Wiedza i innowacje w rozwoju polskich regionów: siły motoryczne i bariery

Wiedza i innowacje w rozwoju polskich regionów: siły motoryczne i bariery Redakcja naukowa: Sylwia Pangsy-Kania Uniwersytet Gdański Instytut Wiedzy i Innowacji Fundacja Rozwoju Uniwersytetu Gdańskiego Instytut Wiedzy i Innowacji

2 Wstęp Wybór i redakcja Sylwia Pangsy-Kania 2007 Poszczególne rozdziały autorzy 2007 Recenzent książki: Krzysztof Piech Recenzenci rozdziałów: Robert Ciborowski, Ewa Okoń-Horodyńska, Krystyna Poznańska, Jacek Świtała, Anna Zachorowska-Mazurkiewicz Skład i łamanie: Marek Trocha Projekt okładki: Marek Trocha Publikacja sfinansowana z funduszu badań własnych (BW 3300-5-0192-7) ISBN Wydawca: Fundacja Rozwoju Uniwersytetu Gdańskiego 81-824 Sopot, ul. Armii Krajowej 119/121 tel./fax (058) 551-05-32, tel. 523-13-75, 523-14-49 e-mail: poligraf@gnu.univ.gda.pl Instytut Wiedzy i Innowacji www.instytut.info

Spis treści Wstęp... 5 Od recenzenta książki... 9 Informacje o autorach... 11 Część 1. REGIONALNY WYMIAR WIEDZY I INNOWACJI W POLSCE NA TLE UNII EUROPEJSKIEJ Rozdział 1. Klastry, parki naukowe, inkubatory przedsiębiorczości i centra doskonałości formami współczesnej polityki innowacyjnej w regionie (Tadeusz Sporek)... 15 Rozdział 2. Znaczenie europejskiej polityki spójności i polityki regionalnej w procesie budowania gospodarki opartej na wiedzy (Rafał Wisła)... 33 Rozdział 3. Innowacyjność regionów Polski na tle regionów Unii Europejskiej (w świetle mierników European Innovation Scoreboard) (Małgorzata Markowska)... 51 Rozdział 4. Możliwości rozwoju sektora B+R w Polsce i Unii Europejskiej analiza regionalna (Marek Szajt)... 69 Część 2. INNOWACYJNOŚĆ W ROZWOJU WYBRANYCH REGIONÓW POLSKI Rozdział 5. Analiza i ocena atrakcyjności miast regionu lubuskiego diagnoza strategiczna rozwoju regionalnego systemu innowacyjnego (Paweł Szudra)... 85 Rozdział 6. Innowacyjność i ekspansywność ocena regionu dolnośląskiego na podstawie wyników badań wtórnych (Katarzyna Szalonka, Małgorzata Niklewicz-Pijaczyńska)... 93 Rozdział 7. Polityka regionalna i innowacje w rozwoju społeczno-gospodarczym województwa zachodniopomorskiego (Piotr Niedzielski, Ireneusz Jaźwiński)... 111

Rozdział 8. Innowacyjność sektora gospodarki morskiej w regionie zachodniopomorskim stan obecny i perspektywy na przyszłość (Piotr Niedzielski, Wojciech Downar, Katarzyna Rychlik)... 125 Rozdział 9. Uwarunkowania rozwoju innowacyjności przedsiębiorstw w województwie śląskim (Małgorzata Dziembała)... 140 Rozdział 10. Czynniki aktywności innowacyjnej przedsiębiorstw województwa Podlaskiego (Robert Ciborowski, Jerzy Grabowiecki)... 157 Rozdział 11. Rozwój przedsiębiorstw wysokiej technologii w Polsce (kontekst regionalny) (Katarzyna Kozioł)... 171 Część 3. WIEDZA I INNOWACJE W PRZEDSIĘBIORSTWACH WYBRANYCH REGIONÓW POLSKI Rozdział 12. Wiedza i innowacyjność w sektorze małych i średnich przedsiębiorstw w rejonie chojnickim (Daria Sikorska, Izabela Wielewska)... 189 Rozdział 13. Bariery innowacji w przedsiębiorstwach przemysłowych województwa świętokrzyskiego (Edyta Łyżwa)... 201 Rozdział 14. Wpływ potencjału innowacyjnego Małopolski i Śląska na rozwój małych i średnich przedsiębiorstw w świetle badań empirycznych (Krzysztof Wach)... 213 Rozdział 15. Założenia i wstępne wyniki badań aktywności innowacyjnej organizacji dolnośląskich (Agnieszka Bieńkowska, Agnieszka Bojnowska, Katarzyna Walecka, Anna Zabłocka-Kluczka)... 229 Rozdział 16. Rozwój kapitału ludzkiego poprzez szkolenia i doskonalenie zawodowe w MSP w świetle badań empirycznych (Joanna Korpus)... 249 Rozdział 17. Ocena działań instytucji otoczenia biznesu na rzecz podnoszenia poziomu innowacyjności sektora MSP w województwie zachodniopomorskim (Joanna Markiewicz)... 267

Wstęp Niniejsza książka zawiera rozważania prowadzone w kontekście znaczenia wiedzy i innowacji dla rozwoju polskich regionów. Punktem wyjścia jest stwierdzenie, że do najistotniejszych instrumentów prowadzenia polityki innowacyjnej oraz stymulowania innowacyjności na poziomie przedsiębiorstw należy wspieranie regionalnych systemów innowacji, a skuteczna i efektywna polityka innowacyjna powinna zmieniać charakter z centralnego na regionalny. Uzasadnienie ksiązki Celem książki jest wykazanie znaczenia wiedzy i innowacji dla rozwoju polskich regionów, wskazanie na siły motoryczne oraz bariery tego rozwoju oraz przeanalizowanie działalności innowacyjnej przedsiębiorstw wybranych województw. Książka jest zbiorem wybranych i zaktualizowanych referatów zaprezentowanych podczas III konferencji naukowej z cyklu Wiedza i innowacje pt.: Wiedza i innowacje w rozwoju gospodarki: siły motoryczne i bariery, która odbyła się w Collegium Novum w Krakowie 11 stycznia 2007 roku z inicjatywy Instytutu Wiedzy i Innowacji. Układ ksiązki i jej zawartość Książka jest zbiorem 17 opracowań, 25 autorów z różnych środowisk akademickich w Polsce. Została podzielona na trzy części. W pierwszej podkreślony został regionalny wymiar wiedzy i innowacji w Polsce na tle Unii Europejskiej. Treści zawarte w części drugiej i trzeciej przenikają się, ale umownie dokonano tu podziału na część akcentującą innowacyjność w rozwoju wybranych regionów Polski oraz część, której opracowania zwracają przede wszystkim uwagę na znaczenie wiedzy i innowacji w przedsiębiorstwach wybranych regionów Polski. Główne zagadnienia i wnioski Rozdział 1, wprowadzający (T. Sporek) rozpoczyna się od, niezbędnego dla dalszych rozważań, przeglądu zagadnień dotyczących innowacji i innowacyjności. Następnie Czytelnik wprowadzany jest w zróżnicowaną i ciekawą problematykę dotyczącą wiedzy i innowacji przez pryzmat polskich regionów.

Główne zagadnienia i wnioski części I Regionalny wymiar wiedzy i innowacji w Polsce na tle Unii Europejskiej:» W coraz większej ilości gospodarek współczesnego świata wspierających innowacyjność wzrasta zainteresowanie formami zastosowania klastrów, parków naukowych, inkubatorów przedsiębiorczości i centrów doskonałości, które cechuje niezależność, a realizują badania podstawowe i poszukują aplikacji gospodarczych, innowacyjnych rozwiązań technicznych oraz podejmują współpracę interdyscyplinarną. (T. Sporek)» Polityka spójności i polityka regionalna będą głównymi bodźcami stymulującymi rozwój europejskiej gospodarki i umożliwiającymi osiągnięcie celów zapisanych w odnowionej Strategii Lizbońskiej. (R. Wisła)» Polskie regiony z punktu widzenia innowacyjności są bardzo zróżnicowane, wszystkie regiony polskie są w grupie regionów o niższym niż przeciętny (0,24) wskaźniku regionalnej innowacyjności. Szansą na zmniejszenie zróżnicowania dysproporcji w poziomie innowacyjności są Regionalne Strategie Innowacji. (M. Markowska)» Odpowiednio dofinansowane regiony przy zaangażowaniu odpowiednio licznej kadry badawczej stanowią o potędze innowacyjnej państw. (M. Szajt) Główne zagadnienia i wnioski części II Innowacyjność w rozwoju wybranych regionów Polski:» Zadaniem diagnozy strategicznej rozwoju regionalnego systemu innowacji jest określenie lokalizacji centrów innowacji w regionie oraz ocena potrzeb uwidoczniona w przyszłych planach finansowych. (P. Szudra)» Analiza wybranych danych statystycznych dotyczących Dolnego Śląska w latach 1999 2004, pokazuje, że region ten mimo posiadania silnego potencjału innowacyjnego, nie wykorzystywał go w sposób optymalny. Krokiem w kierunku zmiany tej niekorzystnej tendencji było otwarcie Wrocławskiego Centrum Transferu Technologii oraz realizacja projektu otwarcia Parku Technologicznego. (K. Szalonka, M. Niklewicz-Pijaczyńska)» Polityka społeczno-gospodarcza i regionalna stają się coraz częściej ukierunkowane na umacnianie regionalnej i lokalnej innowacyjności, co powinno być respektowane w prowadzonej polityce inter- i intraregionalnej wobec województwa zachodniopomorskiego. (P. Niedzielski, I. Jaźwiński)» Podmioty gospodarki morskiej zgłaszają konkretny popyt na rozwiązania innowacyjne, posiadają wystarczający potencjał lecz są ograniczane przez

Wstęp 7 istniejące uwarunkowania wewnętrzne i zewnętrzne. (P. Niedzielski, W. Downar, K. Rychlik)» Każdy region musi wyznaczyć własną ścieżkę rozwoju w oparciu o istniejący potencjał: gospodarczy, naukowy i tradycje gospodarcze (przemysłowe), kulturowe, własne uwarunkowania rozwoju, wykorzystując je w umiejętny sposób. W analizowanym województwie śląskim przedsiębiorstwa przemysłowe charakteryzują się wysokim poziomem innowacyjności na tle innych polskich województw (M. Dziembała)» Zwiększenie potencjału innowacyjnego, zarówno w sferze finansowania, jak i wdrażania nowych rozwiązań oraz poprawa zdolności konkurencyjnej, rozumianej jako zdolności do zapewnienia rozwoju w warunkach gospodarki otwartej to najważniejsze problemy, przed którymi stoją przedsiębiorstwa województwa podlaskiego. (R. Ciborowski, J. Grabowiecki)» Analizując potencjał województwa zachodniopomorskiego można stwierdzić, że liczba przedsiębiorstw wysokich technologii w województwie jest niska i niewystarczająca a podstawową barierą jest brak sprzężenia między nauką a przemysłem (K. Kozioł) Główne zagadnienia i wnioski części III Wiedza i innowacje w przedsiębiorstwach wybranych regionów Polski:» Procesy zarządzania wiedzą i różnego typu innowacje pozwalają firmom adaptować swoją działalność do ustawicznie zmieniających się warunków ich funkcjonowania na rynku. Podstawowa bariera w podnoszeniu poziomu innowacyjności przedsiębiorstw wynika z trudności w finansowaniu tej działalności. (D. Sikorska, I. Wielewska)» Zwiększenie aktywności w zakresie ponoszenia nakładów na działalność innowacyjną wśród przedsiębiorstw przemysłowych regionu świętokrzyskiego, ograniczane w istotny sposób barierami finansowymi brakiem środków lub dostępu do nich, może być wspierane dzięki środkom uruchomionym w ramach funduszy strukturalnych (E. Łyżwa)» Poziom regionalnego potencjału innowacyjnego Małopolski i Śląska na podstawie przeprowadzonych badań jest wysoki i świadczy to o istnieniu korzystnych warunków tkwiących w otoczeniu regionalnym dla rozwoju przedsiębiorstw innowacyjnych. (K. Wach)» W opracowaniu przedstawione zostały doświadczenia zebrane podczas przedsięwzięcia badawczego, którego celem jest analiza i ocena poziomu (stanu) innowacyjności organizacji Dolnego Śląska (podmiotów gospodarczych i jednostek samorządu terytorialnego) wykonywanego w

8 Wstęp ramach projektu Dolnośląskiego Centrum Studiów Regionalnych. (A. Bieńkowska, A. Bojnowska, K. Walecka, A. Zabłocka-Kluczka)» Porównując zaangażowanie przedsiębiorstw działających na terenie Polski z przedsiębiorstwami funkcjonującymi na terenie UE, wyraźnie widać niskie zaangażowanie polskich przedsiębiorstw w szkolenie pracowników. W większości krajów UE odsetek przedsiębiorstw inwestujących w rozwój kadr jest prawie dwa razy wyższy niż w Polsce. (J. Korpus)» Poziom innowacyjności sektora MSP w województwie zachodniopomorskim determinowany jest poziomem rozwoju gospodarczego regionu, w tym poziomem innowacyjności dostawców i odbiorców oraz specyfiką branżową i regionalną. (J. Markiewicz) Podziękowania Przede wszystkim dziękuję Autorom za przygotowanie opracowań do niniejszej książki, w szczególności za dokonanie poprawek aktualizujących teksty zgodnie z sugestiami recenzentów rozdziałów, którymi byli: Robert Ciborowski, Ewa Okoń-Horodyńska, Krystyna Poznańska, Jacek Świtała, Anna Zachorowska- Mazurkiewicz. Dziękuję także recenzentowi książki Krzysztofowi Piechowi, którego wybrane fragmenty recenzji zostały zamieszczone na kolejnej stronie niniejszej publikacji. Serdecznie dziękuję recenzentom za cenne uwagi przyczyniające się do powstania ostatecznej wersji książki, którą mam przyjemność przekazać Czytelnikowi. Życząc miłej lektury należy wyrazić nadzieję, że niniejsza publikacja stanie się stymulatorem do prowadzenia dalszych badań w zakresie sił motorycznych i barier rozwoju innowacyjności polskich regionów. Sylwia Pangsy-Kania

Od recenzenta książki Rozważania prowadzone w książce prowadzą do wniosku, że kluczowe dla rozwoju społeczno-gospodarczego kraju oraz konkurencyjności polskiej gospodarki powinno być poszukiwanie bezpiecznych oraz trwałych podstaw rozwoju regionów. Wejście do UE jest pod tym względem prawdziwą szansą dla Polski, ale jednocześnie próbą, czy będziemy w stanie oprzeć rozwój naszego kraju o nowoczesne czynniki i dynamicznie rozwijające się regiony. Istnieje bowiem ryzyko, że jedynie skonsumujemy fundusze unijne i doprowadzimy do pogłębienia się dysproporcji rozwoju regionalnego, pozostawiając polskie regiony na szarym końcu europejskich rankingów konkurencyjności i innowacyjności. Jeśli tak się stanie, oznaczać to będzie fiasko polityki regionalnej nie tylko w Polsce, ale i w UE. Przeprowadzone w książce analizy koncentrują się wokół następujących zagadnień: a) fundusze unijne, b) innowacyjność regionalna i regionalne strategie innowacji, c) współpraca nauka-przemysł, d) kultura i potencjał innowacyjny regionu, e) bariery rozwoju innowacji oraz przedsiębiorstw. Zdecydowana większość autorów w swoich wnioskach podkreśla słabość współpracy między sektorem B+R a przedsiębiorstwami, jako główną barierę rozwoju innowacyjności regionalnej. Ponadto, mało jest bodźców ze strony instytucjonalnej dla rozwoju tej współpracy. Jest to szczególnie bolesne w regionach o wysokim, ale o nie w pełni wykorzystywanym potencjale, takich jak Śląsk (wysoki potencjał innowacyjny i kapitał ludzki) czy woj. zachodniopomorskie (przemysł morski). Dla rozwoju innowacyjności przedsiębiorstw (przede wszystkim małych i średnich) należy wzmacniać potencjał innowacyjny regionu oraz transfer wiedzy i technologii w nim. Rozwój MSP w dużej mierze determinowany jest poziomem ogólnego rozwoju gospodarczego regionu, w tym ilością powiązań kooperacyjnych między innowacyjnymi podmiotami, transferem wiedzy i technologii. Innymi determinantami rozwoju MSP są oprócz uwarunkowań regionalnych (czy krajowych) potrzeby rynku i specyfika samego przedsiębiorstwa (branża). Główną barierą rozwoju przedsiębiorstw (zwłaszcza małych) w tym wprowadzania w nich innowacji są kwestie finansowe. Autorzy często wyrażają

nadzieję, że fundusze unijne w ramach regionalnych strategii innowacji pomogą w przezwyciężeniu tej, głównej bariery rozwoju innowacyjności regionów i w efekcie powstaną sieci współpracy, kultura (środowisko) innowacyjna (techniczna). Jak uważa D. Dyker (2007), ich brak główny mankament rozwoju krajów transformacji. Jednakże przedsiębiorstwa zniechęcone trudnościami natury biurokratycznej wykazują niską aktywność w aplikowaniu o nie. Nie mając wystarczającego wsparcia instytucjonalnego, będąc uwarunkowanymi ogólnym poziomem rozwoju gospodarczego i innowacyjności regionu, firmy zwłaszcza w słabszych regionach przyjmują strategie jakościowo-cenowe, nie wchodząc w działalność opartą na wiedzy. Działając racjonalnie, koncentrują się na wprowadzaniu drobnych udoskonaleń. Są one bardziej dostępne i szybciej dają efekty, niż rozwiązania bardziej zaawansowane technologicznie. Jest to wskazówka dla wszystkich instytucji zajmujących się wspieraniem sektora MSP, by poza promocją rozwiązań high-tech, potrafiły także zaoferować firmom proste wsparcie jak kończy książkę J. Markiewicz. Podstawową przesłanką wdrażania zarządzania wiedzą w przedsiębiorstwach jest wzrost innowacyjności. Jednakże w praktyce zarządzanie wiedzą w firmach często polega na jedynie zatrudnianiu osób o odpowiednim zasobie wiedzy, motywując ich do pozostania w firmie głównie w sposób materialny. Tymczasem w UE, odsetek przedsiębiorstw inwestujących w kapitał ludzki jest dwa razy wyższy, niż w Polsce. Książka przeznaczona jest dla wszystkich, którzy zainteresowani są innowacyjnością, jako istotnym czynnikiem wzrostu i rozwoju gospodarczego, który w dobie globalizacji powinien zmieniać charakter z centralnego na regionalny. Krzysztof Piech (Szkoła Główna Handlowa, Instytut Wiedzy i Innowacji)

Informacje o autorach dr inż. Agnieszka Bieńkowska Politechnika Wrocławska: Instytut Organizacji i Zarządzania mgr Agnieszka Bojnowska Politechnika Wrocławska: Instytut Organizacji i Zarządzania dr hab. Robert Ciborowski Uniwersytet w Białymstoku: Zakład Systemów Ekonomicznych dr hab. Wojciech Downar Uniwersytet Szczeciński: Katedra Organizacji i Zarządzania dr Małgorzata Dziembała Akademia Ekonomiczna im. Karola Adamieckiego w Katowicach: Katedra Międzynarodowych Stosunków Ekonomicznych dr Jerzy Grabowiecki Uniwersytet w Białymstoku: Zakład Międzynarodowych Stosunków Gospodarczych dr Ireneusz Jaźwiński Uniwersytet Szczeciński: Katedra Polityki Gospodarczej dr inż. Joanna Korpus Politechnika Częstochowska: Katedra Systemów Technicznych i Zarządzania dr Katarzyna Kozioł Uniwersytet Szczeciński: Instytut Ekonomiki i Organizacji Przedsiębiorstw mgr Edyta Łyżwa Akademia Świętokrzyska: Instytut Ekonomii mgr Joanna Markiewicz Uniwersytet Szczeciński: Katedra Efektywności Innowacji dr Małgorzata Markowska Akademia Ekonomiczna im. Oskara Langego we Wrocławiu: Katedra Gospodarki Regionalnej dr hab. Piotr Niedzielski Uniwersytet Szczeciński: Katedra Efektywności Innowacji dr Małgorzata Niklewicz-Pijaczyńska Uniwersytet Wrocławski: Instytut Nauk Ekonomicznych dr Sylwia Pangsy-Kania Uniwersytet Gdański: Instytut Handlu Zagranicznego, Instytut Wiedzy i Innowacji mgr Katarzyna Rychlik Uniwersytet Szczeciński: Katedra Efektywności Innowacji dr Daria Sikorska Kujawsko-Pomorska Szkoła Wyższa w Bydgoszczy prof. dr hab. Tadeusz Sporek Akademia Ekonomiczna im. Karola Adamieckiego w Katowicach: Katedra Międzynarodowych Stosunków Ekonomicznych dr Marek Szajt Politechnika Częstochowska: Katedra Ekonometrii i Statystyki

dr Katarzyna Szalonka Uniwersytet Wrocławski: Instytut Nauk Ekonomicznych mgr Paweł Szudra Uniwersytet Zielonogórski: Zakład Zarządzania Strategicznego dr Krzysztof Wach Akademia Ekonomiczna w Krakowie: Katedra Przedsiębiorczości i Innowacji mgr inż. Katarzyna Walecka Politechnika Wrocławska: Instytut Organizacji i Zarządzania dr Izabela Wielewska Uniwersytet Technologiczno-Przyrodniczy w Bydgoszczy dr Rafał Wisła Uniwersytet Jagielloński: Instytut Ekonomii i Zarządzania dr inż. Anna Zabłocka-Kluczka Politechnika Wrocławska: Instytut Organizacji i Zarządzania