ROLA GMIN W PROCESIE BUDOWY ZTPO doc. dr Lidia Sieja Instytut Ekologii Terenów Uprzemysłowionych w Katowicach mgr Henryk Kultys, mgr inż. Andrzej Malara Krajowa Izba Gospodarki Odpadami w Warszawie 1. Wstęp Krajowy Plan Gospodarki Odpadami 2010 (kpgo) przyjęty uchwałą Rady Ministrów nr 233 z dnia 29 grudnia 2006r (M.P. z 2006r. Nr.90, poz. 946) wskazał strategię działań zmierzających do budowy w kraju nowej jakościowo gospodarki odpadami komunalnymi. W dokumencie tym postawione zostały cele, sformułowane kierunki i zadania do realizacji na najbliższe lata. Ogrom i rozmiar tych zadań to wyzwanie, z którym nasz kraj dotychczas się nie zmierzył, dlatego konieczna jest mobilizacja sił na wszystkich szczeblach zarządzania gospodarką odpadami komunalnymi jak również niezbędne jest aktywne włączenie się podmiotów prowadzących działalność w zakresie odbioru, odzysku i unieszkodliwiania odpadów. Podstawowy cel którego osiągnięcie jest koniecznością, bo wynika z prawa Unii Europejskiej to zdecydowane ograniczenie składowania odpadów, szczególnie odpadów komunalnych ulegających biodegradacji. By to zrealizować konieczne jest zwiększenie ilości przetwarzanych odpadów zarówno metodami biologicznymi jak i termicznymi, czyli wybudowanie odpowiedniej liczby instalacji. W zintegrowanych regionalnych rozwiązaniach zarówno biologiczne jak i termiczne metody stanowią niezbędny element całego systemu kompleksowej gospodarki odpadami komunalnymi. Szacuje się, że ilość wytwarzanych odpadów komunalnych w kraju wynosi ok. 12 mln Mg rocznie. Ilość zbieranych odpadów jest ciągle znacznie niższa jak podaje GUS w 2006r zebrano łącznie ok. 9,87 mln Mg odpadów komunalnych. Różnica między ilością odpadów wytwarzanych a wykazywaną w statystykach - ilością zbieranych odpadów, wynika w głównej mierze z: niewłaściwej, czyli niepełnej ewidencji odpadów przyjmowanych do obiektów odzysku i unieszkodliwiania, niezawierania umów na odbiór odpadów przez część mieszkańców naszego kraju; szacuje się że co najmniej ok. 20% ludności nie jest objęta zorganizowanym odbiorem odpadów. Jest to więc pierwszy z postawionych w krajowym planie celów do osiągnięcia; objęcie 100% mieszkańców kraju umowami na odbiór odpadów komunalnych. Realizacja tego celu spoczywa na gminach które zgodnie z obowiązującym prawem odpowiadają za utrzymanie czystości i porządku na swoim terenie. Wg aktualnego stanu prawnego system zarządzania gospodarką odpadami komunalnymi przez gminę przebiegać winien wg niżej przedstawionego schematu.
Rysunek 1. Obowiązujący system w gospodarce odpadami komunalnymi Praktyka pokazuje jednak, że prawne narzędzia zarządzania nie są właściwie przez gminy wykorzystywane dotyczy to zwłaszcza prowadzenia ewidencji umów i ewidencji ilości odpadów poddawanych poszczególnym procesom odzysku i unieszkodliwiania, czyli prowadzenia przez gminy kontroli funkcjonowania przedsiębiorców posiadających stosowne zezwolenia na odbieranie odpadów. Kolejnym celem do realizacji wskazanym w kpgo jest stworzenie w kraju kompleksowych, regionalnych sieci instalacji pozwalających prowadzić odzysk i unieszkodliwianie wszystkich wytwarzanych na danym terenie strumieni odpadów komunalnych. Od wielu lat powtarzana jest ta sama diagnoza stanu gospodarki odpadami komunalnymi, zgodnie z którą zdecydowanie za niski jest w kraju stopień przetwarzania odpadów. Aż 95% odpadów ciągle trafia na składowiska, mało efektywny jest system selektywnego zbierania odpadów. Wprawdzie w 2004r w stosunku do roku 2000 liczba obiektów kompostowni i sortowni wzrosła z ok. 50 do 80 na terenie całego kraju, natomiast ilość przetwarzanych biologicznie i termicznie odpadów pozostaje wciąż na zbliżonym poziomie ok. 400 tys. Mg rocznie, czyli 3% w stosunku do ilości odpadów wytwarzanych. Poza selektywnie zbieranymi odpadami z gospodarstw domowych organizacje odzysku jak podaje GUS zebrały w 2006r ok. 1,8 mln Mg odpadów opakowaniowych pochodzących głównie z infrastruktury i sektora gospodarczego. W stosunku do ilości odpadów wprowadzonych na rynek osiągnięto w 2006r 62% recyklingu opakowań (54% odzysku). Przywołując dane wskazane w kpgo z których wynika, że ilość biologicznie i termicznie przetwarzanych odpadów ulegających biodegradacji winna wynosić: 2,5 mln Mg w 2010r i 3,5 mln Mg w 2013r można stwierdzić, że konieczne jest co najmniej 5-krotne zwiększenie przepustowości instalacji do 2010r i 7-krotne zwiększenie możliwości przerobu odpadów do 2013r. 2
Wyznaczony i planowany (wg kpgo) poziom redukcji składowanych odpadów ulegających biodegradacji wynikający z Dyrektywy 1999/31/WE przedstawiony został na rys.2. 3,3 mln Mg 2,5 mln Mg 2010 odpady ulegające biodegradacji wymagające termicznego lub biologicznego przetwarzania odpady ulegające biodegradacji dopuszczone do składowania 2013 2,6 mln Mg 3,5 mln Mg odpady ulegające biodegradacji wymagające termicznego lub biologicznego przetwarzania odpady ulegające biodegradacji dopuszczone do składowania 2020 2,3 mln Mg odpady ulegające biodegradacji wymagające termicznego lub biologicznego przetwarzania 4,1 mln Mg odpady ulegające biodegradacji dopuszczone do składowania Rysunek 2. Wymagane poziomy redukcji składowania odpadów ulegających biodegradacji. Na rys.3 przedstawione zostały proponowane kierunki działań dla realizacji celu jakim jest redukcja składowania odpadów ulegających biodegradacji. 3
[mln Mg] 4,5 4 3,5 3 2,5 2 1,5 1 0,5 Wydajność linii technologicznych biologicznego lub mechaniczno-biologicznego przetwarzania do zainstalowania Linie technologiczne biologicznego lub mechaniczno-biologicznego przetwarzania zainstalowane Termiczne przekształcanie Recykling papieru 0 2010 2013 2020 Rysunek 3. Planowane sposoby postępowania z odpadami ulegającymi biodegradacji do 2020 roku W kpgo 2010 jako jeden z zasadniczych kierunków działań wskazano intensywny wzrost zastosowania zarówno biologicznych (kompostowania i fermentacji) jak i termicznych metod przekształcania odpadów, przy czym zakłady zagospodarowania odpadów winny mieć przepustowość wystarczającą do przetwarzania odpadów z obszarów zamieszkiwanych przez co najmniej 150 tys. mieszkańców, a w przypadku aglomeracji obejmującej powyżej 300 tys. mieszkańców preferowaną metodą jest termiczne przekształcanie. Krajowy plan nie wskazuje konkretnych lokalizacji nowych instalacji. Wskazuje natomiast, by w wojewódzkich planach określone były konkretne regiony (zespoły gmin) w których prowadzona będzie wspólna gospodarka odpadami komunalnymi, funkcjonować będą regionalne obiekty. Dla związków międzygminnych w okresie 2008-2013 wyznaczono zadanie tworzenia regionalnych systemów gospodarki odpadami komunalnymi. 2. Tworzenie Celowych Związków Gmin jako jeden z warunków budowy nowoczesnej gospodarki odpadami komunalnymi. W krajach Unii Europejskiej w których funkcjonują zaawansowane technologicznie systemy gospodarki odpadami sprawdziły się organizacyjne rozwiązania polegające na współpracy gmin w ramach związków międzygminnych. W Polsce znane są związki gmin, które z dobrym skutkiem funkcjonują także od kilku lat, jednak ciągle dominującym, a wręcz preferowanym przez gminy rozwiązaniem jest układ indywidualny. Takie podejście nie może być traktowane jako przyszłościowe. Wojewódzkie plany gospodarki odpadami, które uchwalone były w 2003r wskazywały, że łącznie w kraju powinno powstać ok. 170 regionalnych obiektów gospodarki odpadami. Ten proces łączenia się gmin celem tworzenia systemowych rozwiązań nie jest jednak realizowany w sposób zadowalający. Tworzenie związków gmin jest szczególnie istotne w przypadku realizacji projektów budowy instalacji termicznego przekształcania odpadów komunalnych (TPOK). Praktyka pokazuje, że zapewnienie optymalnej z punktu widzenia ekonomicznego wielkości strumienia odpadów komunalnych kierowanych do instalacji TPOK tj. średnio 200 tys. Mg/rok związane jest z obsługą na danym terenie co najmniej 500-600 tys. mieszkańców. Aby powołać celowy związek gmin konieczna jest wola współdziałania gmin. Musi być jasno określony cel, tj. 4
budowa wspólnych rozwiązań w gospodarce odpadami, w tym budowa instalacji TPOK. Związek gmin musi uchwalić swój statut a także doprowadzić do zintegrowania planów gospodarki odpadami poszczególnych uczestników związku. Związek gmin musi mieć realny wpływ na gospodarkę odpadami na swoim terenie a także na wybór jej najbardziej efektywnej formy oraz sprawować pełną kontrolę nad wszystkimi strumieniami odpadów. W kraju planowanych jest obecnie co najmniej 10 instalacji TPOK; projekty te umieszczone zostały na liście projektów indywidualnych dla Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko 2007-2013, Priorytet II: Gospodarka odpadami i ochrona powierzchni ziemi. Projekty budowy instalacji TPOK o zasięgu regionalnym dotyczą następujących aglomeracji zespołów gmin których centrum stanowią miasta: Białystok, Gdańsk, Katowice, Kraków, Konin, Łódź, Poznań, Ruda Śląska, Szczecin, Warszawa. Jest więc faktem, że w najbliższych latach kilkadziesiąt gmin w kraju zaangażowanych będzie w realizację projektów budowy instalacji TPOK. W każdym z realizowanych projektów instalacja TPOK stanowić będzie jeden z elementów kompleksowego systemu. Wieloletni, regionalny, kompleksowy system gospodarki odpadami komunalnymi obejmuje szereg działań, których efektem jest maksymalny przerób i minimalizacja składowania odpadów. Schemat preferowanego w kpgo systemu przedstawia rys.4. 5
Rysunek 4. Schemat docelowego rozwiązania nowoczesnej gospodarki odpadami komunalnymi 3. Regionalne rozwiązania na przykładzie województwa śląskiego Przywołując założenia planu gospodarki odpadami dla województwa śląskiego, należy stwierdzić że w warunkach tego regionu jedyną szansą realizacji zadań, które zapewniłyby osiągniecie standardów unijnych jest budowa kompleksowego systemu opartego na regionalnych obiektach gospodarki odpadami komunalnymi. W planie wskazano na celowość budowy 8-smiu takich obiektów regionalnych, w których prowadzone będą procesy przerobu poszczególnych strumieni odpadów (recykling organiczny, przerób odpadów wielkogabarytowych, budowlano-remontowych oraz magazynowanie selektywnie zebranych odpadów niebezpiecznych celem poddania ich odpowiednim metodom unieszkodliwiania. Przewidziano także w planie - budowę 2 instalacji termicznego przekształcania odpadów w skojarzeniu z energetyką. W 2007r powołany został Górnośląski Związek Metropolitalny, którego jednym z priorytetowych zadań jest budowa instalacji termicznego przekształcania odpadów komunalnych. Obszar 14-tu miast GZM centralnej części województwa (rys.5) obejmujący zaledwie 10% powierzchni województwa zamieszkuje ok. 2 mln mieszkańców co stanowi 44% ludności województwa. Na obszarze tym wytwarzanych jest ok. 780 tys. Mg odpadów komunalnych, czyli 50% odpadów wytwarzanych w całym województwie. Rysunek 5. Górnośląski Związek Metropolitalny W większości miast tego obszaru bądź to nie funkcjonują już obecnie składowiska odpadów komunalnych, bądź funkcjonujące obecnie będą zamknięte w najbliższych latach. Charakter tego obszaru, który stanowi w zasadzie jedna wielką aglomerację wskazuje, że rozwiązaniem docelowym w gospodarce odpadami komunalnymi jest termiczne ich przekształcanie. Ze 6
względów logistycznych zaproponowano podział na dwa rejony Rejon Śląsk zachód i Rejon Śląsk wschód (rys.5). Koncepcja systemu w centralnej części województwa śląskiego oparta jest na następujących założeniach: z ogólnej ilości wytwarzanych odpadów komunalnych (780 tys. Mg) do poszczególnych instalacji odzysku i unieszkodliwiania skierowane byłoby: do instalacji termicznego przekształcania 450 tys. Mg; do regionalnych obiektów, w których prowadzone byłyby procesy: - recyklingu organicznego - przerobu odpadów wielkogabarytowych - przerobu odpadów budowlano-remontowych - podczyszczania w sortowniach odpadów z selektywnej zbiórki trafiałyby odpady w ilości ok. 330 tys. Mg. Rysunek 6. Schemat funkcjonowania systemu 4. Udział gmin w realizacji regionalnych rozwiązań Konieczne jest, by w budowę kompleksowych regionalnych systemów włączały się aktywnie wszystkie gminy uczestniczące w danym projekcie. 7
Projekt budowy instalacji TPOK musi być zgodny i wynikać z wojewódzkiego, powiatowego i gminnych planów gospodarki odpadami. Na szczeblu poszczególnych gmin w ramach gminnych planów opracowywane winny być szczegółowe programy rozwoju selektywnego zbierania odpadów dotyczące: - odpadów ulegających biodegradacji - odpadów wielkogabarytowych w tym sprzętu elektrycznego i elektronicznego - odpadów opakowaniowych - odpadów budowlano-remontowych - odpadów niebezpiecznych a poszczególne rozwiązania cząstkowe, muszą być wpasowane w kompleksowy system regionalny. Kolejną istotną fazą w przygotowaniach poszczególnych gmin do budowy regionalnych obiektów gospodarki odpadami jest dokładne poznanie ilości i jakości strumieni wytwarzanych odpadów komunalnych. Jest to podstawa planowania a także określenia parametrów technologicznych odpadów. Wiadomo bowiem, że zmienność właściwości i charakterystyki morfologicznej odpadów komunalnych jest tak wysoka, że przyjmowanie danych nie popartych odpowiednimi badaniami prowadzić może do błędów, między innymi w projektowaniu. Ważną informacją wynikającą z prowadzonych badań jest dla każdej gminy poziom zawartości w odpadach zmieszanych odpadów ulegających biodegradacji. Zarówno w planie krajowym jak i planach niższego szczebla przyjęto określać zawartość odpadów biodegradowalnych w oparciu o uśrednione wskaźniki charakterystyczne dla miast różnej wielkości i jednostek wiejskich. W praktyce okazuje się jednak, że uśrednione parametry odpadów nie zawsze pokrywają się z danymi wynikającymi z badań. Przykładem mogą być wyniki badań odpadów prowadzonych w okresie ostatnich kilku miesięcy na terenie Krakowa i Katowic, co przedstawiono na rys. 7 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Kraków Katowice zawartość innych składników zawartośc szkła, metalu i tworzyw sztucznych zawartość odpadów ulegających biodegradacji Rysunek 7. Zawartość odpadów ulegających biodegradacji w zmieszanych odpadach komunalnych m. Krakowa i Katowic Po pełnych rocznych cyklach badań w obu miastach wyniki te mogą ulec jeszcze zmianom, nie mniej już z tej wstępnej oceny wynikają dość istotne różnice w składzie odpadów. Jednym z ważniejszych parametrów odpadów, którego określenie w ramach badań jest niezbędne w przypadku planowania budowy instalacji TPOK jest wartość opałowa. Na podstawie wstępnej oceny można przyjąć, że zarówno odpady komunalne wytwarzane w Krakowie jak i Katowicach charakteryzuje wysoka kaloryczność na poziomie średnim 8 MJ/kg, co zapewnia możliwość tzw. autotermicznego spalania odpadów. Reasumując wiec ten wątek rozważań należy jednoznacznie stwierdzić, że gminy planujące i podejmujące działania w celu budowy 8
regionalnego obiektu gospodarki odpadami, a zwłaszcza instalacji termicznego przekształcania muszą w głównej mierze dysponować pełną informacją dotyczącą ilości wytwarzanych odpadów oraz ich struktury morfologicznej i parametrów technologicznych i muszą mieć pełną kontrolę nad wszystkimi strumieniami odpadów. Jedną z kluczowych faz przygotowania projektu budowy instalacji TPOK jest studium wariantowych lokalizacji. Gminy w oparciu o miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego wskazują potencjalne możliwości lokalizacyjne. Każda z lokalizacji poddawana jest wielokryterialnej ocenie uwzględniającej aspekty środowiskowe, logistyczne, ekonomiczne, techniczno-technologiczne, energetyczne oraz społeczne. Pozyskanie akceptacji społecznej dla proponowanej koncepcji rozwiązania problemu gospodarki odpadami - jest decydującym warunkiem powodzenia całego przedsięwzięcia. Jest więc koniecznością, by prowadzone były skuteczne działania komunikacyjne o charakterze kampanii społecznej na szeroką skalę od początkowej fazy przygotowywania projektu. Istotnym jest, by kampania informacyjno-edukacyjna nakierowana była na pozytywny odbiór inwestycji TPOK, czyli przekazywanie argumentów za niepodważalnych i jednoznacznych, użycie wszelkich możliwych technik, metod i narzędzi komunikacji tak, by nie doprowadzić do jakichkolwiek konfliktów społecznych. Naturalnym partnerem w pozytywnym kształtowaniu opinii społecznej jest samorząd lokalny, od którego zaangażowania w znaczącym stopniu zależeć będzie powodzenie przedsięwzięcia. Harmonogram działań do podjęcia przez gminy uczestniczące w projekcie budowy instalacji TPOK: Działania organizacyjne Powołanie przez Gminę przygotowującą projekt lub Związek Gmin stałego zespołu roboczego ds. przygotowania projektu. Zadania zespołu to m.innymi: - merytoryczny nadzór i konsultowanie realizacji poszczególnych zadań z planu działań; - przygotowanie technicznych części do SIWZ-ów dla zamówienia potrzebnych opracowań; - koreferowanie opracowań cząstkowych; - koordynowanie przygotowań do podpisania umów Porozumienia gmin - przygotowanie założeń merytorycznych do ujednolicenia GPGO - współpraca w ramach przygotowywanej i prowadzonej akcji informacyjnej i programu budowania akceptacji dla projektu budowy instalacji TPOK. Uzyskanie akceptacji Rad Miejskich/ Gminnych (potencjalnych uczestników projektu) dla realizacji koncepcji wspólnej gospodarki odpadami komunalnymi, w tym budowy instalacji TPOK. Zaktualizowanie i uchwalenie przez Radę Miasta/ Gminy planów gospodarki odpadami w poszczególnych gminach z uwzględnieniem regionalnych rozwiązań i budowy wspólnej instalacji TPOK. Podpisanie Porozumienia Gmin dotyczącego realizacji projektu budowy instalacji TPOK. Przeprowadzenie studium wariantowych lokalizacji instalacji TPOK z uwzględnieniem wielokryterialnej oceny. Opracowanie koncepcji funkcjonowania regionalnego (dla gmin uczestniczących w projekcie) systemu gospodarki odpadami komunalnymi z uwzględnieniem TPOK. Analiza i ew. wprowadzenie zmian do Miejscowego Planu Zagospodarowania Przestrzennego pod kątem planu budowy instalacji TPOK. Przygotowanie i prowadzenie kampanii informacyjno-edukacyjnej związanej z realizacją projektu budowy instalacji TPOK 9
Opracowanie Studium Wykonalności Projektu oraz innych niezbędnych dokumentów do wniosku o dofinansowanie projektu budowy instalacji TPOK w ramach programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko, II oś priorytetowa. Działania techniczne Przeprowadzenie badań ilościowych i jakościowych odpadów komunalnych na obszarze objętym projektem. Uzgodnienie możliwości, warunków technicznych i ekonomicznych odbioru ciepła z instalacji TPOK. Uzgodnienie warunków odbioru energii elektrycznej do sieci energetycznej. 5. Argumenty przemawiające za TPOK Niżej przedstawiono kilka argumentów, które służyć mogą kształtowaniu pozytywnego odbioru przez społeczność lokalną instalacji TPOK. Argument 1 Ochrona Środowiska Porównując negatywne efekty dla środowiska zdecydowanie korzystniej wypada instalacja termicznego przekształcania odpadów komunalnych w stosunku do składowiska. Składowiska, nawet te spełniające wymagania techniczne - zawsze stwarzać mogą na długie lata zagrożenie skażenia wód i gleb, eliminując przy tym znaczne powierzchnie terenu z możliwości użytkowania. W nowoczesnej instalacji TPOK spełniającej wymagania Dyrektywy IPPC i standardy określone przez BAT przy pełnej kontroli przebiegu procesu zagrożenia dla środowiska praktycznie nie występują. Rysunek 8. Składowanie i spalanie odpadów komunalnych porównanie korzyści ekologicznych. Argument 2 Zastosowanie termicznego przekształcania odpadów jest jedyną szansą wywiązania się z zobowiązań wobec UE i polskiego prawa w zakresie redukcji składowania odpadów ulegających biodegradacji. 10
10 obiektów TPOK w Polsce wydajność conajmniej 2mln Mg/rok odpadów komunalnych unieszkodliwienie ok. 1 mln Mg odpadów ulegających biodegradacji wypełnienie wymogów Dyrektywy 1999/31/WE Argument 3 Obowiązujące Rozporządzenie Ministra Gospodarki w sprawie kryteriów oraz procedur dopuszczenia odpadów do składowania. Od 2013r dla odpadów komunalnych zmieszanych oraz odpadów po segregacji (w instalacji mechaniczno-biologicznego przerobu) obowiązywać będzie parametr ciepła spalania powyżej 6 MJ/kg jako kryterium ograniczające dopuszczenie do składowania. Nieprzetworzone odpady komunalne mają ciepło spalania znacznie powyżej 6 MJ/kg, co oznacza całkowity zakaz składowania odpadów komunalnych nieprzetworzonych od stycznia 2013r. Argument 4 Możliwość wykorzystania energii tkwiącej w odpadach komunalnych. Odpady komunalne wytwarzane w miastach cechuje kaloryczność na poziomie 8-11 MJ/kg w zależności od stopnia wyselekcjonowania (w ramach selektywnej zbiórki) odpadów niepalnych takich jak metal czy szkło. Budowanie instalacji termicznego przekształcania odpadów oznacza stworzenie możliwości odzyskania i wykorzystania tej energii. Instalacje te funkcjonują jako elektrownie lub elektrociepłownie, przy czym w drugim przypadku możliwe jest osiągniecie znacznie wyższej efektywności energetycznej wykorzystania odzyskanej energii. Jednym słowem przetwarzając termicznie odpady oszczędza się zasoby paliw kopalnych. Trzeba pamiętać jeszcze o jednym istotnym fakcie, że wytwarzanie energii elektrycznej z paliw kopalnych wiąże się z wprowadzaniem do atmosfery określonej ilości dwutlenku węgla, który jest jednym ze sprawców globalnego ocieplenia klimatu. W przypadku instalacji spalającej odpady komunalne, ilość CO 2 emitowana jednostkowo do atmosfery jest co najmniej 3x mniejsza. Argument 5 Instalacja termicznego przekształcania odpadów komunalnych odnawialne źródło energii Dyrektywa Unii Europejskiej 2001/77/WE stworzyła możliwość uznawania pewnej części energii elektrycznej wytworzonej w instalacji TPOK jako energii z odnawialnego źródła. Taką możliwość zapisano również w polskim prawie (ustawa o odpadach). Jest w przygotowaniu stosowne rozporządzenie Ministra Środowiska. Dla energetyki jest to więc znaczący argument, natomiast dla eksploatatorów spalarni odpadów oznacza możliwość poprawienia relacji ekonomicznych tych instalacji wobec obowiązującego w Polsce mechanizmu tzw. świadectw pochodzenia. Argument 6 Instalacja TPOK źródło czystej energii elektrycznej i ciepła Dla instalacji termicznego przekształcania odpadów komunalnych obowiązują znacznie bardziej zaostrzone rygory w zakresie dopuszczalnego stężenia zanieczyszczeń emitowanych do powietrza w stosunku do instalacji spalania paliw kopalnych, dla których standardy emisyjne są znacznie łagodniejsze. Reguluje to Rozporządzenie Ministra Środowiska wydane w oparciu o Dyrektywę Unii Europejskiej 2000/76/WE. Tak więc można powiedzieć, że wytwarzanie energii z odpadów komunalnych przy obowiązujących rygorach powoduje, że (obrazowo mówiąc) komin instalacji TPOK jest znacznie czystszym kominem w porównaniu do komina konwencjonalnej elektrowni. 11
Argument 7 Znaczne zmniejszenie ilości i objętości odpadów kierowanych do składowania Uwzględniając wszystkie niezbędne elementy kompleksowego rozwiązania w gospodarce odpadami przedstawionego na rys. 7 z uwzględnieniem termicznego przekształcania ograniczamy w sposób zdecydowany ilość składowanych odpadów. Zważywszy, że żużel ze spalarni odpadów, może być po pewnym przetworzeniu kierowany do dalszego wykorzystania - pozostałość po procesie (produkty oczyszczania spalin) wymagające bezpiecznego składowania stanowią ok. 10% pierwotnej objętości odpadów. Pokazuje to rysunek 9. Rysunek 9. Modelowy przykład przepływu strumienia odpadów komunalnych w systemie z termicznym przekształcaniem. Argument 8 Szacunkowe koszty inwestycji i eksploatacji instalacji termicznego przekształcania odpadów komunalnych. Wysuwanym często kontrargumentem zastosowania termicznej metody są koszty. Analizując jednak tę kwestię, nie bierze się pod uwagę podstawowych względów: - Każda nowoczesna technologia gwarantująca właściwe efekty w dziedzinie ochrony środowiska, musi charakteryzować się wyższymi kosztami w stosunku do postępowania najbardziej prymitywnego jakim jest składowanie odpadów, nawet na składowiskach wykonanych według dostępnego obecnie stanu techniki. - Koszty przyjmowania odpadów na składowisko będą sukcesywnie, już od 2008r., wzrastać (Rozporządzenie Ministra Środowiska), tak by wzorem innych krajów UE zrównać koszty przyjmowania odpadów do składowania z kosztami prowadzenia procesu termicznego przekształcania, co powinno być bodźcem do stosowania nowych technologii. W niektórych krajach UE już obecnie koszty przyjmowania odpadów na składowisko są wyższe niż w spalarni. Z obliczeń wykonywanych dla kilku miast Polski wynika jednoznacznie, że funkcjonowanie instalacji TPOK nie jest związane ze znacznie wyższymi kosztami w stosunku do innych technologii. W stosunku do dominującego obecnie składowania, instalacja TPOK będąc sposobem ekologicznie znacznie bezpieczniejszym, będzie w przyszłości także metodą konkurencyjną pod względem cenowym (unika się opłat za składowanie, czyli wprowadzanie odpadów do środowiska). Argument 9 Skojarzenie gospodarki odpadami komunalnymi i osadami ściekowymi 12
Skojarzenie termicznego przekształcania wspólnie odpadów komunalnych i osadów ściekowych z komunalnych oczyszczalni ścieków jest rozwiązaniem korzystnym, szczególnie z punktu widzenia ekonomicznego. Argument 10 Zapewnienie nowych miejsc pracy Zarówno cały cykl budowy instalacji TPOK jak i faza eksploatacji - stwarzają nowe miejsca pracy w samym zakładzie jak i jego otoczeniu (podmioty współpracujące). Z punktu widzenia aspektów społecznych, nie jest to argument bez znaczenia. 6. Podsumowanie Krajowy Plan Gospodarki Odpadami 2010 wskazał jednoznacznie że budowa nowoczesnego kompleksowego, wieloletniego, zgodnego ze standardami UE systemu gospodarki odpadami komunalnymi nie jest możliwa bez zastosowania termicznego przekształcania odpadów. Metoda ta jest rekomendowana szczególnie dla dużych polskich miast, z których część już podjęła aktywne działania przygotowawcze związane z realizacją instalacji TPOK. Obiekty te stanowić będą podstawowy element zintegrowanych, regionalnych systemów w których każdy strumień wytwarzanych odpadów musi być poddany odpowiednim metodom odzysku i unieszkodliwiania, a zasadniczym efektem tych działań jest zminimalizowanie składowania odpadów. Instalacje TPOK jako obiekty regionalne obsługiwać będą te gminy które podpiszą porozumienia w ramach tworzonych systemów organizacyjnych, np. celowych związków gmin. Tak więc kilkadziesiąt gmin w kraju zrzeszonych w związki gminne w najbliższych kilku latach zaangażowanych będzie w proces budowy tych obiektów. By działania te były skuteczne, związki gmin muszą mieć realny wpływ na gospodarkę odpadami na swoim terenie a także na wybór jej najbardziej efektywnej formy oraz mieć możliwości sprawowania pełnej kontroli nad wszystkimi strumieniami odpadów. By władze gminy, prawnie odpowiedzialne za prowadzenie gospodarki odpadami komunalnymi - mogły realizować swoje zadania - potrzebne są spójne przepisy prawne, tak by możliwe było osiągnięcie celów wskazanych w krajowym planie gospodarki odpadami związanych z wdrażaniem nowoczesnych rozwiązań, oraz by wypełniane mogły być nasze zobowiązania wynikające z Traktatu Akcesyjnego. Projekty budowy instalacji TPOK muszą być wpisane w plany gospodarki odpadami poszczególnych szczebli (od wojewódzkiego do gminnego). Gminy uczestniczące w procesie przygotowania inwestycji TPOK winny dysponować szczegółowym rozpoznaniem ilości i jakości wytwarzanych na swoich obszarach - wszystkich strumieni odpadów komunalnych, a także aktywnie uczestniczyć w wyborze optymalnej lokalizacji instalacji. Pozyskanie akceptacji społeczności lokalnych dla budowy instalacji TPOK, wymaga od samorządów gminnych - aktywnego włączenia się w kampanie informacyjno edukacyjne. Pozytywny odbiór instalacji TPOK przez społeczność lokalną uzależniony jest od przekazywania niepodważalnych i jednoznacznych argumentów, użycia wszelkich możliwych narzędzi komunikacji ze społeczeństwem, tak by w Polsce mógł zostać zburzony mit o szkodliwym oddziaływaniu instalacji TPOK i aby bezkonfliktowo mogły być jak najprędzej wdrażane rozwiązania zgodne ze standardami obowiązującymi kraje UE, w których instalacje TPOK mają swoje niepodważalne miejsce. Wykorzystane materiały 1) Krajowy Plan Gospodarki Odpadami, uchwała Nr 219 Rady Ministrów z dnia 29 X 2002r. (M.P. z 2003r Nr 11, poz. 159); 2) Aktualizacja Krajowego Planu Gospodarki Odpadami, uchwała Nr.233 Rady Ministrów z dnia 29 XII 2006r, (M.P. z 2006r. Nr.90, poz. 946). 13
3) Sieja Lidia Strategia budowy nowoczesnego wieloletniego systemu gospodarki odpadami komunalnymi miasta Katowic i miast ościennych, MPGK Katowice 2007r. 4) Sieja Lidia Wymagania krajowego planu gospodarki odpadami dotyczące ograniczenia składowania odpadów ulegających biodegradacji Ochrona powietrza i problemy odpadów 1/2008, s.28-35; 5) Sieja Lidia Charakterystyka odpadów komunalnych na podstawie badań w wybranych miastach Polski Ochrona powietrza i problemy odpadów 1/2006, s.28-33 6) Sieja Lidia Perspektywa budowy nowoczesnych instalacji w gospodarce odpadami komunalnymi w województwie śląskim Ochrona powietrza i problemy odpadów 1/2006, s.212-219. 7) Sieja Lidia Wymagania KPGO dotyczące ograniczenia składowania odpadów ulegających biodegradacji Materiały XVIII Ogólnopolskiej Konferencji Budowa i eksploatacja bezpiecznych składowisk odpadów, Abrys, Poznań, luty 2008 14