Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi Wyrównywanie szans rozwojowych i wspomaganie zmian strukturalnych na obszarach wiejskich w ramach RPO na lata 2007-13 Warszawa, 8 grudnia 2009 r. dr Piotr Łysoń z-ca dyr. Departamentu Rozwoju Obszarów Wiejskich
Obszary wiejskie (1) Obszary wiejskie stanowią: ponad 93% powierzchni kraju, około 40% ludności Polski. Obszary wiejskie obejmują zasoby niezbędne dla rozwoju Polski i są miejscem koncentracji specyficznych problemów społecznych i gospodarczych. Wzrost zatrudnienia w Polsce będzie najszybszy przez aktywizację zawodową mieszkańców obszarów wiejskich obszarów wiejskich. 2
Obszary wiejskie (2) Obszary wiejskie obejmują: tereny wiejskie wg granic administracyjnych, miasta liczące do 5 tys. mieszkańców. Dlaczego? Miasta liczące do 5 tys. mieszkańców pełnią podobne funkcje jak duże wsie o podobnej liczbie mieszkańców; często ze względów historycznych dana miejscowość jest dużą wsią albo małym miastem. 3
Czynniki kształtujące obszary wiejskie Obszary wiejskie Ludność i dziedzictwo kulturowe Dostępność informacji i nowoczesnego komunikowania się Środowisko i zasoby naturalne Dostępność centrów rozwoju i głównych szlaków komunikacyjnych Przedsiębiorczość i atrakcyjność inwestycyjna Jakość i dostępność usług publicznych Rolnictwo i gospodarka żywnościowa Stan infrastruktury technicznej (wodociągi, kanalizacja, drogi) Szanse edukacyjne 4
Pracujący *) wg głównych sektorów (w %) 100% 90% 80% 70% 60% 67,6 53,4 63,0 50% 40% 30% 20% 10% 0% 27,5 4,9 29,2 17,4 26,0 11,0 UE-25-2005 Polska - 2005 Polska - 2015 Sektor III - usługi Sektor II - przemysł i budownictwo Sektor I - rolnictwo, łowiectwo, leśnictwo oraz rybołówstwo Polska 2015 wg SRK *) w wieku 15 lat i więcej 5
Ludność wg wieku (w %) 100% 90% 15,4 21,6 15,4 19,1 80% 70% 60% 50% 40% 66,1 63,2 60,7 63,7 30% 20% 10% 0% 60+/65+ 18-59/64 0-17 23,8 18,5 17,2 15,2 Miasto 2005 Miasto 2015 Wieś 2005 Wieś 2015 2015 wg GUS 6
Tworzenie miejsc pracy dla mieszkańców obszarów wiejskich wsparcie samozatrudnienia i mikroprzedsiębiorstw zwiększenie atrakcyjności inwestycyjnej OW i pozyskiwanie zewnętrznych inwestorów poprawa powiązań największe centra rozwoju - obszary wiejskie; zwiększenie wahadłowej mobilności przestrzennej mieszkańców OW wsparcie edukacji ogólnej i kształcenia zawodowego, w tym i ustawicznego mieszkańców OW 7
Wizja obszarów wiejskich (1) Obszary wiejskie powinny stać się atrakcyjnym miejscem pracy, zamieszkania, wypoczynku i prowadzenia działalności rolniczej lub pozarolniczej, z zachowaniem unikalnych walorów przyrodniczych, krajobrazowych i kulturowych tych terenów dla przyszłych pokoleń. 8
Wizja obszarów wiejskich (2) Należy dążyć równolegle do unowocześniania rolnictwa i gospodarki żywnościowej oraz rozwijania przedsiębiorczości poza rolnictwem. Mieszkańcy obszarów wiejskich powinni uzyskać szeroki dostęp do edukacji, zatrudnienia, służby zdrowia, dóbr kultury i nauki, narzędzi społeczeństwa informacyjnego i niezbędnej infrastruktury technicznej w odpowiednim standardzie. Rozwijany powinien być kapitał ludzki, 9 społeczny i instytucjonalny na obszarach
Programy związane z rozwojem obszarów wiejskich w okresie 2007-2015 Rozwój obszarów wiejskich Długookresowa strategia rozwoju kraju i KPZK Strategia Rozwoju Kraju na lata 2007-2015 Krajowy Plan Strategiczny Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013 Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia RPO Strategia Rozwoju Rybołówstwa 9 rządowych strategii rozwoju Strategie rozwoju 16 województw Program Rozwoju Obszarów Wiejskich POKL POIiŚ POIG PORPW PO Zrównoważony Rozwój Sektora Rybołówstwa i Nadbrzeżnych Obszarów Rybackich 2007-2015 Ustawa z dnia 6 grudnia 2006 r. o zasadach prowadzenia polityki rozwoju USTAWA z dnia 7 marca 2007 r. o wspieraniu rozwoju obszarów wiejskich z udziałem środków Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich 10
Polityka rozwoju obszarów wiejskich powinna obejmować dwa filary: 1. Instrumenty PROW 2007-2013; 2. Instrumenty realizacji celu horyzontalnego nr 6 NSRO (Wyrównywanie szans rozwojowych i wspomaganie zmian strukturalnych na obszarach wiejskich) w programach operacyjnych polityki spójności. 11
Cele horyzontalne Narodowych Strategicznych Ram Odniesienia 1. Poprawa jakości funkcjonowania instytucji publicznych oraz rozbudowa mechanizmów partnerstwa 2. Poprawa jakości kapitału ludzkiego i zwiększenie spójności społecznej 3. Budowa i modernizacja infrastruktury technicznej i społecznej mającej podstawowe znaczenie dla wzrostu konkurencyjności Polski 4. Podniesienie konkurencyjności i innowacyjności przedsiębiorstw, w tym szczególnie sektora wytwórczego o wysokiej wartości dodanej oraz rozwój sektora usług 5. Wzrost konkurencyjności polskich regionów i przeciwdziałanie ich marginalizacji społecznej, gospodarczej i przestrzennej 6. Wyrównywanie szans rozwojowych i wspomaganie zmian strukturalnych na obszarach wiejskich 12
Kategorie obszarów wiejskich ściśle powiązane z dużym miastem (miastem lub aglomeracją liczącą co najmniej 150 tys. Mieszkańców lub miastem wojewódzkim 22 ośrodki); w zasięgu oddziaływania dużego miasta; peryferyjne. 13
Dostępność czasowa obszarów wiejskich (wg IGiPZ PAN) 14
Pożądane kierunki rozwoju obszarów wiejskich (1) a) Zwiększenie konkurencyjności sektora rolno-spożywczego b) Bezpieczeństwo żywnościowe kraju c) Przeciwdziałanie zmianom klimatycznym i adaptacja rolnictwa do skutków tych zmian d) Wykorzystanie rolniczej przestrzeni produkcyjnej do produkcji energii ze źródeł odnawialnych 15
Pożądane kierunki rozwoju obszarów wiejskich (2) e) Ochrona, pielęgnowanie i wykorzystanie zasobów przyrodniczych i krajobrazowych obszarów wiejskich f) Zachowanie, pielęgnowanie i wykorzystanie zasobów kulturowych i dziedzictwa narodowego na obszarach wiejskich g) Rozwój i poprawa lokalnej infrastruktury h) Rozwój przedsiębiorczości i zwiększanie atrakcyjności inwestycyjnej obszarów wiejskich 16
Pożądane kierunki rozwoju obszarów wiejskich (3) i) Inwestowanie w kapitał ludzki i społeczny oraz wyrównywanie szans edukacyjnych mieszkańców wsi i małych miast j) Poprawa jakości i zwiększenie dostępności usług publicznych na obszarach wiejskich k) Poprawa standardu i zwiększenie dostępności narzędzi z zakresu społeczeństwa informacyjnego dla mieszkańców obszarów wiejskich 17
Pożądane kierunki rozwoju obszarów wiejskich (4) l) Rozszerzenie zasięgu oddziaływania największych centrów rozwoju gospodarczego na obszary wiejskie poprzez zwiększenie ich dostępności dla mieszkańców obszarów wiejskich (zwiększenie wahadłowej mobilności przestrzennej) m) Poprawa dostępności pracy, w tym elastycznych form pracy dla mieszkańców obszarów wiejskich i zwiększenie mobilności zawodowej n) Zapobieganie i ograniczanie wykluczenia społecznego 18
Regionalne Programy Operacyjne (1) Zakres wsparcia obszarów wiejskich w ramach RPO województw: 1. Rozwój i poprawa lokalnej infrastruktury, w tym: gospodarka wodno-ściekowa, gospodarka odpadami, drogi gminne lub powiatowe, reelektryfikacja wsi, odnawialne źródła energii. 19
Regionalne Programy Operacyjne (2) Zakres wsparcia obszarów wiejskich w ramach RPO województw (cd.) 2. Rozwój przedsiębiorczości i zwiększanie atrakcyjności inwestycyjnej obszarów wiejskich: kompleksowe przygotowanie terenów inwestycyjnych z dostępem do krajowej lub międzynarodowej sieci drogowej, zwiększenie dostępności usług internetowych, tworzenie sieci doradztwa dla przedsiębiorców, promowanie obszarów wiejskich i ich dziedzictwa kulturowego, marketing regionalny. 20
Regionalne Programy Operacyjne (3) Zakres wsparcia obszarów wiejskich w ramach RPO województw (cd.) 3. Poprawa jakości i zwiększenia dostępności usług publicznych na obszarach wiejskich: modernizacja i zwiększenie dostępności do profilaktyki, podstawowej opieki medycznej, lekarzy specjalistów i diagnostyki medycznej, ochrona dziedzictwa kulturowego, wsparcie rozwoju kultury i rekreacji. 21
Regionalne Programy Operacyjne (4) Zakres wsparcia obszarów wiejskich w ramach RPO województw (cd.) 4. Inwestowanie w kapitał ludzki i wyrównywanie szans edukacyjnych mieszkańców wsi: wsparcie i tworzenie przedszkoli i innych form opieki i wychowania przedszkolnego, poprawa standardu kształcenia na wsi (w tym szerszy dostęp do wyższych uczelni), poprawa poziomu kształcenia na studiach wyższych, poza największymi ośrodkami akademickimi, wsparcie kształcenia ustawicznego, ogólnego i zawodowego. 22
Regionalne Programy Operacyjne (5) Zakres wsparcia obszarów wiejskich w ramach RPO województw (cd.) 5. Poprawa wahadłowej mobilności przestrzennej mieszkańców obszarów wiejskich poprzez rozszerzenie zasięgu pozytywnego oddziaływania największych centrów rozwoju gospodarczego i korytarzy transportowych na obszary wiejskie - w zakresie: tworzenia regularnych, szybkich regionalnych połączeń komunikacyjnych, łączących mniejsze miasta i obszary wiejskie z centrami rozwoju, umożliwiających dotarcie do nich w czasie do 90 minut, z uwzględnieniem skomunikowanych połączeń, przystanków i parkingów w węzłach przesiadkowych, budowy lub modernizacji odcinków dróg wojewódzkich lub powiatowych na obszarach wiejskich, dochodzących do węzłów lub zjazdów z autostrad lub dróg szybkiego ruchu lub bezpośrednio do regionalnych centrów rozwoju w odległości umożliwiającej dojazd do tych centrów w czasie do 90 min., w godzinach szczytu. 23
Nie tylko metropolie (1) Błędna koncepcja: koncentracji inwestycji w największych ośrodkach miejskich z pozostawieniem pozostałych obszarów bez znaczącego wsparcia; Rozwiązywania problemów społecznych i ekonomicznych na wsi poprzez migracje do miast. 24
Nie tylko metropolie (2) Depopulacja na obszarach wiejskich prowadzi do tworzenia wiejskich społeczności lokalnych o ułomnej strukturze (np. dominacji osób w wieku poprodukcyjnym); Przyspieszony napływ do miast nowych mieszkańców z obszarów wiejskich pogłębi zjawisko generowania w miastach dzielnic biedy i konieczność kosztownej rozbudowy niewydolnej infrastruktury w mieście. Oba ww. zjawiska oznaczają stwarzanie w perspektywie kilku, kilkunastu, czasem kilkudziesięciu lat poważnych problemów społecznych, które z pewnym opóźnieniem prowadzą do znaczących dodatkowych kosztów do poniesienia ze środków publicznych. 25
Nie tylko metropolie (3) Rozwój i wykorzystanie potencjału endogenicznego na obszarach wiejskich Dyfuzja procesów rozwojowych na obszary wiejskie Zasoby na obszarach wiejskich są komplementarne w stosunku do zasobów w dużych miastach i powinny być lepiej wykorzystane dla rozwoju Polski. Jest to działanie sprzyjające zwiększeniu konkurencyjności Polski i poszczególnych województw. 26
Wybrane wnioski i rekomendacje (1) Wsparcie na rzecz rozwoju obszarów wiejskich powinno uwzględniać specyfikę regionalną i wewnątrzwojewódzkie zróżnicowania. W realizacji programów zarówno krajowych, jak i regionalnych istotna jest należyta dbałość o spójność terytorialną także w wymiarze wewnątrzwojewódzkim: w układzie miasto wieś oraz centrum obszary peryferyjne. 27
Wybrane wnioski i rekomendacje (2) W poszczególnych programach operacyjnych polityki spójności konieczne jest ujęcie odpowiednich mechanizmów, które zabezpieczałyby projekty na rzecz rozwoju obszarów wiejskich i obszarów słabych strukturalnie przed marginalizacją na etapie wyboru projektu do realizacji (problem kryteriów skali projektu). 28
Wybrane wnioski i rekomendacje (3) O spójność terytorialną w województwach można zadbać poprzez: - zapisy w programach operacyjnych (wskazanie obszarów słabych strukturalnie wg przejrzystych przesłanek, określenie minimalnego zakresu wsparcia obszarów wiejskich, wykorzystanie podziału na subregiony); - kryteria wyboru projektów (problem zrównoważenia kryteriów skali projektu); - ogłaszanie odrębnych konkursów dla projektów z obszarów wiejskich lub obszarów peryferyjnych. 29
Wybrane wnioski i rekomendacje (4) Spójny system monitorowania powinien zapewniać bieżącą informację i dokonywanie oceny wsparcia rozwoju obszarów wiejskich w ramach zarówno PROW, jak i polityki spójności. Stosowane obecnie kody terytorialne prowadzą do nieporozumień, np. zaliczenia do wsparcia obszarów wiejskich odcinków autostrad czy krajowych sieci energetycznych przechodzących przez obszary wiejskie. 30
Wybrane wnioski i rekomendacje (5) Lokalne inwestycje infrastrukturalne, przedsięwzięcia z zakresu kultury, sportu, turystyki, rozwoju przedsiębiorczości, rozwoju społeczeństwa informacyjnego, edukacji, zdrowia powinny być realizowane na obszarach wiejskich z dużą intensywnością w celu ograniczenia dysproporcji pomiędzy obszarami wiejskim i miastami. 31
Wybrane wnioski i rekomendacje (6) Inwestycje punktowe, systemowe lub liniowe o znaczeniu powiatowym, podregionalnym, wojewódzkim czy krajowym, realizowane w ramach polityki spójności, powinny w szerokim zakresie służyć obszarom wiejskim nawet, jeśli pierwotną przesłanką dla danej inwestycji są potrzeby nie związane z obszarami wiejskimi. 32
Wybrane wnioski i rekomendacje (7) Część ponadlokalnych inwestycji powinna być adresowana specjalnie do obszarów wiejskich, w celu wyrównywania szans rozwojowych i wspomagania zmian strukturalnych, np. systemy komunikacji publicznej w województwach skracające dystans z obszarów wiejskich do miast i umożliwiające w szerszym zakresie wahadłową mobilność przestrzenną czy wsparcie dostępu do Internetu na obszarach wiejskich. 33
Wybrane wnioski i rekomendacje (8) Wszystkie instrumenty na rzecz rozwoju obszarów wiejskich niezależnie od ich umiejscowienia w poszczególnych programach powinny być należycie koordynowane na szczeblu regionalnym i krajowym z wykorzystaniem dobrych praktyk. Podejście strategiczne, komplementarność i koordynacja! 34
Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi Dziękuję za uwagę www.minrol.gov.pl