Podaruj nerkę bliskiej osobie! INFORMATOR. Przeszczep nerki od żywego dawcy jest najlepszym sposobem leczenia schyłkowej niewydolności nerek

Podaruj nerkę bliskiej osobie! INFORMATOR Przeszczep nerki od żywego dawcy jest najlepszym sposobem leczenia schyłkowej niewydolności nerek Narodowy Program Rozwoju Medycyny Transplantacyjnej w zakresie zadania dotyczącego promocji idei dawstwa narządów od żywych dawców poprzez program edukacyjno-informacyjny skierowany do pacjentów z przewlekłą niewydolnością nerek, ich rodzin i personelu stacji dializ w latach 2015-2016 Narodowy Program Rozwoju Medycyny Transplantacyjnej na lata 2011-2020 finansowany przez ministra zdrowia 1

INFORMATOR

Medyczne Szkolenia Podyplomowe PAKT-realizatorem Narodowego Programu Rozwoju Medycyny Transplantacyjnej w zakresie zadania dotyczącego promocji idei dawstwa narządów od żywego dawcy poprzez program edukacyjno-informacyjny skierowany do pacjentów z przewlekłą niewydolnością nerek, ich rodzin i personelu stacji dializ w latach 2015-2016. CEL ZADANIA na lata 2011-2020: Zwiększenie w okresie realizacji Programu liczby przeszczepień nerki od żywego dawcy, o co najmniej 500 % do zakończenia Programu w stosunku do liczby tych przeszczepień w 2009 roku. ZADANIA REALIZATORA to m. in.: propagowanie idei dawstwa w mediach oraz kierowanie i nadzór nad realizacją zadania Programu, zapewnienie przez realizatorów regionalnych przeszkolenia realizatorów lokalnych programu edukacyjno-informacyjnego (pielęgniarka lub lekarz pracujący bezpośrednio z pacjentami z przewlekłą niewydolnością nerek) w zakresie transplantologii, ze szczególnym uwzględnieniem zasad kwalifikacji do przeszczepu, korzyści zdrowotnych oraz etycznych i prawnych aspektów dotyczących dawstwa i przeszczepienia nerek od dawcy żywego, organizowanie przez realizatorów lokalnych otwartych spotkań pacjentów z przewlekłą niewydolnością nerek i członków ich najbliższej rodziny z psychologiem klinicznym, lekarzem nefrologiem, lekarzem transplantologiem i koordynatorem transplantacyjnym w stacji dializ lub w innym miejscu, których celem będzie udzielenie wyczerpujących informacji i konsultacji dotyczących pobrania i przeszczepienia nerki od żywego dawcy rodzinnego, organizowanie przez zespół konsultacyjny, w skład którego wchodzą psycholog, nefrolog, chirurg oraz w razie potrzeby lekarz innej specjalności (np. urolog, kardiolog, onkolog) spotkań par dawca-biorca, których celem będzie udzielenie wyczerpujących informacji i konsultacji dotyczących w szczególności pobrania i przeszczepienia nerki od żywego dawcy rodzinnego, ryzyka dla dawcy, czasu rehabilitacji pooperacyjnej u dawcy, sposobu i przebiegu kwalifikacji żywego dawcy nerki a także ustalenie i umówienie badań kwalifikujących parę dawca-biorca do przeszczepienia w ośrodku transplantacyjnym. O programie 5

Zalety przeszczepu nerki od żywego dawcy Przeszczepienie nerki od żywego dawcy jest uznawane za najlepszą metodę leczenia schyłkowej niewydolności nerek. Wnioski z badań nad dużą ilością przeszczepów nerek mówią, że funkcjonowanie tych organów po przeszczepie pochodzącym od żywych dawców jest lepsze niż tych pobranych od dawców zmarłych. Zalety takich przeszczepów są niepodważalne, to przede wszystkim krótki czas oczekiwania na przeszczep. Taki zabieg wyprzedzający decyduje, że nie musi być konieczna dializoterapia, która powoduje wiele niekorzystnych skutków. Plusem jest również to, że biorca otrzymuje funkcjonującą, dobrą dla siebie nerkę od zdrowego dawcy. Zabieg jest zaplanowany, dawca i biorca są odpowiednio przygotowani. Zespół transplantacyjny może pracować w idealnych warunkach. Przeszczepiana nerka jest niemal natychmiast przenoszona do organizmu biorcy, tym samym jest zdecydowanie krócej niedokrwiona. Funkcjonowanie nerki po przeszczepie od żywego dawcy, niezależnie od stopnia pokrewieństwa, jest lepsze a czas przeżycia nerki dłuższy. Przeszczep taki pozwala pacjentom na powrót do normalnego życia, kontynuację nauki i pracy zawodowej oraz uniknięcie uciążliwych, wielogodzinnych dializ. Można żyć z jedną nerką! Większość z nas rodzi się z dwoma nerkami. Czasem z jedną. Do prawidłowego funkcjonowania organizmu człowieka wystarczy jedna nerka. Gdy oddamy komuś jedną nerkę, zaraz po zabiegu, druga przejmuje aż 50% funkcji oddanej a sama zwiększa swoją wydolność z dotychczasowych 50% do 75%. Najnowsze badania wykazują, że funkcja tej nerki z czasem poprawia się jeszcze a czas jej przeżycia jest taki sam jak dwóch nerek a nawet dłuższy w porównaniu z populacją. Obserwacje dawców żywych np. w Skandynawii potwierdzają, że dawcy żyją dłużej. 6

Każde przeszczepienie nerki musi być zgodne z prawem obowiązującym w naszym kraju. Zgodnie z ustawą transplantacyjną, dawcą nerki może być zarówno osoba spokrewniona jak i niespokrewniona. Osoba niespokrewniona genetycznie, np. przyjaciel, partner życiowy może być dawcą, gdy wykaże pokrewieństwo emocjonalne - więź z potencjalnym biorcą. Eliminuje to osoby, które chcą czerpać korzyści z handlu narządami. Dawstwo anonimowe nie jest zgodne z polskim prawem. Inne ważne punkty ustawy mówią o tym, że dawca musi wyrazić świadomą zgodę na pobranie narządu, zatem musi posiadać możliwość samodzielnych decyzji, musi być osobą pełnoletnią. Upośledzenie umysłowe uniemożliwiające podjęcie świadomej decyzji, nieskutecznie leczona choroba psychiczna czy uzależnienie od używek wykluczają potencjalnego dawcę. Dawca musi zostać poinformowany o wszystkich konsekwencjach i ewentualnym ryzyku, nie może działać pod przymusem, może wycofać się w każdej chwili. Natomiast biorca musi wyrazić zgodę na przeszczep, na przyjęcie nerki od dawcy żywego. Warunki prawne przeszczepiania nerek od dawców żywych dokładnie określa Ustawa Transplantacyjna z dnia 1 lipca 2005 r. (rozdział 3, art. 12 i 13). Kto może być żywym dawcą nerki? Warto wiedzieć, że wszystkie znaczące religie są przychylne idei transplantacji. W religii katolickiej największym autorytetem, do którego możemy się odwołać jest św. Jan Paweł II, który powiedział: Każdy przeszczep narządu ma swoje źródło w decyzji o wielkiej wartości etycznej, decyzji, aby bezinteresownie ofiarować część własnego ciała z myślą o zdrowiu i dobru innego człowieka. Na tym właśnie polega szlachetność tego czynu, który jest autentycznym aktem miłości. Religia a przeszczep 7

Dar dawcy Ofiarując własną nerkę, dawca okazuje swoje zainteresowanie, zaangażowanie w sytuację zdrowotną i życiową chorego. Biorca z reguły ma świadomość odpowiedzialności za ten dar, przyjęcia związanych z tym psychologicznych zobowiązań. Jeśli istnieje bliska relacja emocjonalna, dawcę i biorcę integruje wspólny problem, cieszy jego pokonanie, wzmacnia się bliskość i zaufanie. Powstaje rodzaj emocjonalnej wspólnoty. Jeśli nie ma bliskości między biorcą a dawcą mogą pojawiać się uczucia rozczarowania, straty, wzajemne pretensje, poczucie winy i krzywdy. Przeszczep krzyżowy Nie zawsze wśród bliskich osoby chorej można znaleźć odpowiedniego dawcę. Wtedy idealnym rozwiązaniem jest przeszczep krzyżowy. Gdy mamy parę, w której dawca wyraża wolę oddania narządu bliskiej osobie, ale zabieg nie może się odbyć z uwagi na niezgodność grup krwi lub zły dobór immunologiczny, można znaleźć inną parę, będącą w tej samej sytuacji, tak aby dawca jednej pary pasował do biorcy drugiej i odwrotnie. W ten sposób następuje planowane równoczasowe przeszczepienie w obu parach, ale z wymianą dawców. Przeszczep krzyżowy nerek, nazywamy wymianą łańcuchową, gdy w zabiegu uczestniczą co najmniej 3 pary. Propozycja od dawcy Często osoby chore nie chcą rozmawiać z bliskimi na temat oddania narządu, nie chcą wywierać presji, prosić. Najlepiej, gdy propozycja wychodzi od członków rodziny. Potencjalny dawca nerki to osoba pełnoletnia i zdrowa, która pomyślnie przeszła badania kwalifikacyjne. Wtedy można przystąpić do kolejnego etapu jakim jest ustalenie daty zabiegu, tak aby był to optymalny czas dla biorcy, dawcy i zespołu transplantacyjnego. Dawcy obawiają się bólu pooperacyjnego, dlatego wiele ośrodków wprowadziło jako standard pobranie narządu metodą małoinwazyjną u dawców nerek (laparoskopowo, z użyciem robota da Vinci). 8

Dawca nerki to osoba dokładnie przebadana przed zabiegiem donacji, ponieważ bezpieczeństwo tej procedury jest priorytetowe, ale również po oddaniu narządu pozostaje on pod kontrolą Poradni Transplantacyjnej. Dawca powinien zgłaszać się do ośrodka transplantacyjnego w 1, 3, 6 i 12. miesiącu po operacji, a następnie raz w roku. Najczęstsze powikłanie po oddaniu nerki to wzrost ciśnienia tętniczego, dlatego dawca powinien zakupić aparat do pomiaru ciśnienia tętniczego, wykonywać pomiary w warunkach domowych i prowadzić notatki z tych pomiarów. Dawca powinien przywozić notatki na badania kontrolne, aby lekarz prowadzący mógł je przeanalizować i wdrożyć odpowiednie postępowanie. Bezpieczny dawca nerki Zapytano osoby, które oddały nerkę bliskiej osobie:jakich wskazówek udzieliłbyś osobom, które dopiero mają podjąć decyzję o oddaniu nerki? Rady od dawcy Odpowiedziały: Nie wahać się, nie zwlekać, nie bać się. Myśleć pozytywnie. Porozmawiać z kimś kto już przeszedł taką procedurę. Rozmawiać o problemach. Wsparcie rodziny, znajomych, sąsiadów, ich pomoc, życzliwość i modlitwy są bardzo ważne. A po transplantacji: Regularnie przychodź na kontrole w Poradni Transplantacyjnej. Przyjmuj leki zgodnie z zaleceniami. Prowadź zdrowy tryb życia - dieta, aktywność fizyczna. Wróć do pracy zawodowej. 9

Przeciwwskazania dawcy do przeszczepu nerki Przeciwwskazania bezwzględne do pobrania nerki od dawcy żywego to: zaburzenia psychiczne uniemożliwiające wyrażenie przez dawcę świadomej zgody, np. upośledzenie umysłowe, aktywna choroba psychiczna, uzależnienie od narkotyków czy alkoholu objawy choroby nerek nieprawidłowości anatomiczne, kamica nerek (obustronna lub nawrotowa) inne choroby, które mogą wpływać na czynność nerek, np. cukrzyca, nadciśnienie tętnicze, miażdżyca, przewlekła choroba wątroby, choroby neurologiczne, choroby autoimmunologiczne choroby płuc (duże ryzyko powikłań okołooperacyjnych takich jak zapalenie płuc ale też ryzyko, że są elementem choroby ogólnoustrojowej) choroba nowotworowa, by z jednej strony nie narażać biorcy na przeniesienie komórek nowotworowych i ryzyko rozwoju nowotworu jak też dawcy na ewentualne niekorzystne konsekwencje wynikające z rozwoju tejże choroby i jej leczenia w sytuacji posiadania jednej nerki czynne zakażenia, które mogłyby zostać przeniesione wraz z narządem dawcy zaburzenia krzepnięcia jak też nadkrzepliwość ciąża Inne przeciwwskazania: nieidentyczność grup krwi; preferowane jest jednak posiadanie identycznych grup krwi w układzie ABO, ale dopuszczalna jest zgodność tzn. osoba z grupą krwi 0 może być dawcą dla chorego. Dawca żywy Biorca 0 0,A,B,AB A A,AB B B,AB AB AB wiek dawcy powyżej 65 lat; konieczna jest wówczas szczególnie rygorystyczna ocena takiego kandydata 10

otyłość czyli BMI > 30 ale poniżej 35 gdyż nadmierna otyłość jest czynnikiem ryzyka rozwoju u dawcy choroby wówczas jednej nerki bezpośrednio jak też poprzez inne choroby jak np. nadciśnienie tętnicze, cukrzycę umiarkowane lub wyrównane nadciśnienie tętnicze ale jednym lekiem hipotensyjnym i po wykluczeniu jakichkolwiek narządowych skutków nadciśnienia; dawca i biorca musi być poinformowany o możliwości pogorszenia kontroli ciśnienia tętniczego krwi po usunięciu nerki jednorazowy i jednostronny epizod kamicy nerkowej wymaga wykluczenia zaburzeń metabolicznych predysponujących do nawrotów kamicy; dawca taki wymaga po nefrektomii stałej opieki nefrologicznej w celu wczesnego wykrywania infekcji lub nawrotu kamicy lub też ujawnienia choroby metabolicznej niewielkie nieprawidłowości w układzie moczowym, np. prosta torbiel nerki młody kandydat na dawcę z wywiadem rodzinnej nefropatii powinien być dodatkowo zbadany pod kątem ujawnienia się tej choroby w przyszłości np. jeśli biorca choruje na wielotorbielowate zwyrodnienie nerek to bliski, młody krewny który chce zostać dawcą żywym nerki musi mieć wykonane badania wykluczające tę chorobę nie tylko obecnie ale też w przyszłości (badania genetyczne) wyleczony w przeszłości u kandydata na dawcę nowotwór skóry o niskim stopniu złośliwości czy rak szyjki macicy in situ nie są przeciwwskazaniem do bycia dawcą nerki ale wymagają dodatkowych badań potwierdzających wyleczenie Wskazania to przewlekła, nieodwracalna, terminalna niewydolność nerek. Każdy chory z przewlekłą niewydolnością nerek może być rozpatrywany jako kandydat do przeszczepienia nerki niezależnie od przyczyny niewydolności nerek. W przypadku chorych z cukrzycą typu I i nefropatią cukrzycową należy rozważyć kwalifikację do jednoczasowego przeszczepienia nerki i trzustki. Kwalifikację do przeszczepienia można Wskazania biorcy do transplantacji nerki 11

rozważyć u chorych z przewlekłą chorobą nerek i egfr <15 ml/min. Nie jest konieczne rozpoczynanie hemodializ lub dializ otrzewnowych przed kwalifikacją do przeszczepienia. Niektóre z chorób nerek mogą nawracać w nerce przeszczepionej. Dotyczy to pierwotnego ogniskowego i segmentalnego szkliwienia kłębuszków (FSGS), nefropatii IgA, nefropatii błoniastej, błoniasto-rozplemowego kłębuszkowego zapalenia nerek, amyloidozy. W przypadku wyżej wymienionych pierwotnych chorób nerek, poza amyloidozą, należy bardzo ostrożnie kwalifikować chorych do przeszczepienia nerki w okresie przeddializacyjnym. Rozpoczęcie dializ i odroczenie decyzji o przeszczepieniu nerki w większości tych przypadków zmniejsza ryzyko nawrotu pierwotnej glomerulopatii w nerce przeszczepionej. W szczególności dotyczy to młodych osób z rozpoznaniem pierwotnego FSGS. Przeciwwskazania biorcy do transplantacji nerki Aktywna choroba nowotworowa Rozsiana lub nieleczona choroba nowotworowa jest bezwzględnym przeciwwskazaniem do przeszczepienia nerki. W przypadku większości nowotworów możliwe jest leczenie i po upływie okresu karencji po leczeniu chory może być zakwalifikowany do przeszczepienia nerki. Okres karencji jest różny dla różnych typów i lokalizacji nowotworów i wynosi najczęściej od 2 do 5 lat. Ostre zakażenie Choroby infekcyjne bakteryjne, wirusowe lub grzybicze stanowią czasowe przeciwwskazanie do przeszczepienia. U każdego chorego wzywanego do przeszczepu należy wykluczyć ostrą infekcję. W przypadku infekcji nawracających (np. dróg moczowych) należy dążyć do wyeliminowania przyczyny nawrotów przed kwalifikacją. Nawracające infekcje dróg moczowych u chorych z wadami wrodzonymi dróg moczowych, wodonerczem, lub torbielowatością nerek mogą być wskazaniem do jednostronnej lub obustronnej nefrektomii przed przeszczepieniem nerki. Obecność przeciwciał przeciwko przeszczepianemu narządowi Przed każdym przeszczepieniem nerki wykonywane jest badanie cross-match pomiędzy limfocytami dawcy 12

a surowicą biorcy. Próbki surowicy pobierane są co 6 tygodni od wszystkich potencjalnych biorców znajdujących się na krajowej liście i przesyłane do wszystkich pracowni HLA prowadzących typowania. Dodatnia reakcja w tym badaniu świadczy o obecności przeciwciał skierowanych przeciw antygenom dawcy i eliminuje biorcę z tego typowania. W przypadku dawców żywych spokrewnionych dodatni wynik cross-match również uniemożliwia wykonanie przeszczepu nerki. W takim przypadku możliwe jest przeszczepienie krzyżowe (wymiana pomiędzy 2 lub więcej parami dawca-biorca) lub przeprowadzenie odczulania eliminacji przeciwciał w wyniku zastosowania leków i plazmaferezy. Zły stan układu krążenia do czasu poprawy po leczeniu W zależności od wieku i obecności innych czynników ryzyka potencjalni biorcy powinni zostać poddani ocenie przez kardiologa pod kątem wydolności układu krążenia i kwalifikacji do przeszczepienia nerki. Wykonywane są badania echokardiograficzne, testy wysiłkowe i/lub koronarografia. Stwierdzenie istotnych zmian w naczyniach wieńcowych jest wskazaniem do ich leczenia zabiegowego (PCI, CABG) przed przeszczepieniem nerki. Ocenie podlegają również naczynia szyjne w celu eliminacji ewentualnej przyczyny niedokrwienia OUN, a także aorta i naczynia biodrowe i kończyn dolnych lokalizacja przeszczepionej nerki. Zaawansowane zmiany miażdżycowe proksymalnie od przeszczepionego narządu spowodują niedostateczne zaopatrzenie nerki w krew. Istotne zmiany położone dystalnie mogą spowodować rozwój zespołu podkradania po przeszczepieniu ze względu na niski opór przepływu krwi przez nerkę. Znaczna otyłość Znaczna otyłość, szczególnie brzuszna jest wskazaniem do redukcji masy ciała przed przeszczepieniem. Otyłość nie tylko zwiększa ryzyko powikłań sercowo-naczyniowych w okresie okołoprzeszczepowym, ale także, zwiększając ciśnienie wewnątrzbrzuszne, powoduje gorsze warunki ukrwienia przeszczepionej nerki. Ponadto znaczna otyłość powoduje dodatkowe trudności techniczne i zwiększa 13

ryzyko istotnego krwawienia po zabiegu. W zależności od oceny kwalifikującego chirurga transplantologa górną granicą BMI jest wartość 25 30. Zaburzenia psychiczne i zachowania Nadużywanie substancji psychoaktywnych (alkohol, narkotyki) jest przeciwwskazaniem do przeszczepienia nerki. W celu utrzymania przeszczepionego narządu niezbędna jest pełna współpraca chorego i realizowanie zaleceń lekarskich. Chorzy nie stosujący się do zaleceń w trakcie leczenia hemodializami (nie stosowanie diety, nadmierne przybieranie na wadze między dializami) mają zwiększone ryzyko podobnych zachowań po przeszczepieniu i tym samym są zagrożeni utratą przeszczepionej nerki. Zaawansowana marskość wątroby W przypadku zaawansowanej niewydolności wątroby współistniejącej z niewydolnością nerek można rozważyć jednoczasowe przeszczepienie wątroby i nerki. Przeciwwskazaniem nie są: Przewlekłe wirusowe zapalenia wątroby typu BiC U chorych na przewlekłą chorobę nerek i współistniejące wirusowe zapalenie wątroby typu B lub C należy podjąć próbę leczenia przed przeszczepieniem. Leczenie WZW jest możliwe również po przeszczepieniu nerki w przypadku zastosowania schematów leczenia bez interferonu. Zakażenie HIV Chorzy z zakażeniem HIV wymagają leczenia antyretrowirusowego (HAART) zarówno przed jak i po przeszczepieniu nerki. Pomimo uszkodzenia układu odpornościowego przez wirus HIV chorzy wymagają leczenia immunosupresyjnego po przeszczepieniu, a ryzyko wystąpienia epizodu ostrego odrzucania przeszczepionego narządu jest paradoksalnie zwiększone w tej grupie pacjentów. Nowotwory złośliwe po upływie okresu karencji (zależy od typu nowotworu) Chorzy, u których nowotwór złośliwy został wyleczony mogą być kwalifikowani do przeszczepienia nerki po upływie okresu karencji, którego długość zależy od typu nowotworu. 14

Wskazania do nefrektomii przed przeszczepieniem nerki: Krwawienia, zakażenia w przypadku ADPKD Jednostronna nefrektomia w przypadku ADPKD i dużych nerek, które uniemożliwiają prawidłowe umiejscowienie przeszczepianej nerki Nawracające zakażenia układu moczowego u chorych z wadami wrodzonymi dróg moczowych lub wodonerczem. Wykonywany jest w znieczuleniu ogólnym. Dawca nie odczuwa bólu w trakcie zabiegu ponieważ głęboko śpi. Na sali operacyjnej obecny jest zespół anestezjologiczny, którego głównym zadaniem jest znieczulenie pacjenta. Zespół chirurgów transplantologów może pobrać nerki na dwa sposoby. Wybór uzasadniony jest stanem ogólnym dawcy i dokonuje go zawsze lekarz prowadzący pacjenta. Pacjent przed przystąpieniem do operacji pobrania nerki zawsze wie, za pomocą której metody narząd zostanie pobrany. Pobranie nerki metodą klasyczną wymaga cięcia 10-15 cm w okolicy podżebrowej. W przypadku metody laparoskopowej wykonuje się trzy lub cztery małe nacięcia 1 cm oraz jedno 5-10 cm do wyciągnięcia pobranej nerki. Ból po usunięciu nerki trwa zwykle około kilku dni. W tym okresie pacjent otrzymuje leki przeciwbólowe. Zwykle hospitalizacja po pobraniu nerki trwa ok. 3-7 dni. Gdy zabieg wykonywany jest metodą klasyczną pobyt w szpitalu po operacji jest dłuższy. W przypadku metody laparoskopowej pacjent pozostaje na oddziale chirurgicznym około 3 dni.. Ryzyko wystąpienia powikłań po zabiegu usunięcia nerki nie jest większe niż w przypadku innych zabiegów operacyjnych. Najczęstszym powikłaniem po zabiegu jest ból w okolicy nefrektomii i trwa zwykle parę dni. Rzadko może dojść do zakażenia rany, krwawienia z rany pooperacyjnej czy np. trudności w gojeniu się rany. Wystąpienie powikłań pooperacyjnych jest ściśle powiązane ze stanem zdrowia pacjenta oraz ze stopniem jego wyedukowania w zakresie samopielęgnacji Zabieg pobrania nerki od dawcy żywego 15

po zabiegu. Jeśli dawca przestrzega wszystkich zaleceń lekarskich po zabiegu pobrania nerki ryzyko wystąpienia powikłań jest minimalne. Zwykle po okresie 5 tygodni dawca może wrócić do normalnej aktywności i do pracy. Dawcy nerki nie wymagają przyjmowania specjalnych leków poza lekami przeciwbólowymi w krótkim okresie po nefrektomii. Niewielkie ryzyko dawcy Pobranie i przeszczepienie nerki od dawcy żywego niestety jest obarczone pewnym odsetkiem niepowodzeń, choć zdarzają się one niezwykle rzadko. Powodzenie zabiegu zależy nie tylko od jakości narządu ale również od czynników uzależnionych od biorcy. Ważnym czynnikiem mającym wpływ na powodzenie ze strony biorcy jest czas dializowania i choroby współistniejące. Każdy biorca musi być po zakwalifikowaniu wpisany na Krajową Listę Osób Oczekujących. Jest to warunek wykonania zabiegu. Pobranie i przeszczepienie nerki od żywego dawcy wykonywane jest w tym samym czasie. Zabieg u dawcy rozpoczyna się trochę wcześniej niż zabieg u biorcy. Momentem rozpoczęcia zabiegu u biorcy jest czas otwarcia jamy brzusznej u dawcy. Pobrania i przeszczepienia nerki od dawcy żywego mogą wykonać jedynie wysoko wyspecjalizowane ośrodki posiadające pozwolenie Ministra Zdrowia na wykonywanie takiej procedury. Pozwolenie takie nie jest przyznawane dożywotnio. Ośrodki przeszczepiające narządy i tkanki dostają pozwolenie na okres 5 lat. W czasie trwania okresu pozwolenia na przeprowadzanie pobierania i przeszczepiania narządów, komórek i tkanek ośrodki są kontrolowane. Od wyników tych kontroli zależy to, czy dostaną kolejne pozwolenie na wykonywanie zabiegów transplantacyjnych. 16

Przygotowanie dawcy żywego jest wieloetapowe: identyfikacja - poszukiwanie potencjalnego dawcy wśród osób najbliższych, jego identyfikacja oraz pełna ocena stanu zdrowia i ryzyka związanego z operacją kwalifikacja - pełna ocena stanu zdrowia potencjalnego dawcy przygotowanie do zabiegu operacyjnego - dalsze emocjonalne i fizyczne, przygotowanie bliższe (bezpośrednio przed zabiegiem), które polega na fizycznym przygotowaniu do zabiegu operacyjnego (mycie+ założenie kłucia) oraz na podaniu leków niezbędnych do przeprowadzenia operacji zabieg pobrania narządu opieka bezpośrednio po zabiegu, kiedy pacjent - dawca przebywa na sali pooperacyjnej w obrębie bloku operacyjnego do czasu aż całkowicie wybudzi się ze znieczulenia opieka w późnym okresie pooperacyjnym, kiedy pacjent przebywa na oddziale nefrologii, opieka długoterminowa oraz odległa opieka po transplantacji przygotowanie pacjenta i jego rodziny do samoopieki prowadzonej w warunkach domowych. Konieczne w tym okresie są wizyty u lekarza nefrologa. Początkowo raz w miesiącu, następnie raz na 3 miesiące, później raz na 6 miesięcy a dalej raz w roku Opieka nad dawcą W każdym ośrodku transplantacyjnym działa zespół transplantacyjny, w skład którego wchodzą pielęniarki transplantacyjne, dializacyjne, operacyjne, anestezjologiczne, chirurgiczne, nefrologiczne. W naszym systemie opieki funkcjonują koordynatorzy transplantacyjni, z wydzieloną grupą koordynatorów dedykowanych dawcom żywym. Wielu koordynatorów jest rekrutowanych spośród personelu pielęgniarskiego. 17

Ośrodki Transplantacyjne w Polsce wykonujące przeszczepy nerek od dawców żywych: POLTRANSPLANT Centrum Organizacyjno-Koordynacyjne ds. Transplantacji POLTRANSPLANT al. Jerozolimskie 87, 02-001 Warszawa tel. +48 22 622 58 06 fax +48 22 622 32 43 e-mail: transpl@poltransplant.org.pl Dyrektor Poltransplant: Prof. dr hab. med Roman Danielewicz Białystok Klinika Chirurgii Naczyń i Transplantacji Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku ul. M. Skłodowskiej-Curie 24a 15-276 Białystok tel. 85 746 82 77, 85 746 86 25 fax 85 74688 96 email: chirnacz@umb.edu.pl Kierwonik Kliniki: dr hab. med. Marek Gacko Uniwersytecki Szpital Kliniczny w Białymstoku ul. M. Skłodowskiej-Curie 24a 15-276 Białystok tel. 85 746 83 35 fax: 85 746 86 66 Dyrektor: dr med. Bogusław Poniatowski I Klinika Nefrologii i Transplantologii z Ośrodkiem Dializ Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku ul. Żurawia 14, 15-540 Białystok tel. 85 740 94 58 fax 85 743 45 86 email: nefrologiaamb@wp.pl prof. dr hab. med. Beata Naumnik 18

Klinika Transplantologii i Chirurgii Ogólnej Collegium Medicum UMK Szpital Uniwersytecki nr 1 im. dr A. Jurasza w Bydgoszczy ul. M. Skłodowskiej-Curie 9 85-094 Bydgoszcz tel./fax 52 585 40 44 email: wlodarczyk@cm.umk.pl prof. dr hab. med. Zbigniew Włodarczyk Bydgoszcz Szpital Uniwersytecki nr 1 im. dr. A. Jurasza w Bydgoszczy ul. Marii Skłodowskiej-Curie 9 85-094 Bydgoszcz tel. 52 585 48 80 fax 52 585 40 02 e-mail: sekretariat@jurasza.pl Dyrektor: mgr inż. Jacek Kryś Katedra Nefrologii, Nadciśnienia Tętniczego i Chorób Wewnętrznych ze Stacją Dializ Collegium Medicum UMK Szpital Uniwersytecki im. A. Jurasza w Bydgoszczy ul. M. Skłodowskiej-Curie 9 85-094 Bydgoszcz tel./fax 52 585 45 40 tel./fax 52 585 40 30 email: kiknefichw@cm.umk.pl prof. dr hab. med. Jacek Manitius 19

Gdańsk Klinika Chirurgii Ogólnej, Endokrynologicznej i Transplantacyjnej Uniwersyteckie Centrum Kliniczne w Gdańsku Centrum Medycyny Inwazyjnej ul. Smoluchowskiego 17 80-210 Gdańsk tel.: 58 349 30 11 fax: 58 349 39 05 email: ichir@gumed.edu.pl prof. dr hab. med. Zbigniew Śledziński Uniwersyteckie Centrum Kliniczne w Gdańsku ul. Dębinki 7 80-952 Gdańsk tel. 58 349 20 00 ekbator@uck.gda.pl Dyrektor: mgr Ewa Książek Bator Klinika Nefrologii, Transplantologii i Chorób Wewnętrznych Uniwersyteckie Centrum Kliniczne w Gdańsku ul. Dębinki 7 80-952 Gdańsk tel. 58 349 25 05 fax 58 349 25 51, 58 346 11 86 email: nerka@amg.gda.pl ; bolo@amg.gda.pl prof. dr hab. med. Bolesław Rutkowski 20

Katedra i Klinika Chirurgii Ogólnej i TransplantacyjnejSPSK im. A. Mielęckiego Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach ul. Francuska 20-24 40-027 Katowice tel.32 259 15 20, 32 255 50 52 fax32 255 50 52 email: chirurgia_ogolna@spskm.katowice.pl ; lcierpka@spskm.katowice.pl prof. dr hab. med. Lech Cierpka Katowice Samodzielny Publiczny Szpital Kliniczny im. Andrzeja Mielęckiego Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach ul. Francuska 20-24 40-027 Katowice tel. 32 256 51 81, fax 32 255 46 33 Katedra i Klinika Nefrologii, Transplantologii i Chorób Wewnętrznych, SPSK im. A. Mielęckiego, Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach ul. Francuska 20-24 40-027 Katowice tel. 32 259 14 01 32 255 26 95, fax 32 255 37 26 email: nefro@spskm.katowice.pl ; awiecek@spskm.katowice.pl prof. dr hab. med. Andrzej Więcek 21

Kraków I Katedra Chirurgii Ogólnej i Klinika Chirurgii Gastroenterologicznej Collegium Medicum UJ, Szpital Uniwersytecki w Krakowie ul. Kopernika 40 31-501 Kraków tel./fax 12 424 80 07 email: mskulig@cyf-kr.edu.pl prof. dr hab. med. Jan Kulig Szpital Uniwersytecki w Krakowie, Collegium Medicum UJ, ul. Mikołaja Kopernika 36 31-501 Kraków tel. 12 424 70 01 Klinika NefrologiiCollegium Medicum UJ, Szpital Uniwersytecki w Krakowie ul. Kopernika 15c 31-501 Kraków tel. 12 424 76 00, 12 424 74 26 fax 12 42471 49 prof. dr hab. med. Władysław Sułowicz Klinika Chirurgii Serca, Naczyń i Transplantologii ul. Prądnicka 80 31-202 Kraków tel. 12 614 32 03, 12 614 30 72, 12 614 30 75 fax: 12 614 25 25, 12 614 34 56 prof.dr hab.med. Jerzy Sadowski 22 Krakowski Szpital Specjalistyczny im. Jana Pawła II ul. Prądnicka 80 31-202 Kraków tel. 12 614 20 00, 12 614 20 02 fax 12 614 22 66 e-mail: sekretariat@szpitaljp2.krakow.pl

I Katedra i Klinika Chirurgii Ogólnej i Transplantacyjnej Uniwersytet Medyczny w Lublinie ul. Jaczewskiego 8 20-954 Lublin tel. 81 742 56 17, fax 81 742 54 07 email: klinika.chirurgii@wp.pl prof. dr hab. med. Sławomir Rudzki Lublin SPSK nr 4 Uniwersytetu Medycznego w Lublinie ul. Jaczewskiego 8 20-954 Lublin tel. 81 724 45 00 fax 81 747 57 10 email: szpital@spsk4.lublin.pl Katedra i Klinika Nefrologii Uniwersytet Medyczny w Lublinie ul. Jaczewskiego 8, 20-954 Lublin tel. 81 742 53 34, 81 724 45 38, fax 81 724 45 37 prof. dr hab. med. Andrzej Książek 23

Łódź Klinika Chirurgii Ogólnej i Transplantacyjnej SPZOZ Uniwersytecki Szpital Kliniczny nr 1 im. N.Barlickiego Uniwersytetu Medycznego w Łodzi ul.kopcińskiego 22 91-153 Łódź tel.42 677 67 55, fax 42 679 10 91 email: klchirgt@poczta.onet.pl ; januszst@toya.net.pl prof. dr hab. med. Janusz Strzelczyk SPZOZ Uniwersytecki Szpital Kliniczny nr 1 im. N.Barlickiego Uniwersytetu Medycznego w Łodzi ul.kopcińskiego 22 91-153 Łódź tel. 42 677 68 33, 42 677 68 34, 42 677 67 77 fax 42 678 11 76 email: sekretariat@barlicki.internetdsl.pl Dyrektor: prof. dr hab. med. Piotr Kuna Klinika Nefrologii, Hipertensjologii i Transplantologii Nerek Uniwersytetu Medycznego SPZOZ Uniwersytecki Szpital Kliniczny im. Wojskowej Akademii Medycznej - CSW Centrum Kliniczno-Dydaktyczne Uniwersytetu Medycznego w Łodzi ul.pomorska 251 92-213 Łódź tel. 42 201 55 00, 42 201 44 02 fax 42 201 44 01 email: nefro@wp.pl prof. dr hab. med. Michał Nowicki 24

Wojewódzki Szpital Specjalistyczny im. M. Pirogowa Oddział Urologii i Transplantacji Nerek ul. Wólczańska 195 90-531 Łódź email: urologiapirogow@op.pl tel. 42 636 80 81, fax 42 637 25 77 prof. dr hab. med. Józef Matych Łódź Wojewódzki Szpital Specjalistyczny im. M. Pirogowa ul. Wólczańska 195 90-531 Łódź tel. 42 636 83 20 fax 42 637 25 93 25

Olsztyn Oddział Transplantologii i Chirurgii Ogólnej Wojewódzki Szpital Specjalistyczny w Olsztynie ul. Żołnierska 18 10-561 Olsztyn tel./fax 89 670 91 44, 89 670 91 46 Biuro koordynacyjne ds. transplantacji: 895 386 436 Ordynator oddziału: dr med. Leszek Adadyński Wojewódzki Szpital Specjalistyczny w Olsztynie ul. Żołnierska 18 10-561 Olsztyn tel.89 538 65 50 email: szpital@wss.olsztyn.pl Oddział Nefrologiczny, Hipertensjologii i Chorób Wewnętrznych Wojewódzki Szpital Specjalistyczny w Olsztynie ul. Żołnierska 18 10-561 Olsztyn tel. 89 538 62 96, 89 538 63 73 fax 89 533 78 82 Ordynator oddziału: prof. dr hab. med. Tomasz Stompór 26

Oddział Transplantologii i Chirurgii Szpital Wojewódzki w Poznaniu ul. Juraszów 7/19, 60-479 Poznań tel./fax 61 821 23 27 email: transplantologia@lutycka.pl dr hab. med. Maciej Głyda Poznań Szpital Wojewódzki w Poznaniu ul. Juraszów 7/19 60-479 Poznań tel. 61 821 22 21 Katedra i Klinika Nefrologii, Transplantologii i Chorób Wewnętrznych UM w Poznaniu SPSK nr 2 im. H. Święcickiego ul. Przybyszewskiego 49 60-355 Poznań tel.61 867 19 61, 61 869 13 26, fax 61 869 16 88 email: nefrologia@spsk2.pl prof.dr hab. med. Andrzej Oko SPSK nr 2 im. Heliodora Święcickiego ul. Przybyszewskiego 49 60-355 Poznań tel. 61 869 12 03 fax 61 867 12 32 email: szpital@spsk2.pl Oddział Transplantologii, Chirurgii Ogólnej, Naczyniowej i Plastycznej ul. Grunwaldzka 16/18 60-780 Poznań tel./fax: 61 8547901 dr hab. med. Marek Karczewski 27

Szczecin Klinika Chirurgii Ogólnej i Transplantacyjnej SPSK nr 2 Pomorskiego Uniwersytetu Medycznego Al. Powstańców Wlkp. 72 70-111 Szczecin tel. 91466 11 29 fax 91 46611 30 email: chtransp@sci.pam.szczecin.pl prof. dr hab. med. Marek Ostrowski SPSK nr 2 Pomorskiego Uniwersytetu Medycznego w Szczecinie Al. Powstańców Wlkp. 72 70-111 Szczecin tel. 91 4661010, 91 466 1012 Klinika Nefrologii, Transplantologii i Chorób Wewnętrznych SPSK nr 2 Pomorskiego Uniwersytetu Medycznego Al. Powstańców Wlkp. 72, 70-111 Szczecin tel. 91 466 11 97 fax 91 466 1196 email: kazcie@sci.pam.szczecin.pl prof. dr hab. med. Kazimierz Ciechanowski Oddział Chirurgii Ogólnej i Transplantacyjnej SP Wojewódzki Szpital Zespolony ul. Arkońska 4 71-455 Szczecin tel. 91 813 94 10, 91 813 94 11 email: chirurgia.spwsz@gmail.com dr med. Samir Zeair 28 Samodzielny Publiczny Wojewódzki Szpital Zespolony ul. Arkońska 4 71-455 Szczecin tel. 91 813 90 10 fax 91 813 90 09 email. spwsz@spwsz.szczecin.pl

Oddział Nefrologii I Transplantacji Nerek, Stacja Dializ SP Wojewódzki Szpital Zespolony ul. Arkońska 4 71-450 Szczecin tel. 91 813 96 11 tel./fax 91 813 96 19 email: nefrologia@spwsz.szczecin.pl dr hab. med. Krzysztof Dziewanowski Szczecin Katedra i Klinika Chirurgii Ogólnej, Naczyniowej i Transplantacyjnej WUM Samodzielny Publiczny Centralny Szpital Kliniczny ul. Banacha 1a, 02-097 Warszawa tel. 22 599 24 67, 22 599 24 68, 22 599 10 98, fax 22 59914 68 prof. dr hab. med. Sławomir Nazarewski Warszawa Samodzielny Publiczny Centralny Szpital Kliniczny ul. Banacha 1a, 02-097 Warszawa tel. 22 599 15 00 fax 22 599 15 02 Katedra i Klinika Chirurgii Ogólnej i Transplantacyjnej Instytut Transplantologii WUM Szpital Kliniczny Dzieciątka Jezus ul. Nowogrodzka 59 02-006 Warszawa tel. 22 502 17 83, 22 502 17 84 fax 22 502 21 55 email: andrzej.chmura@am.edu.pl prof. dr hab. med. Andrzej Chmura 29

Warszawa Szpital Kliniczny Dzieciątka Jezus, ul. Lindleya 4 02-005 Warszawa tel. 22 502-12-00, fax 22 502-21-39 email: szpital@dzieciatkajezus.pl Klinika Medycyny Transplantacyjnej i Nefrologii Instytut Transplantologii WUM Szpital Kliniczny Dzieciątka Jezus, ul. Nowogrodzka 59,02-006 Warszawa tel. 22 502 12 32, fax 22 502 21 26 email: mdurlik@wum.edu.pl prof. dr hab. med. Magdalena Durlik Klinika Immunologii, Transplantologii i Chorób Wewnętrznych Instytut Transplantologii WUM Szpital Kliniczny Dzieciątka Jezus, ul. Nowogrodzka 59 02-006 Warszawa tel. 22 502 16 41, fax 22 502 21 27 email: nasilowska@poczta.onet.pl prof. dr hab. med. Leszek Pączek Klinika Chirurgii Gastroenterologicznej i Transplantologii Centralny Szpital Kliniczny MSW ul. Wołoska 137 02-507 Warszawa tel. 22 508 12 17 fax 22 508 12 66 email: transplantologia@cskmswia.pl p.o. lek med. Ireneusz Ziobrowski 30

Centralny Szpital Kliniczny MSW ul. Wołoska 137 02-507 Warszawa tel. 22 5081020, fax 22 845 14 68 email: dyrekcja@cskmswia.pl Warszawa Klinika Chorób Wewnętrznych, Nefrologii I Transplantologii Centralny Szpital Kliniczny MSW ul. Wołoska 137 02-507 Warszawa tel. 22 508 12 00 email: nefrologia@cskmswia.pl prof. dr hab. med. Andrzej Rydzewski Klinika Chirurgii Dziecięcej i Transplantacj i Narządów Instytut Pomnik - Centrum Zdrowia Dziecka Al. Dzieci Polskich 20 04-730 Warszawa tel. 22 815 14 48, 22 815 13 60 fax 22 815 14 50 email: p.kalicinski@czd.pl prof. dr hab. med. Piotr Kaliciński Instytut Pomnik - Centrum Zdrowia Dziecka Al. Dzieci Polskich 20 04-730 Warszawa tel. 22 815 16 00, 22 815 19 00 email: dyrektor@czd.pl Klinika Nefrologii i Transplantacji Nerek Instytut Pomnik - Centrum Zdrowia Dziecka Al. Dzieci Polskich 20 04-730 Warszawa tel. 22815 74 91 fax 22 81515 41 email: nefrologia@czd.pl prof. dr hab. med. Ryszard Grenda 31

Wrocław Katedra i Klinika Chirurgii Naczyniowej, Ogólnej i Transplantacyjnej Uniwersytetu Medycznego we Wrocławiu Uniwersytecki Szpital Kliniczny im. Jana Mikulicza-Radeckiego ul. Borowska 213 50-556 Wrocław tel. 71 733 2003 fax 71 733 2009 email: anna.pawlaczyk@umed.wroc.pl prof. dr hab. med. Piotr Szyber Uniwersytecki Szpital Kliniczny im. Jana Mikulicza-Radeckiego ul. Borowska 213 50-556 Wrocław tel. (71) 733 11 00 fax (71) 733 11 09 email: sekretariat@usk.wroc.pl Katedra i Klinika Nefrologii i Medycyny Transplantacyjnej Uniwersytetu Medycznego we Wrocławiu Uniwersytecki Szpital Kliniczny im. Jana Mikulicza-Radeckiego ul. Borowska 213 50-556 Wrocław tel. 71 733 25 00 fax 71 733 25 09, email: klinef@am.centrum.pl prof. dr hab. med. Marian Klinger 32

Oddział Chirurgii Ogólnej z Pododdziałem Chirurgii Urazowo-Ortopedycznej, Pododdziałem Chirurgii Metabolicznej, Pododdziałem Chirurgii Endokrynologicznej Wojewódzki Szpital Specjalistyczny we Wrocławiu ul. Kamieńskiego 73a 51-124 Wrocław tel. 71 327 03 33, fax 71 325 41 01 email: witkiewicz@wssk.wroc.pl prof. dr hab. med. Wojciech Witkiewicz Wrocław Wojewódzki Szpital Specjalistyczny we Wrocławiu Ośrodek Badawczo-Rozwojowy ul. Kamieńskiego 73a 51-124 Wrocław tel. 71 32 70 101 fax 71 32 54 101 email: sekretariat@wssk.wroc.pl Oddział Nefrologiczny z Pododdziałem Diabetologicznym i Transplantacyjnym Wojewódzki Szpital Specjalistyczny we Wrocławiu ul. Kamieńskiego 73a 51-124 Wrocław tel. 71 327 04 19 fax 71 327 05 83 email: zhruby@wssk.wroc.pl prof. dr hab. Zbigniew Hruby 33

Wrocław Klinika Chirurgiczna 4 Wojskowy Szpital Kliniczny z Polikliniką SP ZOZ ul. Rudolfa Weigla 5 50-981 Wrocław tel. 261 6 60 247 fax 261 6 60 245 prof. dr hab. med. Dariusz Janczak Ordynator chirurgii transplantacyjnej: prof. dr hab. n. med. Dariusz Patrzałek 4 Wojskowy Szpital Kliniczny z Polikliniką SPZOZ ul. Rudolfa Weigla 5 50-981 Wrocław tel. 261 6 60 373 fax 261 6 60 630 e-mail: szpital@4wsk.pl Komendant: płk lek. med. Wojciech Tański 34

Medyczne Szkolenia Podyplomowe PAKT tel. 502 213 533, 502 213 544, e-mail: biuro@mojanerka.pl www.msp-pakt.med.pl, www.mojanerka.pl