PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA GMINY MIASTO PUŁAWY

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA GMINY MIASTO PUŁAWY 1

Wykonawcy projektu Nadzór realizacyjny: Wydział Ochrony Środowiska Urzędu Miasta Puławy mgr inż. Romana Kodłubaj - Kierownik Wydziału Główny Instytut Górnictwa: dr hab. inż. Barbara Białecka dr inż. Jacek Grabowski dr Leszek Trząski mgr inż. Aleksandra Hankus Zbigniew Szafran 2

Spis treści WPROWADZENIE 6 Podstawa prawna 6 Struktura programu 6 Metoda tworzenia Programu 8 Struktura dokumentu 9 1. DIAGNOZA STANU ŚRODOWISKA W GMINIE MIASTO PUŁAWY 10 1.1. Ogólne informacje o gminie 10 1.2. Stan poszczególnych elementów środowiska gminy Miasto Puławy 12 1.2.1. Wody podziemne 12 1.2.2. Wody powierzchniowe 13 1.2.3 Gospodarka wodno-ściekowa 15 1.2.4. Powietrze 16 1.2.5. Uciążliwość akustyczna 18 1.2.6. Transgraniczny przepływ zanieczyszczeń 20 1.2.7. Stan czystości gleby 20 1.2.8. Zagrożenie powodziami 21 1.2.9. Gospodarka odpadami 21 1.2.10. Zasoby przyrody 21 1.2.11. Turystyka 25 1.3 Informacje społeczno-gospodarcze 26 1.3.1. Demografia 26 1.3.2. Oświata i wychowanie 26 1.3.3. Podmioty gospodarcze 27 1.3.4. Handel i usługi 28 1.3.5. Ośrodki naukowo - badawcze 28 1.4. Infrastruktura techniczna 29 1.4.1. Układ drogowy 29 1.4.2. Zaopatrzenie w wodę 29 1.4.3. Odprowadzanie i oczyszczanie ścieków 30 1.4.4. Zaopatrzenie w energię elektryczną 30 1.4.5. Zaopatrzenie w energię cieplną 31 1.4.6. Zaopatrzenie w gaz 31 1.4.7. Infrastruktura teleinformatyczna 31 1.4.8. Budownictwo mieszkaniowe 32 1.5. Synteza stanu środowiska 32 1.6. Podsumowanie diagnozy stanu aktualnego 38 2. DZIAŁANIA STRATEGICZNE DO ROKU 2011 39 3. PROGRAM OPERACYJNY NA LATA 2004-2007 45 4. ZARZĄDZANIE PROGRAMEM OCHRONY ŚRODOWISKA 61 4.1. Wprowadzenie 61 4.2. Instrumenty realizacji programu 61 4.2.1. Instrumenty prawne 61 4.2.2. Instrumenty finansowe 64 4.2.3. Instrumenty społeczne 65 4.2.4. Instrumenty strukturalne 66 4.2. Upowszechnianie informacji o środowisku 67 4.3. Organizacja zarządzania środowiskiem oraz zarządzania programem ochrony środowiska 68 4.4. Monitoring wdrażania Programu 71 3

4.5. Harmonogram wdrażania Programu 77 5. ANALIZA MOŻLIWOŚCI MIASTA W ZAKRESIE WEWNĘTRZNEGO I ZEWNĘTRZNEGO FINANSOWANIA ZADAŃ W DZIEDZINIE OCHRONY ŚRODOWISKA 78 5.1. Możliwości wewnętrznego finansowania zadań z zakresu ochrony środowiska 78 5.1.1. Analiza budżetu miasta Puławy 78 5.1.2. Analiza wskaźnikowa zdolności kredytowej jednostki administracyjnej 80 5.1.3. Prognoza dochodów i wydatków na lata 2004-2007 82 5.2. Zewnętrzne źródła finansowania zadań z zakresu ochrony środowiska 85 STRESZCZENIE 88 LITERATURA 89 ZAŁĄCZNIK 4

Spis tabel Tabela.1-2.2.1.Jakość wód w punktach monitoringowych na terenie gminy Miasto Puławy Tabela.1-2.2.1.Jakość wód w punktach monitoringowych na terenie gminy Miasto Puławy Tabela 1.5.Synteza stanu elementów środowiska i ich przekształceń w gminie Miasto Puławy Tabela 4.5.1.Harmonogram wdrażania Programu ochrony środowiska dla gminy Miasto Puławy Tabela 5.1.1. Syntetyczne zestawienie źródeł przychodów i wydatków budżetowych gminy Miasto Puławy w latach 2001, 2002, 2003 [zł] Tabela 5.1.2. Wskaźniki finansowe dla oceny zdolności kredytowej gminy Miasto Puławy Tabela 5.1.3.1. Prognoza budżetu gminy miasta Puławy na lata 2004-2007 Tabela 5.1.3.2. Wskaźniki finansowe dla oceny zdolności kredytowej gminy miasta Puławy Ryciny Ryc. 0.1. Relacje programu ochrony środowiska dla miasta Puławy do innych dokumentów Ryc. 0.2. Schemat zarządzania programem ochrony środowiska 5

WPROWADZENIE Podstawa prawna Przedmiotem zamówienia jest wykonanie PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY MIASTO PUŁAWY. Podstawą prawną jest ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r., Prawo ochrony środowiska. Opracowanie zostało wykonane zgodnie z umową Nr 422 17 274-351 z dnia 15.03.2004 r. zawartą pomiędzy Gminą Miasto Puławy i Głównym Instytutem Górnictwa w Katowicach. Struktura programu Struktura Programu oparta jest głównie o zapisy trzech dokumentów: 1. Prawo ochrony środowiska z 27 kwietnia 2001 roku Definiuje ono ogólne wymagania w odniesieniu do programów ochrony środowiska opracowywanych dla potrzeb województw, powiatów i gmin. Zgodnie z ustawą (art.14 ust.1), program ochrony środowiska, na podstawie aktualnego stanu środowiska, określa w szczególności: cele ekologiczne, priorytety ekologiczne, rodzaj i harmonogram działań proekologicznych, środki niezbędne do osiągnięcia celów, w tym mechanizmy prawno-ekonomiczne i środki finansowe. 2. Polityka ekologiczna państwa na lata 2003 2006 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2007 2010, dostosowana do wymagań ustawy Prawo ochrony środowiska. Zgodnie z zapisami tego dokumentu Program winien definiować cele średniookresowe (dla okresu 8-letniego) i zadania na okres najbliższych czterech lat oraz monitoring realizacji Programu i nakłady finansowe na jego wdrożenie. Cele i zadania powinny mieścić się w następujących obszarach tematycznych: cele i zadania o charakterze systemowym, ochrona dziedzictwa przyrodniczego i racjonalne użytkowanie zasobów przyrody, jakość środowiska i bezpieczeństwo ekologiczne, zrównoważone wykorzystanie surowców. Zagadnienia te pogrupowano w niniejszym programie w sposób odpowiadający specyficznym uwarunkowaniom gminy Miasto Puławy. 3. Wytyczne do sporządzania programów ochrony środowiska na szczeblu regionalnym i lokalnym, które podają sposób i zakres uwzględniania polityki ekologicznej państwa w programach ochrony środowiska oraz wskazówki co do zawartości programów. W powiatowym i gminnym programie powinny być uwzględnione: - zadania własne powiatu/gminy, tzn. te przedsięwzięcia, które będą finansowane w całości lub częściowo ze środków będących w dyspozycji gminy, - zadania koordynowane, tzn. finansowane ze środków przedsiębiorstw oraz ze środków zewnętrznych, będących w dyspozycji organów i instytucji szczebla 6

wojewódzkiego i centralnego, bądź instytucji działających na terenie gminy, ale podległych bezpośrednio organom wojewódzkim lub centralnym. W Programie uwzględniono również zapisy Prawa ochrony środowiska wskazujące, że program ochrony środowiska przyjmuje się na 4 lata, a Prezydent Miasta zobowiązany jest do sporządzania co 2 lata raportów o wykonaniu programu i przedstawiania ich. Za sporządzenie programu ochrony środowiska i planu gospodarki odpowiada Prezydent organ wykonawczy gminy, a z ich wykonania będzie co dwa lata rozliczany przez radę gminy. Mając powyższe na uwadze, w Programie zawarto: Cele ekologiczne średniookresowe do 2011 roku wraz z kierunkami działań, ujęte w blokach tematycznych. Cele ekologiczne zostały poprzedzone krótką charakterystyką stanu istniejącego. Zadania do realizacji w latach 2004-2007, tzw. plan operacyjny, z uwzględnieniem wskazówek zawartych powyżej. Monitoring realizacji Programu. Aspekty finansowe wdrażania Programu. Niniejszy Program... ma formułę otwartą co oznacza, że w przypadku zmiany wymagań prawnych, pojawiania się nowych problemów, bądź niewykonania niektórych przedsięwzięć w terminach przewidzianych w tym Programie, dokument Programu opracowany w 2004 roku, będzie cyklicznie (co 4 lata) aktualizowany. Program ochrony środowiska gminy Miasto Puławy pozostaje w ścisłej relacji z: II Polityką Ekologiczną Państwa, Polska 2025 -długookresową strategią trwałego i zrównoważonego rozwoju, Założeniami polityki energetycznej Polski do 2020 r., Polityką leśną państwa, Narodowym programem przygotowania do członkostwa w Unii Europejskiej, Narodowym planem rozwoju 2004-2006, Programem ochrony środowiska województwa lubelskiego, Strategią rozwoju województwa lubelskiego, Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Miasto Puławy Strategią rozwoju Miasta Puławy 2004-2014 z marca 2004 roku Istniejącymi lub przygotowywanymi dla terenu miasta Puławy programami: inwestycyjnym, operacyjnym programem rozwoju, sektorowymi - w zakresie transportu, gospodarki wodno-ściekowej, ciepłownictwa, bezpieczeństwa oraz projektami nowych miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego. Z powyższych dokumentów wynikają główne kierunki rozwoju społeczno-gospodarczego omawianego obszaru i związane z nimi kierunki presji na środowisko. Relacje programu ochrony środowiska gminy Miasto Puławy do innych opracowań strategicznych, programowych i planistycznych przedstawiono na rycinie 0.1. 7

Ryc. 0.1. Relacje programu ochrony środowiska dla miasta Puławy do innych dokumentów Metoda tworzenia Programu Zgodnie z wymaganiami ustawy Prawo ochrony środowiska i Wytycznymi do sporządzania programów ochrony środowiska na szczeblu regionalnym i lokalnym, duży nacisk położono na proces opracowania programu i na elastyczność jego treści. Generalną zasadą procesu jest włączanie społeczności miasta zarówno w przygotowanie programu jak i jego wdrażanie. Dlatego już w początkowych etapach prac nad Programem zwrócono szczególną uwagę na wymianę informacji i konsultacje pomiędzy przedstawicielami instytucji/organizacji włączonych w zagadnienie ochrony środowiska i rozwoju społeczno-gospodarczego miasta. W procesie tym wykorzystano takie narzędzia jak: - warsztaty robocze, - ankieta, - bieżące konsultacje ze specjalistami. Nadzór nad przebiegiem prac prowadził Wydział Ochrony Środowiska Urzędu Miasta w Puławach. Projekt Programu zostaje skierowany do zaopiniowania przez Starostwo Powiatowe w Puławach. Końcowym etapem proceduralnym, kończącym prace nad Programem jest przyjęcie Programu przez Radę Miasta w formie uchwały. 8

Struktura dokumentu Rozdział 1. Zawiera ogólną charakterystykę gminy Miasto Puławy i diagnozę aktualnego stanu jej środowiska. W rozdziale tym scharakteryzowano przyczyny i trendy przekształceń środowiska gminy, a także wskazano kluczowe problemy środowiskowe. Rozdział 2. Zawiera opis działań strategicznych do roku 2011. Działania te obejmują : rozwój gospodarczo społeczny w zakresie związanym z ochroną środowiska, a także problemy edukacji ekologicznej, współpracę z innymi gminami powiatu puławskiego i zarządzanie środowiskiem cele i priorytety w zakresie racjonalnego użytkowania zasobów środowiska i ochrony dziedzictwa przyrodniczego. Obejmują one ochronę przyrody i krajobrazu, kształtowanie zieleni urządzonej, ochronę gleb i powierzchni ziemi, oraz kształtowanie stosunków wodnych i ochronę jakości wód. cele i priorytety w zakresie poprawy jakości środowiska i bezpieczeństwa ekologicznego. Obejmują one, zapewnienie jakości powietrza, ochronę przed hałasem, minimalizacje zagrożenia awariami przemysłowymi i awariami infrastruktury komunalnej, transportem materiałów niebezpiecznych oraz ekstremalnymi zjawiskami klimatycznymi Rozdział 3. Zawiera program operacyjny na lata 2004-2007, w tym: listę przedsięwzięć na okres najbliższych czterech lat, z podaniem kosztów i źródeł finansowania, rodzaju przedsięwzięcia (własne, wspierane, koordynowane) oraz instytucji odpowiedzialnych za realizację przedsięwzięcia. Dla każdego przedsięwzięcia określono także szacunkowe koszty ewentualnej jego kontynuacji w latach 2008-2011. Rozdział 4. Opisuje zarządzanie programem ochrony środowiska W rozdziale tym rozwinięto opis zasad zarządzania Programem na tle instrumentów zarządzania środowiskiem i harmonogram realizacji wdrażania Programu. Rozdział 5. Analizuje aspekty finansowe wdrażania programu W rozdziale tym oszacowano ramy finansowe realizacji programu ze szczególnym uwzględnieniem przedsięwzięć realizowanych w latach 2004-2007. Przedstawiono także propozycję wskaźników służących ocenie efektywności wdrażania Programu. 9

1. DIAGNOZA STANU ŚRODOWISKA W GMINIE MIASTO PUŁAWY 1.1. Ogólne informacje o gminie Gmina Miasto Puławy to ponad pięćdziesięciotysięczne miasto położone na prawym brzegu Wisły. Jest jednym z większych miast województwa lubelskiego oddalonym 120 km od Warszawy i 130 km od granicy wschodniej. Na ogólną powierzchnię gminy - 5061 ha przypada 1251 ha użytków rolnych (24,7 % powierzchni gminy), w tym gruntów ornych 998 ha, sadów 62 ha, łąk trwałych 46 ha, pastwisk 145 ha, lasów 2076 ha (41%). Grunty rolnicze zaliczane są do IV grupy jakości produkcyjnej (obszary średnio dobre ze wskaźnikiem 70-80 ). Nowoczesna infrastruktura użytkowa, bogaty dorobek kulturalny miasta, unikalny zespół parkowo-pałacowy tworzą specyficzny klimat miasta i możliwości aktywnego wypoczynku. Zasadnicze elementy założenia pałacowo-parkowego zachowały się bez zmian do dzisiaj. Całość kompozycji oparta jest na osi widokowej, którą wyznacza Aleja Królewska wysadzana czterema rzędami lip i dwa dziedzińce. Park, początkowo zaprojektowany w stylu francuskim, a następnie pod koniec XVIII wieku przekształcony przez Izabelę Czartoryską w park krajobrazowy w stylu angielskim, stanowi nieodłączną część założenia pałacowego. Puławy są także doskonałą bazą wypadową do pobliskiego Kazimierza Dolnego, Janowca i Nałęczowa. 10

Miasto Puławy jest ważnym węzłem komunikacyjnym położonym na granicy województwa lubelskiego i mazowieckiego. Przebiega tędy droga krajowa nr 12: Łódź Radom Puławy Lublin, która w Kurowie łączy się z drogą krajową o ruchu przyspieszonym nr 17: Warszawa Lublin - Zamość Hrebenne. Ważnymi drogami są również droga wojewódzka nr 801: Warszawa Dęblin Puławy oraz droga wojewódzka nr 824: Żyrzyn Puławy Opole Lubelskie Józefów Annopol, łącząca miasto z drogą krajową nr 17. Przez miasto Puławy przebiega linia kolejowa relacji: Warszawa Lublin Dorohusk. Ponadto istnieje możliwość wykorzystania komunikacji wodnej ze względu na położenie nad rzeką Wisłą oraz lotniczej lotnisko w Dęblinie. Miasto Puławy jest stolicą powiatu puławskiego. Przemysłowy obraz miasta tworzy przede wszystkim obecność przemysłu chemicznego, tj. Zakładów Azotowych "Puławy" S.A., ośmiu niezależnych spółek skupionych wokół Z.A., przemysłu budowlanego (Mostostal Puławy S.A., PBP S.A., Prefabet Puławy Sp. z o.o.), lekkiego i spożywczego. Duże zróżnicowanie krajobrazu zawdzięczają Puławy i okolice położeniu na granicy dwóch prowincji fizyczno-geograficznych: Niżu Środkowoeuropejskiego i Wyżyny Małopolskiej. Od północy otacza miasto Wysoczyzna Lubartowska, wchodząca w skład makroregionu Niziny Południowopodlaskiej. Jest to zdenudowana równina morenowa z ostańcami żwirowymi form polodowcowych. Poludniowa część miasta należy do Płaskowyżu Nałęczowskiego, który jest częścią Wyżyny Lubelskiej. Płaskowyż Nałęczowski wyróżnia się w orografii jako szeroka płaska grzęda wzniesiona do 200-220 m p.p.m. rozciągająca się niemal równoleżnikowo miedzy Wisłą a Bystrzycą, o szerokości ok. 15 km. Powierzchnię jego pokrywa gruba seria lessów osadzona w okresie ostatniego zlodowacenia, rozcięta gęstą siecią wąwozów, zwłaszcza od strony Wisły. Głównym elementem hydrograficznym Puław jest rzeka Wisła stanowiąca zachodnią granicę miasta na długości 11 km. Łacha wiślana stanowi element krajobrazowy parku puławskiego. W środkowym odcinku (całkowita długość łachy wynosi 1,8 km) ten lokalny ciek stanowi zachodnią granicę parku Osady Pałacowej. 11

Puławy położone są w lubelskiej dzielnicy klimatycznej. Średnia temperatura roczna osiąga tu 7,8 C, natomiast średnia stycznia -3,8 C, a lipca 18,9 C. Suma opadów rocznych wynosi ok. 550 mm. Czas trwania pokrywy śnieżnej to 80-85 dni, a okres wegetacyjny trwa 200-210 dni. W obrębie miasta znajdują się: fragment Kazimierskiego Parku Krajobrazowego wraz z otuliną o powierzchni 1098,4 ha. rezerwat przyrody "Łęg na Kępie" o powierzchni 4,7 ha. 1.2. Stan poszczególnych elementów środowiska gminy Miasto Puławy 1.2.1. Wody podziemne Potencjalne zasoby wód podziemnych zlewni rejonu Puławy wynoszą 45 mln m 3 /rok (Dokumentacja hydrogeologiczna wód podziemnych - 1979), w tym: - ujęcie komunalne - 20,8 mln m 3 /rok - ujęcie Zakładów Azotowych - 18,2 mln m 3 /rok - Ujęcie "Żelatyny" SA i pozostałe 6,0 mln m 3 /rok. Dane z 2000 r. przedstawiają się następująco: - ujęcie komunalne - 12,8 mln m 3 /rok - ujęcie Zakładów Azotowych - 14,9 mln m 3 /rok - ujęcie BIOWET Sp. z o. - 0,98 mln m 3 /rok - IUNG - 0,18 mln m 3 /rok Zatwierdzone zasoby wód w kategorii "B" - dane z 2000 r. wynoszą ok.29 mln m 3 /rok. Pobór wody z w/w zlewni wód podziemnych na przestrzeni ostatnich lat wynosił: 1990-17,8 mln m 3 /rok 1991-9,3 mln m 3 /rok 1992-15,3 mln m 3 /rok 1993-18,8 mln m 3 /rok. 1997-13,06 mln m 3 /rok 2000-6,5 mln m 3 /rok Zakłady Azotowe Puławy S.A., ujmujące i wykorzystujące najwięcej wody, podjęty szereg działań zmierzających w kierunku racjonalizacji zużycia wody, szczególnie wody podziemnej. Działania te objęły dwa zasadnicze kierunki: zastąpienie wody podziemnej wodą powierzchniową zużywaną do produkcji wody zdemineralizowanej poprzez budowę ujęcia wody na rzece Kurówce. W dalszej perspektywie pozwoli to na używanie wody podziemnej jedynie do celów socjalnych i sporadycznie jako uzupełnienie do produkcji wody zdemineralizowanej przy niskich stanach wód w rzece Kurówce. 12

ograniczenie zużycia wody w poszczególnych wytwórniach produkcyjnych takich jak: Kaprolaktamu, Mocznika, Melaminy. Działania te pozwoliły na zmniejszenie ilości ujmowanej wody podziemnej w znacznym stopniu (ponad 50% w stosunku rocznym). Kierunek przyjętych działań w zakresie racjonalnego zużycia wody jest prawidłowy. 1.2.1.1. Jakość wód podziemnych w Puławach Jakość wody w studniach głębinowych ujęć zlokalizowanych na terenie Puław została przedstawiona w tabeli opracowanej na podstawie danych uzyskanych z zakładów pracy. W tabeli przedstawiono wyniki analiz wody pitnej z komunalnego ujęcia wody w latach 1985-2000. Oznaczenia 1985 r. 1989 r. 1993 r. 2000 r. Najwyższa dopuszczalna wartość * Barwa (mg Pt/ dm 3 ) 5 5 5 4,3 15 Odczyn (ph ) 7,5 7,4 7,5 7,4 6,5-9,5 Twardość ogólna (mg CaCO 3 /dm 3 ) 306,0 401,0 364,0 379 60-500 Azot amonowy (mg/dm 3 ) 0,142 0,109 0,104 0,053 0,5 Azot azotynowy (mg/dm 3 ) n.w 0,003 0,003 0,0015 0,1 Azot azotanowy (mg/dm 3 ) 0,670 0,598 0,448 2,979 50 Żelazo (mg/dm 3 ) 0,270 0,311 0,080 0,039 0,2 Chlorki (mg/dm 3 ) 18,40 22,04 21,80 27,63 250 *) zgodnie z wymaganiami jakościowymi określonymi w rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 4.09.2000 r. (Dz. U. Nr 82, poz. 937) Analizy te wykonano dla wody zmieszanej w zbiornikach, pochodzącej ze wszystkich ośmiu eksploatowanych studni. Z analizy składu chemicznego wody na przestrzeni ostatnich lat wynika, iż jakość wody w studniach ujęcia komunalnego nie ulega pogorszeniu, a w niektórych parametrach, z biegiem lat ulega nawet poprawie (żelazo). Z uwagi na dobrą jakość, woda z tych studni nie jest uzdatniana, poza okresowo ( w miarę potrzeby ) stosowaną dezynfekcją prowadzoną za pomocą chloru gazowego. Woda z ujęcia komunalnego wykorzystywana jest głównie w gospodarstwach domowych. Z wody pochodzącej z ujęcia komunalnego nie korzystają Zakłady Azotowe, BIOWET, IUNG. 1.2.2. Wody powierzchniowe Do wód powierzchniowych występujących na obszarze administracyjnym Puław zalicza się rzeki Wisłę i Kurówkę oraz Łachę Wiślaną. Według Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej, rozpiętość przepływów w Wiśle w latach 1951-1977 wynosiła od 97,7 do 6460 m 3 /s. Przepływy rzeki za rok 1991 wahały się od 202 do 593 m 3 /s, co średnio w ciągu roku dało przepływ 358 m 3 /s. Przepływ miarodajny Wisły za rok 1991 wyniósł 140 m 3 /s. Wisła stanowi źródło poboru wody dla Zakładów Azotowych i jednocześnie odbiera ścieki z całej aglomeracji miejskiej. 13

Rzeka Wisła Rzeka ta od lat na odcinku woj. Lubelskiego, w tym Puław prowadzi wody pozaklasowe. W 1999 r. decydującymi wskaźnikami były: przewodność elektrolityczna właściwa, zawiesina ogólna i chlorofil "a". Wskaźnikami decydującymi o końcowej klasie czystości są: zasolenie, zawiesiny i procesy eutrofizacji wód. Bakteriologicznie wody Wisły spełniają wymogi III klasy czystości. Wisła prowadziła wody o dobrym natlenieniu (głównie I klasy czystości) oraz niezbyt wysokim zanieczyszczeniu substancjami organicznymi i biogennymi. Puławy leżą na 372,5 km biegu rzeki Rzeka Kurówka jest prawobrzeżnym dopływem Wisły o dł. 42,8 km. Przed powstaniem Zakładów Azotowych, Kurówka wpadała do Wisły w rejonie Wólki Profeckiej. Obecnie, z uwagi na lokalizację przemysłowego ujęcia wód powierzchniowych dla ZA, w okresie największego zanieczyszczenia jest ona kierowana przez system śluz i kanałów do Wisły poniżej ujęcia wody dla potrzeb ZA. W starym korycie Kurówki utrzymywany jest jedynie przepływ biologiczny. Średni przepływ Kurówki w rejonie BIOWET-u wynosi lm 3 /s. Wody Kurówki od źródeł prawie na całej długości nie odpowiadają normom (chlorofil "a", fosfor ogólny, azot azotynowy), jedynie przy ujściu spełniają wymagania III klasy. W 1998 r. Stowarzyszenie Gmin Ziemi Puławskiej podjęło realizację opracowania pt." Program uporządkowania gospodarki wodno-ściekowej zlewni rzeki Kurówki", w którym uczestniczy miasto Puławy. Istnieje więc perspektywa zinwentaryzowania źródeł, zanieczyszczeń ściekowych i wypracowania koncepcji pełnego skanalizowania obszaru zlewni Kurówki. Łacha Wiślana stanowi element krajobrazowy parku puławskiego, będąc jednocześnie odbiornikiem ścieków deszczowych ze zlewni obejmującej około 40% powierzchni miasta. Na przestrzeni ostatnich dwudziestu lat wzrosły procesy zamulania i eutrofizacji tego akwenu m.in. przez jej zanieczyszczanie ściekami deszczowymi. Po oddaniu do eksploatacji w 1995 r. oczyszczalni ścieków deszczowych stworzono warunki do renowacji i odmulenia łachy wiślanej. W latach 1997-99 opracowana została dokumentacja techniczna renowacji tego zabytkowego elementu parkowego obejmująca w I etapie - oczyszczenie (odmulenie) zbiornika wodnego wraz z otoczeniem oraz w II etapie - zagospodarowanie łachy wraz z otoczeniem w celu przywrócenia zabytkowego charakteru obiektu. 1.2.2.1.Wyniki monitoringu wód powierzchniowych Badania jakości wód w 2003 r. były prowadzone przez WIOŚ Lublin zgodnie z Programem monitoringu środowiska na obszarze województwa lubelskiego w roku 2003". Wyniki badań z pierwszego półrocza 2003r. zawarto w poniższej tabeli. Przedstawione dane stanowią jedynie cząstkową informację o bieżącym stanie czystości wód tym niemniej są potwierdzeniem tendencji obserwowanej od kilku lat, wody te są tak silnie zanieczyszczone, że zakwalifikowano je do grupy n.o.n. 14

Tabela.1-2.2.1. Jakość wód w punktach monitoringowych na terenie gminy Miasto Puławy Rzeka Punkt pomiarowokontrolny Rodzaj monitoringu Gmina Ilość prób przebadanych Klasa czystości Wisła Puławy regionalny m. Puławy 6 NON Kurówka Puławy regionalny m. Puławy 5 NON miano coli Kanał Wólka Azoty Gołębska Wskaźniki decydujące przewodność elektr., zawiesina ogólna, sód, żelazo ogólne regionalny m. Puławy 6 NON przewodność elektr., zawiesina ogólna, azot amonowy, miano coli, azot azotynowy, azot ogólny, fosforany, fosfor ogólny, sód, miedź Analiza powyższych wyników wskazuje, że monitorowane rzeki niosą wody bezklasowe. Zanieczyszczenia wód pochodzą w znacznej mierze z ładunków niesionych z górnych biegów rzek zlokalizowanych poza gminą, a przyczynami tego stanu są: niedostateczny stopień oczyszczania ścieków komunalnych i przemysłowych, brak kanalizacji sanitarnej, spływy powierzchniowe z pól uprawnych (zawierające biogeny i środki ochrony roślin) oraz ścieki deszczowe spływające z terenów zurbanizowanych i tras komunikacyjnych. 1.2.3 Gospodarka wodno-ściekowa Puławy posiadają rozdzielczy system kanalizacji. Ścieki bytowo-gospodarcze oraz ścieki ze wszystkich zakładów usługowych i przemysłowych zlokalizowanych na terenie miasta, za wyjątkiem BIOWET-u i Zakładów Azotowych, zbierane są do miejskiego systemu kanalizacji sanitarnej i zostają odprowadzone do Miejskiej Oczyszczalni Ścieków. Ścieki z szamb zlokalizowanych w dzielnicach nie posiadających kanalizacji są dowożone do oczyszczalni za pomocą sprzętu asenizacyjnego, gdzie poddawane są oczyszczaniu. Wody opadowe za pomocą kanalizacji deszczowej są zbierane z obszaru miasta i odprowadzane kolektorami bezpośrednio do Wisły lub poprzez oczyszczalnię przez Łachę Wiślaną. Długość głównej kanalizacji deszczowej w mieście wynosi ok. 30 km. Od 1996 r. działa Oczyszczalnia Ścieków Deszczowych, zlokalizowana w rejonie ulicy Mokrej. Do oczyszczalni tej odprowadzane są dwoma kolektorami ścieki deszczowe z południowych dzielnic miasta w tym z Włostowic i Os. "Górna Niwa" obejmujących 1/3 powierzchni miasta. Oczyszczalnia ta przyjmować będzie ścieki deszczowe z terenów pod planowane budownictwo mieszkaniowe skupione w osiedlach: Piaski Włostowickie, Góry Kotrowe, Nad Sadzawkami i Skarpa Włostowicka. Powierzchnia zlewni wynosi ok. 470 ha przy średnim przepływie ścieków ok. 7800 dm 3 /s. Zakłady Azotowe PUŁAWY odprowadzają ścieki do Wisły. W 2002 roku odprowadziły 62,5 mln m 3 ścieków, a sumaryczne ładunki zanieczyszczeń były następujące: BZT5 278 160 [kg/rok] ChZT 1 491 657 [kg/rok] 15

Zawiesina ogólna 1 454 337 [kg/rok]. Zakłady Azotowe są wyposażone w urządzenia ochrony wód przed zanieczyszczeniami w postaci mechaniczno-biologicznej oczyszczalni ścieków, która zapewnia dotrzymanie obowiązujących warunków odprowadzania ścieków do wód powierzchniowych. Wśród zlokalizowanych w gminie zakładów komunalnych odprowadzających znaczące ilości ścieków należy wymienić MPWiK w Puławach.. Charakterystykę odprowadzanych przez ten zakład w 2002 roku ilości ścieków i ładunków zanieczyszczeń przedstawiono poniżej. Nazwa zakładu Typ oczyszczalni Ilość ścieków Ładunki zanieczyszczeń [m 3 /rok] Odbiornik BZT5 ChZT Zaw. ogółem MPWIK Puławy Mechaniczno-biologiczna 3 032 641 Wisła 43 565 143 350 41 000 1.2.4. Powietrze Stan czystości powietrza atmosferycznego zależy od dwóch rodzajów źródeł zanieczyszczeń: emisji z zakładów przemysłowych i energetycznych, w tym zlokalizowanych poza obszarem gminy; tzw. niskiej emisji czyli emisji lokalnej z palenisk domowych, małych kotłowni oraz pochodzących z transportu samochodowego. Wielkość emisji zanieczyszczeń wprowadzonych do powietrza w Puławach w latach 1992 i w 2000 przez jednostki organizacyjne z terenu miasta (zakłady przemysłowe, elektrociepłownię, instytucje), bez udziału emisji dwutlenku węgla, wynosiła : - zanieczyszczenia pyłowe rok 1992-6 553 Mg /rok rok 2000 1 634,52Mg/rok - zanieczyszczenia gazowe rok 1992-31 165 Mg / rok rok 2000 11 105,22 Mg/rok - emisja łączna rok 1992-37 718 Mg / rok rok 2000 12739,74Mg/rok Szczegółowy wykaz źródeł i wielkości emisji zawiera poniższa tabela: Nazwa Jednostki Organizacyjnej Emisja ( Mg/rok ) Gazów Lp. Ogółem pyłów Pyłów w tym i gazów Ogółem SO 2 NO 2 CO CO 2 1 2 3 4 5 6 7 8 9 1. ZA Puławy 1 097 352,0 1 609,0 1 095 743,0 7 830,00 2 998,00 202,00 1 084 713 2. Instytut Nawozów 1 430,3 0,50 1 429,8 7,40 1 422 Sztucznych 0,30 0,10 3. Biowet sp. z o.o. 755,50 5,84 749,66 2,90 0,36 16,40 730 4. PPKS Puławy 652,72 4,69 648,03 4,45 0,37 8,71 634,5 5. Rejonowa Spóldz. 499,75 1,31 498,44 2,53 0,23 8,70 486,98 Handl..produk. (1 6. MPWiK sp. z o.o. 162,06 0,18 161,88 0,29 0,49 0,06 161,04 7. Opec sp.z o.o. 60,28 0,06 60,22 0,05 0,04 0,18 59,95 8. PKP Sekcja Przew. Tow. 44,89 0,23 44,66 0,17 0,03 0,65 43,81 9. Spółdzielnia Inwalidów SPIN 39,29 0,17 39,12 0,25 0,02 0,85 38,00 16

10. PKN ORLEN 22,34 0,02 22,32 0,25 0,07 0,00 21,91 ZPN nr 11 (2 11. Zakład Przemysłu 13,10 8,30 4,80 0,00 1,50 3,30 0,00 Drzewnego 12. Mostostal Puławy 0,36 0,24 0,12 0,00 0,01 0,11 0,00 13. Przedsieb. Przemysłu 0,22 0,17 0,05 0,00 0,00 0,05 0,00 Betonów 14. PRD Puławy S.A. b.d. 3,50 b.d. 3,68 0,13 8,84 b.d. 15. SPZOZ (3 b.d. 0,30 1,60 0,20 0,84 0,56 b.d. (1 dane za 1995 rok (2 dane za 1999 rok (3 dane określone z operatu powietrza atmosferycznego Największe źródło emisji przemysłowej na terenie miasta stanowią ZA "Puławy" S.A. W roku 1992 udział emisji Zakładów Azotowych w emisji pozostałych podmiotów gospodarczych przekroczył 98 %, w roku 1997 osiągnął poziom 96,31 %, w roku 1998-95,09 %, a w 2000 roku przekroczył 99,0 %. Wielkość emisji zanieczyszczeń pyłowych i gazowych z ZA "Puławy" S.A. (Mg/rok) w latach 1986-2000 Lata Nazwa zanieczyszczeń 1986 1992 1997 2000 Emisja całkowita (gazy + pyły) 40 022 36 881 17 595 12 639 Gazy ogółem 29 634 30 522 15 331 11 030 Pyły całkowite 10 388 6 359 2 264 1 609 Analiza przedstawianych powyżej danych liczbowych wskazuje, że w latach 1986-2000 ZA "Puławy" ograniczyły o prawie 70% całkowitą emisję zanieczyszczeń pyłowych i gazowych, w tym pyłowych o ok. 85 %, gazowych o 63 %. Jest to wynikiem realizowanego od 1985 roku "Programu ochrony środowiska ZA,Puławy" na lata 1985-2000 " a od 2000 roku "Programu dostosowawczego". Oba realizowane programy zawierały kilkanaście zadań inwestycyjnych, których celem było ograniczanie lub eliminowanie emisji zanieczyszczeń. W 2002 roku Zakłady Azotowe wprowadziły do powietrza następujące ilości zanieczyszczeń: - Pyły 1 578,37 Mg - Gazy 1 409 260,27 Mg - w tym CO 2 1 395 363,53 Mg - Ogółem 1 410 838,64 Mg. W Zakładach Azotowych emisja do powietrza w 2002 roku wzrosła w porównaniu do wielkości w 2000 roku o 17,66%. Nastąpił wzrost emisji gazów o 17,67%. Emisja pyłów uległa zmniejszeniu o 1,84%. Dodatkowo na stan powietrza atmosferycznego w mieście poza emisją przemysłową duży wpływ mają emisje niekontrolowane związane z transportem i komunikacją. Emisja z pojazdów istotnie wpływa na wzrost globalnej emisji zanieczyszczeń w powietrzu. Zanieczyszczenia komunikacyjne stają się obecnie jednym z największych problemów wymagającym pilnego rozwiązania. 17

Przyczyną nadmiernej emisji gazów ze środków transportu jest zły stan techniczny wielu pojazdów, niska kultura ich eksploatacji, a także znaczne nasilenie ruchu pojazdów w centrum miast wynikające z braku obwodnic komunikacyjnych 1.2.4.1. Stan czystości powietrza Wysoka emisja zanieczyszczeń do powietrza na terenie miasta nie znajduje odzwierciedlenia w jego jakości. Od 1993 roku na terenie Puław funkcjonuje w ramach sieci podstawowej stacja pomiaru stężeń zanieczyszczeń zlokalizowana przy ul. Lubelskiej 5. Historyczne wyniki pomiarów średniorocznych zanieczyszczeń pyłu zawieszonego, SO 2, NO 2 w latach 1993-2002 przedstawiono w tabeli poniżej. Rodzaj zanieczyszczenia (µg/m 3 ) Rok Pył SO 2 NO 2 1993 17,2 9,2 26,3 1994 16,8 8,9 26,6 1995 11,4 8,0 26,8 1996 11,7 7,9 24,2 1997 10.2 6,6 25,6 1998 10,8 4,2 21,3 1999 11,0 4,4 22,5 2000 11,7 4,3 24,7 2001 11,7 3,5 20,2 2002 13,2 3,5 22,4 Wyniki prowadzonych w 2002 roku badań stanu powietrza atmosferycznego w wybranych punktach pomiarowych na terenie Puław wskazują, na stosunkowo dobrą jego jakość. Wyznaczone stężenia dwutlenku siarki kształtują się na poziomie zbliżonym do 2001 roku, natomiast wzrosły stężenia dwutlenku azotu oraz pyłu zawieszonego. Nie stwierdzono również przekroczenia wartości dopuszczalnych monitorowanych substancji. 1.2.5. Uciążliwość akustyczna Hałas komunikacyjny Pomiary tła akustycznego miasta przeprowadzono od 1976 roku czterokrotnie, a ostatnio w latach 1994 oraz 2000. Analizę wszystkich dotychczasowych pomiarów hałasu na przestrzeni ostatnich 25 lat przedstawiono w tabeli zamieszczonej poniżej. 18

Ilość punktów pomiarowych równoważnego poziomu hałasu dla m. Puławy w latach 1976-2000 <55 db 55-65 db 65-75 db >75 db Lata szt. % szt. % szt. % szt. % 1976 14 34 19 49 7 17 - - 1980 17 55 12 39 2 6 - - 1994 - - 2 6 29 83 4-2000 - - 2 6 33 94 - - W roku 1976 pomiary wykonano w 40 punktach, średnia wartość wynosiła 58,3 db. W roku 1980 pomiary wykonano w 31 punktach, średnia wartość wynosiła 55,1 db. W roku 1994 pomiary wykonano w 35 punktach, średnia wartość wynosiła 71,1 db. W roku 2000 pomiary wykonano w 35 punktach, średnia wartość wynosiła 70,25 db. Z zestawienia wynika, że w przedziale ostatnich 25 lat przyrost natężenia hałasu wynosi 13-16 db. W roku 1994, w stosunek do lat 1976 i 1980, zaobserwowano po raz pierwszy ulice o równoważnym poziomie hałasu drogowego powyżej 75 db; znacznie wzrosła również liczba ulic o poziomie hałasu 65-75 db, nie zaobserwowano natomiast ulic o poziomie hałasu komunikacyjnego poniżej 55 db. W tabelach poniżej przedstawiono równoważny poziom hałasu komunikacyjnego na ulicach Puław w 1994 i w 2000 roku. Analiza danych liczbowych w przedstawianych tabelach wskazuje, że ponadnormatywne tło akustyczne utrzymuje się na terenie miasta od wielu lat, przy stale wzrastającym natężeniu ruchu samochodowego, w tym zwłaszcza ruchu tranzytowego ( ulice Centralna, Piłsudskiego, Lubelska ). Równoważny poziom hałasu komunikacyjnego (db) na ulicach Puław Lp. Nazwa ulicy 1994 r. 2000 r. 1 Lubelska 76,0 71,5 2 Centralna 73,1 72,6 3 Piłsudskiego 74,6 74,5 (most) 4 Piłsudskiego 71,7 73,4 5 Włostowicka 71,2 71,5 6 Kazimierska 72,5 72,9 7 Piastowska 72,3 71,75 8 Dęblińska 74,4 70,6 9 Partyzantów 71,4 72,7 (wiadukt) 10 Wojska Polskiego 67,6 65,45 Hałas kolejowy Poziomy hałasów kolejowych należą do bardzo wysokich. Chwilowy poziom dźwięku A, w odległości 7,5 m od torów przejazdu pociągu, w zależności od jego prędkości wynosi: 75-95 db. Biorąc pod uwagę schemat planu zagospodarowania przestrzennego oraz założone parametry ruchu kołowego Puław, szacuje się, że na ponadnormatywny hałas kolejowy tj. hałas równoważny z przedziału 60-75 db (A) narażonych jest około: 5 % powierzchni mieszkalnej Puław, 9% całkowitej powierzchni miasta ( łącznie z terenami przemysłowymi i leśnymi ). Hałas przemysłowy i inny Ogólnie, źródłami hałasów przemysłowych przenikających do środowiska są : a) hale przemysłowe wskutek niedostatecznego ich izolowania obudową, 19

b) urządzenia usytuowane na terenie bez żadnej izolacji akustycznej ( np. wentylatory wyciągowe), c) zrzuty mediów energetycznych (pary, sprężonego powietrza) d) środki transportu wewnętrznego. Największe zakłady przemysłowe Puław : ZA "Puławy", PPB "PREFABET - Puławy" Zakład Usług Komunalnych, Miejski Zakład Komunikacji, Komunalne Przedsiębiorstwo Remontowo- Budowlane położone są w północnym rejonie przemysłowo-składowym z dala od osiedli mieszkaniowych. Zakład Przemysłu Drzewnego przy ul. Lubelskiej 57 położony jest również w dzielnicy przemysłowo- składowej ( wschodniej ). W mieście zlokalizowane są również małe prywatne zakłady stanowiące potencjalne zagrożenie dla środowiska przez emisję hałasu. Małe zakłady usytuowane są przeważnie w garażach i pomieszczeniach warsztatowych przy budynkach mieszkalnych w dzielnicach zabudowy jednorodzinnej. Ich odległość od budynków mieszkalnych wynosi na ogół 10-14 m. Spośród innych obiektów będących źródłami uciążliwego hałasu, jako przykład wymienić można: dworzec autobusowy, zajezdnię autobusową, parkingi. Rytm pracy tych obiektów powoduje, że ich uciążliwość jest największa w godzinach nocnych ( 22-24 ) i rannych ( 4-6 ) w czasie zjazdów i wyjazdów pojazdów. Są to pory doby, kiedy obowiązują zaostrzone wymogi dotyczące ochrony przed hałasem ( dopuszczalny poziom hałasu jest w porze nocnej o 10 db - 15 db niższy niż w porze dziennej. 1.2.6. Transgraniczny przepływ zanieczyszczeń Głównym źródłami antropogenicznej emisji zanieczyszczeń do powietrza na terenie gminy, istotnym z punktu widzenia przemieszczania się zanieczyszczeń na duże odległości, są procesy spalania paliw w elektrociepłowni ZA Puławy. Jest to duże stacjonarne źródło ciepła o mocy cieplnej powyżej 50 MWt oparte o spalanie węgla kamiennego, z którego zanieczyszczenia do atmosfery kierowane są emitorem o wysokości przekraczającej 50m. W 2002 roku w Zakładach Azotowych była kontynuowana realizacja zadań w zakresie ochrony powietrza atmosferycznego w tym m.in. wykonano instalację do termicznej utylizacji gazów odlotowych z Wytwórni Hydroksylaminy, co spowoduje znaczne obniżenie emisji tlenków azotu do atmosfery. 1.2.7. Stan czystości gleby Użytki rolne zajmują 24,7% powierzchni gminy. Grunty rolnicze zaliczane są do IV grupy jakości produkcyjnej (obszary średnio dobre ze wskaźnikiem 70-80 ). Nie prowadzi się badań stanu czystości gleb w gminie Miasto Puławy, gdyż na terenie miasta rolnictwo jest w stanie szczątkowym. Należy dodać, że gleby są zdegradowane emisjami przemysłowymi głównie z Zakładów Azotowych Puławy lecz obszar degradacji maleje w wyniku realizacji zakładowego programu ochrony środowiska. 20