (art.235 2). W każdym przypadku podejrzenia choroby zawodowej: 1) lekarz, 2) lekarz dentysta, który podczas wykonywania zawodu powziął takie podejrzenie u pacjenta - kieruje na badania w celu wydania orzeczenia o rozpoznaniu choroby zawodowej albo o braku podstaw do jej rozpoznania (art.235 2 1 KP). Zgłoszenia podejrzenia choroby zawodowej może również dokonać pracownik lub były pracownik, który podejrzewa, że występujące u niego objawy mogą wskazywać na taką chorobę, przy czym pracownik aktualnie zatrudniony zgłasza podejrzenie za pośrednictwem lekarza sprawującego nad nim profilaktyczną opiekę zdrowotną (art.235 2 2 KP) a były pracownik zgłoszenie kieruje bezpośrednio do instytucji wymienionych niżej. Zgodnie z 3.1. rozporządzenia podejrzenie choroby zawodowej zgłasza się: 1) właściwemu państwowemu powiatowemu inspektorowi sanitarnemu, 2) właściwemu okręgowemu inspektorowi pracy - których właściwość ustala się według miejsca, w którym praca jest lub była wykonywana przez pracownika, lub według krajowej siedziby pracodawcy, w przypadku gdy dokumentacja dotycząca narażenia zawodowego jest gromadzona w tej siedzibie. według natomiast 4.1. właściwy państwowy powiatowy inspektor sanitarny, który otrzymał zgłoszenie podejrzenia choroby zawodowej, wszczyna postępowanie, a w szczególności kieruje pracownika lub byłego pracownika, którego dotyczy podejrzenie, na badanie w celu wydania orzeczenia o rozpoznaniu choroby zawodowej albo o braku podstaw do jej rozpoznania, do jednostki orzeczniczej (skierowania do jednostki orzeczniczej nie stosuje się, jeżeli zgłoszenie podejrzenia choroby zawodowej zostało dokonane przez lekarza tej jednostki). W powyższych przypadkach wykorzystywane są specjalne druki określone rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 1 sierpnia 2002 r. w sprawie sposobu dokumentowania chorób zawodowych i skutków tych chorób (Dziennik Ustaw z dnia 19 sierpnia 2002 r., Nr 132. poz. 1121): 1. druk zgłoszenia podejrzenia ch. zaw. (wg wzoru określonego w zał. 1 Rozp. Dz.U. 02/132/1121) adresowany do Państwowego Powiatowego Inspektora Sanitarnego oraz do Okręgowego Inspektora Pracy - druk wypełniany przez pracodawcę lub byłego pracownika podejmującego podejrzenie a kierowany do właściwego (według miejsca pracy) państwowego inspektora sanitarnego i właściwego
inspektora pracy, 2. skierowanie na badania w celu rozpoznania choroby zawodowej przez lekarza podejmującego podejrzenie, którego kopię wysyła do właściwego państwowego inspektora sanitarnego i inspektora pracy (wg wzoru określonego w zał.2), 3. skierowanie przez państwowego powiatowego inspektora sanitarnego na badania do właściwej jednostki orzeczniczej (wg wzoru określonego w zał. 3) 4. lekarz sprawujący opiekę profilaktyczną nad danym pracownikiem wypełnia także kartę oceny narażenia zawodowego w związku z podejrzeniem choroby zawodowej (wg wzoru określonego w zał. nr 4). Placówki służby zdrowia właściwe do orzekania o rozpoznaniu choroby zawodowej Zgodnie z 5.1. rozporządzenia lekarzem właściwym do orzekania w zakresie chorób zawodowych jest lekarz spełniający odpowiednie wymagania kwalifikacyjne (specjalista medycyny pracy), który zatrudniony jest w uprawnionej jednostce orzeczniczej. Zgodnie z 5.2. Jednostkami orzeczniczymi I stopnia są: 1) poradnie chorób zawodowych wojewódzkich ośrodków medycyny pracy; 2) kliniki i poradnie chorób zawodowych uniwersytetów medycznych (akademii medycznych); 3) poradnie chorób zakaźnych wojewódzkich ośrodków medycyny pracy albo przychodnie i oddziały chorób zakaźnych poziomu wojewódzkiego - w zakresie chorób zawodowych zakaźnych i pasożytniczych; 4) jednostki organizacyjne zakładów opieki zdrowotnej, w których nastąpiła hospitalizacja - w zakresie rozpoznawania chorób zawodowych u pracowników hospitalizowanych z powodu wystąpienia ostrych objawów choroby. Zgodnie z 5.3. Jednostkami orzeczniczymi II stopnia od orzeczeń wydanych przez lekarzy zatrudnionych w jednostkach orzeczniczych, o których mowa w ust. 2, są jednostki badawczo-rozwojowe w dziedzinie medycyny pracy. Zgodnie z 5.4. Właściwość jednostki, o której mowa w ust. 2, ustala się zgodnie z kryteriami określonymi w 3 ust.1 rozporządzenia (według miejsca, w którym praca jest lub była wykonywana przez pracownika, lub według krajowej siedziby pracodawcy), a w przypadku gdy pracownik zamieszkuje w innym województwie niż była wykonywana praca w narażeniu zawodowym, właściwość jednostki orzeczniczej I stopnia ustala się według aktualnego miejsca zamieszkania pracownika. W procedurze orzekania o chorobie zawodowej przewidziany jest zatem tryb dwóch instancji, z możliwością odwołania od orzeczenia I instancji (wniosku o badanie ponowne w jednostce II instancji). Orzeczenie - i co dalej? Proces orzekania o chorobie zawodowej jest czasem długotrwały. Wymagane jest bowiem nie tylko ustalenie dokładnego rozpoznania klinicznego choroby, ale przede wszystkim rozstrzygnięcie w sposób jednoznaczny, lub zgodnie z zasadą przeważającego prawdopodobieństwa, o przyczynie zmian chorobowych. Wiele z chorób ujętych w wykazie występuje przecież także w populacji generalnej i ma podobny obraz kliniczny
(objawy, dynamika choroby) niezależnie od tego, czy wywołał je czynnik związany z pracą, czy nie (np. astma oskrzelowa z tytułu uczulenia na sierść kota lub uczulenia na pył mączny). Jest to także proces kilkuetapowy: zgłoszenie podejrzenia - ocena narażenia zawodowego - ustalenie rozpoznania i powiązanie go z narażeniem zawodowym (etap orzecznictwa lekarskiego) - wydanie decyzji administracyjnej stwierdzającej chorobę zawodową (etap państwowego inspektora sanitarnego). Orzeczenie lekarskie przesyła się właściwemu państwowemu powiatowemu inspektorowi sanitarnemu, zainteresowanemu pracownikowi lub byłemu pracownikowi oraz osobie zgłaszającej podejrzenie choroby zawodowej, a w przypadku gdy orzeczenie lekarskie zostało wydane przez lekarza zatrudnionego w jednostce orzeczniczej II stopnia - również jednostce orzeczniczej I stopnia. Orzeczenie takie stanowi wraz z całym materiałem dowodowym podstawę do wydania przez inspektora sanitarnego decyzji administracyjnej stwierdzającej (bądź nie) chorobę zawodową. Postępowanie przed państwowym inspektorem sanitarnym również charakteryzuje się dwu-instancyjnością. I stopień administracyjny stanowi Państwowy Powiatowy Inspektor Sanitarny. Wydana przez niego decyzja adresowana jest do pracownika, pracodawców, u których pracownik zatrudniony był na potencjalny czynnik sprawczy podejrzewanej choroby zawodowej, do jednostki orzeczniczej, która wydała orzeczenie oraz do właściwego okręgowego inspektora pracy. Od tej decyzji przysługuje dowołanie do Wojewódzkiego Inspektora Sanitarnego, który wydaje decyzję jako organ II instancji. Decyzja inspektora sanitarnego staje się ostateczna w terminie 14 dni od dnia stwierdzenia. Dopiero uprawomocniona decyzja stwierdzająca chorobę zawodową (nikt się od niej nie odwołał w przewidzianym terminie) pozwala na zgłoszenie swojego schorzenia, jako choroby zawodowej, do oddziału ZUS (KRUS), celem ustalenia przez lekarza orzecznika ZUS (KRUS) stopnia uszczerbku na zdrowiu (w %) i wynikającego z niego prawa do jednorazowego odszkodowania (wielkość zależna od ilości punktów procentowych) bądź innych świadczeń (renta szkoleniowa, świadczenie rehabilitacyjne, renta z tytułu niezdolności do pracy...). Tryb odwoławczy Jak wyżej wspomniano, zarówno w trakcie orzekania o chorobie zawodowej (procedura medyczna), jak i podejmowania decyzji o chorobie zawodowej (postępowanie administracyjne) obowiązuje model 2-stopniowy. Od orzeczenia/decyzji ustalonego w I instancji można odwołać się do placówki/organu II instancji. Prawo do odwołania od treści orzeczenia lekarskiego przysługuje pracownikowi - w terminie 14 dni od daty otrzymania orzeczenia, w formie wniosku o badanie ponowne (nie ustalono obowiązującego wzoru pisma) złożonego za pośrednictwem jednostki, która wydała orzeczenie. Od decyzji inspektora sanitarnego odwołać się może natomiast zarówno pracownik, jak i pracodawca. Orzeczenie i decyzja wydane w II instancji mają charakter ostateczny (nie przysługuje odwołanie od nich). Od decyzji Państwowego Wojewódzkiego Inspektora Sanitarnego przysługuje natomiast skarga do Naczelnego Sądu Administracyjnego - jeśli w procedurze miały miejsce uchybienia formalne i prawne.
Wzory druków Poniżej znajdują się odnośniki do wzorów obowiązujących druków (pliki PDF - do otworzenia niezbędny program Acrobat Reader): Zgłoszenie podejrzenia choroby zawodowej (wg wzoru określonego w zał. 1 Rozp. Dz.U. 02/132/1121 z późn. zm.) - wypełnia pracodawca, były pracownik, lub lekarz weterynarii Skierowanie na badania w celu rozpoznania choroby zawodowej (wg wzoru określonego w zał. 2 Rozp. Dz.U. 02/132/1121 z późn. zm.) - wypełnia lekarz kierujący (także lekarz dentysta)