Centrum Naukowo Badawcze Ochrony Przeciwpożarowej im. Józefa Tuliszkowskiego Państwowy Instytut Badawczy ul. Nadwiślańska 213, 05-420 Józefów k/otwocka Telefon (+48) 22 789 11 11; Fax.: (+48) 22 769 33 45; e-mail: cok@cnbop.pl CNBOP PIB 0019 Wydanie 1, marzec 2013 STANDARDY CNBOP PIB Ochrona Przeciwpożarowa SYGNALIZATORY OPTYCZNE Każda część niniejszego standardu może być przedrukowywana lub kopiowana jakąkolwiek techniką bez pisemnej zgody Dyrektora Centrum Naukowo-Badawczego Ochrony Przeciwpożarowej Państwowego Instytutu Badawczego
Opracował zespół autorski w składzie: mł. bryg. mgr inż. Jacek Zboina inż. Robert Śliwiński mgr inż. Konrad Zaciera mgr inż. Łukasz Kukowski Wydruk Poligrafia CNBOP PIB Copyright by Wydawnictwo Centrum Naukowo-Badawczego Ochrony Przeciwpożarowej im. Józefa Tuliszkowskiego Państwowy Instytut Badawczy Wydawnictwo Centrum Naukowo Badawczego Ochrony Przeciwpożarowej im. Józefa Tuliszkowskiego Państwowy Instytut Badawczy 05-420 Józefów k/otwocka, ul. Nadwiślańska 213 tel. +48 (22) 76 93 200, 300; fax: +48 (22) 76 93 356 e-mail: cnbop@cnbop.pl www.cnbop.pl Wydanie I Nakład 100 egz. www.cnbop.pl CNBOP PIB 0019:2013 wydanie 1 Strona 2 z 7
1. WSTĘP Sygnalizacja optyczna jest niezbędna do właściwego ostrzeżenia o zagrożeniu i może być nie mniej ważna niż przekazywane sygnały dźwiękowe pochodzące z sygnalizatorów akustycznych czy głośników dźwiękowych systemów ostrzegawczych. Mając na uwadze ochronę zdrowia i poprawę bezpieczeństwa należy pamiętać również o osobach niedosłyszących bądź głuchych a także pracujących z ochronnikami słuchu. Zakres osób, do których sygnały dźwiękowe mogą nie docierać bądź ich słyszalność jest utrudniona powiększa się. Powyższą problematykę porusza mi. specyfikacja techniczna PKN-CEN/TS 54-14:2006 Systemy sygnalizacji pożarowej -- Część 14: Wytyczne planowania, projektowania, instalowania, odbioru, eksploatacji i konserwacji, rozdział Systemy alarmowania i urządzenia alarmowe, zgodnie z pkt. 6.6.1: W strefach, w których sygnały akustyczne mogą być nieskuteczne, np. wskutek zbyt wysokiego poziomu szumów tła, upośledzenia słuchu wśród użytkowników lub gdzie prawdopodobnie nosi się ochraniacze słuchu, w uzupełnieniu do sygnałów akustycznych należy stosować sygnały optyczne UWAGA Specyfikacja PKN-CEN/TS 54-14:2006 w punkcie 6.6.3 Optyczne urządzania alarmowe informuje nas również o tym, że Optyczne urządzenia alarmowania pożarowego powinny być stosowane tylko jako uzupełnienie akustycznych urządzeń alarmowych i nie powinny być stosowane samodzielnie. Każdy optyczny alarm pożarowy powinien być wyraźnie widoczny i powinien odróżniać się od innych sygnałów optycznych używanych w obiekcie. W dniu harmonizacji normy EN 54-23, a w przeddzień wejścia w życie w pełnym swoim zakresie "rozporządzenia CPR" (01.07.2013 r.), przekazujemy Państwu standard, w którym poruszamy najistotniejsze, w naszej ocenie, cechy sygnalizatorów optycznych. Aktualna informacja w zakresie stanu prawnego i normalizacyjnego oceny zgodności wyrobów budowlanych służących do ochrony przeciwpożarowej takich jak sygnalizatory optyczne ma istotne znaczenie zarówno dla projektantów, instalatorów i konserwatorów jak również funkcjonariuszy pionów kontrolno rozpoznawczych Państwowej Straży Pożarnej, organów nadzoru budowlanego oraz inwestorów czy deweloperów. Niniejszy Standard skierowany jest do wszystkich osób, dla których zapewnienie najwyższego możliwego poziomu bezpieczeństwa osób i mienia oraz postępowania zgodnie z zasadami ochrony przeciwpożarowej nie pozostaje bez znaczenia. www.cnbop.pl CNBOP PIB 0019:2013 wydanie 1 Strona 3 z 7
Sygnalizator optyczny: Urządzenie generujące błyski świetlne przeznaczone do sygnalizowania, użytkownikom budynku, ostrzeżenia o zaistnieniu pożaru (tłum. CNBOP-PIB). Zgodnie z normą PN-EN 54-23: Device which generates a flashing light to signal to the occupants of a building that a fire conditions exist. Sygnalizator optyczny zgodnie z normą PN-EN 54-1:2011 Systemy sygnalizacji pożarowej -- Część 1: Wprowadzenie (na poniższym diagramie zaznaczono kolorem czerwonym) jest elementem systemu sygnalizacji pożarowej. W systemie sygnalizacji pożarowej (patrz diagram), wymiana informacji pomiędzy centralą sygnalizacji pożarowej (prostokąt B) a sygnalizatorem optycznym (prostokąt C) występuje w dwóch kierunkach. 2. STAN PRAWNY Poniższa tabela przedstawia informację w zakresie wymaganych dokumentów niezbędnych do wprowadzenia do obrotu oraz wprowadzenia do użytkowania w ochronie przeciwpożarowej sygnalizatorów optycznych wraz z powołaniem na odpowiednie dokumenty odniesienia. Rozwinięcie tego zagadnienia wraz z informacjami o niezbędnym znakowaniu wyrobów odnajdziecie Państwo w aktualnym wydaniu standardu CNBOP-PIB-0001 pt.: "OCENA ZGODNOŚCI WYROBÓW BUDOWLANYCH SŁUŻĄCYCH DO OCHRONY PRZECIWPOŻAROWEJ". Lp. Typ wyrobu Świadectwo Dopuszczenia (na zgodność z załącznikiem do rozporządzenia MSWiA) Certyfikat zgodności (na zgodność z normą) 1. Sygnalizatory optyczne 11.5 PN-EN 54-23:2010 (EN 54-23:2010) 3. WYBRANE ZAGADNIENIA NORMY PN-EN 54-23 Celem stosowania sygnalizatorów optycznych (ang. Visual alarm device bądź skrót VAD) jest ostrzeżenie osób i alarmowanie przebywających w obiektach budowlanych lub w ich bezpośrednim sąsiedztwie o wystąpieniu zagrożenia pożarowego. Sygnałom optycznym mogą towarzyszyć informacje dźwiękowe lub głosowe (w przypadku sygnalizatorów optyczno-akustycznych). Sygnalizatory optyczne możemy podzielić na dwa sposoby, ze względu na miejsce ich instalacji oraz ze względu na tzw. kategorię pokrycia. www.cnbop.pl CNBOP PIB 0019:2013 wydanie 1 Strona 4 z 7
Pierwszy z nich dzieli sygnalizatory na przeznaczone do stosowania wewnątrz obiektów typ A oraz na sygnalizatory, których docelowym miejscem instalacji są obszary na zewnątrz obiektów budowlanych oznaczane literą B. W niektórych przypadkach sygnalizatory typu A mogą być stosowane w odpowiednich dla nich, zabezpieczonych, miejscach na zewnątrz budynków, z drugiej strony należy pamiętać, że w pomieszczeniach gdzie przewidywane jest występowanie długotrwałej wysokiej wilgotności powietrza lub/i narażenie na wysoką temperaturę odpowiednim do takiego miejsca będzie sygnalizator typu B. PRZYKŁAD W strefach chronionych wewnątrz obiektu w których przewiduje się występowanie temperatury powyżej +55 o C odpowiednim będzie sygnalizator typu B. Ze względu na brak odpowiednich zapisów w przepisach krajowych precyzujących takie przypadki, decyzja w tym zakresie powinna zostać podjęta i uzgodniona przez projektanta na podstawie wiedzy technicznej oraz zapisów norm które w sposób szczegółowy opisują wymagania stawiane sygnalizatorom. Dla sygnalizatorów typu A producent powinien zapewnić minimalny stopień ochrony na poziomie 21C (zgodnie z normą EN 60529:1991 Stopnie ochrony zapewniane przez obudowy (Kod IP) norma ta precyzuje system klasyfikacji stopni ochrony, oznaczanych kodem, zapewnianej przez obudowy urządzeń elektrycznych o napięciu znamionowym nie większym niż 72,5 kv ) co równoznaczne jest z faktem, iż samo urządzenie chronione jest przed dostępem ciał obcych o średnicy większej lub równej 12,5 mm oraz przed szkodliwymi skutkami wnikania do wnętrza obudowy urządzenia kapiącej wody. Dla samego użytkownika jest to zabezpieczenie przez dostępem palców rąk do części niebezpiecznych. Sygnalizatory typu B natomiast powinny mieć zapewniony stopień ochrony na poziomie nie mniejszymi niż 33C. Zgodnie z normą przywołaną powyżej oznacza to ochronę przed dostępem ciał obcych o średnicy większej lub równej 2,5 mm oraz przed szkodliwymi skutkami wnikania do wnętrza obudowy urządzenia wody natryskiwanej. Użytkownik chroniony jest przed do dostępem części niebezpiecznych, nawet w przypadku użycia narzędzia. Należy jednak w tym miejscu zaznaczyć, iż wyrób powinien mieć zapewnione odpowiednie środki które ograniczają dostęp do jego wnętrza w celu usunięcia jego części lub całego urządzenia, a także zmiany trybu jego działania np. poprzez specjalne narzędzia (ang. special tool), kody, ukryte śruby, plomby. Poniższa tabela podsumowuje różnice pomiędzy sygnalizatorami typu A i typu B: Rodzaj środowiska pracy TYP A TYP B Przeznaczenie Wewnątrz budynków Na zewnątrz budynków Stopień ochrony obudowy IP 21C IP 33C Wytrzymałość na suche gorąco --- +70 o C Odporność na zimno -10 ± 3 o C -25 ± 3 o C Dla sygnalizatora optycznego typu A wyznacznikiem zastosowania w górnym zakresie temperatur jest badanie odporności na suche gorąco, które odbywa się przy temperaturze +55 ± 2 o C. www.cnbop.pl CNBOP PIB 0019:2013 wydanie 1 Strona 5 z 7
Drugi z wymienionych na wstępie, równie istotnych, podziałów sygnalizatorów optycznych to kategoria pokrycia. Każdy z certyfikowanych sygnalizatorów powinien spełniać wymagania i posiadać naniesione informację o co najmniej jednej z wymienionych kategorii pokrycia: Kategoria "C" dla sygnalizatorów instalowanych na stropach (ang. "C" - ceilling mounted devices) Kategoria "W" dla sygnalizatorów instalowanych na ścianach (ang. "W" - wall mounted devices) Kategoria "O" dla sygnalizatorów o klasie otwartej (ang. "O" - open class devices) Sygnalizatory kategorii "C" możemy podzielić na sygnalizatory przeznaczone do zamocowania na stropie w odległości mniejszej lub równej 3 m, mniejszej lub równiej 6 m oraz mniejszej lub równej 9m od podłogi. Wartość ta powinna być umieszczona na każdym sygnalizatorze razem ze średnicą (również podaną w metrach) pokrycia, w której sygnalizator osiąga wymagane natężenie światła, wynoszące zgodnie z normą PN-EN 54-23 0,4 lx, wg. następującego wzoru: C-x-y np. C-6-14 będzie odpowiadać sygnalizatorowi tworzącemu cylindryczny obszar pokrycia o średnicy 14 metrów z 6 metrów (od stropu do którego jest zainstalowany). Sygnalizatory kategorii "W" powinny zawierać informację wg. wzoru: W-x-y np. W-2,4-6 będzie odpowiadać sygnalizatorowi tworzącemu prostokątny obszar pokrycia pomieszczenia o szerokości 6 metrów, zainstalowanego na wysokości 2,4 metra. UWAGA Wartość x nie może być mniejsza niż 2,4 m. www.cnbop.pl CNBOP PIB 0019:2013 wydanie 1 Strona 6 z 7
Sygnalizatory kategorii "O" powinny zawierać informacje o pozycji w jakiej powinny być zainstalowane, innych specyficznych wymaganiach dotyczących instalacji, możliwych do zidentyfikowania na samym wyrobie. Ponadto powinny się na nich znaleźć informacje o minimalnej i maksymalnej wysokości instalacji oraz kształt bryły i wymiary obszaru pokrycia. Powyżej wymienione tj. rodzaj środowiska pracy oraz kategoria pokrycia powinny być naniesione na wyrób oraz być uzupełnione: numerem normy EN 54-23 nazwą lub znakiem handlowym producenta lub dostawcy oznaczeniem(-ami) modelu według producenta lub dostawcy (typ, odmiana lub numer sygnalizatora) oznaczeniem zacisków do podłączania przewodów oznaczeniem(-ami) lub kodem(-ami) w postaci np. numeru seryjnego lub kodu partii, na podstawie których producent może zidentyfikować co najmniej datę lub grupę i miejsce produkcji oraz, jeśli dotyczy, wersję oprogramowania zawartego w urządzeniu. Informacje wymienione powyżej uzupełnione o: znamionowe napięcie zasilania lub zakres napięć zasilania oraz rodzaj napięcia (AC lub DC) pobór mocy i prądu (jeśli dotyczy wraz z częstotliwością prądu) częstotliwość sygnału optycznego (zgodnie z normą EN 54-23 w zakresie od 0,5 Hz do 2 Hz) stopień ochrony obudowy (kod IP) inne informacje niezbędne do wykonania poprawnej instalacji, używania i konserwacji wyrobu powinny być dołączone do wyrobu lub powinny być zawarte na karcie katalogowej wyrobu lub instrukcji instalacji / użytkowania lub jeśli to możliwe naniesione na sam wyrób. 4. DODATKOWE WYMAGANIA Zgodnie z punktem 11.5.2.1 załącznika do rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 27 kwietnia 2010 r. zmieniającego rozporządzenie w sprawie wykazu wyrobów służących zapewnieniu bezpieczeństwa publicznego lub ochronie zdrowia i życia oraz mienia, a także zasad wydawania dopuszczenia tych wyrobów do użytkowania (Dz. U. z 2010 r., nr 85 poz. 553): Obudowa sygnalizatora i kolor światła powinien być czerwony. Na widzialnej powierzchni sygnalizatora powinien być umieszczony napis "POŻAR" koloru białego, ponadto punkt 11.5.2.2 precyzuje, iż Sygnalizator powinien posiadać oznaczenia i opisy w języku polskim. Zgodnie z ustawą z dnia 24 sierpnia 1991 roku o ochronie przeciwpożarowej (tekst jednolity Dz. U. z 2009 nr 178 poz. 1380) "Dopuszczony wyrób podlega oznakowaniu przez producenta znakiem jednostki badawczo-rozwojowej Państwowej Straży Pożarnej, która wydała dopuszczenie." Dokument: "ZASADY POSŁUGIWANIA SIĘ ZNAKIEM JEDNOSTKI DOPUSZCZAJĄCEJ (CNBOP-PIB)" dostępny jest do pobrania na stronie internetowej Instytutu. www.cnbop.pl CNBOP PIB 0019:2013 wydanie 1 Strona 7 z 7