opracowano statystycznie (ANOVA, test post-hoc Tukeya, współczynnik korelacji Pearsona (r), p= 0,05). W celu określenia wpływu niektórych cech

Podobne dokumenty
CHARAKTERYSTYKA WARUNKÓW METEOROLOGICZNYCH W REJONIE DOŚWIADCZEŃ ŁĄKOWYCH W FALENTACH

Biologia kwitnienia i obfitość pylenia Anemone japonica Houtt. = Anemone x hybrida hort. BOŻENA DENISOW, MAŁGORZATA BOŻEK

Wydajność pyłkowa i oblot przez owady kwiatów Malope trifida Cav. ANNA WRÓBLEWSKA

SPITSBERGEN HORNSUND

wczesno porannych (tj. 7:00-9:00), co skutkuje krótką antezą pojedynczego kwiatu, trwającą ok. 10 godzin. Kwiaty Oenothera produkują nektar oraz

SPITSBERGEN HORNSUND

SPITSBERGEN HORNSUND

Has the heat wave frequency or intensity changed in Poland since 1950?

SPITSBERGEN HORNSUND

SPITSBERGEN HORNSUND

SPITSBERGEN HORNSUND

Analiza sezonu pylenia roślin w 2013 roku w Polsce

PRÓBA PORÓWNANIA POTRZEB NAWADNIANIA SZKÓŁEK LEŚNYCH W LATACH W OKOLICACH BYDGOSZCZY, CHOJNIC I TORUNIA

SPITSBERGEN HORNSUND

ACTA UNIVERSITATIS LODZIENSIS WIELOLETNIA ZMIENNOŚĆ LICZBY DNI Z OPADEM W KRAKOWIE

The impact of spatio-temporal changes in flora attributes and pollen availability on insect visitors in Lamiaceae species

DŁUGOTRWAŁOŚĆ WYSTĘPOWANIA MAS POWIETRZNYCH W POLSCE POŁUDNIOWEJ ( ) Duration of air mass occurrence in Southern Poland ( )

SPITSBERGEN HORNSUND

SPITSBERGEN HORNSUND

SPITSBERGEN HORNSUND

OCENA ZESPOŁU ZAPYLACZY (HYMENOPTERA, APOIDEA) W UPRAWIE RZEPAKU OZIMEGO

SPITSBERGEN HORNSUND

Różnorodność, zagrożenia i ochrona pszczół na terenach rolniczych

SPITSBERGEN HORNSUND

Effect of cultivar on early yield of parsley grown from the late summer sowing

Struktura plonu wybranych linii wsobnych żyta ozimego

Akademia Morska w Szczecinie. Wydział Mechaniczny

KOMBAJNY ZBOŻOWE W ROLNICTWIE POLSKIM W LATACH

SPITSBERGEN HORNSUND

ANALIZA ZALEŻNOŚCI POMIĘDZY CECHAMI DIELEKTRYCZNYMI A WŁAŚCIWOŚCIAMI CHEMICZNYMI MĄKI

WPŁYW SUMY I ROZKŁADU OPADÓW NA PLONOWANIE PSZENŻYTA OZIMEGO UPRAWIANEGO NA RÓŻNYCH KOMPLEKSACH GLEBOWO-ROLNICZYCH W POŁUDNIOWEJ CZĘŚCI POLSKI

SPITSBERGEN HORNSUND

ACTA UNIVERSITATIS LODZIENSIS KSZTAŁTOWANIE SIĘ WIELKOŚCI OPADÓW NA OBSZARZE WOJEWÓDZTWA MIEJSKIEGO KRAKOWSKIEGO

WPŁYW SUMY I ROZKŁADU OPADÓW NA PLONOWANIE PSZENŻYTA OZIMEGO UPRAWIANEGO NA RÓŻNYCH KOMPLEKSACH GLEBOWO-ROLNICZYCH W ŚRODKOWEJ CZĘŚCI POLSKI

SPITSBERGEN HORNSUND

GRASS POLLEN (POACEAE) IN THE AIR OF SOSNOWIEC (POLAND),

NIEDOBORY I NADMIARY OPADÓW NA TERENIE WOJEWÓDZTWA WARMIŃSKO-MAZURSKIEGO W LATACH

Network Services for Spatial Data in European Geo-Portals and their Compliance with ISO and OGC Standards

SPITSBERGEN HORNSUND

Machine Learning for Data Science (CS4786) Lecture11. Random Projections & Canonical Correlation Analysis

SPITSBERGEN HORNSUND

Forested areas in Cracow ( ) evaluation of changes based on satellite images 1 / 31 O

Praca i efektywność owadów zapylających

Fizyka Procesów Klimatycznych Wykład 11 Aktualne zmiany klimatu: atmosfera, hydrosfera, kriosfera

Warunki termiczne Rolniczej Stacji Doświadczalnej w Zawadach Thermal conditions at the Experimental Farm in Zawady

Cracow University of Economics Poland. Overview. Sources of Real GDP per Capita Growth: Polish Regional-Macroeconomic Dimensions

Equipment for ultrasound disintegration of sewage sludge disseminated within the Record Biomap project (Horizon 2020)

European Crime Prevention Award (ECPA) Annex I - new version 2014

GRASS POLLEN (POACEAE) IN THE AIR OF SOSNOWIEC (POLAND),

TRANSPORT W RODZINNYCH GOSPODARSTWACH ROLNYCH

Analiza stężenia pyłku leszczyny w 2013 r. w wybranych miastach Polski

Monitorowanie zagrożenia pożarowego lasów w Polsce

EVALUATION OF THE ABUNDANCE OF HAZEL (Corylus spp.) POLLEN BASED ON THE PATTERNS OF THE POLLEN SEASONS IN LUBLIN IN THE PERIOD

Pylenie i cechy py³ku dwóch gatunków kamasji (Camassia Lindl.) (Hyacinthaceae) BEATA URAW

SPITSBERGEN HORNSUND

THE PHENOLOGY OF FLOWERING AND POLLEN RELEASE IN FOUR SPECIES OF LINDEN (Tilia L.)

Zakres zmienności i współzależność cech owoców typu soft flesh mieszańców międzygatunkowych Capsicum frutescens L. Capsicum annuum L.

SPITSBERGEN HORNSUND

Analiza sezonu pylenia roślin w 2015 roku w Polsce

PSZCZELNICZE ZESZYTY NAUKOWE Rok XXIX 1985 WARTOŚĆ PSZCZELARSKA KILKU ODMIAN AGRESTU (GROSSULARIA RECLINATA MILL.)

The Overview of Civilian Applications of Airborne SAR Systems

The shape of and the challenges for the Polish EO sector initial findings of the SEED EO project

WZROST I PLONOWANIE PAPRYKI SŁODKIEJ (CAPSICUM ANNUUM L.), UPRAWIANEJ W POLU W WARUNKACH KLIMATYCZNYCH OLSZTYNA

EXPLOITATION OF RAPE FLOW BY BEE COLONIES IN STATIONARY AND MIGRATORY APIARY

Zróżnicowanie bogactwa gatunkowego w zależności od wielkości próby i przyjętego wariantu inwentaryzacji

Sezon pylenia roślin w Polsce w 2016 roku

SPITSBERGEN HORNSUND

Ekonomiczne i społeczno-demograficzne czynniki zgonów osób w wieku produkcyjnym w Polsce w latach

SPITSBERGEN HORNSUND

Vol. 48 No Journal of Apicultural Science 35

Effect of mineral fertilization on yielding of spring false flax and crambe

Rozpoznawanie twarzy metodą PCA Michał Bereta 1. Testowanie statystycznej istotności różnic między jakością klasyfikatorów

Zmiany średniej dobowej temperatury powietrza w Lublinie w latach

SPITSBERGEN HORNSUND

SPITSBERGEN HORNSUND

SPITSBERGEN HORNSUND

PStCZELNICZE ZESZYTY NAUKOWE WARTOŚĆ PSZCZELARSKA I WYMOGI ZAPYLANIA GRYKI TETRAPLOIDALNEJ. Oddział Pszczelnictwa ISK w Puławach

SPITSBERGEN HORNSUND

Wiosna, wiosna. Autor: Dominik Kasperski

OKREŚLENIE WPŁYWU WARUNKÓW OPADOWYCH NA PLONOWANIE ZIEMNIAKA BARDZO WCZESNEGO I WCZESNEGO W POŁUDNIOWEJ POLSCE

ACTA UNIVERSITATIS LODZIENSIS

Institute of Meteorology and Water Management, Wroclaw Branch PP 10. Wrocław, June 2007

Weather conditions during the blossoming period and their effect on the yield of three cultivars of blackcurrant (Ribes nigrum L.)

Efektywność etefonu w skracaniu słonecznika oleistego w zależności od niektórych elementów pogody

ZMIENNOŚĆ ŚREDNIEJ TEMPERATURY POWIETRZA W OKRESACH MIĘDZYFAZOWYCH PSZENICY OZIMEJ NA ZAMOJSZCZYŹNIE. Andrzej Stanisław Samborski

Zmiany zużycia energii na ogrzewanie budynków w 2018 r. na tle wielolecia Józef Dopke

THE DAY TO DAY VARIABILITY OF AIR TEMPERATURE IN CRACOW AND ITS SURROUNDINGS

SPITSBERGEN HORNSUND

ANALIZA ZMIENNOŚCI WARUNKÓW PLUWIOTERMICZNYCH OD KWIETNIA DO LIPCA W OKOLICACH KRAKOWA ( )

WYKORZYSTANIE PSZCZÓŁ SELEKCJONOWANYCH NA POZYSKIWANIE DUŻYCH ILOŚCI OBNÓŻY PYŁKOWYCH

ANALIZA STATYSTYCZNA ZAPOTRZEBOWANIA NA CIEPŁO W GMINACH WIEJSKICH

NAKŁADY PRACY W GOSPODARSTWACH ROLNYCH O RÓŻNEJ WIELKOŚCI EKONOMICZNEJ

Skuteczność oceny plonowania na podstawie doświadczeń polowych z rzepakiem ozimym o różnej liczbie powtórzeń

WARTOŚĆ PSZCZELARSKA I OWOCOWANIE 11 NOWYCH ODMIAN MALIN (RUBUS IDAEUS L.)

WPŁYW SUMY I ROZKŁADU OPADÓW NA PLONOWANIE PSZENŻYTA OZIMEGO UPRAWIANEGO NA RÓŻNYCH KOMPLEKSACH GLEBOWO-ROLNICZYCH W PÓŁNOCNEJ CZĘŚCI POLSKI

ACTA UNIVERSITATIS LODZIENSIS FOLIA GEOGRAPHICA PHYSICA 3, Joanna. Wibig PRECIPITATION IN ŁÓDŹ IN THE PERIOD

Czy odmiany buraka cukrowego można rejonizować?

Few-fermion thermometry

Występowanie trzmieli (Bombus spp.) na rzepaku ozimym implikacje dla ochrony upraw

Sargent Opens Sonairte Farmers' Market

Transkrypt:

STRESZCZENIE Postępujący spadek różnorodności gatunkowej i liczebności populacji owadów zapylających wpływa negatywnie na wyniki ekonomiczne produkcji owoców i nasion oraz powoduje destabilizację odnawiania flory entomofilnej w zbiorowiskach naturalnych (Potts i in. 2010b, Ebeling i in. 2012, Hicks i in. 2016). Wśród działań, których celem jest przeciwdziałanie tym niekorzystnym zjawiskom wymienia się poprawę bazy pożytkowej zapylaczy (Alaux i in. 2010, Filipiak i Weiner 2017), która w ostatnich latach uległa destrukcji na skutek wielokierunkowej antropopresji (m.in. intensyfikacji rolnictwa, wprowadzania wielkopowierzchniowych monokultur uprawnych, stosowania środków ochrony roślin; Gonzalez-Varo i in. 2013, Becher i in. 2014). Efektywne zarządzanie bazą pożytkową w krajobrazie możliwe jest w oparciu o znajomość zasobów pokarmowych poszczególnych typów siedlisk. Szczególnie niebezpieczne dla rozwoju owadów są braki pyłku podstawowego pokarmu białkowego (Alaux i in. 2010, Filipiak i Weiner 2017). Wydajność pyłkowa fitocenoz leśnych nie została do tej pory oszacowana. W doświadczeniu określano produktywność pyłkową gatunków występujących w runie lasu grądowego (Tilio-Carpinetum), uwzględniając cechy roślin przydatne dla praktyki pszczelarskiej (porę i długość kwitnienia, obfitość kwitnienia, masę dostarczanego pyłku). Oszacowano wydajność pyłkową taksonów oraz określano produktywność płatów roślinności w latach badań oraz przedstawiono sezonowy rozkład pożytku pyłkowego. Oceniano również wartość odżywczą pokarmu pyłkowego (zawartości białka, udział skrobi). Prowadzone obserwacje oblotu poszczególnych gatunków przez owady zapylające dostarczyły praktycznych danych obrazujących preferencje entomofauny wizytującej kwiaty. Badania prowadzone były w latach 2008, 2011, 2012 oraz 2014 w kompleksie leśnym Nowy Gaj (51 15 50.434 N 22 13 21.96 E) w fitocenozie grądowej Tilio-Carpinetum Tracz. (Matuszkiewicza 2005) (Ryc. 1). Wydzielono 3 płaty roślinności po 400-500 m 2 (na glebie świeżej, suchej i wilgotnej), różniące się ilościowością badanych gatunków pożytkowych. Szczegółowymi badaniami biologii kwitnienia i pylenia objęto 26 gatunków roślin, przynależnych do 16 rodzin botanicznych. Ustalano sezonową taśmę kwitnienia, a sezonowe wzorce kwitnienia sensu Gentry (1974) określono w przypadku 8 gatunków (w roku 2008 i 2014). Dane dotyczące kwitnienia analizowano na tle wybranych elementów pogody. Masę produkowanego pyłku określono metodą eterowo-alkoholową (Warakomska 1972, Denisow 2011). Określono cechy jakościowe pyłku (żywotność w preparatach barwionych acetokarminem), obecność skrobi (I + KI), zawartości białka - metodą Kjeldahla). Wyniki

opracowano statystycznie (ANOVA, test post-hoc Tukeya, współczynnik korelacji Pearsona (r), p= 0,05). W celu określenia wpływu niektórych cech kwitnienia, pylenia oraz pyłku na skład i preferencje zapylaczy oraz uporządkowania podobieństw składu zapylaczy poszczególnych gatunków roślin przeprowadzono analizę skupień. Jednorodność gatunków roślin oceniano za pomocą aglomeracji metodą Warda, z odległością euklidesową jako miarą podobieństwa (Stanisz 2007). Różnorodność flory pożytkowej w grądzie Tilio-Carpinetum koreluje wprost z ogólną różnorodnością flory, zależy od wilgotności siedliska i jest najwyższa w płatach wykształcających się na siedlisku wilgotnym, a najniższa na siedlisku suchym. Kwitnienie gatunków w runie grądu trwa nieprzerwanie od połowy marca do końca czerwca (Tab. 2,3, Ryc. 2), zapewniając w tym okresie ciągłość pożytku pyłkowego dla wielu grup owadów zapylających. Sezonowa sekwencja kwitnienia flory pożytkowej powtarza się rokrocznie. W okresie krótkoterminowym średni termin początku kwitnienia, początku pełni oraz końca kwitnienia flory pożytkowej grądu Tilio-Carpinetum nie różnią się istotnie pomiędzy sezonami. Gatunki kwitnące w runie grądu Tilio-Carpinetum dostarczają pożytków krótkoterminowych (2-3 tygodnie; 26,9% flory), średnio długich (3-4 tygodnie; 46,2% flory) lub długoterminowych (>30 dni; 26,9%) Częstym fenologicznym typem kwitnienia, wg którego przebiega sezonowa dynamika kwitnienia wybranych gatunków runa grądowego jest tzw. róg obfitości, tj. występowanie wyraźnego szczytu rozwoju kwiatów w populacji (Ryc. 2). Przebieg czynników pogody (opad, średnia dobowa temperatura powietrza, wilgotność względna powietrza) wpływają modyfikująco na sezonowe wzorce kwitnienia. Masa pyłku dostarczanego z kwiatów gatunków runa lasu grądowego zależy istotnie od wielkości i produktywności pylników oraz od liczby pręcików w kwiatach, stąd masa pyłku produkowanego w kwiatach różni się istotnie pomiędzy gatunkami. Niewiele pyłku (< 5 mg/10 kwiatów) produkują np. Pulmonaria obscura, Vaccinium myrtillus, Alliaria officinalis, najobficiej pylą kwiaty Geum urbanum (do 70 mg /10 kwiatów) (Tab. 11). Sumaryczne zasoby pyłku w płatach fitocenozy grądowej Tilio-Carpinetum zależą od wilgotności siedliska i wahają się od 20,3 kg/ha (siedlisko suche) do 141,08 kg/ha (siedlisko wilgotne). Średnia wydajność pyłkowa fitocenozy grądowej Tillio-Carpinetum wynosi 82,3 kg/ha (Tab. 12, Ryc. 4). Znaczne zróżnicowanie obfitości kwitnienia poszczególnych gatunków pożytkowych występujących w runie grądu Tilio-Carpinetum obserwowane pomiędzy sezonami wegetacyjnymi wpływa istotnie na fluktuacje pożytku pyłkowego pomiędzy latami

(14,7-28,5 kg/ha płat na siedlisku suchym; 69,8-101,5 kg/ha płat na siedlisku świeżym, 98,5-189,6 kg/ha płat na siedlisku wilgotnym). Zasoby pyłku w fitocenozie Tilio-Carpinetum zmieniają się w poszczególnych miesiącach sezonu wegetacyjnego (Tab. 4). Niewiele pyłku rośliny runa grądu produkują w marcu i czerwcu (ok. 1,7 kg). Najwięcej pyłku flora grądu Tilio-Carpinetum produkuje w maju (średnio 63,79 kg/ha). Cechy jakościowe pyłku (żywotność, zawartość białka oraz udział skrobi) wykazują zmienność międzygatunkową. Żywotność pyłku oraz udział ziaren wypełnionych skrobią podlega istotnym wahaniom pomiędzy sezonami wegetacyjnymi i okresami sezonu wegetacyjnego. Zawartość białka w pyłku jest bardziej stała i nie wykazuje zmienności pomiędzy sezonami wegetacyjnymi (Ryc. 5). Zawartość białka w protoplaście ziaren pyłku zależała od gatunku i średnio wynosiła od 15,7% (Oxalis acetosella - Oxalidaceae) do 41,9% (Lathyrus vernus - Fabaceae) (Tab. 13) Ogółem w okresie badań stwierdzono 7588 owadów wizytujących kwiaty badanych gatunków runa grądu (2008-2786 osobników; 2012-4802 osobników). W oparciu o analizę skupień wyróżniono 5 grup gatunków roślin o zróżnicowanym składzie procentowym zapylaczy (Ryc. 8), co ma związek z cechami roślin oraz preferencjami zapylaczy. Pszczoła miodna (Apis mellifera) wykazuje przywiązanie do kwiatów talerzykowatych pyłkowych, gatunki z rodzaju Bombus chętnie odwiedzają kwiaty wargowe, trąbkowe oraz dzwonkowate. Pszczoła miodna preferuje kwiaty charakteryzujące się wysoką produktywnością pyłku. Gatunki z rodzaju Bombus chętnie wizytują kwiaty gatunków dostarczających dużych ilości pyłku z jednostki powierzchni, ilość pyłku produkowanego przez poszczególne kwiaty jest mniej istotna dla tych zapylaczy (Ryc. 9, 10). Owady wizytujące kwiaty gatunków runa lasu grądowego nie wykazują powiązań z żywotnością pyłku oraz zawartością białka w pyłku (Tab. 16). Ziarna skrobiowe preferuje Apis mellifera oraz grupa zapylaczy klasyfikowana jako inne Apoidea. Gatunki z rodzaju Bombus, Diptera i Syrphidae unikają odwiedzin kwiatów, których pyłek gromadzi skrobię (Tab. 16). Flora grądowych wysp leśnych jest istotnym uzupełnieniem pyłkowej taśmy pokarmowej zapylaczy, szczególnie w okresie wczesnowiosennym i wiosennym.

SUMMARY The decline in the number of honey bee colonies and wild pollinators impact negatively on the sustainability of fruit and seed crops and causes the problems with generative reproduction of entomophilous plant species in natural biocenoses (Potts et al. 2010b, Ebeling et al. 2012, Hicks et al. 2016). Among others, the possible reason for decline is the transformation of forage flora and the deficiencies of pollen resources (Alaux et al. 2010, Filipiak and Weiner 2017), which are related to multi-directional changes in agriculture, i.e. intensification, monocultures, chemical use (Gonzalez-Varo et al. 2013, Becher et al. 2014). Therefore, the maintaince and/or restoration of wild flowering nectar and pollen flora is required to counteract the pollinators decline (Alaux et al. 2010, Filipiak and Weiner 2017). There is a lack of data on usefulness of the species that grow in the ground layer of deciduous forest for pollinator insects, therefore the aim of the study was to (i) determine the pollen production (in anthers, in flowers) of several species in Tilio-Carpinetum, (ii) evaluate (based on the phenology of flowering and pollen output) the seasonal distribution of pollen resources in Tilio-Carpinetum patches, (iii) investigate the total pollen resources produced by the Tilio-Carpinetum patches, depending on variability of soil moisture, (iv) determine the qualitative characteristics of pollen, and (v) find out if the features of floral reward could determine the composition of insect visitors. The studies were carried out in 2008, 2011, 2012, and 2014 in deciduous forest (Tilio- Carpinetum Tracz.) localized in Nowy Gaj (51 15 50.434 N 22 13 21.96 E), in SE Poland (Fig. 1). The patches (400-500 m 2 each) have been distinguished based on the soil moisture A- on fresh soil (mean soil moisture 3.4%; ranged 2.5-6.5%) ), B- on dry soil (1.6%, ranged 0.3-3.1%), and C- on wet soil (7.5%; ranged 2.4-16.7%). The detailed study on flowering biology, pollen production and pollinator preferences covered 26 plant species from 16 botanical families. Seasonal pattern of blooming sensu Gentry (1974) was determined for 8 species, in 2008 and 2014. The seasonal blooming pattern was analysed on the weather data background. Pollen production was determined based on Warakomska (1972), and Denisow (2011). Qualitative features of pollen were determined (pollen viability in acetocarmine; starch content - in I + KI; protein content Kjeldahl method). Statistical analyses (ANOVA, post-hoc Tukey test, Pearson correlation (r), p= 0,05) have been performed. The homogeneity of the plant species in relation to the plant-pollinator connections was evaluated by Ward s dendrite method, with the Euclidean distance as a measure of similarity (Stanisz 2007).

The floristic diversity in the ground layer of deciduous Tilio-Carpinetum forest impacts on the richness of pollen yielding taxa and determines the total pollen yield of patches. The highest species richness is associated with patches developed on the soil characteristic with high humidity (60 species), the lowest on dry soil (48 species). The flowering season for forage species in the deciduous Tilio-Carpinetum forest lasts from half of March until the end of June (Tabs 2,3, Fig. 2). The sequence of flowering of forage flora is repeatable between seasons. In short-term, the average data of the beginning of flowering, the data of the beginning of full bloom phase, and the data of the end of flowering have not differed between seasons. The plants flowering in ground layer of Tilio-Carpinetum ensure short-term forage (2-3 weeks; 26,9% of the flora), medium-term forage (3-4 weeks; 46,2% the flora), or long-term forage (>30 days; 26,9% of the flora). The seasonal pattern of flowering frequently noted is cornucopia flowering (sensu Gentry 1974), which is characterised by the mass flowering with distinguished pick of flowering during the season (Fig. 2). However, the weather pattern (precipitation, mean air temperature, and air humidity) can considerably modify the pattern of flower development in the season. The mass of pollen produced in anthers significantly depends on the anther size (r = 0.563, p=0.002). The mass of pollen produced in flowers depends on the mass of pollen in anthers (r =0,897, p=0,000), and the number of developed anthers per flower (r=0,672, p=0,003), therefore considerable interspecies disparity have been determined. Low amount of pollen (< 5 mg/10 flowers) was determined in Pulmonaria obscura, Vaccinium myrtillus, Alliaria officinalis. The highest mass of pollen was found in multi-staminate flowers of Geum urbanum (up to 70 mg /10 flowers) (Tab. 11). Depending on the year and the moisture of soil, the total annual pollen resources of Tilio- Carpinetum patches may range from 20,3 kg/ha (on dry soil) to 141,08 kg/ha (on wet soil) and is 82.3 kg/ha, on average (Tab. 12, Fig. 4). Within the patches, inter-year variations in the number of developer flowers were significant and impacted on the total pollen resources available between seasons. Consequently, the total mass of pollen available ranged 14.7-28.5 kg/ha on dry soil; 69.8-101.5 kg/ha on fresh soil, 98.5-189.6 kg/ha on soil with high humidity. The spectrum of flowering of the ground layer flora of Tilio-Carpinetum affects the seasonal distribution of pollen forage (Tab. 4). The scarcity of pollen is noted in March and

June (approx. 1.7 kg/ha), the highest mass of available pollen is in May (63.79 kg/ha, on average). In general, the pollen of the ground layer plant species of Tilio-Carpinetum is a good source of energy and proteins (Fig. 5). The protein content ranging from 15.7% (Oxalis acetosella - Oxalidaceae) to 41.9% (Lathyrus vernus - Fabaceae) does not affect foraging preferences of pollinating insects (Tab. 13). During the study, 7588 individuals of pollinating insects have been established (2008-2786 individuals; 2012-4802 individuals). Interspecies disparity for the number of insect visitors, their relative participation, and frequency have been established. Based on Ward method, 5 groups of plant species have been distinguished (Fig. 8). The interspecies differences are related to morphological flower traits, pollen traits and pollinator preferences. Honeybee (Apis mellifera) eagerly visits plant species with open dish flowers. The species from the genus Bombus prefer Lamiaceae type, tubular or bell flowers. The honeybee shows significant preferences to the plant species with a high amount of pollen produced in flowers. Bumblebees (Bombus spp.) prefer plant species which ensure a high pollen yield per unit area over a short period of time; the mass of pollen in particular flowers is less important (Fig. 9, 10). Pollen viability and the protein content in pollen do not affect foraging preferences of insect visitors to the flowers (Tab. 16). The presence of starch in pollen grains influences the foraging preferences of pollinators. Apis mellifera and other Apoidea eagerly forage the plant species which contain starch in pollen grains, whereas species of the genus Bombus, Diptera and Syrphidae avoid starchy pollen (Tab. 16). The obtained results may be of practical importance when estimation of pollen resources availability is required in landscape scale and for selecting species intended for the enrichment of bee pastures, in particular for early spring and spring period.