Dr Robert Grzeszczak Mysłakowice 17.11.2006. Katedra Nauk Prawnych Centrum im. Willy Brandta Studiów Niemieckich i Europejskich Uniwersytet Wrocławski Struktura administracji w Niemczech (na przykładzie kraju związkowego Saksonia) Tematy omawiane podczas spotkania 17 listopada 2006: I. Republika Federacyjna Niemiec ustrój polityczny II. Podział administracyjny państwa III. Samorząd w Niemczech IV. Przykład Saksonii Niemcy jako państwo federalne (pojęcie: federacja) Państwo federalne składa się z mniejszych, autonomicznych państw związkowych (stanów, landów, prowincji), ale posiadających wspólny (federalny) rząd. Państwa związkowe posiadają zwykle szeroką autonomię wewnętrzną, a w niektórych kwestiach stanowią własne prawa. Wspólna pozostaje najczęściej polityka zagraniczna i obronna. Kraje federacyjne posiadają wspólną walutę. Federacje na Świecie: Do państw federalnych naleŝą między innymi Stany Zjednoczone, Kanada, Meksyk, Niemcy, Austria, Szwajcaria, Belgia i Rosja, Indie i Malezja, Nigeria, Brazylia i Argentyna czy wreszcie Australia. Jaka nazwa? RFN czy NRF czy Niemcy? Od zakończenia II wojny światowej Niemcy były podzielone na 4 strefy okupacyjne: amerykańską, brytyjską i francuską (Trizonia) oraz radziecką. Z Trizonii utworzono w 1949 Republikę Federalną Niemiec, a z radzieckiej Niemiecką Republikę Demokratyczną. Stan ten utrzymywał się do dnia 3.10.1990 tj. do Zjednoczenia Niemiec. Die Bundesrepublik Deutschland klasyczny przykład federacji Podział na władze krajowe (Land) i związkowe (Bundesland) Trójpodział władzy (Gewaltenteilung) Prezydent i kanclerz Parlament Sądy 1
Ustrój polityczny Republiki Federalnej Niemiec Ustawa Zasadnicza RFN Podstawowymi konstytucyjnymi zasadami ustrojowymi Republiki Federalnej Niemiec są: federalizm demokratyzm zasada państwa socjalnego zasada podziału władz oraz samorządności Bundestag i Bundesrat (parlament) System wyborczy Niemiec 2
Niemcy są podzielone na 16 Landów (w tym 3 miasta wydzielone): 1. Badenia-Wirtembergia (Baden Württemberg) > stolica Stuttgart 2. Bawaria (Bayern) > stolica Monachium (München) 3. Berlin - miasto wydzielone 4. Brandenburgia (Brandenburg) > stolica Poczdam (Potsdam) 5. Brema (Bremen) (z Bremerhaven) - miasto wydzielone 6. Hamburg - miasto wydzielone 7. Hesja (Hessen) > stolica Wiesbaden 8. Meklemburgia-Pomorze Przednie (Mecklenburg-Vorpommern) > stolica Schwerin 9. Niemcy są podzielone na 16 Landów (w tym 3 miasta wydzielone) cd: 10. Dolna Saksonia (Niedersachsen) > stolica Hanower (Hannover) 11. Nadrenia Północna-Westfalia (Nordrhein-Westfalen) > stolica Düsseldorf 12. Nadrenia-Palatynat (Rheinland-Pfalz) > stolica Moguncja (Mainz) 13. Saara (Saarland) > stolica Saarbrücken 14. Saksonia (Sachsen) > stolica Drezno (Dresden) 15. Saksonia-Anhalt (Sachsen-Anhalt) > stolica Magdeburg 16. Szlezwik-Holsztyn (Schleswig-Holstein) > stolica Kilonia (Kiel) 17. Turyngia (Thüringen) > stolica Erfurt Podstawowy podział terytorialny w Niemczech 1. Państwo (Bund) 2. Kraje związkowe (Bundesländer) 3. Okręgi regencyjne (Regierungsbezirke) 4. Powiaty (Kreis/Landeskreis) 5. Gminy (Städte/Gemeinden) Saksonia Saksonia (łac. Saxonia,; niem. Sachsen, równieŝ Saxe, górnołuŝ. Swobodny stat Sakska, dolnołuŝ. Zwězkowy kraj Sakska) kraj związkowy został utworzony w 1990 roku po zjednoczeniu Niemiec. Obejmuje on w przybliŝeniu obszar dawnego królestwa Saksonii. Pod względem powierzchni Saksonia jest 10. Pod względem liczby ludności spośród 16 niemieckich krajów związkowych jest 6. Charakterystyka administracyjna Saksonii (Der Freistatt Sachsen) Premier Georg Milbradt (CDU) Rządzi koalicja CDU/SPD Skład Landtagu (w Dreźnie): CDU 55, SPD 13, FDP 7, Partia Zielonych 6, Die Linkspartei 31, NPD 9, inni 3. Ostatnie wybory samorządowe 19.09.2004, a najbliŝsze w 2009 roku Liczba posłów do Rady Federalnej 4 ZadłuŜenie publiczne kraju 11.8 miliardów (2004) ZadłuŜenie publiczne w przeliczeniu na mieszkańca2.752 (2004) 3
Podział administracyjny Saksonii: Saksonia jest podzielona na 3 okręgi Chemnitz, Drezno oraz Lipsk które dzielą się na 22 powiaty. Podział administracyjny Saksonii na 22 powiaty (2): 1. Annaberg 2. Aue-Schwarzenberg 3. Budziszyn 4. Chemnitzer Land 5. Delitzsch 6. Döbeln 7. Freiberg 8. Kamenz 9. Leipziger Land 10. Löbau-Zittau 11. Miśnia 12. Mittlerer Erzgebirgskreis 13. Mittweida 14. Muldentalkreis 15. Niederschlesischer Oberlausitzkreis 16. Riesa-Großenhain 17. Sächsische Schweiz 18. Stollberg 19. Torgau-Oschatz 20. Vogtland 21. Weißeritzkreis 22. Zwickauer Land Podział administracyjny Saksonii: W Saksonii jest 7 miast, które nie naleŝą do Ŝadnego powiatu (kreisfreie Stadt miasto wydzielone): Chemnitz Drezno Görlitz Hoyerswerda Lipsk Plauen Zwickau 4
adres władz powiatu Löbau-Zittau: Landkreis Löbau-Zittau Hochwaldstraße 29 02763 Zittauwww.lra-loebauzittau.de adres e-mail: Landrat@kreis-zi.de Nazwa powiatu Kraj związkowy Rejencja Stolica powiatu Radca powiatu (Landrat) Powierzchnia (niem.) Landkreis Löbau-Zittau Saksonia rejencja Drezno śytawa Günter Vallentin (CDU) 698,52 km² Ludność 144 121 mieszk. (stan na 30 września 2005) Gęstość zaludnienia 206,3 mieszk./km² Numer urzędowy powiatu 14 2 86 Numery_rejestracyjne_pojazdów ZI Liczba gmin w powiecie 34 5
adres władz powiatu Dolnośląski powiat górnołuŝycki: Niederschlesischer Oberlausitzkreis Robert-Koch-Straße 1 02906 Niesky www.nol-kreis.de adres e-mail: landrat@nol-kreis.de Nazwa powiatu (niem.) Kraj związkowy Rejencja Stolica powiatu Radca powiatu (Landrat) Powierzchnia Niederschlesischer Oberlausitzkreis Saksonia rejencja Drezno Niesky Bernd Lange (CDU) 1340,24 km² Ludność 97 251 mieszk. (30 września 2005) Gęstość zaludnienia 72,6 mieszk./km² Numer urzędowy powiatu 12 2 84 Numery rejestracyjne pojazdów NOL Liczba gmin w powiecie: 29 6
Podstawowym aktem prawnym regulującym ustrój samorządu terytorialnego w Niemczech jest Konstytucja RFN, której Art. 28 ust. 1 stanowi: Porządek konstytucyjny w krajach musi odpowiadać zasadom republikańskiego, demokratycznego i socjalnego państwa prawnego w rozumieniu niniejszej Ustawy Zasadniczej. W wyborach w powiatach i gminach takŝe osoby, które posiadają przynaleŝność państwową państwa członkowskiego Wspólnoty Europejskiej, są stosownie do prawa Wspólnoty Europejskiej, upowaŝnione do głosowania i mogą być wybierane. W krajach, powiatach i gminach naród musi mieć przedstawicielstwo, które pochodzi z powszechnych, bezpośrednich, wolnych, równych i tajnych wyborów. Ustęp 2 art. 28: Gminom musi być zagwarantowane prawo do regulowania na własną odpowiedzialność wszelkich spraw miejscowej społeczności w ramach zakreślonych przez ustawy. RównieŜ związki gmin mają prawo do samorządu w zakresie swoich zadań ustawowych i zgodnie z ustawami. Art. 28, ust. 3: Federacja gwarantuje zgodność porządku konstytucyjnego krajów z prawami zasadniczymi i przepisami ustępu 1 i 2 Gmina jako podstawowa jednostka samorządu terytorialnego W większości krajów związkowych wyraźnie rozróŝnia się gminę jako obszar nie zurbanizowany (Gemeinde lub Landgemeinde) oraz miasto (Stadt). Kategoria miasta jest niejednolita, poniewaŝ obok miast-krajów (np. Brema) występują duŝe miasta wyłączone z powiatów (kreisfreie Städte, np. Drezno) oraz duŝe miasta powiatowe (große Kreisstädte), wreszcie miasta włączone do powiatów (kreisangehörige Städte), w tym takŝe często oddzielnie traktowana kategoria miast małych. W zaleŝności od charakteru gminy róŝnie kształtuje się jej struktura organizacyjna, zadania, zakres kompetencji. Szczegółowe kwestie w tym zakresie regulowane są przepisami ordynacji gminnych (Gemeindeordnung) poszczególnych krajów związkowych. Rada gminy i rada miasta W odróŝnieniu od ustawodawstwa polskiego, w Niemczech termin Rat (rada) nie jest jedynym uŝywanym na określenie tego organu. Najczęściej obok terminu Gemeinderat albo Stadtrat (rada gminy, rada miasta), występuje Gemeindevertretung i odpowiednio Stadtvertretung (przedstawicielstwo, reprezentacja gminy/miasta) albo Stadtverordnetenversammlung (zgromadzenie deputowanych miejskich) Członkostwo w UE (podobnie w Polsce) KaŜdy obywatel Unii mający miejsce zamieszkania w Państwie Członkowskim, którego nie jest obywatelem, ma prawo głosowania i kandydowania w wyborach lokalnych w Państwie Członkowskim, w którym ma miejsce zamieszkania, na takich samych zasadach jak obywatele tego państwa ( ). Burmistrz Bürgermeister 7
Oberbürgermeister Erste Bürgermeister Stadt-, Gemeindevorstand Magistrat Podstawowe zadania burmistrza (organu wykonawczego) kierowanie administracją gminną reprezentowanie gminy na zewnątrz kierowanie bieŝącymi sprawami gminy przygotowywanie projektów i wykonywanie uchwał rady zarządzanie majątkiem gminy wydawanie decyzji administracyjnych Ustrój burmistrzowski. Ustrój północnoniemiecki. Niewłaściwy ustrój magistracki. Samorząd terytorialny na szczeblu ponadgminnym Kreis (w Północnej Nadrenii-Westfalii, Szlezwiku Holsztynie i Hesji) w innych: Landkreis Powiat jest traktowany jako korporacja terytorialna posiadająca osobowość prawną (Gebietskörperschaft) oraz jako związek gmin (Gemeindeverband) Biorąc pod uwagę strukturę organizacyjną powiatów w poszczególnych landach moŝna wyróŝnić dwa podstawowe modele ich ustroju: ustrój południowoniemiecki (süddeutsche Kreistagsverfassung) oraz ustrój komisji powiatowej (Kreisausschussverfassung). Ustrój południowoniemiecki (z wyjątkiem Badenii-Wirtembergii) Ustrój komisji powiatowej (z wyjątkiem Brandenburgii) Bezirk (Bawaria) W Bawarii na poziomie okręgu (Bezirk) występuje zasada zespolenia administracji państwowej (rządowej) i samorządowej. Polega ona na organizacyjnym, personalnym i rzeczowym powiązaniu samorządu z rządem okręgowym. Bawaria podzielona jest na siedem okręgów: Górna Bawaria (Bezirk Oberbayern), Górna Frankonia (Bezirk Oberfranken), Górny Palatynat (Bezirk Oberpfalz), Środkowa Frankonia (Bezirk Mittelfranken), Dolna Bawaria (Bezirk Niederbayern), Szwabia (Bezirk Schwaben), Dolna Frankonia (Bezirk Unterfranken). 8
Prawa wyborcze obywateli UE (czynne i bierne prawo wyborcze w wyborach do parlamentu Europejskiego oraz w wyborach lokalnych) Dyrektywa Rady z 6.12.1993 r. ustanawiająca szczegółowe warunki wykonywania prawa głosowania i kandydowania w wyborach do Parlamentu Europejskiego przez obywateli UE mających miejsce zamieszkania w państwie członkowskim, którego nie są obywatelami (93/109/WE) oraz Projekt z dnia 24 czerwca 2003 r. ustawy o wyborze członków Parlamentu Europejskiego a) zakres podmiotowy dyrektywa: obywatele UE mających miejsce zamieszkania w państwie członkowskim, którego nie są obywatelami (art. 1) projekt ustawy: obywatele RP, jak i inni obywatele UE (art. 1) b) czynne prawo wyborcze dyrektywa: osoba, która jest obywatelem UE w rozumieniu art. 17 TWE i spełnia pozostałe warunki prawa głosowania, jakie odnośne państwo stawia swoim obywatelom. (art. 3). JeŜeli obywatele państwa zamieszkania mogą głosować w wyborach jedynie pod warunkiem, pewnego minimalnego okresu zamieszkania na terytorium wyborczym tego państwa, to uznaje się ten warunek za spełniony, jeŝeli zamieszkiwali oni przez ten okres w innym państwie członkowskim. (art. 5) Państwo członkowskie miejsca zamieszkania moŝe sprawdzić, czy obywatela UE, który wyraził chęć wykonywania prawa głosowania w tym państwie, nie pozbawiono tego prawa w państwie jego pochodzenia. (art. 7) projekt ustawy: kaŝdy obywatel Polski oraz obywatel UE, który stale zamieszkuje na terytorium RP i najpóźniej w dniu głosowania ukończył 18 lat i jest umieszczony w spisie wyborców. (art. 7 i 8). Prawa wybierania nie ma osoba pozbawiona praw wyborczych w państwie pochodzenia. (art. 8 ust. 2) c) bierne prawo wyborcze dyrektywa: osoba, która jest obywatelem UE w rozumieniu art. 17 TWE i spełnia pozostałe warunki prawa głosowania, jakie odnośne państwo stawia swoim obywatelom. (art. 3). JeŜeli obywatele państwa zamieszkania mogą kandydować w wyborach jedynie pod warunkiem, Ŝe posiadali jego obywatelstwo przez pewien minimalny okres, to uznaje się, Ŝe obywatele UE spełniali ten warunek, jeŝeli przez ten okres byli obywatelami jednego z państw członkowskich.(art. 3) JeŜeli obywatele państwa zamieszkania mogą kandydować w wyborach jedynie pod warunkiem, pewnego minimalnego okresu zamieszkania na terytorium wyborczym tego państwa, to uznaje się ten warunek za spełniony, jeŝeli zamieszkiwali oni przez ten okres w innym państwie członkowskim. (art. 5) Obywatel UE pozbawiony praw wyborczych w państwie zamieszkania lub pochodzenia, nie moŝe wykonywać biernego prawa wyborczego 9art. 6) Projekt ustawy: Prawo kandydowania przysługuje osobie mającej prawo wybierania, która najpóźniej w dniu głosowania kończy 21 lat i od 5 lat stale zamieszkuje na terytorium RP lub innego państwa członkowskiego. (art. 9) 9
prawa kandydowania nie ma osoba pozbawiona praw wyborczych 9art. 8 ust. 2 w zw. z art. 9) d) w wyborach moŝna głosować i kandydować tylko jeden raz (art. 4 dyrektywy i art. 2 ust. 3 projektu) e) jeśli w danym państwie wybory są obowiązkowe, to wyborca, który wykonuje w tym państwie prawo głosu, podlega temu obowiązkowi; f) W razie odmowy wpisania na listę wyborców lub odrzucenia wniosku o kandydowanie osoba zainteresowana jest uprawniona do tych samych środków prawnych, jakie słuŝą obywatelom tego państwa (art. 11; por. art. 20 projektu) Dyrektywa rady z 19.12.1994 ustanawiająca szczegółowe warunki wykonywania prawa głosowania i kandydowania w wyborach lokalnych przez obywateli UE, mających miejsce zamieszkania w państwie członkowskim, którego nie są obywatelami (94/80/WE) a) zakres podmiotowy obywatele UE mających miejsce zamieszkania w państwie członkowskim, którego nie są obywatelami (art. 3) b) domicyl wymóg okresu zamieszkania na terytorium państwa zamieszkania uznaje się za spełniony, jeśli dana osoba zamieszkiwała przez ten okres w innych państwach członkowskich. Natomiast stosuje się wymogi zamieszkania przez określony czas we wspólnocie lokalnej stopnia podstawowego lub w części państwa, w której znajduje się ta wspólnota. c) fakultatywność wykluczenia z moŝliwości kandydowania osób pozbawionych praw wyborczych w państwie pochodzenia (art. 5 ust.1) d) państwa członkowskie mogą zastrzec, Ŝe tylko ich obywatele mogą być wybierani na kierownika organu wykonawczego, jego zastępcy lub członków kolegialnego organu wykonawczego jednostki samorządu terytorialnego (nie dotyczy wyborów uzupełniających) (art. 5 ust. 3) e) państwa członkowskie mogą zastrzec, Ŝe obywatele UE wybrani na członków organów przedstawicielskich nie będą brali udziału ani w wyznaczaniu delegatów do głosowania w zgromadzeniu parlamentarnym, ani w wyborach członków takiego zgromadzenia (art.5 ust. 4) f) warunki zakazu łączenia funkcji: obowiązują takie same warunki, jak w prawie państwa zamieszkania w stosunku do własnych obywateli. MoŜna je jednak rozszerzyć na sprawowanie urzędów w innych państwach, a podlegających zakazowi łączenia w państwie zamieszkania. g) kontrowersje wokół art. 62 Konstytucji RP. Prawo do ochrony dyplomatycznej i konsularnej (art. 20 TWE) Prawo petycji do Parlamentu Europejskiego (art. 21 w zw. 194 TWE) prawo skargi do Rzecznika Praw Obywatelskich (art. 21 w zw. z art. 195 TWE) prawo do informacji oraz dostęp do dokumentów (art. 21 TWE, art. 255 TWE) 10