Obieg dokumentacji postępowania w sprawie rejestracji chorób zawodowych 5

Transkrypt

1 Halina Pawlak 1, Anna Pecyna 2, Piotr Maksym 3, Karolina Wojciechowska 4 Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie Obieg dokumentacji postępowania w sprawie rejestracji chorób zawodowych 5 Wstęp W Polsce rejestruje się rocznie około przypadków chorób zawodowych. Jednak liczba osób stykających się bezpośrednio z chorobą zawodową, czyli tzw. chorobowość jest znacznie większa, ale statystyki obejmują tylko zachorowalność na choroby zawodowe, nie uwzględniając chorobowości. Szacunkowo przyjmuje się, że około 80% przypadków chorób jest nieodwracalna, a czas przeżycia od momentu rozpoznania trwa kilka lat [2, 12]. Choroba zawodowa występuje jako pojęcie lekarsko-prawne. Zgodnie z art Kodeksu pracy za chorobę zawodową uważa się chorobę, wymienioną w wykazie chorób zawodowych, jeżeli w wyniku oceny warunków pracy można stwierdzić bezspornie lub z wysokim prawdopodobieństwem, że została ona spowodowana działaniem czynników szkodliwych dla zdrowia występujących w środowisku pracy albo w związku ze sposobem wykonywania pracy, zwanych narażeniem zawodowym [9, 10]. Wykaz chorób zawodowych stanowi załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 30 czerwca 2009 r. w sprawie chorób zawodowych (Dz. U. z 2013 r. poz. 1367) i zawiera 26 grup chorób. Grupy te obejmują wyróżnione jednostki chorobowe, wraz w wyszczególnionym okresem udokumentowanych objawów, upoważniających do postawienia diagnozy choroby zawodowej [7, 8]. W aktualnym wykazie istotne jest ustalenie dla części chorób okresu, w którym wystąpienie udokumentowanych objawów chorobowych upoważnia do rozpoznania choroby zawodowej, pomimo wcześniejszego zakończenia narażenia zawodowego. Postępowanie dotyczące chorób zawodowych W celu stwierdzenia choroby należy przeprowadzić badanie określone w przepisach zdrowotnych i udokumentować w odpowiednim formularzu, który będzie wykorzystany przy składaniu dokumentacji przez pracodawców oraz Państwową Inspekcję Sanitarną [4]. Formularz jest określony w przepisach wydanych na podstawie art pkt 1 Kodeksu pracy. Typ rozpoznania patologii zawodowej precyzuje rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 30 czerwca 2009 r. w sprawie chorób zawodowych. Charakteryzuje się trzema etapami: zgłoszenie podejrzenia choroby zawodowej, rozpoznanie choroby zawodowej zakończone orzeczeniem oraz stwierdzenie choroby zawodowej [3]. Na podstawie Kodeksu pracy i rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie chorób zawodowych opracowano schemat przedstawiający obieg dokumentów i działania w postępowaniu w sprawie chorób zawodowych (rys.1). Warunkiem uznania choroby zawodowej jest praca w narażeniu zawodowym, tj. w kontakcie z czynnikami szkodliwymi dla zdrowia, występującymi w środowisku pracy osoby poszkodowanej, albo w związku ze sposobem wykonywania pracy przez poszkodowanego, wynikającym z technologii i organizacji jego stanowiska pracy. Przepisy wręcz uzależniają zgłoszenie podejrzenia, rozpoznania, a zwłaszcza uznania 1 Dr hab. inż. H. Pawlak, adiunkt, Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie, Wydział Inżynierii Produkcji, Katedra Podstaw Techniki, Zakład Ergonomii 2 Dr inż. A. Pecyna, asystent, Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie, Wydział Inżynierii Produkcji, Katedra Podstaw Techniki, Zakład Ergonomii 3 Dr inż. P. Maksym, adiunkt, Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie, Wydział Inżynierii Produkcji, Katedra Podstaw Techniki, Zakład Ergonomii 4 Inż. K. Wojciechowska, Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie, Wydział Inżynierii Produkcji, Katedra Podstaw Techniki, Zakład Ergonomii 5 Artykuł recenzowany Logistyka 5/

2 choroby zawodowej od możliwości stwierdzenia bezspornie lub z wysokim prawdopodobieństwem, że choroba została spowodowana którymś z wymienionych elementów narażenia zawodowego. Zgłoszenia podejrzenia choroby zawodowej dokonują: - pracodawca zatrudniający pracownika, u którego podejrzewa się chorobę zawodową, - lekarz podmiotu właściwego do rozpoznania choroby zawodowej. Zgłoszenia podejrzenia choroby zawodowej może dokonać również sam pracownik lub były pracownik, który podejrzewa, że występujące u niego objawy mogą wskazywać na taką chorobę. Pracownik aktualnie zatrudniony zgłasza podejrzenie za pośrednictwem lekarza sprawującego nad nim profilaktyczną opiekę zdrowotną albo lekarza dentystę, który podczas wykonywania przeglądu jamy ustnej zauważył występujące u pacjenta nieprawidłowości. Podejrzenie choroby zawodowej zgłaszane się właściwemu państwowemu inspektoratowi sanitarnemu oraz właściwemu okręgowemu inspektorowi pracy na formularzu określonym w przepisach prawa. Właściwy państwowy inspektor sanitarny po otrzymaniu zgłoszenia wszczyna postępowanie, a w szczególności kieruje osobę, której podejrzenie dotyczy, na badanie w celu wydania orzeczenia o rozpoznaniu choroby zawodowej lub o braku podstaw do jej rozpoznania do jednostki orzeczniczej I stopnia (chyba że zgłoszenia podejrzenia dokonuje lekarz tej jednostki). Właściwymi do orzekania o rozpoznaniu choroby zawodowej lub jej braku są lekarze właściwych specjalności uprawnieni do wykonywania orzecznictwa w zakresie chorób zawodowych, zatrudnieni w jednostkach orzeczniczych I bądź II stopnia [5]. Jednostkami orzeczniczymi II stopnia rozpatrującymi odwołania od orzeczeń wydanych przez lekarzy zatrudnionych w jednostkach orzeczniczych I stopnia, są jednostki badawczo-rozwojowe w dziedzinie medycyny pracy. Dwustopniowa struktura orzecznicza, mająca w pewnym sensie charakter instancyjności, daje możliwość pracownikowi, który nie zgadza się z treścią orzeczenia, wystąpienia z wnioskiem odwoławczym o przeprowadzenie ponownego badania przez jednostkę orzeczniczą II stopnia, której orzeczenie jest ostateczne. We wszystkich trzech etapach postępowania dotyczącego chorób zawodowych, podmioty je przeprowadzające mają prawny obowiązek dokonywać oceny narażenia zawodowego w odniesieniu do czynników środowiska pracy (chemiczne, fizyczne, biologiczne) oraz sposobu wykonywania pracy [5, 9]. Ocenę narażenia zawodowego przeprowadza: - lekarz, który sprawuje profilaktyczną opiekę zdrowotną nad pracownikiem, którego dotyczy podejrzenie - w związku z podejrzeniem choroby zawodowej; - lekarz zatrudniony w jednostce orzeczniczej w toku ustalania rozpoznania choroby zawodowej; - właściwy państwowy inspektor sanitarny w toku podejmowania decyzji o stwierdzeniu choroby zawodowej lub decyzji o braku podstaw do stwierdzenia choroby zawodowej. Jeżeli zakres informacji zawartych w dokumentacji jest niewystarczający do wydania orzeczenia lekarskiego, lekarz występuje o ich uzupełnienie do podmiotów przedstawionych w Rozporządzeniu Rady Ministrów w sprawie chorób zawodowych [5]. Dysponując danymi, które mogą pochodzić z pięciu źródeł, lekarz wydaje orzeczenie o rozpoznaniu choroby zawodowej lub braku podstaw do jej rozpoznania. 444 Logistyka 5/2015

3 Rys. 1. Schemat przedstawiający obieg dokumentów i działania w postępowaniu w sprawie chorób zawodowych źródło: opracowanie własne na podstawie [5] i [9] Orzeczenie lekarskie przesyłane jest do właściwego państwowego inspektora sanitarnego, zainteresowanego pracownika lub byłego pracownika oraz lekarza kierującego na badania, a w przypadku gdy orzeczenie lekarskie zostało wydane przez lekarza zatrudnionego w jednostce orzeczniczej II stopnia dokumenty przesyłane są również jednostce orzeczniczej I stopnia. Dokonuje się tego na podstawie danych dowodowych Logistyka 5/

4 zawartych w opinii lekarskiej oraz w ocenie narażenia zawodowego pracownika [1]. Istotne jest, że nie ma obowiązku przesyłania tej informacji do pracodawcy, więc w przypadku gdyby podejrzenie choroby zawodowej zgłosił np. lekarz profilaktyk albo inny lekarz czy dentysta, u którego pracownik leczy się prywatnie, pracodawca nie otrzyma oficjalnej informacji od lekarza orzecznika. Pracownik lub były pracownik, badany w jednostce orzeczniczej I stopnia, który nie zgadza się z treścią orzeczenia lekarskiego, może wystąpić z wnioskiem o przeprowadzenie ponownego badania przez jednostkę orzeczniczą II stopnia. Wniosek o przeprowadzenie ponownego badania należy złożyć w terminie 14 dni od dnia otrzymania orzeczenia lekarskiego. Wniosek składany jest za pośrednictwem jednostki orzeczniczej I stopnia zatrudniającej lekarza, który wydał orzeczenie. W przypadku wystąpienia pracownika lub byłego pracownika z wnioskiem o przeprowadzenie ponownego badania, jednostka orzecznicza I stopnia powiadamia o tym właściwego państwowego inspektora sanitarnego. Właściwy państwowy inspektor sanitarny wydaje decyzję o stwierdzeniu choroby zawodowej bądź decyzję o braku podstaw do jej stwierdzenia, biorąc pod uwagę w szczególności orzeczenie lekarskie oraz formularz oceny narażenia zawodowego pracownika lub byłego pracownika. Od decyzji wydanej w tym trybie przysługuje odwołanie do właściwego państwowego wojewódzkiego inspektora sanitarnego. Decyzja wydana przez wojewódzkiego inspektora sanitarnego jest decyzją ostateczną. Decyzję stwierdzającą chorobę zawodową albo brak podstaw do jej stwierdzenia inspektor sanitarny przesyła: - zainteresowanemu pracownikowi lub byłemu pracownikowi, - pracodawcy lub pracodawcom zatrudniającym pracownika w warunkach, które mogły spowodować skutki zdrowotne uzasadniające postępowanie w sprawie rozpoznania i stwierdzenia choroby zawodowej, - jednostce orzeczniczej, której lekarz wydał orzeczenie dotyczące rozpoznania choroby, - właściwemu okręgowemu inspektorowi pracy. W przypadku stwierdzenia objawów chorobowych u pracownika, pracodawca, zgodnie z art Kodeksu pracy, ma niezwłoczny obowiązek ustalić przyczyny, charakter i rozmiar zagrożenia wpływający na rozwój choroby zawodowej (rys. 2). W ustaleniu stopnia zagrożenia konsultuje się z Państwową Inspekcją Pracy. Następnie pracodawca ma obowiązek natychmiastowego usunięcia szkodliwych czynników oraz zastosowanie niezbędnych środków zapobiegawczych, uwzględniając sugestie zaleceń lekarza [11]. Ponadto pracodawca powinien powiadomić o skutkach choroby zawodowej Instytut Medycyny Pracy im. prof. dr med. Jerzego Nofera w Łodzi. Ma to na celu ustalenie uszczerbku na zdrowiu lub niezdolności do pracy w związku ze stwierdzeniem patologii zawodowej u pracownika bądź byłego pracownika [4]. 446 Logistyka 5/2015

5 Rys. 2. Obowiązki pracodawcy w sprawie postępowania w sprawie chorób zawodowych źródło: opracowanie własne Państwowy powiatowy inspektor sanitarny albo państwowy wojewódzki inspektor sanitarny w terminie 14 dni od dnia, w którym decyzja o stwierdzeniu choroby zawodowej stała się ostateczna, sporządza kartę stwierdzenia choroby zawodowej i przesyła ją do Centralnego Rejestru Chorób Zawodowych. Dokument ten zawiera wrażliwe dane osobowe, dlatego kartę przesyła się na adres centralnego rejestru w dwóch kopertach, wewnętrznej zaklejonej z dopiskiem zastrzeżone oraz zewnętrznej odpowiednio zaadresowanej. Wypełniając kartę (koniecznie pismem maszynowym) należy korzystać ze wzoru wraz z objaśnieniami, stanowiącego załącznik nr 9 do rozporządzenia w sprawie sposobu dokumentowania chorób zawodowych i skutków tych chorób [6]. Państwowy wojewódzki inspektor sanitarny ma obowiązek przesłać wypełnioną kartę choroby zawodowej powiatowemu inspektorowi sanitarnemu i na odwrót tak, by każdy z nich miał bieżące informacje, dotyczące ilości chorób zawodowych zgłaszanych na podległym terenie. Przepis nie wyznacza konkretnej daty, w której pracodawca musi przesłać zawiadomienie. Wymaga jedynie, by miało to miejsce niezwłocznie po zakończeniu postępowania mającego na celu ustalenie uszczerbku na zdrowiu lub niezdolności do pracy w związku ze stwierdzoną chorobą zawodową pracownika lub byłego pracownika. Oznacza to, że pracodawca wypełnia zawiadomienie już po przystąpieniu przez pracownika, u którego orzeczono chorobę zawodową, do pracy lub po uzyskaniu przezeń prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy. Podsumowanie Na przestrzeni lat zaobserwowano zmieniającą się strukturę chorób zawodowych. Jedne jednostki ustępują miejsca drugim, inne zaś stale utrzymują się na wysokich pozycjach. Zależne jest to od rosnącej potrzeby społeczeństwa, struktury gospodarki oraz przemysłu. Problem wysokiej zachorowalności na jednostki chorobowe, takie jak: pylica płuc, choroby odkleszczowe, przewlekłe choroby narządu głosu, nie rozwiąże się wyłącznie przez działania profilaktyczne o charakterze doraźnym. Ważna jest konsekwentna realizacja długofalowej strategii, wytyczenie konkretnych celów do realizacji, które w kolejnych etapach można ocenić poprzez monitorowanie. W przypadku pylic odnosi się to do pomiaru poziomu zapylenia na stanowiskach pracy, poprawę wykrywalności dolegliwości oraz stosowanie odpowiednich środków ochrony dróg oddechowych. Analizując problem boreliozy należy zwrócić uwagę na dokładną kontrolę ciała, stosowanie repelentów oraz ciągłą edukację zdrowotną. Wytyczne dotyczące higieny narządu głosu obejmują monitorowanie czynników środowiska pracy w celu zapewnienia odpowiednich warunków higienicznych oraz unikanie nadmiernego odciążenia głosowego. Logistyka 5/

6 Świadomość skutków zagrożenia, z jakim mają styczność osoby pracujące w szkodliwych warunkach, powinna dodatkowo motywować pracowników, pracodawców jak i pracowników służb bhp do podejmowania działań profilaktycznych oraz uczestnictwa w szkoleniach. Istotnie ważne jest prowadzenie okresowych badań w celu wykrycia zmian chorobowych jak najwcześniej, aby szybko podjąć odpowiednie kroki zapobiegawcze przy pomocy wykwalifikowanych specjalistów medycyny pracy. Streszczenie W środowisku pracy często obserwuje się występowanie różnorodnych czynników szkodliwych i uciążliwych, które stwarzają zagrożenie dla zdrowia osób w nim przebywających. Drugi, zasadniczy obok wypadków przy pracy, negatywny skutek zagrożeń w warunkach pracy to choroby zawodowe. W artykule wyjaśniono podstawowe pojęcia, przedstawiono etapy postępowania dotyczące rejestracji chorób zawodowych, związane z tym obowiązki pracodawcy, a także wymagane procedury. ANALYSIS OF THE RECORDS MAINTAINED ON OCCUPATIONAL DISEASES Abstract In the working environment is frequently observed occurrence of various factors harmful and burdensome which create a threat to the health of its occupants. The second fundamental beside accidents at work, the negative effect of hazards in working conditions occupational diseases. The article explains the basic concepts, presents the stages of the proceedings for the registration of occupational diseases associated with the obligations of employers and the required procedures. Literatura [1] Lempska W., Co to jest choroba zawodowa i jak uzyskać decyzję o jej stwierdzeniu. Bezpieczeństwo pracy 2, s , [2] Marek K., Lekarsko-prawne uwarunkowania rozpoznania chorób zawodowych, Instytut Medycyny Pracy i Zdrowia Środowiskowego. Sosnowiec, s.29 Monografia (red.) Zagórski J.: Choroby zawodowe i para zawodowe w rolnictwie, Lublin, [3] Marek K., Choroby zawodowe, PZWL, Warszawa, [4] Rączkowski B., BHP w praktyce, wyd. ODDK, Gdańsk, [5] Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 30 czerwca 2009 r. w sprawie chorób zawodowych Dz. U. Nr 105, poz [6] Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 1 sierpnia 2002 r. w sprawie sposobu dokumentowania chorób zawodowych i skutków tych chorób. [7] Szeszenia Dąbrowska N., Wilczyńska U., Sobala W., Choroby zawodowe w Polsce w 2013 roku, Instytut Medycyny Pracy im. prof. J. Nofera. Centralny Rejestr Chorób Zawodowych, Łódź, [8] Świątkowska B., Najczęściej stwierdzone patologie zawodowe w Polsce i metody zapobiegania im, Medycyna Pracy, 61 (6), s , [9] Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy. [10]Wilczyńska U., Sobala W., Szeszenia-Dąbrowska N., Choroby zawodowe stwierdzone w 2012 r., Medycyna Pracy, 64 (3), s. 318, [11]Zakrzewska-Szczepańska K., Postępowanie w sprawach chorób zawodowych część I. Bezpieczeństwo i warunki pracy 5, s.29, [12]Zieliński L., Badania zachorowań na choroby zawodowe, ATEST, 7, s.50, Logistyka 5/2015