POZYCJA POLSKICH NAUK INFORMATYCZNYCH NA ARENIE MIĘDZYNARODOWEJ OPRACOWANIE NA PODSTAWIE BAZ WEB OF SCIENCE, SCOPUS I CORDIS Agnieszka Olechnicka, Adam Płoszaj Warszawa
Celem opracowania jest przedstawienie dorobku polskich nauk informatycznych, głównie na podstawie danych bibliometrycznych w porównaniu z wybranymi krajami świata, w większości europejskimi. Wykorzystano dwie bazy bibliometryczne: Web of Science (WoS) oraz SCOPUS. Ponadto, posłużono się danymi z bazy CORDIS w części obejmującej projekty badawcze Programów Ramowych UE. Chod wykorzystane bazy bibliometryczne mają dośd dużą częśd wspólną, to jednak obejmują nieco inny zbiór czasopism naukowych. Ponadto ze względu na odmienne konstrukcje dają one różne możliwości analityczne. Z jednej strony powoduje to, że analizy z wykorzystaniem obu baz wzajemnie się uzupełniają. Z drugiej poszczególne wyniki analiz nie zawsze są łatwo porównywalne. Ten problem występuje szczególnie przy podziale na dziedziny badao. W przypadku SCOPUS analizy są możliwe jedynie dla dziedzin dośd szerokich, a WoS pozwala na analizy zarówno dziedzin szerokich, jak i wąskich. Zakres dziedzinowy opracowania wyznaczono szeroko. Z puli dostępnej w analizowanych bazach uwzględniono przede wszystkim te dziedziny, które wprost dotyczą nauk informatycznych lub wąskich specjalności w tym zakresie. Dane z bazy CORDIS umożliwiły prezentację udziału polskich zespołów badawczych w. i 7. Programie Ramowym Unii Europejskiej, z zakresu technologii informatycznych. Opracowania otwiera prezentacja liczby artykułów indeksowanych corocznie w bazie SCOPUS, w latach 98-9, w szerokiej dziedzinie informatyka (strona ). Następnie przedstawiono pozycję Polski w grupie krajów świata w zakresie szerokiej dziedziny: informatyka według bazy WoS (strony: -). Kolejna częśd opracowania przedstawia dane o 7 wąskich dziedzinach według WoS (strony: 7-). Ostatnie dwie strony opracowania poświęcone są udziałowi polskich zespołów badawczych w projektach. i 7. Programu Ramowego UE w zakresie technologii informatycznych (strony -5). Do porównao międzynarodowych wybrano paostw, w tym większośd krajów UE, z pominięciem paostw małych o stosunkowo niewielkiej liczbie mieszkaoców (tj. Cypr, Luksemburg, Malta), z uwagi na porównywalnośd wyników. Wielka Brytania w częściach opartych na bazie WoS występuje w podziale na Anglię, Walię i Szkocję stosowanym w tej bazie. Ponadto uwzględniono trzy sąsiadujące z Polską paostwa byłego ZSRR: Rosję, Ukrainę, Białoruś, dwa kraje EFTA: Szwajcarię i Norwegię oraz wybrane, ważne dla porównao kraje pozaeuropejskie (USA, Kanadę, Australię, Chiny, Japonię). Do porównao w wąskich dziedzinach badao wybrano paostw, w tym cztery najludniejsze kraje Unii Europejskiej:, Francję,, Hiszpanię (bez Wielkiej Brytanii, która jak wspomniano w bazie WoS nie występuje samodzielnie) oraz pięd mniej licznych krajów piętnastki : Holandię, Portugalię, Szwecję, Austrię i Finlandię. Ponadto uwzględniono największe gospodarki nowych krajów UE (Rumunię,, ) oraz Szwajcarię najludniejszy kraj EFTA poza UE-7. Informacje o projektach 7. PR dotyczą wyników konkursów zakooczonych i wprowadzonych do bazy CORDIS przed październikiem r. W opracowaniu, w celu prezentacji liczby publikacji i cytowao danego kraju, wykorzystano metodę tzw. zliczania całkowitego (whole counting albo integer counting). Metoda ta, polega na tym, że każdą publikację i każde jej cytowanie zalicza się z taką samą jednostkową wagą każdemu z krajów, w których afiliowani są autorzy publikacji. W związku z tym przez liczbę artykułów danego kraju należy w opracowaniu rozumied liczbę artykułów, których przynajmniej jeden ze współautorów zadeklarował afiliację w tym kraju. W konsekwencji suma takich zaliczeo dla wszystkich uwzględnionych w bazie danych krajów może znacząco przekraczad liczbę samych artykułów. Wyjaśnia to również, dlaczego liczba publikacji i cytowao Wielkiej Brytanii nie jest możliwa do obliczenia na zasadzie prostej sumy artykułów afiliowanych w Anglii, Walii i Szkocji. Dla Wielkiej Brytanii liczyłyby się bowiem wielokrotnie wspólne publikacje jej trzech części składowych. Opisana nadwyżka zaliczonych artykułów i cytowao jest wynikiem międzynarodowej współpracy naukowej i charakteryzuje jej intensywnośd. Współpraca ta z reguły podnosi cytowalnośd artykułów, co wskazano w komentarzach do wykresów dla analizowanych wąskich dziedzin. Konstrukcja i interpretacja wskaźników bibliometrycznych, jako instrumentów wspomagających proces oceny dorobku naukowego, obwarowana jest licznymi ograniczeniami. Te ograniczenia mają zarówno charakter ogólny, jak i dotyczą pytao o właściwośd pomiaru efektów pracy naukowej za pomocą publikacji indeksowanych jedynie w wybranych czasopismach. Wiadomo bowiem na przykład, że efekty te przyjmują różnorodną formę, skłonnośd do publikowania silnie różnicuje poszczególne dziedziny nauki, a bazy bibliometryczne cechuje nadreprezentacja czasopism anglojęzycznych. Szczególnie trudno ocenid osiągnięcia nauki w kategoriach ich znaczenia, doniosłości czy jakości. Wiele szczegółowych kwestii dyskusyjnych wiąże się z interpretacją liczby cytowao i mierników pochodnych. Stąd wyniki opracowania powinny byd wykorzystywane rozważnie i traktowane jedynie jako przybliżenie sytuacji polskich nauk informatycznych na arenie międzynarodowej. * * * Opracowanie wykonane z inicjatywy, na zamówienie i przy współpracy Biura Promocji Nauki stacji zagranicznej Polskiej Akademii Nauk w Brukseli, sfinansowane ze środków na działalnośd wspomagającą badania przyznanych PAN przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego KONTAKT: Centrum Europejskich Studiów Regionalnych i Lokalnych EUROREG Uniwersytet Warszawski www.euroreg.uw.edu.pl Agnieszka Olechnicka: a.olechnicka@uw.edu.pl Adam Płoszaj: aploszaj@gmail.com Por. A.K. Wróblewski (), Bibliometryczna trylogia, Zagadnienia Naukoznawstwa nr -; A.K. Wróblewski (5), Nauka w Polsce według rankingów bibliometrycznych, Nauka nr ; P. Nowak (8). J. Hoekman, K. Frenken, F. van Oort (8), Collaboration networks as carriers of knowledge spillovers: Evidence from EU7 regions, series KITeS Working Papers nr, Centre for Knowledge, Internationalization and Technology Studies, Universita' Bocconi, Milano, Italy. P. Nowak (8), Bibliometria. Webometria. Podstawy, wybrane zastosowania, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznao.
98 98 98 98 98 985 98 987 988 989 99 99 99 99 99 995 99 997 998 999 5 7 8 9 98 98 98 98 98 985 98 987 988 989 99 99 99 99 99 995 99 997 998 999 5 7 8 9 98 98 98 98 98 985 98 987 988 989 99 99 99 99 99 995 99 997 998 999 5 7 8 9 INFORMATYKA [szeroka dziedzina na podstawie SCOPUS]. LICZBA ARTYKUŁÓW Z ZAKRESU INFORMATYKI W BAZIE SCOPUS 5 5 5. ODSETEK ARTYKUŁÓW Z ZAKRESU INFORMATYKI Z POLSKĄ AFILIACJĄ,,,,8,,,, Źródło: opracowanie własne na podstawie bazy SCOPUS. Źródło: opracowanie własne na podstawie bazy SCOPUS.. POLSKIE ARTYKUŁY Z ZAKRESU INFORMATYKI W BAZIE SCOPUS 5 5 5 Liczba artykułów z zakresu informatyki indeksowanych w bazie SCOPUS systematycznie rośnie od 5 w 98 roku do 57 9 (wzrost 8-krotny) w roku 8 (rys. ). W tych latach rosła również, ale zdecydowanie szybciej, liczba artykułów z polską afiliacją*, z w roku 98 do w 8 r. (wzrost ponad -krotny) (rys. ). W analizowanym okresie wzrósł odpowiednio udział polskich artykułów w ogólnej liczbie artykułów. W latach 98-995 wskaźnik ten wahał się w przedziale,5%-,7%, w latach 99- w przedziale,%-,9%, w roku osiągnął prawie,%, a w kolejnych wykazuje tendencję spadkową (rys. ). * Artykuł z polską afiliacją oznacza artykuł, którego przynajmniej jeden autor użył afiliacji instytucji zlokalizowanej w Polsce. Określenia artykuł z polską afiliacją i polski artykuł są stosowane w tekście wymiennie. Źródło: opracowanie własne na podstawie bazy SCOPUS.
Szkocja Dania Kanada Grecja Irlandia Norwegia Belgia Australia Anglia Słowenia Walia USA Japonia Estonia Słowacja Litwa Bułgaria Łotwa Rosja Chiny Białoruś Ukraina USA Chiny Anglia Japonia Kanada Australia Grecja Belgia Rosja Szkocja Dania Norwegia Irlandia Walia Słowenia Słowacja Bułgaria Litwa Ukraina Białoruś Estonia Łotwa INFORMATYKA [szeroka dziedzina na podstawie Web of Science]. LICZBA ARTYKUŁÓW Z ZAKRESU INFORMATYKI W BAZIE WEB OF SCIENCE (-)* 7 5 W czasopismach z zakresu informatyki indeksowanych przez Web of Science opublikowano 5 artykułów z polską afiliacją w latach - (rys. ). * W bazie WoS regiony Wielkiej Brytanii (UK) prezentowane są oddzielnie, stąd na wykresie Anglia, Szkocja i Walia. 5. LICZBA ARTYKUŁÓW Z ZAKRESU INFORMATYKI W BAZIE WEB OF SCIENCE NA MIESZKAOCÓW (-), 5,,,,, Średnia liczba artykułów indeksowanych w Web of Science w zakresie informatyki na tys. mieszkaoców analizowanych paostw wynosi,. Omawiany wskaźnik dla Polski wynosi,8 (rys. 5).,
USA Dania Walia Anglia Szkocja Kanada Norwegia Australia Belgia Irlandia Słowenia Japonia Słowacja Grecja Łotwa Estonia Chiny Litwa Białoruś Ukraina Bułgaria Rosja INFORMATYKA [szeroka dziedzina na podstawie Web of Science]. ŚREDNIA LICZBA CYTOWAO JEDNEGO ARTYKUŁU Z ZAKRESU INFORMATYKI Z BAZY WEB OF SCIENCE (-) 8, 7,, 5,,,,,, Średnia liczba cytowao jednego artykułu z zakresu informatyki dla analizowanych paostw wynosi,. Omawiany wskaźnik dla Polski wynosi, (rys. ). 5
INFORMATYKA [szeroka dziedzina na podstawie Web of Science] 7. LICZBA ARTYKUŁÓW Z ZAKRESU INFORMATYKI W BAZIE WEB OF SCIENCE (-) Liczba artykułów 8875 5 5 Liczba artykułów na tys. mieszkaoców*,,5,5,,,,,8,8 5, * Podział na klasy metodą przerwy naturalnej.
INFORMATYKA SZTUCZNA INTELIGENCJA [computer science, artificial intelligence] 8.. LICZBA ARTYKUŁÓW (WoS, 8 r.). ŚREDNIA CYTOWAO JEDNEGO ARTYKUŁU (WoS, 8 r.) 5 5 5 5 5 7,, 5,,,,,, 9. LICZBA ARTYKUŁÓW NA MLN MIESZKAOCÓW (WoS, 8 r.) 8 Liczba artykułów z polską afiliacją z zakresu sztucznej inteligencji indeksowanych w bazie Web of Science w roku 8 wynosi (rys. 8). Liczba tych artykułów w przeliczeniu na jeden milion mieszkaoców wynosi,7 (rys. 9), a wskaźnik cytowao (średnia liczba cytowao jednego artykułu) wynosi, (rys. ). % artykułów z polską afiliacją w omawianej dziedziny powstało we współpracy międzynarodowej. Średnia cytowao jednego artykułu napisanego we współpracy międzynarodowej wynosi,. Artykuły afiliowane tylko w instytucjach polskich są cytowane rzadziej średnia cytowao to. 7
INFORMATYKA CYBERNETYKA [computer science, cybernetics]. LICZBA ARTYKUŁÓW (WoS, 8 r.). ŚREDNIA CYTOWAO JEDNEGO ARTYKUŁU (WoS, 8 r.) 5,,5,,5,,5,,5,. LICZBA ARTYKUŁÓW NA MLN MIESZKAOCÓW (WoS, 8 r.) Liczba artykułów z polską afiliacją z zakresu cybernetyki indeksowanych w bazie Web of Science w roku 8 wynosi 8 (rys. ). Liczba tych artykułów w przeliczeniu na jeden milion mieszkaoców wynosi, (rys. ), a wskaźnik cytowao (średnia liczba cytowao jednego artykułu) wynosi,7* (rys. ). % artykułów z polską afiliacją w omawianej dziedziny powstało we współpracy międzynarodowej. Średnia cytowao jednego artykułu napisanego we współpracy międzynarodowej wynosi,. Artykuły afiliowane tylko w instytucjach polskich są cytowane rzadziej średnia cytowao to,7. * W porównaniu do innych prezentowanych w opracowaniu dziedzin wąskich prezentowane wykresy z zakresu cybernetyki nie uwzględniają Węgier. Powodem jest brak publikacji z afiliacją z tego kraju w bazie WoS. 8
INFORMATYKA sprzęt i architektura komputerowa [computer science, hardware & architecture]. LICZBA ARTYKUŁÓW (WoS, 8 r.). ŚREDNIA CYTOWAO JEDNEGO ARTYKUŁU (WoS, 8 r.) 8 5 5. LICZBA ARTYKUŁÓW NA MLN MIESZKAOCÓW (WoS, 8 r.) 7 5 Liczba artykułów z polską afiliacją z zakresu sprzętu i architektury komputerowej indeksowanych w bazie Web of Science w roku 8 wynosi 7 (rys. ). Liczba tych artykułów w przeliczeniu na jeden milion mieszkaoców wynosi, (rys. 5), a wskaźnik cytowao (średnia liczba cytowao jednego artykułu) wynosi,9 (rys. ). Zaledwie spośród 7 artykułów z polską afiliacją w omawianej dziedziny powstało we współpracy międzynarodowej. Średnia cytowao jednego artykułu napisanego we współpracy międzynarodowej wynosi, lecz z uwagi na niską liczbę artykułów wskaźnik ten nie jest miarodajny. Artykuły afiliowane tylko w instytucjach polskich są cytowane nieco rzadziej średnia cytowao to,. 9
INFORMATYKA SYSTEMY INFORMACYJNE [ computer science, information systems] 7. LICZBA ARTYKUŁÓW (WoS, 8 r.) 9. ŚREDNIA CYTOWAO JEDNEGO ARTYKUŁU (WoS, 8 r.) 5 5 5 5 8. LICZBA ARTYKUŁÓW NA MLN MIESZKAOCÓW (WoS, 8 r.) 8 Liczba artykułów z polską afiliacją z zakresu systemów informacyjnych indeksowanych w bazie Web of Science w roku 8 wynosi (rys. 7). Liczba tych artykułów w przeliczeniu na jeden milion mieszkaoców wynosi, (rys. 8), a wskaźnik cytowao (średnia liczba cytowao jednego artykułu) wynosi, (rys. 9). 8% artykułów z polską afiliacją w omawianej dziedziny powstało we współpracy międzynarodowej. Średnia cytowao jednego artykułu napisanego we współpracy międzynarodowej wynosi,9. Artykuły afiliowane tylko w instytucjach polskich są cytowane znacznie rzadziej średnia cytowao to,5.
INFORMATYKA ZASTOSOWANIA INTERDYSCYPLINARNE [computer science, interdisciplinary applications]. LICZBA ARTYKUŁÓW (WoS, 8 r.). ŚREDNIA CYTOWAO JEDNEGO ARTYKUŁU (WoS, 8 r.) 5 5. LICZBA ARTYKUŁÓW NA MLN MIESZKAOCÓW (WoS, 8 r.) 8 8 Liczba artykułów z polską afiliacją z zakresu interdyscyplinarnych zastosowao informatyki indeksowanych w bazie Web of Science w roku 8 wynosi (rys. ). Liczba tych artykułów w przeliczeniu na jeden milion mieszkaoców wynosi (rys. ), a wskaźnik cytowao (średnia liczba cytowao jednego artykułu) wynosi, (rys. ). 5% artykułów z polską afiliacją w omawianej dziedziny powstało we współpracy międzynarodowej. Średnia cytowao jednego artykułu napisanego we współpracy międzynarodowej wynosi,9. Artykuły afiliowane tylko w instytucjach polskich są cytowane znacznie rzadziej średnia cytowao to,.
INFORMATYKA INŻYNIERIA OPROGRAMOWANIA [computer science, software engineering]. LICZBA ARTYKUŁÓW (WoS, 8 r.) 5. ŚREDNIA CYTOWAO JEDNEGO ARTYKUŁU (WoS, 8 r.) 5 5 5. LICZBA ARTYKUŁÓW NA MLN MIESZKAOCÓW (WoS, 8 r.) 9 8 7 5 Liczba artykułów z polską afiliacją z zakresu inżynierii oprogramowania indeksowanych w bazie Web of Science w roku 8 wynosi (rys. ). Liczba tych artykułów w przeliczeniu na jeden milion mieszkaoców wynosi, (rys. ), a wskaźnik cytowao (średnia liczba cytowao jednego artykułu) wynosi, (rys. 5). % artykułów z polską afiliacją w omawianej dziedziny powstało we współpracy międzynarodowej. Średnia cytowao jednego artykułu napisanego we współpracy międzynarodowej wynosi,. Artykuły afiliowane tylko w instytucjach polskich są cytowane rzadziej średnia cytowao to.
INFORMATYKA TEORIA I METODY [computer science, theory & methods]. LICZBA ARTYKUŁÓW (WoS, 8 r.) 8. ŚREDNIA CYTOWAO JEDNEGO ARTYKUŁU (WoS, 8 r.) 5 5 5 5 7. LICZBA ARTYKUŁÓW NA MLN MIESZKAOCÓW (WoS, 8 r.) 8 Liczba artykułów z polską afiliacją z zakresu teorii i metod informatyki indeksowanych w bazie Web of Science w roku 8 wynosi (rys. ). Liczba tych artykułów w przeliczeniu na jeden milion mieszkaoców wynosi, (rys. 7), a wskaźnik cytowao (średnia liczba cytowao jednego artykułu) wynosi,5 (rys. 8). % artykułów z polską afiliacją w omawianej dziedziny powstało we współpracy międzynarodowej. Średnia cytowao jednego artykułu napisanego we współpracy międzynarodowej wynosi,9. Artykuły afiliowane tylko w instytucjach polskich są cytowane rzadziej średnia cytowao to,.
PROJEKTY BADAWCZE. i 7. PROGRAMU RAMOWEGO UE 9. LICZBA PROJEKTÓW Z ZAKRESU TECHNOLOGI INFORMATYCZNYCH (ICT) W. I 7. PR 8 8 Polskie zespoły badawcze brały udział w 5 projektach badawczych z zakresu technologii informatycznych (ICT) w ramach. i 7. Programu Ramowego UE (rys. 9). Źródło: opracowanie własne na podstawie bazy CORDIS.
PROJEKTY BADAWCZE. i 7. PROGRAMU RAMOWEGO UE Liczba artykułów 5 7 Liczba projektów na mln mieszkaoców*,,,,, 7, 7, 57,9 57,9 8, Źródło: opracowanie własne na podstawie bazy CORDIS. * Podział na klasy metodą przerwy naturalnej 5