Jak organizować pracę z dziećmi przejawiającymi objawy nadpobudliwości psychoruchowej. Zespół nadpobudliwości psychoruchowej to grupa zaburzeń charakteryzujących się brakiem wytrwałości w realizacji wymagających zaangażowania poznawczego, tendencją do przechodzenia z jednej aktywności w drugą bez ukończenia żadnej z nich oraz zdezorganizowaną, słabo kontrolowaną nadmierną aktywnością. Dzieci nadpobudliwe psychoruchowo to dzieci sprawiające otoczeniu najwięcej trudności i problemów wychowawczych ze względu na gwałtowne reakcje emocjonalne, ruchowe i poznawcze. Bezpośrednią przyczyną takich zachowań jest przewaga w układzie nerwowym procesów pobudzania nad procesami hamowania. W dużym uproszczeniu można nadpobudliwość sprowadzić do odmiennej pracy mózgu, która uniemożliwia dziecku kontrolowanie swoich zachowań oraz uwagi i ruchów. Nadpobudliwość jest pewną stałą cechą dziecka zmieniającą się w miarę jak ono dorasta. Dla nadpobudliwości charakterystyczne są trzy grupy objawów: 1.Zaburzenia koncentracji uwagi. 2.Nadmierna aktywność ruchowa (nadruchliwość). 3.Impulsywność. Ad.1 W zakresie zaburzeń koncentracji uwagi uczeń: - nie potrafi skoncentrować się na szczegółach, obejmuje ogół, ma trudności z analizą matematyczną, nie jest w stanie pisać krok po kroku opowiadania itp., - ma trudności z utrzymaniem uwagi na zadaniach lub czynnościach związanych z zabawą i grą, - często wydaje się nie słyszeć, co do niego zostało powiedziane ( słucha, ale nie słyszy), - nie może dużo zapamiętać (tylko ok. 25%informacji), - szybko traci zainteresowanie czynnością wykonywaną ( dłuższe zadania trzeba mu dzielić na krótkie komunikaty dotyczące wykonywanych czynności), - ma trudności z organizowaniem sobie pracy czy zabawy, - nie lubi zajęć wymagających wysiłku intelektualnego, - często gubi rzeczy niezbędne do pracy ( np. nie wie, gdzie zostawił plecak, kanapkę nosi w plecaku cały dzień, nie zjada, bo zapomniał, że ona tam jest), czynności życiowe zupełnie się dla takiego ucznia nie liczą, - nie radzi sobie w grach zespołowych, bo zapomina reguły gry, - ma wysoki poziom intelektualny, ale poleceń nie wykonuje, nie odrabia zadań, ma
natomiast przebłyski - błyśnie odpowiedzią, której nikt z dzieci nie zna, gdyż to był jedyny moment, kiedy skupił uwagę na toczącej się lekcji. Ad.2 W zakresie zaburzeń związanych z nadruchliwością uczeń: - wykonuje zbędne ruchy, ma tzw. tiki ( np. bawi się drobnymi rzeczami; lepiej, żeby na jego biurku nic nie było, bo ciągle manipuluje tymi rzeczami- przekłada, odkłada, ogląda, chowa, wyjmuje,itd.), - przemieszcza się po sali, biega po klasie, tupie w trakcie zajęć, chodzi od ławki do ławki, wybiega na korytarz itp., a w domu chodzi po meblach, po futrynach, - śpi mało albo wcale, chodzi w nocy po domu, nie dając spać innym domownikom, - jest gadatliwy, krzyczy ( jest to formą rozładowania napięcia), - jego ruchy są niepłynne, wyglądają jak szarpanie, są mało precyzyjne, np. strąca przedmioty, plączą mu się nogi, ciągle kogoś szturcha, - wierci się na krześle (zdradza niepokój psychoruchowy). Ad.3 W zakresie impulsywności uczeń: - wyrywa się z odpowiedzią nieproszony i mówi często nie na temat, bo nie słucha, - przerywa innym wypowiedź, nie może się doczekać swojej kolejki, - jego reakcje są nieadekwatne do sytuacji, - pokazuje złość, bunt ( wybucha ). W sferze emocjonalnej Zespół ADHD częściej stwierdza się u chłopców, bo chłopcy są impulsywni, nadruchliwi. Natomiast dziewczynki częściej mają problem z koncentracją uwagi, co z kolei jest trudniejsze do zdiagnozowania. Stąd częściej diagnozowani są chłopcy, bo ich objawy są bardziej widoczne. Dziewczynki z ADHD zamykają się, wykazują reakcje lękowe, zdradzają niepokój przed jakimkolwiek wystąpieniem, pocą się, czerwienią przy odpowiedzi itp. Podtypy Zespołu ADHD Ze względu na różnorodność możliwych objawów występujących w zespole ADHD wyszczególnia się różne typy tego zespołu. 1. Typ nasilony - z pełnymi trzema rodzajami objawów ( w zakresie zaburzeń koncentracji uwagi, impulsywności i nadruchliwości). Trudno jest z takim dzieckiem pracować, a jeszcze trudniej kompensować zaburzenia. 2. Typ z przewagą zaburzeń koncentracji uwagi ( częściej u dziewczynek). Jest trudny do zdiagnozowania. 3. Typ z przewagą zaburzeń w sferze nadruchliwości. Dominuje u chłopców. Można go częściowo kompensować.
Postępowanie z uczniem nadpobudliwym psychoruchowo w szkole Oddziaływania psychospołeczne należy rozpocząć od psychoedukacji rodziców w danej klasie. Praca z dzieckiem nadpobudliwym musi angażować rodziców, żeby nastąpiły jej efekty. Koniczna jest też akceptacja osoby dziecka z Zespołem ADHD. Istotnym elementem budowania strategii postępowania z uczniem nadpobudliwym zarówno w procesie nauczania jak i wychowania w domu są: zasady, polecenia i konsekwencje. Planując pracę z nim należy pamiętać o dwu zasadach: 1) Objawy ADHD nie są winą dziecka, rodziców lub nauczycieli; 2) Objawy ADHD trwają latami. Nie można żadnymi terapeutycznymi metodami doprowadzić do ich zniknięcia, a jedynie do lepszego funkcjonowania dziecka mimo ich obecności. Dziecko powinno być objęte terapią w poradni. Najbardziej wskazana byłaby terapia rodzinna, gdyż cała rodzina jest dotknięta objawami chorobowymi dziecka. Mówi się też o farmakoterapii, ale leki stosowane przez lekarzy typu nerwosol czy melisa to raczej otumaniacze niż sposoby eliminowania objawów ADHD. Muszą to być leki służące równoważeniu procesów pobudzania i hamowania dostosowane do wieku, wagi, wzrostu dziecka i nasilenia zaburzeń. Pomoc w szkole: 1) Należy skracać zadania, dzielić je na krótkie polecenia ( np. zamiast długiego polecenia: Wyjmijcie podręczniki i przeczytajcie zadanie 1 ze strony 234. Należy podać dziecku kilka krótszych komunikatów: Otwórz plecak. Wyjmij podręcznik do języka polskiego. Otwórz go na stronie 234. Przeczytaj zadania 1 ). 2) Dziecko z ADHD należy posadzić blisko biurka, kontrolować i wydatkować jego energię ( np. kazać mu coś przynieść, wytrzeć tablicę, zmoczyć ściereczkę itd.). 3) Zadawać mu mniej prac domowych, bo w domu może być zupełnie inaczej organizowana praca z tym dzieckiem, inne podejście rodziców. 4) Zadania dla tego dziecka powinny być krótkie, ciekawe, ilustrowane. Nauczyciel może wykorzystywać w pracy z nim techniki mnemotechniczne ( rysunki, wierszyki, symbole, karteczki przypominające o czymś, np. Twój tornister prosi o zapakowanie.) 5) Instrukcje dla dziecka należy powtarzać kilkakrotnie i kazać jemu powtórzyć. 6) Zaznaczać ważność pewnych zdań przez zastukanie palcem w ławkę, zaklaskanie czy inny gest. 7) Chwalić, gdy dziecko wykona coś dobrze. Dostarczać mu pozytywnych głasków. 8) Wzmacniać przejawy pożądanych zachowań. 9) Stosować zrozumiałe dla dziecka reguły i zasady pracy. 10) Nie odraczać kar, interweniować od razu. Stosować zrozumiały, konsekwentny system kar i nagród. 11) Uczeń taki powinien siedzieć daleko od okna, od drzwi ( w środkowym rzędzie), aby wyeliminować wszelkie bodźce.
12) Należy zminimalizować ilość przedmiotów na ławce ( również w celu ograniczenia bodźców). Na ławce nie powinny znajdować się przedmioty, które nie są potrzebne do realizacji aktualnego zadania wykonywanego na lekcji. Zadania rodziców w pracy z dzieckiem mającym Zespół ADHD Rodzice powinni: 1) umożliwić dziecku wydatkowanie energii przez wybieganie, skoki, biegi ( min. 60 minut dziennie). Ma to na celu rozluźnianie napięcia mięśniowego; 2) rozróżniać rzeczy ważne od mniej ważnych i pilnować ich wykonania, wydawać krótkie, cząstkowe polecenia zamiast złożonych, np. zamiast powiedzieć: Posprzątaj swój pokój, należy sprecyzować: Pościel łóżko. Wytrzyj kurz. itp. 3) ułożyć dziecku plan dnia; 4)eliminować pośpiech szczególnie rano ( dopilnować, aby dziecko wcześniej wstało i spokojnie mogło wykonać wszystkie zadania); 5) rozstrzygać konflikty, gdy uspokoi się zarówno dziecko jak i rodzic; 6) niczego nie wymuszać na dziecku, nie łamać jego woli; 7) akceptować dziecko, ale nie jego złe zachowania; nie atakować charakteru dziecka tylko jego zachowanie. Zamiast kar należy: - wskazać pomocną metodę, możliwość jakiegoś działania, - określić jasno oczekiwania wobec dziecka, podsuwać mu alternatywne rozwiązania. Jak widać, praca z uczniem nadpobudliwym psychoruchowo winna mieć charakter bezpośredni - oddziaływanie na samego ucznia, jak i charakter pośrednioddziaływanie na jego środowisko szkolne i rodzinne. Wówczas dopiero jej efekty będą pełniejsze. Bibliografia 1. Gordon T.: Wychowanie bez porażek w szkole. Instytut Wydawniczy PAX, Warszawa 1995. 2. Wojciechowska K., Musiał D.: Uczeń nadpobudliwy psychoruchowo w szkole. Centrum Psychoedukacji, Doradztwa Personalnego i Szkoleń Homo Novus, Lublin 2005. 3. Wolańczyk T., Kołakowski A., Skotnicka A.: Nadpobudliwość psychoruchowa u dzieci. BiFolium, Lublin 1999.
Czy Twoje dziecko ma ADHD? Zespół ADHD rozpoznaje przede wszystkim psychiatra dziecięcy, często z pomocą psychologa. Niezwykle ważne są też obserwacje rodziców pierwsze oznaki ADHD można zauważyć już przed siódmym rokiem życia. Na co zwrócić uwagę? 1. Czy dziecko ma trudności z zadaniami szkolnymi i obowiązkami w domu? 2. Czy trudno mu się skupić na jednej grze lub zabawie? 3. Czy niechętnie wykonuje zadania wymagające długiego w czasie wysiłku? 4. Czy sprawia wrażenie wiecznie roztargnionego? 5. Czy wykonywanie poleceń sprawia mu trudność? 6. Czy częściej niż inne dzieci przynosi uwagi od wychowawców za złe zachowanie? 7. Czy wyraźnie rozprasza się słysząc jakiś dźwięk lub hałas? 8. Czy trudno mu jest usiedzieć w jednym miejscu? 9. Czy wierci się nerwowo zaciskając ręce lub stopy? 10. Czy jest mało zręczne? 11. Czy z trudem odpoczywa, siedzi lub bawi się w spokoju? 12. Czy jest nadmiernym gadułą? 13. Czy świat jego wyobrażeń miesza się z rzeczywistością? 14. Czy biega, jakby nigdy nie wyczerpywała mu się energia? 15. Czy odpowiada niepytane, wtrąca się do rozmów, nie słucha do końca? 16.Czy częściej niż zwykle jest drażliwe łatwo przechodzi od płaczu do śmiechu? 17.Czy wobec innych jest konfliktowe, a nawet agresywne? 18.Czy może jest nadmiernie lękliwe i bojaźliwe? Odpowiedź tak na większość pytań wcale nie oznacza, że u dziecka występuje ADHD. Zanim padnie diagnoza: ADHD, należy wykluczyć inne dolegliwości związane z nadmiernym pobudzeniem, czy kłopotami z koncentracją, tj. zaburzenia hormonalne, niedowidzenie, niedosłuch, lęk i depresję, niedorozwój umysłowy. Jeśli zaś trudności pojawiają się nagle. Mogą być po prostu reakcją na stres lub chorobę somatyczną. Materiały zebrała i opracowała: Teresa Ludorf