Porzuczek, Mieczys³aw Udzia³ Zwi¹zku Samopomocy Ch³opskiej w zagospodarowaniu Warmii i Mazur. Komunikaty Mazursko-Warmi skie nr 3, 405-418

Porzuczek, Mieczys³aw Udzia³ Zwi¹zku Samopomocy Ch³opskiej w zagospodarowaniu Warmii i Mazur Komunikaty Mazursko-Warmi skie nr 3, 405-418 1967

M IECZYS AW PO RZUCZEK UDZIA ZWI ZKU SAMOPOMOCY CH OPSKIEJ W ZAGOSPODAROWANIU WARMII I MAZUR Z w i¹ zek S a m o p o m o c y C h ³o p sk ie j, jak o o rgan iz a cja m a ³o - i œred n io ro ln y c h c h ³o p w, p o w s ta ³ w w a ru n k a ch b ard zo tru d n y ch w c h w ili w y z w o le n ia p ie r w sz y c h s k r a w k w ziem i p o lsk ie j sp od o k u p a cji h itle r o w sk ie j. P o w s ta n ie jeg o, ja k w ia d o m o, p o p r zed zi³y h isto r y c z n e u ch w a ³y P o lsk ie g o K om itetu W yzw olenia N arodow ego. K o n g re s ch ³o p sk i w L u b lin ie, k t ry o d b y ³ s iê w d n ia ch 30 i 31 gru d n ia 1944 r., tak m. in. o k r e œla ³ ce le Z w i¹ zk u S a m o p o m o cy C h ³opsk iej: Z w i¹zek Sam opom ocy C h³opskiej, jako m otor m asow ej sp ³d zielczoœci ch ³op sk iej, p o w o³an y jest, aby staو siê g³ w n ¹ d ںw igni¹ przebudow y w si przez u dostêp n ien ie gospodarstw om ch³opskim zdobyczy n ow oczesnej tech n ik i agron o m ic z n e j l. R e a liza cja r e fo r m y ro ln e j, o d b u d o w a, a n a stê p n ie ro z w j k ra ju, m o g ³y nast¹piو jed yn ie na gruncie trw a³ego sojuszu rob otniczo-ch³opskiego. W ym a ga³o to stw o r z e n ia siln e j o rgan iz a cji ch ³o p sk iej, k t ra z e sp a la j¹ c ch ³o p w, p otrafi³aby ak tyw n ie realizow aو zadania p olityczn e i g osp od arcze2. K o n g re s lu b e ls k i p o w o ³u j¹ c do y c ia Z w i¹ z e k S a m o p o m o c y C h ³o p sk iej (d alej ZSC h), je d n o c z e œn ie o k r e œli³ p o d sta w o w e z a sa d y jeg o p rogram u. W orêdziu do ch³op w i referacie program ow ym ch³opskiego kongresu zosta³y sprecyzow an e n ie tylk o kierun k i dzia³alnoœci ZSCh, lecz tak e k on cepcje spo³eczno-gospodarcze rozw oju w si. W pocz¹tkow ym etap ie rozw oju stan ê³y przed ZSCh n astêpu j¹ce p od s ta w o w e zad a n ia : u m o c n ie n ie w ³a d z y lu d o w e j; u r z e c z y w is tn ie n ie p e ³n e j r e form y rolnej w ca³ym kraju ; opieka nad ch ³opskim i gospod arstw am i p ow s ta ³y m i w w y n ik u refo r m y ro ln e j; zo r g a n izo w a n ie sp ³d z ie lc z o œc i n a w si; p rzejê c ie i za g o sp o d a r o w a n ie n a z a sa d a ch s p ³d z ie lc z y c h r e sz f w e k p o p a r cela c y jn y c h ; cz y n n y u d z ia ³ w o d b u d o w ie zn iszczo n y ch w si; w sp ³d z ia ³a n ie w a k c ji p rze sied le cze j n a z ie m ie o d zy sk a n e; w sp ³u d z ia ³ w o d b u d o w ie i r o z b u d o w ie p rzem y s³u na w s i i w m ie œc iê ; u m o liw ie n ie w s i k o rzy sta n ia z e zd o b y czy n a u k i i te c h n ik i d la o g ln eg o jej p o d n ie sie n ia, g o sp o d a rczego i k u ltu r a ln e g o ; rozw j og ln ej i roln ej k u ltu r y n a w si; p o d n ie s ie n ie sta n u z d ro w o tn o œc i w s i 3. W s z c z e g ln ie tru d n y ch w a r u n k a c h ro d zi³a siê P o lsk a L u d o w a na W arm ii i M azurach. N a k szta³t rodz¹cego siê na W arm ii i M azurach p o l sk ieg o y c ia p o lity c z n e g o i s p o ³ecz n o -g o sp o d a r czeg o w p ³y w a ³y ta k e zja w isk a, bêd¹ce n astêpstw em p olityk i p a stw a h itlerow sk iego w tym region ie w o sta t n ich latach II w ojny œw iatow ej. 1 M a te r ia ³y z K o n g r e s u C h ³o p s k ie g o w L u b lin ie, W a rsza w a 1947. 2 K. Bajan, T. Hunek, R. M a lin o w sk i, K ³k a r o ln ic z e w P o ls c e, W arszaw a 1966, s. 27. 3 M a te r ia ³y z K o n g r e s u C h ³o p s k ie g o, op. cit. 405

,.H itler o w co m p isze E d m u n d W o j n o w s k i4 u d a³o siê w z n a c z n y m sto p n iu z r ea liz o w a و na W arm ii i M azu rach zasad ê sp a lo n ej ziem i. S y tu a c ja, w ja k iej p rzy sz³o n am b u d o w a و n a W arm ii i M azu rach n o w e ycie, b y ³a pod w ie lo m a w z g lê d a m i zn a czn ie tru d n iejsza od s y tu a c ji p a n u j¹ cej w w c z a s w P o lsc e œro d k o w e j. W n ie ³a tw y c h w iê c w a ru n k a ch za czêto g o sp o d a ro w a و n a ziem i w a rm i sk o - m a zu rsk iej. N a le y tu jeszcze w sp o m n ie و o k o n g lo m e r a c ie lu d n o œc io w y m, co r w n ie utrudnia³o w p ierw szych latach pracê na w si. W iadom o, e p rzesie d le c y i rep a tria n ci p rzy b y li n a zie m iê W a rm ii i M azur zza B u g a, znad W is³y i in n y ch o k o lic n a sz eg o k raju, p r z y w ie ں li tu ze so b ¹ r n e n a w y k i, trad y cje, z w y c z a je i rozm a ite sp o so b y g o sp o d a ro w a n ia. N ie p o m o g ³a te na pew no w stabilizacji gospodarczej, jak r w n ie w rozw oju ycia sp o ³eczn o -g o sp o d a rczego, k u ltu r a ln o -o œ w ia to w e g o i to w a rzy sk ieg o w y stê p u j¹ ca tu i w d z ie w z a je m n a n ieu fn o œو p o sz czeg ln y ch gru p lu d n o œc io w y c h. W y n i k a ³a on a z fa k tu, e zaraz po w y z w o le n iu ziem w a rm i sk o -m a z u r sk ic h obok ludzi uczciw ych i praw orz¹dnych, znalaz³y siê tu r w n ie elem en ty szk odliw e. E lem en ty speku lacyjne, zam iast pracow aو, zajm ow a³y siê rabunkiem i d e w astacj¹ gospodarstw n iem ieckich, a niek iedy i P olak w m iejscow ego p och o dzenia. D zia³a³o tu te polityczn e podziem ie, k t re podw a a³o zau fan ie do rod z¹cej siê w ³a d z y p o lsk iej na W arm ii i M azurach. Jak w ia d o m o p a rtia i rz¹d ro z p r a w i³y siê z g ³ w n y m i o œrod k am i p o d z iem ia p o lity c z n e g o i gosp od arczego, n iem n ie j n ie u d a³o siê, m im o u si³o w a, zad oœو u czy n iو w y rz¹ d zo n ej k rzy w d z ie w ie lu P o la k o m m ie jsc o w e g o p och o d zen ia. T rzeb a te b y ³o n ie la d a u m iejê tn o œci, a e b y w c i¹ g n ¹ و do tw rczej p ra cy d la sie b ie i k ra ju ty ch w sz y stk ic h, k t rzy z r nych p rzy czy n i w r n ych o k resa ch czasu tr a fili na W arm iê i M azu ry. T ê u m iejê tn o œو zgrom a d za n ia lu d z i w o k ³ p a r tii p o lity c z n y c h i n ow ej w ³a d z y p o sia d a ³ n a p ew n o Z SC h, kt ry rozporz¹dza³ kadr¹ ofiarnych pracow n ik w i dzia³aczy spo³ecznych. Zalet¹ w ojew dzkiego i p ow iatow ych zw i¹zk w SC h b y³ dob r odpow ie d n ic h lu d zi do p ra cy w Z SC h lu d zi, k t rzy n ie b acz¹c n a tru d n o œci, brak œrodk w lokom ocji i nisk ie w ynagrodzen ie, n ie szczêdz¹c trudu, su m ien n ie w y k o n y w a li p o w ierzone im o b o w i¹ zk i. O n i to w sp o s b p ra w id ³o w y realizow ali p olityk ê partii i rz¹du odnoœnie pracy w œr d P olak w m iejscow eg o p och odzen ia. M a³o tego. D z iê k i ich d zia ³a ln o œc i p o w a n a cz êœو P o la k w m ie jsc o w e g o p o ch o d zen ia a k ty w n ie w ³¹ c z y ³a s iê do p ra cy w o g n iw a ch ZSC h. P rogram g ³o szo n y p rzez P P R i SL i w p r o w a d zo n y k o n s e k w e n tn ie w ycie, a d o ty cz¹ cy refo r m y ro ln e j, ro zw o ju o œw ia ty i k u ltu r y n a w si, od b u d ow y kraju i jego uprzem ys³ow ienia odpow iada³ w sw ych za³o eniach p od sta w o w y m m a so m ch ³o p sk im i zo sta ³ p rzez n ie u zn a n y ja k o p rogram w ³a s n y. D aw a³a tem u w yraz sp ecjaln ie najbardziej œw iadom a czêœو rolnik w, zgrup o w a n a w sp o ³eczno-g o sp o d a r czej -i za razem za w o d o w e j o rgan iz a cji ro ln ik w w ZSC h. Z przyczyn ob iek tyw nych ZSCh p ow sta³ na terenie w ojew d ztw a o l sz ty sk ie g o n ieco p ںn iej, a n i e li w in n y ch c z êœc ia ch k ra ju, d opiero b o w iem w po³ow ie 1945 r. Ju jednak w lipcu 1945 r. pow o³ano w O lsztynie K om i sa ry czn y Z arz¹d W o jew d zk i Z SC h, w k t rym w iê k s z o œ و k ie r o w n ic z y c h s ta n o w isk p ia s to w a li d zia ³a cze w czesn eg o P P R i S L ta cy jak : J erzy B u rsk i prezes Zarz¹du W ojew dzkiego ZSCh i zarazem p rezes W ojew dzkiego Z a rz¹du SL ; M icha³ S oko³ow sk i urzêduj¹cy w iceprezes W ojew dzkiego Z a rz¹du ZSCh uprzednio I sekretarz K om itetu W ojew dzkiego PP R ; R yszard 4 E. W ojn ow sk i, R o la P P R w y c iu p o lity c z n y m W a rm ii i M a zu r w la ta c h 1945 1947, X X la t PP R na W arm ii i M azurach, O lsztyn 1965. 406

K alin ow sk i sek retarz Zarz¹du W ojew dzkiego ZSCh w w czas I sek retarz K om itetu W ojew dzkiego PP R i :nni. M im o tego, e w W y d zia le O rg a n iza cy jn y m W o jew d zk ieg o Z arz¹du Z SC h p ra c o w a ³y ty lk o d w ie o so b y (k ierow n ik i p r a co w n ica b iu ro w a ) ju do k o ca 1945 r. zd o ³a n o zo rg a n izo w a و 16 Z arz¹d w P o w ia to w y c h Z SC h, 41 Z a rz¹d w G m in n y ch Z SC h i 163 K ³ G rom a d zkich Z SC h, k t r e lic z y ³y ³¹czn ie 5.362 cz³onk w. W pocz¹tkow ym ok resie budow ano organizacjê od g rn ie. Z arz¹d W o jew d zk i p o w o ³y w a ³ Z arz¹dy P o w ia to w e, a te Z arz¹dy G m in n e, k t re za jm o w a ³y siê org a n izacj¹ k ³ w ie js k ic h, z w a n y c h w w c z a s k o ³a m i g ro m a d zk im i. J e sz c z e w 1945 r. o d b y ³y siê zjazd y p o w ia to w e w szeœciu p ow iatach. W tym ok resie n ajw iêk sz¹ liczb¹ cz³on k w legitym o w a ³y siê p o w ia ty : szczy c ie sk i (oko³o 1.500), m o r¹ sk i (oko³o 1.000), i³a w e c k i (oko³o 700) i olszty ski (oko³o 350). D u e o y w ie n ie w p ra ca ch o r g a n iz a cy jn y ch p rzy n i s³ rok 1946. R o zw ija ³a siê sam odzielna praca pow iat w. O dbyw a³y siê n ie tylk o w ew n êtrzn e zebran ia o rg a n iz a cy jn e, a le tr w a ³o te in te n s y w n e o d d z ia ³y w a n ie na zew n ¹ trz, m. in. a k ty w n ie w sp ³p ra c o w a n o z p a rtia m i p o lity c z n y m i oraz ze s p ³d z ie l czoœci¹ i a d m in istra cj¹ roln ¹. W 1946 r. o d b y ³y s iê m. in. s ta tu to w e zjazd y p ow iatow e ZSCh, na kt re d elegatam i b yli p rzed staw iciele Z arz¹d w G m in nych. P ierw szy, bo ju 16 czerw ca 1946 r. odby³ siê zjazd w O str dzie, n a stêpny w M or¹gu (7 lipca 1946 r.), a p ozosta³e jesien i¹ g³ w n ie w p aںd ziern ik u i n a p o cz¹tk u listo p a d a. M o m en tem p rze ³o m o w y m s ta ³ siê p ier w szy sta tu to w y zjazd w o je w d z k i Z SC h, k t ry o d b y ³ siê 17 i 18 listo p a d a 1946 r. w O lsz ty n ie z u d zia ³em m. in. zn a n eg o d zia ³a cza lu d o w e g o, p rezesa Z arz¹du G ³ w nego ZSCh Janusza. 3 lu tego 1946 w aln y zjazd z u dzia³em 144 d elega t w r e p r ezen tu j¹ cy ch o k o³o 5.000 c z ³o n k w m ia ³ -raczej ch a ra k ter k o n fe ren cji. P r e z e se m W o jew d zk ieg o Z arz¹du Z SC h zo sta ³ w w c z a s M. S o k o ³o w sk i (P P R ); w ic e p r e z e se m K. S ta n k ie w ic z (SL); a s ek reta rz em H. K r a sz e w sk i (PPS ). W w czas jeszcze w w ielu pow iatach ZSCh w og le n ie dzia³a³. N a s ta tu to w y zjazd w o je w d z k i, k t ry o d b y ³ s iê 17 i 18 listo p a d a 1946 r. w y b r a n o zarz¹d y g m in n e i p o w ia to w e w lic z b ie 421 d ele g a t w, w ty m 165 z P P R, 32 z PP S, 36 z SL i 127 b ezpartyjnych. W zjeںdzie w ziê³o u dzia³ 299 d elegat w, w tym : 106 z P P R, 30 z P P S, 36 z S L i 127 b ezp a rty jn y ch. N a zjeںdzie, k t rem u p rzew o d n ic z y ³ w y b itn y d zia ³a cz lu d o w y L. D u ra, w y b r a n o n a p rezesa M. S o k o ³o w sk ie g o (P P R ), p e³n i¹ c eg o tê fu n k c jê ju od p o cz¹tk u 1946 r., k ied y to o d sz ed ³ z n iej J. B u rsk i (SL), I w ic e p r e z e sem zo sta ³ d zia ³a cz S L K o n sta n ty S ta n k ie w ic z, a cz³o n k iem zarz¹d u d zia ³a cz S L i s p ³d zielczy, B. W ila m o w sk i. Z ja zd o w i p r z y s ³u g iw a ³o te d e le g o w a n ie s w e g o p r z e d s ta w ic ie la do w ³a d z c e n tr a ln y c h ZSC h. Z jazd p o w ie r z y ³ p e ³n ie n ie tej fu n k c ji B. W ila m o w sk iem u. L ista c z ³o n k w w ³a d z w y b r a n y c h 18 listo p a la 1946 r. w y g l¹ d a ³a n a stê p u j¹ co : p rez es M ich a ³ S o k o ³o w sk i; I w ic e p r e z e s K o n s ta n ty S ta n k ie w ic z ; II w ic e p r e z e s M o sk w a ; sk a r b n ik B o ry s S zw a rc; s ek reta rz H en ryk K r a sz e w sk i; c z ³o n k o w ie zarz¹d u B ohdan W ila m o w sk i, W ie rzb ick i, W a c³a w S zczypa, G w id o n K o z ³o w sk i, S w id o w s k i, L a n g e; p r ze w o d n icz ¹ cy K o m isji R e w iz y jn e j J a n u sz C h y c zew sk i (SL); p r ze w o d n icz ¹ cy S ¹du Z w i¹ z k o w e g o M icha³ Staro (SL); d elegat na Zjazd O g lnokrajow y B. W ilam ow ski (SL). O bardzo du ym o yw ieniu prac organizacyjnych przed zjazdem w o je w d z k im n a jle p ie j œ w ia d c z y w z r o st lic z b y k ³ i cz³o n k w. T em a tem d y sk u sji na zjeںdzie b y³y m. in. spraw y w alk i z n ieb y w a le groںn¹ plag¹ gryzoni, od b u d o w a w si, lik w id a c ja o d ³o g w, u d o stê p n ie n ie d rew n a z p o w a lo n y c h w l a sa ch d rze w na r e m o n ty i op a ³ d la ch ³o p w, p r z y sp ie sz e n ie d o sta w zia rn a siew n ego i naw oz w, zw iêk szen ie opieki w eteryn aryjn ej, zaopatrzenie osa d n ik w w in w en tarz yw y, Izby R olnicze, sp ³d zielczoœو itp. 407

S ta n o rg a n iz a cy jn y Z S C h w 1946 r. Tab. 1 D ata gm innych za rz¹ d w L iczb a k ³ g r o m a d zk ich cz ³o n k w sty cze 41 163 5.362 czerw iec 96 491 13.133 sierpie 137 730 18.876 p a ںd ziern ik 144 756 22.949 N ajw y szy stopie zorganizow ania w ykaza³y do zjazdu (do ko ca p aںd zie rn ik a 1946 r.) p o w ia ty : b isk u p ie c k i (2.720 cz ³o n k w ); m o r¹ sk i (2.450); zsczycie sk i (2.035); olszty ski ³l.729); i³aw eck i (1.617); ostr dzki (1.600) i lid z b a rsk i (1.471). W ok resie tym ZSCh bardzo m ocno zaanga ow a³ siê w przebudow ê sp ³d zie lczo œci za o p a trze n ia i zb ytu n a w si. D ¹ on o do p o d p o rz¹dko w a n ia jej ZSCh, a szczeg lnie elim in ow ania w p ³yw w agrarystycznych, reprezen tow a n y ch p rzez n iek t re sp ³d z ie ln ie r o ln ic z o -h a n d lo w e i d zia ³a czy P S L, a ta k e zw a lc za n o id ee rzeczy p o sp o litej s p ³d z ie lc z e j r e p r ezen to w a n e j p rzez w ie lu d zia ³a czy d a w n eg o S p o ³em, g ³ w n ie z P P S. ¹ czy³o s iê to z w czesn ¹ b itw ¹ o h a n d e l. W w o j. o lszty sk im g ³ w n y m op o n e n te m Z S C h w ty ch spraw ach by³ Z w i¹zek R ew izyjn y Sp ³d ielni. B ataliê tê, g³ w n ie w oparciu 0 dzia³aczy PPR i SL, ZSCh w ygra³. G ³ w n y m jed n a k za g a d n ien ie m, w o k ³ k t reg o sk u p ia ³a siê d zia ³a ln o œو ZSCh, b y³y spraw y zasiedlania i zagosp odarow yw an ia rolniczego w si. D zia³acze ZSCh propagow ali w yjazd na teren W arm ii i M azur w sw ych rodzinn ych stronach, a na m iejscu pom agali now ym osadnikom w zagospodarow y w aniu siê. ZSCh p atronow a³ m. in. takim pracom, jak sprow adzanie i rozd z ia ³ in w e n ta r z a y w eg o oraz zia rn a siew n eg o, ro z d z ia ³ k r ed y t w, lik w id a c ja od³og w. W raz z Izb¹ R olnicz¹ d¹ ono do rozw oju szk olen ia roln ik w i n a sile n ia in stru k ta u (p ںn iej d z ia ³a ln o œو Izb R o ln icz y ch po ich r o z w i¹ za n iu p rzej¹³ czêœciow o ZSCh). N ie obce b y³y te ZSCh i tak ie spraw y, jak organ iza cja œw ie tlic, b ib lio te k, s z k o le n ie in stru k to r w o œ w ia to w o -k u ltu r a ln y c h, popieranie sztu ki ludow ej itp., a tak e radiofon izacji w si, fu nd ow an ie sty pendi w dla m ³odzie y ch³opskiej, k rzew ien ie sportu i w ych ow an ia fizy czn e g o na w s i, sz k o le n ie d zia ³a czy s p o ³e c z n o -k u ltu r a ln y c h d la p o trzeb w s i, ja k r w n ie r o z ta c za n ie o p iek i zd ro w o tn ej, p o m o cy p ra w n e j itp. N ie b ra k o w a ³o chyba dziedziny na w si, co do kt rej ZSCh n ie w y k azy w a ³ zainteresow a. O si¹ g n iê cia Z SC h ro d zi³y s iê w ostrej w a lc e. N ie b rak ³o z d ec y d o w a n y ch p rzeciw nik w. W ynika³o to st¹d, e ZSCh zajm ow a³ bezkom prom isow e sta n o w is k o w sp r a w a c h u str o ju so c ja listy c z n e g o. J ego d zia ³a cze s ta n o w ili n a w s i a w a n g a r d ê p o stê p u sp o ³ecz n e g o. W ielu z n ich p rzy p ³a c i³o sw ¹ p o sta w ê id eo w ¹ yciem. P o za p rac¹ w w o j. o lsz ty sk im Z SC h sta r a ³ siê b y و am b a sa d o rem sp r a w r o ln ictw a o lszty sk ie g o w e w ³a d z a c h ce n tra ln y ch. W d ele g a c ji w y s³a n e j z in ic ja ty w y d zia ³a czy lu d o w y c h, g ³ w n ie B. W ila m o w sk ieg o, w czesn eg o p rzew odnicz¹cego K om isji G ospodarczej i O dbudow y W oj. R ady N arodow ej 1 cz ³o n k a w ³a d z w o je w d z k ic h S L do p rezyde n ta K R N B. B ie ru ta w dniu 27 paںdziernika 1946 r. pod przew od n ictw em L. D ury, cz³onka w oj. k iero w n ictw a SL i przew bdnicz¹cego M azurskiej W ojew dzkiej R ady N arodow ej, 408

u czestn iczyli r w nie p rzed staw iciele ZSCh. T em atem przekazanego m e m oria³u by³a g³ w n ie spraw a pom ocy dla 'rolnictw a olszty skiego. J ak w y n ik a z m a te r ia ³ w sp r a w o z d a w cz y ch, s z e r e g i Z S C h ros³y w O l- szty sk iem stosu n k ow o szybko. W listop ad zie 1946 r. zako czono proces tw o rzenia zarz¹d w p ow iatow ych ZSCh. ZSCh liczy ³ w w czas ju 23.890 cz³on k w, a w k o cu 1947 r. 38.884, zrzeszo n y ch w 1349 k o ³a ch. W 1948 r. w st¹ p i³o do o g n iw Z S C h d a lszy c h 19.084 cz³o n k w, w w y n ik u czeg o w g ru d n iu 1948 r. ZSCh liczy ³ 57.960 cz³onk w sku p ion ych w 1595 ko³ach. M im o p ew nego op ںnienia w -rozwoju organizacyjnym w stosunku do w o je w d z tw p o ³u d n io w o -w s c h o d n ic h i œro d k o w ej P o lsk i, Z S C h n a W a rm ii i M azu rach szy b k o o d ra b ia ³ z a le g ³o œc i i z ca ³¹ e n er g i¹ za b ra ³ s iê do p racy. N iem al e od p ierw szych dni p ow o³ania ZSCh po³o ono du y n acisk na u m ocn ien ie jego ogn iw i podn oszen ie poziom u jego cz³onk w. Z p o d sta w o w y c h zad a, p is a ³ w w c z a s B. W i 1 a m o w s i, n a czo³o w y su w a ³a siê sp r a w a zr o zu m ien ia p rzez ch ³o p w p ro g ra m u Z SC h. M ia³a ona uspraw niو pracê k ³ grom adzkich i gm innych. ¹czy³o siê to œciœle z w y ch ow aniem d zia³aczy sam opom ocow ych na najni szych szczeblach. Sam o zap isa n ie s iê na cz³o n k a n a le a ³o tra k to w a و ja k o w stê p do w ie lk ie j p ra cy. B io r ¹ c pod u w a g ê s³a b e je sz c z e u sp o ³e c z n ie n ie o ls z ty sk ie j w s i b y ³o ja sn e, e tej p rze b u d o w y n ie d okon a Z S C h sam. M u si on do tej p ra cy w c i¹ g n ¹ و w szy stk ie czynniki dzia³aj¹ce na w si, a przede w szystk im n ajœciœlej w sp ³ p racow aو z organizacjam i d em ok ratyczn ym i 5. Z w i¹ ze k S a m o p o m o cy C h ³o p sk ie j p o d j¹ ³ w a lk ê o w p r o w a d z e n ie n a w s i k u ltu r y ro ln ej. W ty m celu od p o cz¹ tk u sw e g o is tn ie n ia o rg a n iz o w a ³ d la ro ln ik w lic z n e k u r sy za w o d o w e, b ra ³ u d z ia ³ w lik w id a c ji a n a lfa b ety zm u, w ³¹ c z a ³ s iê do w sz y stk ic h a k c ji p o lity c z n y c h i s p o ³ecz n y c h ja k ie w w c z a s p odejm ow a³y PPR, SL i rz¹d. W n iek t ry c h p o w ia ta c h w o je w d z tw a o ls z ty sk ie g o P S L u si³o w a ³o stw orzyو z ZSCh oparcie dla siebie, jed n ak d ziêki p o sta w ie m a ³o - i œred n iorolnych ch³op w p opieraj¹cych p olityk ê obozu d em okratycznego pr by te u darem niono. N ie m a l e od p o cz¹ tk u sw e j d z ia ³a ln o œc i Z S C h s p ie s z y ³ z w y d a tn ¹ p o m o c¹ dla rolnik w, zaopatruj¹c ich w m ateria³ siew n y i sadzen iak i oraz w m a te r ia ³ h o d o w la n y. T y lk o w 1947 r. Z arz¹d W o jew d zk i Z S C h rozprow a d zi³ p om iêdzy rolnik w 1.494 ja³ w k i du skie o w artoœci 54.500 tys. z³ (w g w czesnej w artoœci z³otego). A k c ja im p o rtu k oni: z B e lg ii, D a n ii, F in la n d ii, S z w e c ji i N o r w e g ii zo sta ³a o s ta te c z n ie za k o czo n a w 1947 r. sp r o w a d z e n ie m 7.531 sztu k. O g ln ¹ w a r to œ و sprow adzonych koni szacow ano na k w otê b lisko p ³ m iliard a z³otych. W ojew d z k i Z arz¹d Z S C h b ra ³ r w n ie cz y n n y u d z ia ³ w a k cji zak u p u k r w n a ryn k u k r a jo w y m za p o œr e d n ic tw e m S p o ³em. O g ³em za k u p io n o 1.381 sztu k k r w d o sta r cza j¹ c je p r a w ie w y ³¹ c z n ie r o ln ik o m. P o d s ta w o w e k ry teriu m w przyd ziale k r w stanow i³a liczba gospod arstw w p ow iecie, kt re n ie p o siad a³y zar w no kr w, jak i koni. N ie z a le n ie od za o p a tr y w a n ia r o ln ik w w m a te r ia ³ s ie w n y, h o d o w la n y i s i³ê p o ci¹ g o w ¹, Z S C h n ie m a l e od p o cz¹tk u sw e j d z ia ³a ln o œc i ogrom n ¹ w a g ê p r z y w i¹ z y w a ³ do ro z w o ju o œw ia ty ro ln iczej w y c h o d z ¹ c z za ³o en ia, e ty lk o p o p r zez m a s o w e s z k o le n ie ro ln icze, c z y te ln ic tw o fa c h o w e j lite r a tu r y ro ln iczej, p oprzez d o œw ia d c z a ln ic tw o n a w o z o w e i o d m ia n o w e i w r e s z c ie poprzez popu laryzacjê n ajlep szych m etod pracy i osi¹gn iêو prod uk cyjn ych 5 B. W ila m o w sk i, T y lk o g r o m a d ¹ p o k o n a m y b ie d ¹, G ³o s Z ie m i, 1948, n r 1, z. 22 II. 409

b êd zie m o n a p o d n ieœو p ro d u k cjê roln icz¹, a w k o n se k w e n c ji r e a ln e d och ody w si. O d u ym rozm a ch u w tej w a n ej d zie d z in ie œ w ia d c z y fa k t, e W o jew d zk i Zarz¹d ZSCh w 1947 r. zorganizow a³ 1.225 jed n odn iow ych i 183 d w u - i trzy d n io w y c h k u r s w o œ w ia to w o -r o ln ic z y c h. O rganizo w a n o r w n ie p ie r w s z e w y sta w y ro ln ic z o -h o d o w la n e w L id zb a rk u W a rm i sk im, N id zic y, K ê trzy n ie, Piszu i M r¹gow ie. C ieszy³y siê one du ym ' zainteresow an iem rolnik w, odzw ierciedla³y rosn¹cy postêp i stan zagospodarow ania poszczeg ln ych p o w ia t w. B y ³a to jed n a z c ie k a w sz y c h fo r m p r e z e n to w a n ia n a jle p sz y c h osi¹gniêو produkcyjnych w rolnictw ie, jak r w nie jed n a z najlep szych w w czas form popularyzow ania przoduj¹cych rolnik w. D zia³aj¹cy w ram ach W ojew dzkiego Zarz¹du ZSCh Inspektorat O rganizacji W si i G o sp o d a rstw w ci¹ g u 1947 r. o b j¹ ³ org a n izacj¹ 286 zesp o ³ w i 2.817 gospodairstw ch³opskich. B y³ to ogrom ny w y si³ek p ersonelu in stru k torsk ieg o, k t ry w y k o n a ³ b lisk o cz te ro k ro tn ie w iêc ej p rac w ty m za k resie n i w 1946 r. In stru k to rzy w o je w d z c y i p o w ia to w i Z S C h p rzep r o w a d za li r w n ie lic z n e d o œw ia d czen ia p o lo w e z u p raw ¹ zb ja ry ch, ro œlin o k o p o w y ch oraz ln u i w a r z y w. R o ln ik o m, u k t ry ch p rzep row a d za n o d o œw ia d czen ia z u p raw ¹ roœlin konsum p cyjn o -przem ys³ow ych, przydzielono r w nie p ew ne d aw ki n a w o z w m in eraln y ch. W la ta c h 1946/1947 ro zp oczêto te w le p iej z o r g a n izo w anych gospodarstw ach zak³adanie k si¹ ek rachunkow oœci r o ln e jg. B a rd zo w a n y m o d cin k iem p o m o cy m a ³o r o ln y m i œred n io ro ln y m ch ³op om, sz c z e g ln ie sk u tec zn y m n a rzê d z iem w a lk i z w y z y s k ie m k a p ita listy c z n y m na w si b y³y oœrodki rolne. ZSCh w ychodz¹c na sp otk an ie potrzebom w si rozpocz ¹ ³ o rgan iz a cjê S p ³d zielczy c h O œrod k w M a szy n o w y ch (SOM ) p rzy g m in n y ch s p ³d zieln ia ch w 1947 r. S z c z y to w y ok res ro z w o ju S O M - w, ja k p o d a je B oh d an W ila m o w s k i7, p rzy p a d a n a p rze ³o m 1949 1950. I stn ia ³o ich w w c za s w w o je w d z tw ie 183, S O M -y z a c z ê to o r g a n izo w a و n a w iê k sz¹ s k a lê od 1948 r. B y³y one p lac w k am i G m innych S p ³d zielni Sam opom oc C h³opska. O rganizo w a n o je z regu³y w tzw. r e szt w k a ch z za siê g ie m d zia ³a ln o œc i n a jed n ¹ gm inê. Do zada ich nale a³o : w ypo yczan ie ch³opom m aszyn i narzêdzi ro l n iczych tra k cji k o n n ej, w y k o n y w a n ie p rac p o lo w y c h i in n y ch w ³a sn y m sp rzêtem tra k cji m ech a n ic zn ej oraz r e m o n ty m a szy n i n a rzêd zi ro ln iczy ch. G ³ w n¹ zalet¹ SO M - w b y³a zorganizow ana pom oc m aszyn ow a dla m a ³o r o ln y c h i œred n io ro ln y c h ch ³op w, tu d z ie d la w d w, sierot i o ³n ierek, k t rych gospodarstw a p ozbaw ione zosta³y w tych trudnych latach si³y p o ci¹gow ej. W 1948 r. oœrodki m aszyn ow e sam orzutnie przyst¹p i³y do organizow a n ia w ³a s n y m w y si³k ie m w a r s z ta t w re m o n to w y c h i k u ںn i. W te n sp os b w- p e w n y m sto p n iu ³a god zon o w y stê p u j¹ c y o grom n y n ied o b r u s³u g m e c h a - n iza c y jn y c h. N ie s te ty b rak m a te r ia ³ w z teg o o k resu n ie p o zw a la w d o sta te czn y m sto p n iu o d tw o r zy و roli, ja k ¹ w za k resie u s³u g m ech a n iz a c y jn y c h sp e ³n i³y w ta m ty ch tru d n y ch la ta c h k u ں n ie i w a r s z ta ty n a p r a w c ze o rg a n iz o w a n e przy SO M -ach przez d zia³aczy ZSCh i sp ³d zielczoœci zaopatrzenia i zbytu. ZSCh niezale n ie od udzielonej pom ocy fin an sow o -m ateria³ow ej, obok p o pularyzacji przoduj¹cych gospodarzy, kt rzy d ziêki zapobiegliw oœci i sto so w a n iu p o d sta w o w y c h z a b ie g w a g ro techn iczn y ch o s i¹ g a li n ie z ³e w y n ik i w p ro d u k cji roln iczej, za j¹ ³ siê r w n ie z ca³¹ en ergi¹ lu str a c j¹ g o sp o d a rstw hodow lan ych prow adz¹cych hodow lê byd³a, trzody ch lew n ej i ow iec. 6 A s, J e d n o r o c z n y d o r o b e k Z S C h w o je w d z tw a o ls z ty s k ie g o, G ³os Z iem i, 1948, nr 1, z 22 II. 7 B. W ila m o w sk i, R o z w j m e c h a n iz a c ji g o s p o d a r k i c h ³o p s k ie j w w o j. o lszty sk im, K om unikaty M azursko -W arm i skie, 1965, nr 2, ss. 248 249. 410

O du ej in w e n c ji w tej d zie d z in ie ze stro n y Z arz¹du W o jew d zk ieg o ZSC h dow odzi chocia by fak t, e ju w 1947 r. istn ia³o w O lszty sk iem 16 p o w ia to w y c h k ³ Z w i¹ zk u H o d o w c w B y d ³a, k t re zo sta ³y z o r g a n izo w a n e p rzez Z arz¹dy P o w ia to w e Z SC h. Istn ie j¹ c y Z w i¹ zek H o d o w c w K o n i z a r e je s tr o w a ³ w w czas 4.332 cz³onk w. S tarania ZSCh sz³y r w n ie w kierun k u p opraw ie n ia ja k o œc i i r a sy o w iec. Z ca ³¹ e n ergi¹ p o d jêto te o r g a n iz a cjê h o d o w li d rob iu. W ty m celu u ru ch o m io n o z a k ³a d w w y lê g o w y c h, k t re w y p r o d u kow a³y ponad 45.000 sztuk p isk l¹ t rasow ych. Z w i¹zek H od ow c w D robiu rozrasta³ siê znacznie w oln iej od pozosta³ych zw i¹zk w i liczy³ w w czas n iespe³na 100 cz³onk w. R w nie pszczelarstw o, kt re w czasie kam panii w o jen nej p r a w ie zu p e ³n ie zn iszczo n o, za c zê³o s iê sto p n io w o od ra d zaو. N a tere n ie w o j. o ls z ty sk ie g o w 1947 r. n a lic zo n o 12.350 roi p sz c z e lic h i 2.036 p sz czela rzy. ZSCh zorganizow a³ na pocz¹tek d w ie stacje d oœw iad czaln e i p asiek ê pokazow ¹. Ju w 1946 r. w y k a z a n o z a in te r e s o w a n ie g o sp o d a rk ¹ ryb n ¹. Z w r cono ta k e u w a g ê n a p la n o w ¹ g o sp o d a rk ê s ztu czn y m i w y lê g a m i ryb w y so k o w a r to œ - c io w y c h i za r y b ia n iem jezio r. W y lê g a r n ie w y p r o d u k o w a ³y o k o ³o 14 m ilio n w sztuk sielaw y i 8 m ilion w sztuk szczupaka. S z c z e g ln ie du o u w a g i Z S C h p o œw iê c a ³ w w c z a s, ja k r w n ie w la ta ch p ںn iejszych akcjom siew n ym, w sp ³d zia³aj¹c w tym zak resie z p e³n om ocn ik a m i a k cji s ie w n e j. W o p raco w a n iu p la n w i w ro z p r o w a d za n iu zb sie w n y c h, Z S C h p o p rzez s w y c h in str u k to r w u d z ie la ³ z a in te r e so w a n y m porad i organizow a³ kursy zar w no dla inڑtruktorov/, jak i dla rolnik w. O rganizow a n o ta k e ze sp o ³o w e s ia n o k o sy i w y w z n a d w y e k s ia n a do P o lsk i œ r o d k o w ej, gdzie odczuw ano niedob r pasz. T ylk o w 1946 r. w yw iezion o za p oœred n ic tw e m sp ³d z ie lc z o œc i za o p a trzen ia i zb y tu z w o j. o lszty sk ie g o b lisk o 23.000 ton sia n a. D ¹ ¹c do s a m o w y sta r c z a ln o œc i w za p o trzeb o w a n iu n a n a sio n a ro œlin o le is ty c h zo r g a n izo w a n o o b sie w rz ep a k iem 2.656 h a, o si¹ g a j¹ c zb i r 1.320 ton. Z b iory rzep aku w p r z e lic z e n iu n a 1 ha b y ³y n is k ie, n iem n ie j u czyn io n o ju p ew ie n k rok n aprz d w za b ezp ieczen iu w ³a s n e j b azy n a sie n n e j. U p raw ¹ b u raka cu k ro w eg o o b jêto 3.600 h a, a o s i¹ g n iê ty p lon w y n o s i³ 43.500 ton. P oza ty m ob sian o 1.715 h a ln em i 220 ha ^konopiam i. Z a³o ono te 53 h a n o w y c h sad w, rozprow adzono w œr d rolnik w cz³on k w ZSCh 12.000 sztu k sa dzonek drzew ow ocow ych w w oj. olszty sk im oraz przekazano poza w o jew d ztw o 10.000 sztuk. Z o rg a n iz o w a n o te sad (5 ha) w P o z o rta ch oraz c z te ry g o sp o d a rstw a szk ³k a rsk ie. D o sta r czo n o z a in te r e so w a n y m p rzesz³o 2 m ilio n y sztu k rozsad w a r z y w n y c h. R ozp ro w a d zono r w n ie p o w a n e ilo œc i n a sio n w a r z y w z d o sta w U N R R A. Z podanych liczb i efek t w p rodukcyjnych a nadto w yn ik a, e zorganizo w a n e p rzez Z S C h sp e c ja listy c z n e zw i¹ z k i i z r zeszen ia b ra n o w e ju w 1947 r. o d g r y w a ³y p o w a n ¹ ro lê w sfe r z e p rod u k cji i ro zw o ju k u ltu r y ro ln ej s³u ¹ c ty m sa m y m w si i r o ln ic t w u 8. O p r cz ty ch p rac Z S C h w sp ³d z ia ³a ³ w ra d a ch n a ro d o w y c h, w k o m isja ch c e n n ik o w y c h, o sie d le c z y c h, w o rg a n iz a cji S p ³d z ie ln i O sa d n ic z o -P a r c e la c y j- nej i innych pracach sp o³eczno-u yteczn ych. O du ej ak tyw n oœci ZSCh i w ³a œ ciw e j p o sta w ie jego p r z e d s ta w ic ie li p o w ia to w y c h, g m in n y c h i g ro m a d zk ich dow odz¹ r w nie p rotoko³y z narad, zjazd w i k onferen cji. M o na to zau w a y و czy ta j¹ c lic z n e p r o to k o ³y za o k res od 1946 do 1949 r. z n a ra d i p o sied ze P ow iatow ych K om isji O sadnictw a R olnego, P ow iatow ych K om isji R olnych, 8 A rch iw u m W K ZSL w O lsztynie sp raw ozdan ie ZW ZSCh za rok 1947. 411

P o w ia to w y c h K o m isji O m ³o lo w y ch lu b z n arad p rzew o d n icz¹cy ch g m in n y ch rad narodow ych, w jt w i sekretarzy gm innych. W m ateria³ach pow. olszty skiego z tam tego okresu przew ijaj¹ siê n ajcz êœc iej n a zw isk a E. O r zech o w sk iego p rezesa ZP Z SC h, W ³a d y s³a w a S rok i i Ignacego ئ w ikli skiego, kt rzy na r nych naradach.relacjonow ali, co w in te r e sie sp o ³eczno-g o sp o d a r czeg o rozw oju w s i rob i Z S C h. N a u w a g ê zas³u g u j¹ p ro to k o ³y z p o sied ze G m in n y ch K o m itet w W sp ³d zia ³a n ia z p ie r w szy c h la t po w y z w o le n iu, w k t ry ch obok p r z e d s ta w ic ie li P P R, a p ںn iej P Z P R i SL zasiad ali p rzedstaw iciele ZSCh. W arto te z a c y to w a و n ie k t r e fr a g m e n ty ze w sp o m n ie W ito ld a B a rto ld a p rzeb y w a j¹ ceg o od p ie r w szy c h d n i w y z w o le n ia w e w s i D ںw ie r z u ty w p ow. szczycie skim. P isze on m. in.: W paںdzierniku 1945 r. zaczêliœm y organ i zow aو ZSC h. P ie r w sz y m p rezese m b y ³ F r a n c iszek M iesza ³a, sek reta rzem A le k sa n d e r S zla c h e tk a, b y ³o n a s, je œ li m n ie p a m iê و n ie m y li p iêtn a stu. Jak ¹ ro lê m ia ³a do sp e ³n ie n ia w n a sz ej w si ta o rg a n iz a cja k r tk o p rzed sta w iê. W iadom o, e ycie gospodarcze by³o w w czas w ym ar³e, w spos b dokuczliw y d a w a ³ siê o d czu w a و b rak k r w, k o n i i in n eg o in w en ta rza, b rak b y³o chleba. O rganizacja nasza zajê³a siê potrzebam i ycia gospodarczego. M u sieliœm y p o m y œle و o tym, b y z a sia و i za sa d ziو p o la, b y m ie و ch le b na zim ê. N ie b y ³o in w en ta rza, b y zaoraو, n ie b y ³o zb o a, by za sia و. O rg a n iza cja n a sz a m yœla³a o tym, by jakoœ z tej trudnej sytuacji w ybrn¹و. P raw d ¹ jest, e Z a rz¹d G m in n y ro b i³ w ty m k ierunku sta ra n ia. W sp ln y m i s i³a m i p rzy p o m o cy w o jsk ra d zieck ich o b sia liœm y k ilk a d z ie si¹ t h ek ta r w o w se m i jêcz m ien ie m, zasad ziliœm y trochê ziem niak w. W tym czasie pa stw o przysz³o nam z p o m oc¹ p rzy d ziela j¹ c d la n a szej g m in y k o n ie z U N R R A oraz in n e a rty k u ³y. O rganizacja nasza ZSCh pom og³a Z arz¹dow i G m innem u rozprow adzaو p raw id ³o w o k onie, k ro w y, zb o e na za sie w i na sp o y cie. B y ³e m r w n ie w 1946 r. n a zjeںdzie Z SC h w W a rsza w ie, gd y M ik o ³a jczy k ch cia ³ w y g r a و zjazd dla s ie b ie n ie u d a³o m u siê. C iek a w y b y ³ to zjazd, m ia ³em w w c z a s m o n oœو zap ozn aو siê z p ra w d z iw ¹ w a lk ¹ p o lity c zn ¹. T o m ia ³o r w n ie w p ³y w n a dzia³anie naszej organizacji w D ںw ierzutach 9. Z d o ty ch cza so w y ch ro zw a a a n a d jo w y n ik a, e d zia ³a ln o œو Z S C h b y ³a w p ier w szy ch la ta c h po w y z w o le n iu b ard zo w sz e c h str o n n a i o b ejm o w a ³a ca³okszta³t ycia spo³ecznego, gospodarczego i kultu raln ego w si olszty skiej. Z S C h na W arm ii i M azu rach o rg a n izu j¹ c U n iw e r s y te ty L u d o w e o d egra³ te w a n¹ rolê w w a lce z analfab etyzm em, w dziedzinie repolonizacji i d zia³alnoœci k u ltu raln o -oœw iatow ej. N iem a³¹ rolê odegrali tu czo³ow i organizato rzy U n iw e r s y te t w L u d o w y ch K a rol M a³³ek, J an B o en ig k, J an K a w ecki, S tan is³aw K ostrzy ski i inni. ZSCh czyni³ w szelk ie starania, a eby r norodne problem y nurtuj¹ce w czesn¹ w ieœ rozw in¹و w m o liw ie jak n a j le p s z y sp os b. B y ³ on ja k s ³u sz n ie p o d k r e œli³ J erzy T e p i c h t 10 fa k ty c z nym m in isterstw em rolnictw a w pierw szych latach w ³ad zy ludow ej. Z S C h p o d j¹ ³ ta k e na r w n i z a d m in istra cj¹ p a stw o w ¹ lik w id a c jê zniszcze w ojennych na w si, rozw j sp ³d zielczoœci w iejsk iej, o œw iaty i k u l tu ry. S ³u s z n ie te p is a ³ Jan D ¹ b -K i o ³, m in iste r R o ln ic tw a i R efo rm R o ln y c h 11: R z¹d p o p iera w w y si³k a c h Z SC h, g d y je s t to org a n izacja, k t ra d la w si p o lsk iej w ie le ju zrobi³a i d ziœ n ie m o em y so b ie w y o b r a z iو p ra cy na w si bez udzia³u ZSC h. 9 W sp o m n ien ia W ito ld a B a rto ld a w p o sia d a n iu S ta n is³a w a o sia z O lsztyna. 10 J. Tepicht, K ³k a r o ln ic z e w œ w ie tle o g ln y c h s p r a w r o ln ic tw a, E konom ista, 1964, nr 5. 11 G ³os Ziem i, 1948, nr 1, z 22 II. 412

W d n ia ch 21 i 22 lu te g o 1948 r. o d b y ³ s iê w O lsz ty n ie III w a ln y zjazd d e le g a t w Z SC h, w k t ry m w z iê ³o u d z ia ³ 478 os b. Z jazd z a sz c z y c ili m. in. sw ¹ o b ecn oœci¹: h o n o r o w y p rezes Z S C h S ta n is³a w J a n u sz i p rezes Z arz¹du G ³ w n eg o Z S C h L u cju sz D u ra. P o n a d to w zjeں d z ie w c h a ra k terze goœci u dzia³ w ziêli: w ojew oda olszty ski W. Jaœkiew icz ; w icew ojew od a o l s z ty sk i B. W ila m o w sk i; w ic e p r z e w o d n ic z ¹ c y M a zu rsk iej W o jew d zk iej R ady N arodow ej J. C hyczew ski; p rzed staw iciele partii polityczn ych : R. K a lin o w s k i z P P R, J. T o m czyk z SL, M. C h w a li sk i z P P S i in n i. Z jazd o tw o rzy ³ w czesn y p rezes Z arz¹du W o jew d zk ieg o Z S C h M ich a³ S oko³ow ski, dokonuj¹c k r tkiego przegl¹du osi¹gn iêو ZSCh w -woj. o lszty sk im. Z ja zd o w i na w n io se k M ich a ³a S o k o ³o w sk ie g o p rzew o d n ic z y ³ B oh d an W ila m o w sk i. O b ok p rze m w ie p o w ita ln y c h w d y sk u sji g ³o s za b ra li: Jaro z g m in y O lsz ty n e k, K u k o w sk i z p o w ia tu S u sz, W o jn o w sk i z p o w ia tu P a s³ê k, S a r a n k ie w ic z, K w ia tk o w sk i, O r ³o w sk i, R o g i sk i, C zern ia k, L a n g e, T o m czyk, Jaros, P lu c i sk i, O sta szew sk i, M a d ³o w sk i i in n i. W cen tru m u w a g i d y sk u ta n t w znalaz³y siê spraw y dotycz¹ce znaczenia pom ocy s¹sied zk iej, w y k o rzy sta n ia k red y tu n a zak u p b y d ³a, za o p a trze n ia r o ln ik w w p a sz e tr e œc iw e g ³ w n ie w o k r e sie p rac p o lo w y ch, z a n ie ch a n ia eg z e k w o w a n ia p rzez U rz¹d L ik w id acyjn y nale noœci od rolnik w za m aszyn y i urz¹dzenia rolnicze, rozw o ju p rzem y s³u ro ln o -sp o y w c z e g o, ro z w o ju m ech a n iz a c ji r o ln ic tw a itp. W w y n ik u d w u d n io w y ch ob rad d okon an o w y b o r u Z arz¹du W o jew d zk ieg o ZSCh: Jan K olasa prezes; M icha³ S ok o³ow sk i w iceprezes; A ntoni B ober sek retarz oraz W ac³aw S zczepkow ski, B ohdan W ilam ow ski, S ta n is ³a w L a n g e, L eo n a rd M a szy sk i, M ie c z y s³a w C h w a li sk i, E u g en iu sz P r zed - w o r sk i cz³o n k o w ie Z arz¹du. D o K o m isji R e w iz y jn e j w y b r a n o : d ra E d w ard a Szym a sk iego, Jana B itnera, Jana L isow sk iego, Janusza C hyczew skiego i E u g e n iu sza P a j¹ k a. D e le g a te m n a Z jazd K r a jo w y zo sta ³ w y b r a n y Jan u sz C h y c z e w s k i12. N ie b êd zie p rzesa d y je œ li siê p o w ie, e w h is to r ii p o lsk ie g o r o ln ic tw a ad n a z d o ty ch c z a so w y c h o rg a n iz a cji sp o ³e c z n o -g o sp o d a r c z y c h i za w o d o w y c h n ie m ia³a tak du ych p rzyw ilej w i m o liw oœci dzia³ania, jak ZSCh. ZSCh p o s ia d a j¹ c o d p o w ie d n ie œro d k i fin a n so w o -m a te r ia ³o w e m g ³ o r g a n iz o w a و lic z n e kursy zaw od ow e dla rolnik w, na k t re szybko ros³o zapotrzebow anie sp o ³e czn e. W Z SC h od sa m eg o p ocz¹ tk u jeg o d zia ³a ln o œc i n a jp o w a n ie jsz e w p ³y w y p o sia d a ³y P P R i SL. W p ³y w y P P R i S L w z r a s ta ³y w r a z z ro z w o jem ich w ie js k ic h org a n izacji. W w iê k s z o œ c i w y p a d k w o r g a n iz a to ra m i p ie r w sz y c h k ³ Z S C h b y li a k ty w iœc i P P R i SL. P e w n e œ w ia t³o na w p ³y w y P P R w Z S C h w O lsz ty sk ie m rz u c a j¹ r w n ie w y b o r y p rzep r o w a d zo n e w 1947 r. do w ³a d z poszczeg lnych szczebli ZSCh. N a przyk³ad na 17 p rezes w Z arz¹d w P o w ia tow ych w paںdzierniku 1947 r. 10 by³o cz³onkam i PP R, 1 P P S i 6 cz³on k a m i SL. N a 145 p r e z e s w G m in n y ch Z a rz¹d w Z S C h 89 n a le a ³o do P P R, 15 do P P S, a 34 do SL. N a 1.240 p r e z e s w g ro m a d zk ic h k ³ Z S C h 469 n a le a ³o do PPR, 88 do P P S i 146 do SL 4 Obok czo³ow ych d zia³aczy i organizator w ZSCh, zasiad aj¹cych w e w ³a d zach w o je w d z k ic h n a u w a g ê i w y r n ie n ie za s³u g u j¹ : L u d w ik A n d r z e je w s k i d ³u g o le tn i p rezes Z P Z S C h w B isk u p c u ; N a p o leo n D e r e s z k ie w ic z i W ³ad ys³aw D ereszk iew icz z T yrow a, pow. ostr dzki; M iko³aj G olar z K ier- 12 P o m m y s o b ie w z a je m n ie. Z e z ja z d u w o je w d z k ie g o S a m o p o m o c y C h ³o p sk iej w O lsztyn ie, G ³os Ziem i, 1948, nr 2 z. 7 III. 13 P P R c z o ³o w y o r g a n iz a to r i b u d o w n ic z y n o w e g o y c ia n a W a r m ii i M a z u r a c h w la ta c h 1945 1948, O lszty n 1965, s. 32. 413

sztanow a, pow. m r¹gow ski; Jan C iury³o z K ajkow a, pow. ostr dzki; S ta n is ³a w B o g u ta z B ie d a szek, p ow. k êtrzy sk i; J an M a k sy m o w icz z K o lo n ii J ze f w, p ow. m o r¹ sk i; O k ta w ia n L e œ n ie w ic z z Z ie lo n k i P a s ³ê c k ie j, p o w. p a s³êc k i; A d am H r y n ie w ic z ze w s i S teg n a, p ow. p a s³êck i; E d w ard P iln y z W ie - lo c h o w a, p ow. lid z b a r sk i; G rzegorz N is ie w ic z z Z a k rzew ca, p ow. b ra n iew sk i; F e lik s M aziarz z G ronow a, p o w. b ra n iew sk i: J an M a lisz e w sk i z G rabow a, p ow. n o w o m ie jsk i; J zef K o w a le w s k i z B a rt¹ g a, p ow. o ls z ty s k i i w ie lu in n y ch, k t ry ch n ie sp os b w y m ie n iو. D u a ic h cz êœو n a d a l a k ty w n ie p ra cu je w K ³k a c h R o ln icz y ch, w org a n a ch sa m o rz¹ d u sp ³d zielczego i w rad ach narodow ych. S¹ to p rzew a n ie cz³on kow ie PZPR i ZSL. O bok sp e ³n ia n ia w a n ej ro li w rozw oju p ro d u k cji roln iczej, Z S C h b ra ³ r w n ie cz y n n y u d z ia ³ w u sta la n iu p o lity k i p o d a tk o w ej i k r e d y to w a n ia w si oraz w za o p a trzen iu w s i w a r ty k u ³y do p ro d u k cji ro ln e j. U c z e s tn ic z y ³ tak e w k o n tr o li sp o ³eczn ej n a d d zia ³a ln o œc i¹ sp ³d zielczo œci ro ln iczej, o rg a n iz o w a ³ r n orodne zesp o ³o w e fo rm y p ra cy m a j¹ ce ch a ra k ter p ro d u k cy jn y, a w iê c gru p y h o d o w c w i p la n ta to r w, k o m ite ty c z ³o n k o w sk ie, rad y k o n tr o li i in n e, Kt rych n ie w ym ien iam. W a n¹ rolê o d eg ra ³ r w n ie Z S C h w o rg a n iz a cji w sp ³z a w o d n ic tw a p racy w r o ln ictw ie. O s ta le w z r a sta j¹ c y m za in te r e so w a n iu w sp ³z a w o d n ic tw e m na w s i o lsz ty sk ie j œw ia d c z y n a jlep ie j fa k t, e w io sn ¹ 1954 r. po II zjeںd zie P Z P R do w sp ³z a w o d n ic tw a m iê d z y g ro m a d zk ieg o p r z y st¹ p i³y o g ³e m 1.272 g rom ad y, sk u p ia j¹ ce ok o³o 64.356 p ra cu j¹ cy ch ch ³o p w. C h ³opi ci p o d jê li w io le zobow i¹za dotycz¹cych podn iesien ia produkcji rolnej, rozw oju h odow li zw ierz¹t g o sp o d a rsk ich oraz p rzed term in o w e j re a liz a c ji o b o w i¹ zk o w y c h d o sta w produkt w rolnych dla p a stw a. Za n ajlep sze w y n ik i produkcyjne W ojew d z k a K o m isja W sp ³za w o d n ictw a d zia ³a j¹ ca p rzy Z a rz¹dzie W o jew d zk im Z SC h p rzy z n a ³a n agrod y p ien iê n e z p rzezn a czen ie m ich n a zak u p k si¹ ek, sprzêtu œw ietlicow ego i urz¹dze rolniczych 14. B ard zo du o cennej in ic ja ty w y w ro zw o ju ycia sp o ³eczn o -g o sp o d a r czeg o, w y c h o w a w c z e g o i k u ltu r a ln o -o œ w ia to w e g o w O lsz ty sk ie m w y k a z y w a ³y r w nie ko³a gospody w iejsk ich dzia³aj¹ce, jako ogniw a ZSCh. Poprzez zak ³ad anie d zie ci c w, p u n k t w s a n ita rn y ch oraz szk ³ m a tek, k o ³a g o sp o d y w ie js k ic h w p ³y w a ³y r w n ie na p o d n ie sie n ie zd ro w o tn o œc i w s i i w y c h o w a n ie dzieci. Szeroko rozw ija³y d zia³alnoœو k u ltu raln o -oœw iatow ¹. L iczne ko³a gospody w iejsk ich zd obyw a³y uznanie i nagrody za prow adzon¹ pracê w zespo³ach am atorskich i czyteln iczych. W pracach tych k szta³tow a³y siê i w y rasta³y w iejsk ie dzia³aczki spo³eczn e i gospodarcze. Jak w y n ik a z m ateria³ w sp r a w o z d a w czych w k o cu 1950 r. d zia ³a ³y n a tere n ie w o j. o lsz ty sk ie g o 1.462 k o ³a g o sp o d y w ie jsk ic h, do k t ry ch n a le a ³o 27.667 k o b iet. Z tej liczb y do PZPR nale a³o 1.410 kobiet, do ZSL 896 kobiet, a do ZM P 2.118 m ³o dych cz³onki k ³ gospody w iejskich. C z³o n k in ia m i G S S am opom oc C h ³o p sk a b y ³y w w c z a s 12.243 cz ³o n k in ie k ³ gospody w iejsk ich. O p raw id³ow ej p ostaw ie i zaanga ow aniu w zachod z¹ ce zm ia n y sp o ³e c z n o -e k o n o m ic z n e k ³ g o sp o d y w ie js k ic h œ w ia d c z y r w n ie fakt, e w tym czasie 10.787 cz³onki k ³ gospody w iejsk ich nale a³o do k o m ite t w d o sta w c w m le k a, 26.290 p ra co w a ³o w gru p ach p ro d u c en t w, k t re m ia ³y n a celu p o d n o szen ie h o d o w li, 2.377 k o b ie t p ra co w a ³o w G m in n y ch R adach K ontroli i K om itetach C z³onkow skich, 104 p iastow a³y fu n k cje p rezes w K ³ G rom adzk ich, 12 b y ³o p rze w o d n icz ¹ cy m i Z arz¹d w G m in n y ch ZSC h, kierow n ik am i œw ietlic by³o 107 kobiet, a szereg in n ych fu nk cji spo³eczno- 14 C h ³o p i w o j. o ls z ty s k ie g o p o d s u m o w u j¹ w y n ik i z o b o w i¹ z a p r o d u k c y j n ych, G ³os O lszty ski, 1954, nr 259 z X. 414

k u ltu r a ln y c h i g o sp o d a rczy ch p e ³n i³o 341 k o b ie t cz³o n k i k ³ gosp o d y w ie js k ic h ir. N a szczeg ln¹ uw agê w realizacji w szechstronnego i atrak cyjn ego p ro gram u, jak i u rzeczyw istn ia³y k o³a gospody w iejsk ich, zas³u gu j¹ konkursy h o d o w la n e. K o n k u rsy h o d o w la n e o r g a n iz o w a n e w k o ³a ch g o sp o d y Z S C h m ia ³y na celu p odnoszenie jak oœci byd³a, trzody ch lew n ej, ow iec i drobiu. K on k u r sy h o d o w la n e na te r e n ie w o j. o ls z ty sk ie g o o k a z a ³y siê p o w szech n ¹ i d obr¹ fo rm ¹ o rg a n iz a cji w œr d k o b ie t w ie js k ic h. O p o w a n y m ro zm a ch u i z a siê g u k o n k u r s w h o d o w la n y c h œ w ia d c z ¹ lic z b y ic h u cze stn ic zek. W 1952 r. w k o n k u rsa ch n a te r e n ie w o j. o ls z ty sk ie g o b ra ³y u d z ia ³ 4.092 k o b iety, w 1953 r. 6.838, a w 1954 r. zg³osi³o sw j u dzia³ do konk u rs w 28.456 k o b ie tj6. D la d o p e ³n ien ia ob razu tej d zia ³a ln o œc i trzeb a stw ie r d z iو, e ob ok d u ego u d zia ³u w p ro d u k cji ro ln iczej Z S C h o d eg ra ³ d u ¹ rolê w d z ie d z in ie rep o lo - n iza c ji, rozw oju sp ortu, tu r y sty k i, c z y te ln ic tw a i ro z w o ju y c ia k u ltu r a ln o - o œ w ia to w e g o n a w s i o ls z ty s k ie j. Z S C h b o w iem obok o fia r n e j p ra cy k adry in stru k to r w k u ltu r a ln o -o œ w ia to w y c h, k t rzy sy ste m a ty c z n ie o d w ie d z a li w sie i w ie js k ie z e sp o ³y a m a to rsk ie, p o sia d a ³ r w n ie o d p o w ie d n ie œro d k i fin a n so w e p rzezn a czon e n a d zia ³a ln o œو k u ltu r a ln o -o œ w ia to w ¹. Z w i¹ z e k te n sp r a w u j¹ c m ecen a t nad lic z n y m i z e sp o ³a m i œ w ie tlic o w y m i h o jn ie w y p o s a a ³ w tym cz a sie z e sp o ³y a m a to rsk ie, œ w ie tlic o w e i b ib lio te k i w o d p o w ie d n i sp r zêt oraz w in str u m e n ty m u zy czn e, k si¹ k i i k o stiu m y, a n a w e t w œro d k i fin a n so w e. Za p oœred nictw em ZSCh przeszkolono zar w no na lok aln ych, jak i cen traln y ch k u rsa ch s e tk i a k ty w ist w i d zia ³a czy k u ltu r a ln o -o œ w ia to w y c h. Jak kolw iek ZSCh p rzesta³ istn ieو w 1957 r., a n iek t re jego fu n k cje p rzejê³y inne spo³eczno-gosp odarcze i m ³od zie ow e organizacje jak Z w i¹zek M ³od zie y W ie jsk ie j, K ³k a R o ln icze i k o ³a g o sp o d y w ie js k ic h, to m im o u p ³y w u czasu, w ci¹ je sz c z e y w e s¹ w sp o m n ie n ia i p o ch w a ³y d la Z S C h za p om oc u d z iela n ¹ w s i w ro z w o ju y c ia k u ltu r a ln o -o œ w ia to w e g o 17. W ci¹ jeszcz e w w ie lu w sia c h w id o c z n e s¹ œla d y tej d z ia ³a ln o œc i. B y ³o to w iê c d obre ziarn o, k t re przez w iele tam tych la t w yd aw a³o ow oce. N ie kto inny, jak ZSCh, przy szerokim poparciu i w sp ³u d ziale W yd zia³ w K u ltu ry W R N i P R N, n a u c z y c ie ls tw a, s tra y p o a rn y ch, k ³ g o sp o d y w ie jsk ic h, zw i¹ z k w za w o d o w y c h, o rg a n iz a cji s p ³d z ie lc z y c h, T eatr u P a stw o w e g o im. S te fa n a Jara cza w O lsz ty n ie, B ib lio te k i W o jew d zk iej oraz innych stow arzysze i in stytu cji organ izow a³ system atyczn e przegl¹d y i e lim in a c je a m a to rsk ich z e sp o ³ w te a tr a ln y c h. N ie m a ³y b y ³ u d z ia ³ a m a to rsk ich zesp o ³ w a r ty sty c z n y c h w sp ie r a n y c h r w n ie p rze z Z S C h w o g ln o p o lsk im K onkursie A m atorskich Z esp o³ w A rtystyczn ych, k t ry odby³ siê w O l s z ty n ie w trzecie j d ek a d z ie m a ja 1955 r. W w cza s to ca ³y O lsz ty n i jeg o o k o lic e y ³y t¹ p iêk n ¹ im p re z¹ i d ³u go po jej za k o czen iu p o z o sta w a ³y pod jej w ra en iem 1B. W p ie r w sz y c h la ta c h po w y z w o le n iu Z S C h b y ³ o rg a n iz a cj¹, b ez k t rej n ic siê n ie d zia ³o n a w s i. Z S C h s p e ³n ia ³ fu n k c jê o r g a n iz a to ra y c ia s p o ³e c z n o - gospodarczego na w si olszty skiej i z tych zada w y w i¹ zy w a ³ siê n ale ycie. W la ta c h 1949 1953 w o k r e sie ce n tra lizm u b iu ro k ra ty czn e g o Z S C h stra ci³ ch a ra k ter o rg a n iz a cji g o sp o d a rc zej, o d st¹ p i³ od fo r m p ra cy p ro d u k cy jn ej, a skupi³ siê na pracach organizacyjn o -propagan d ow ych. S ta³ siê form ¹ od 15 A r c h iw u m W K Z S L w O lsz ty n ie sp r a w o z d a n ie W y d zia ³u K o b ie ceg o Zarz¹du W ojew dzkiego ZSCh w O lsztynie za rok 1950. 16 S p r a w a c a ³e j w s i, O lszty n 1954. 17 M. P o r z u c z e k, 20 la t, T ea tr L u d o w y, 1965, nr 12. 18 J e d n o d n i w k a B iu r a C e n tr a ln y c h E lim in a c ji O g ln o p o ls k ie g o K o n k u r s u A m a to r s k ic h Z e s p o ³ w A r ty s ty c z n y c h, O lszty n 1955. 415

d zia³yw an ia na rzecz rozw oju sp ³d zielni produkcyjnych, term inow ego i p e³nego w y w i¹zyw an ia siê rolnik w z nale noœci w obec pa stw a ³9. J a k k o lw ie k Z SC h w O lsz ty sk iem b y ³ org a n izacj¹ liczn ¹, m o n a rzec, p o w szech n ¹, w lip cu 1955 r. p o sia d a ³ b o w iem 72.380 cz ³o n k w, to jed n a k s i³a jeg o o d d z ia ³y w a n ia na sp o ³eczn o -g o sp o d a r cze y c ie w s i s ta le m ala ³a. D zia ³o siê to m im o p o d e jm o w a n ia p rzez Z arz¹d W o jew d zk i Z S C h i Z arz¹dy P o w ia to w e r n orodnych p r b a k ty w iz a c ji p o d sta w o w y c h o g n iw Z SC h. O w e p r b y m a³o sk u tk o w a ³y, a n ie k ie d y s ta w a ³y s iê d arem n e. Z d arza³o s iê te, e p rzeciw nicy ZSCh podejm ow ali czêsto n aw et udane pr by d ysk red ytow a n ia, a n ie k ie d y k o m p r o m ito w a n ia Z S C h i n iek t ry c h jego d zia ³a czy w oczach ch³op w. Jedn¹ z bardziej w ypr bow anych m etod stosow an ych g³ w n ie w p o w iatach : m or¹skim, szczycie skim, bisk up ieck im i kêtrzy sk im by³o p o w o ³y w a n ie w cz a sie zeb ra s ta tu to w y c h n a cz³o n k w zarz¹d w, a w sz czeg ln o œci n a p r e z e s w lu d z i n iep o p u la rn y ch, k iep sk ich ro ln ik w, k t rzy d a w n o s tr a c ili m ir w s w o im œro d o w isk u. Z a k ³ad an o, e n ieo d p o w ied n i zarz¹d p rzy sp ie szy proces rozk³adu ko³a ZSCh. Trzeba te gw oli praw dy stw ierdziو, e w rozm o w a c h ze œ w ia t³y m i r o ln ik a m i m o n a b y ³o w y czu و, e o rgan iz a cja Z S C h d a w n ie j h o³u b io n a, ju s iê p rze y³a, e n ie p o m a g a ona ta k ja k d a w n iej w si i ro ln ictw u. A le jeszcz e w 1955 r. w O lsz ty sk iem w ram a ch k ³ Z SC h p racow a³o: 306 ze sp o ³ w lik w id a c ji o d ³o g w z r zesza j¹ cy ch 2.198 ro ln ik w, 323 zesp o ³y ³¹ k a r sk o -p a stw isk o w e, k t r e sk u p ia ³y 3.736 ro ln ik w oraz 253 g ru p y w za je m n e j p o m o cy, m a j¹ c e n a celu p rzed e w sz y stk im : w sp ln y zak u p i ze sp o ³o w e w y k o r z y s ty w a n ie m a s z y n 20. P a tr z¹ c d ziœ z p e r sp e k ty w y m in io n y c h d zie siêciu la t trzeb a stw ierd ziو, e m im o lic z n y c h b rak w, p o tk n iêو i n ieu d a n y c h e k sp e r y m e n t w Z SC h sp e ³n i³ p o w a n¹ rolê w p ro d u k cji roln iczej, w s ta b iliz a c ji o sa d n ictw a na ziem ia ch p ³nocnych i zachodnich oraz w um ocnieniu w ³ad zy lu d ow ej. W latach n a j tru d n iejszy ch po w y z w o le n iu Z SC h s p e ³n ia ³ w a n ¹ fu n k c jê sp r zy m ie rze ca m a³orolnych i œredniorolnych ch³op w, a w iêc tych, kt rzy najbardziej p o trzebow ali pom ocy pa stw a ludow ego. Jakbyœm y jednak nie oceniali, to praw da jest taka, e m im o r norodn y ch b ra k w i n ieu d a n y c h ek sp e r y m e n t w, Z S C h s p e ³n i³ p o w ierzone m u za d a n ia w sfe r z e p ro d u k cji i ro z w o ju o œw ia ty ro ln iczej na w si. W ten sp os b Z S C h d ob rze p r z y s³u y ³ s iê w si o lsz ty sk ie j w jej n ie ³a tw y m p o ch o d z ie do postêpu technicznego w rolnictw ie, rozw oju k ultu ry i zam o noœci w si o l szty sk ie j., Jako b y ³y p rezes ZW Z S C h w O lsz ty n ie, sp r a w u j¹ c tê fu n k c jê do czasu r o z w i¹ za n ia Z SC h, z za d o w o le n ie m stw ierd za m, e Z S C h s ³u sz n ie n a z y w a n y o rg a n izacj¹ so ju szu ro b o tn ic z o -c h ³o p sk ie g o, c ie s z y ³ siê w w o j. o lszty sk im uznaniem organizacji i instancji p artyjnych i ogn iw ZSL. O u zn a n iu p rzez ch ³o p w Z S C h za sw o j¹ o rg a n iz a cjê n iech œw ia d c zy fa k t, e w lip c u 1955 r. w o k resie XII s ta tu to w e g o w o je w d z k ie g o zjazd u, ZSC h lic z y ³ w O lsz ty sk iem 1.809 k ³ w ie jsk ic h, do k t r y c h n a le a ³o 72.380 cz³onk w, w tej liczb ie 22.842 k obiety 21. W la ta c h 1954 1956 Z S C h w O lsz ty sk ie m w sp ie r a n y p rzez p a rtiê i Z SL sto p n io w o p o w r c i³ do fo rm y p ra cy p ro d u k cy jn ej, r o z w in ¹ ³ n a w e t r n orodne proste form y kooperacji w reszcie zainicjow a³ id¹c w œlad w ojew d ztw p o³u d nic. Bajan, T. Hunek, R. M a lin o w sk i, op. cit. 20 M. P o r z u czek, K o r z y œ c i z e s p o ³o w e g o d z ia ³a n ia, W a rsza w a 1966, ss. 1 2. 21. M. P o r z u czek, S k ie r u jm y w s z y s t k ie s i³y d o w a lk i o p o d n ie s ie n ie p ro d u k cji ro ln ej, G ³os O lszty ski, 1955, nr 167 z 15 VII. 416

n io w o -w s c h o d n ic h i œro d k o w y ch P o lsk i p o w o ³y w a n ie k ³ r o ln iczy ch na m iejsce k ³ w iejsk ich ZSCh. K ³ka rolnicze stan ow i¹ w iêc kontyn u acjê d zia³a ln o œci Z S C h w w a r u n k a c h n o w e j p o lity k i roln ej i w sw e j p ra cy n a w i¹ zu j¹ do jego doœw iad cze i dobrych tradycji. M IE C Z Y S A W PO R Z U C Z E K U N IO N OF P E A S A N T S E L F -H E L P IN W A R M IA A N D M A S U R IA S u m m a ry T h e U n io n o f P e a s¹ n t S e lf-h e lp w a s fo rm ed in th e P r o v in c e of O lsz ty n o n ly in m id 1945, i.e. la te r th a n in oth er p a rts of P o la n d. In J u ly 1945 a p r o v isio n a l P r o v in c ia l B oard o f th e U n io n o f P e a sa n t S e lf-h e lp w a s ca lled u p in O lszty n. P r o m in e n t m em b ers o f th e P o lis h W ork ers P a r ty, P o lis h S o c ia lis t P a r ty, P e a sa n t P a r ty as w e ll as in d ep en d en ts w e r e m em b ers o f th is B oard. This U nion w as exp ected to: 1. P la y th e r o le o f a tra d e u n iq n an d as su c h u n ite a ll th e p e a s a n ts in a ccord a n ce w ith th e p r in c ip le o f th e P o lis h C o m m ittee fo r N a tio n a l L iberation M anifesto. 2. C h a n g e th e e x istin g a g ricu ltu ra l sy ste m. T h e n e w sy ste m w a s to be b a sed on w e ll m a n a g ed p e a sa n t fa r m s u sin g m od ern tilla g e and b ree d in g m eth o d s. 3. I n te n s ify a g ricu ltu ra l p ro d u c tio n an d d e v e lo p fo o d in d u str y an d ru r a l c o -o p e r a tiv e s in ord er to a m e lio r a te th e liv in g c o n d itio n s o f th e p ea sa n ts. 4. R ep resen t and d efen d th e in te r e s ts of th e p e a s a n ts and a lso to h elp the p easants in need. A n o th er o f th e U n io n a im s w a s in te lle c tu a l d e v e lo p m e n t o f th e p e a sa n ts and am elioration of san itary conditions in the villagse. T h e U n io n o f P e a sa n t S e lf-h e lp h a s p la y ed a v e r y im p o rta n t p a rt in str e n g te n in g th e n e w r e g im e in W a rm ia and M a su ria, in th e in te g r a tio n of particular groups of peope that cam e th ere after the w ar, in th e organ i z a tio n of r u r a l c o -o p e r a tiv e s, in r e b u ild in g of th e v illa g e s d a m a g ed d u rin g th e h o stilitie s, in th e o r g a n iz a tio n o f c iv ic c e n tr e s an d s c h o o ls fo r a d u lts as w ell as th e popu larization of gam es and ath letic sports in th e villag es. T h e r o le it p la y e d in th e r e c o lo n iz a tio n o f th e P r o v in c e o f O lsz ty n w a s as im p o rta n t. C o o p era tin g w ith th e s ta te a d m in istr a tio n it r e cru ited n e w s e ttle r s in th e d istr ic ts o f ce n tr a l P o la n d th a t w e r e o v er cro w d e d and b a d ly d a m a g ed b y en em y a ctio n. It a lso to o k an a c tiv e p a rt in th e o r g a n iz a tio n o f h e a lth c e n tres, m o th er and c h ild h o m es, re a d in g -r o o m s and s e a s o n a l d a y - n u r se rie s. T h e U n io n su p p lied th e v illa g e s w ith m a ch in es, to o ls and o th er good s. I t fo rm ed d istr ic t ap d co m m u n e co m m itte e s for d istr ib u tio n of th e s e g o o d s and con trolled th eir activities. A n o th er sp h e r e of th e U n io n a c tiv itie s w a s th e p o p u la riza tio n o f n e w tilla g e m eth o d s as w e ll as tr a in in g of p e a s a n ts fo r fa c to r y w o rk, w h ic h w a s n e c e ss a r y in c o n n e x io n w ith th e rap id d e v e lo p m e n t o f in d u str y in P o la n d. If form ed co -op erativ e agricu ltu ral m ach in e centres, con sulted ap p licatio n s for lo a n s, in itia te d d iffe r e n t fo r m s of c o m p e titio n s and c iv ic a c tiv itie s, en co u ra g e d s e lf-e d u c a tio n, org a n ized a g r ic u ltu r a l e x h ib itio n s, r e a d in g and d eb a tin g s o c ie tie s, v is its to m o d el fa r m s etc. T h e H o u se w ife s, C ircles a tta ch ed to th e U n io n in itia te d co m p etitio n s, o rg a n ized h o u s e -k e e p in g co u rses, d a y -n u r s e r ie s, in fa n t sch o o ls and co u rses for illite r a te s. A s d u rin g th e p erio d 1945 1956 en o rm o u s s o c ia l, p o litic a l and econom ic ch a n g es to o k p la c e in P o la n d, th e U n io n had to ad a p t its a c tiv itie s to th e needs of the m om ent. In th e years 1954 1956 it w as in terested m ain ly in the 2 7. Komuiikoty 417

p ro d u ctio n and d istrib u tio n. A t th a t tim e it a lso tried to in tro d u ce n ew form s of cooperation and w as su ccesfu l in organizing m any m eadow, irrigatio n and d ra in a g e tea m s, c a ttle an d s h e e p g ra z in g tea m s, agrim otor team s, tea m s o f p la n te r s (of s u g a r -b e e t, fib ro u s and o le a g in e o u s p la n ts etc), tea m s of c a ttle, p ig, sh e ep, p o u ltry, fu rred a n im a ls etc b reed ers. In J u ly 1955 th e U n ion o f P e a sa n t S e lf h elp had 70,380 m em b ers, in clu d in g 22,842 w o m en. T h ey w e r e g ro u p ed in 1809 circle s. T h e a b o v e n u m b ers sh o w how popular it w as w ith the peasants. H a v in g p la y ed its p art, th e U n io n h as b een d isso lv e d in 1956/1957. Its p la c e h a s b een ta k en b y A g r ic u ltu r a l C ircles. T h e se h a v e a c e n tu r y -lo n g tra d itio n in P oland.