Spis treści Część ogólna 1. Badanie kliniczne. Diagnostyczne badania laboratoryjne i obrazowe.. 17 1.1. Badanie kliniczne chorego na oddziale chirurgii ogólnej Monika Bieniasz, Wojciech Rowiński........... 17 1.1.1. Podstawowe zasady ogólnego badania lekarskiego i ich znaczenie dla lekarza stomatologa............. 17 1.1.2. Badanie podmiotowe.............. 18 1.1.3. Badanie przedmiotowe.............. 20 1.2. Interpretacja badań laboratoryjnych Krystian Pawelec..... 28 1.2.1. Informacje ogólne............... 28 1.2.2. Zasady pobierania próbek krwi do poszczególnych badań laboratoryjnych.................. 28 1.2.3. Zakres norm laboratoryjnych............ 29 1.2.4. Zasady interpretacji badań laboratoryjnych....... 29 1.2.5. Podstawowe badania laboratoryjne i ich interpretacja.... 33 1.3. Badania mikrobiologiczne Dariusz Kawecki........ 33 1.3.1. Wprowadzenie................ 33 1.3.2. Pobieranie próbek materiału klinicznego do badań mikrobiologicznych.................. 34 1.3.3. Przebieg badania mikrobiologicznego......... 38 1.4. Diagnostyczne badania obrazowe Gajusz Gontarczyk..... 39 1.4.1. Wprowadzenie................ 39 1.4.2. Rodzaje środków cieniujących stosowanych w diagnostyce radiologicznej.................. 39 1.4.3. Badania radiologiczne.............. 41 1.4.4. Badanie ultrasonograficzne (usg.).......... 49 1.4.5. Tomografia komputerowa (TK/CT).......... 51 1.4.6. Rezonans magnetyczny (MR)........... 52 1.5. Endoskopia przewodu pokarmowego Krzysztof Ostrowski.... 53 1.5.1. Wprowadzenie................ 53 1.5.2. Endoskopia górnego odcinka przewodu pokarmowego... 54 7
1.5.3. Endoskopia dolnego odcinka przewodu pokarmowego... 60 1.5.4. Endoskopia dróg żółciowych........... 63 2. Gospodarka wodno-elektrolitowa Michał Wszoła........ 67 2.1. Płyny ustrojowe.................. 67 2.2. Skład elektrolitowy osocza.............. 67 2.3. Ciśnienie osmotyczne i osmolalność........... 68 2.4. Ciśnienie onkotyczne, czyli koloidoosmotyczne........ 69 2.5. Bilans wodny................... 69 2.6. Zaburzenia gospodarki wodno-elektrolitowej......... 71 2.7. Gospodarka potasowa................ 73 2.8. Równowaga kwasowo-zasadowa............ 74 3. Współczesne poglądy na etiologię, rozpoznawanie i leczenie nowotworów Maciej Kosieradzki, Kornel Szczygielski............ 77 3.1. Współczesne poglądy na etiologię nowotworów........ 77 3.2. Metody terapeutyczne w onkologii............ 82 3.3. Znaczenie badań przesiewowych i wczesnej diagnostyki w walce z rakiem.................... 86 4. Zaburzenia hemostazy Marek Pacholczyk, Beata Łągiewska.... 90 4.1. Podstawy fizjologiczne procesów krzepnięcia........ 90 4.2. Układ krzepnięcia krwi............... 92 4.2.1. Inhibitory krzepnięcia.............. 93 4.2.2. Fibrynoliza................. 94 4.3. Zaburzenia hemostazy................ 94 4.3.1. Wrodzone zaburzenia hemostazy.......... 94 4.3.2. Nabyte zaburzenia hemostazy........... 96 4.4. Stosowanie leków przeciwzakrzepowych w okresie okołooperacyjnym 99 5. Przygotowanie do zabiegu operacyjnego Jacek Pliszczyński.... 101 5.1. Wprowadzenie.................. 101 5.2. Przygotowanie psychologiczne............. 101 5.3. Postępowanie farmakologiczne............. 102 5.4. Przygotowanie przewodu pokarmowego.......... 103 5.5. Profilaktyka zakażeń................ 104 5.6. Przygotowanie pola operacyjnego............ 104 5.7. Profilaktyka przeciwzakrzepowa............ 104 6. Zasady znieczulania do operacji Janusz Trzebicki, Marcin Kołacz.. 106 6.1. Przygotowanie pacjenta do znieczulenia.......... 106 6.2. Znieczulenie ogólne................ 111 6.3. Znieczulenie miejscowe............... 115 6.4. Nadzór nad pacjentem w okresie okołooperacyjnym...... 120 6.5. Opieka pooperacyjna................ 120 8
7. Leczenie krwią Krystian Pawelec, Maurycy Jonas........ 124 7.1. Podstawy serologii................. 124 7.2. Najczęściej stosowane preparaty krwi i płynów krwiozastępczych.. 125 7.3. Ogólne zasady przetaczania krwi............. 128 7.4. Autotransfuzja.................. 129 7.5. Powikłania poprzetoczeniowe.............. 129 7.6. Dawstwo krwi.................. 131 8. Podstawy aseptyki i antyseptyki. Sterylizacja narzędzi chirurgicznych i materiału operacyjnego Sławomir Fesołowicz......... 132 8.1. Wprowadzenie i definicje............... 132 8.2. Mycie i odkażanie rąk................ 133 8.3. Czyszczenie, dezynfekcja i sterylizacja narzędzi i sprzętu..... 134 8.3.1. Dezynfekcja................. 134 8.3.2. Sterylizacja................. 136 8.4. Sprzątanie i utrzymanie czystości............ 139 9. Zakażenia w chirurgii Jadwiga Mészáros, Krystian Pawelec..... 140 9.1. Definicje.................... 140 9.2. Etiologia zakażeń chirurgicznych............ 141 9.3. Klinika zakażeń chirurgicznych............. 144 9.4. Leczenie zakażeń chirurgicznych............ 146 9.5. Zakażenia wewnątrzbrzuszne.............. 148 9.6. Zakażenia tkanek miękkich.............. 150 9.7. Septyczne powikłania zakażeń zębopochodnych....... 153 9.8. Septyczne powikłania pooperacyjne............ 154 10. Stany zagrożenia życia Jacek Pliszczyński.......... 156 10.1. Krwotok.................... 156 10.2. Odma opłucnowa pod ciśnieniem (prężna, wentylowa)...... 157 10.3. Tamponada serca.................. 158 10.4. Wstrząs..................... 160 10.5. Nagłe zatrzymanie krążenia.............. 162 10.6. Zatorowość płucna................. 162 11. Małe zabiegi diagnostyczne i terapeutyczne Dariusz Wasiak.... 164 11.1. Nakłucie jamy opłucnej............... 164 11.2. Nakłucie osierdzia................. 165 11.3. Nakłucie jamy brzusznej............... 166 11.4. Cewnikowanie pęcherza moczowego........... 167 11.5. Zgłębnikowanie żołądka............... 169 11.6. Tracheostomia.................. 170 11.7. Tamponada przednia nosa............... 171 11.8. Nacięcie ropnia.................. 172 9
Część szczegółowa 12. Obrażenia urazowe tkanek miękkich, kości i jam ciała...... 177 12.1. Obrażenia tkanek miękkich Radosław Samsel........ 177 12.1.1. Charakterystyka obrażeń tkanek miękkich....... 177 12.1.2. Uszkodzenia tępe tkanek miękkich i sposoby postępowania. 177 12.1.3. Oparzenia................. 182 12.1.4. Odmrożenia................ 187 12.1.5. Profilaktyka tężcowa............. 189 12.2. Obrażenia czaszkowo-mózgowe Bogdan Ciszek....... 190 12.2.1. Patofizjologia urazu czaszkowo-mózgowego...... 190 12.2.2. Wywiady i ocena chorego po urazie głowy...... 194 12.2.3. Diagnostyka radiologiczna............ 197 12.2.4. Postępowanie po zakończeniu diagnostyki....... 198 12.2.5. Urazy powłok................ 199 12.2.6. Złamania kości sklepienia i podstawy czaszki..... 200 12.2.7. Krwiaki wewnątrzczaszkowe........... 203 12.2.8. Stłuczenie mózgu i krwiak śródmózgowy....... 207 12.2.9. Urazy przenikające.............. 208 12.2.10. Metody leczenia operacyjnego.......... 209 12.3. Obrażenia kręgosłupa, kości miednicy i kończyn Zbigniew Wierzbicki................ 210 12.3.1. Obrażenia kręgosłupa i rdzenia kręgowego...... 210 12.3.2. Obrażenia kości miednicy............ 213 12.3.3. Obrażenia kości kończyny dolnej......... 214 12.3.4. Obrażenia kości obręczy barkowej i kończyny górnej... 217 12.4. Urazowe obrażenia jamy brzusznej Leszek Adadyński..... 221 12.4.1. Zasady rozpoznawania obrażeń urazowych jamy brzusznej. 221 12.4.2. Wstępne leczenie chorego po urazie brzucha...... 222 12.4.3. Urazy powłok brzucha............. 223 12.4.4. Obrażenia śledziony.............. 223 12.4.5. Obrażenia wątroby.............. 224 12.4.6. Obrażenia przewodu pokarmowego......... 225 12.4.7. Obrażenia trzustki.............. 225 12.4.8. Obrażenia układu moczowego.......... 225 12.5. Urazy klatki piersiowej Piotr Malanowski......... 226 12.5.1. Wprowadzenie............... 226 12.5.2. Urazy ściany klatki piersiowej.......... 227 12.5.3. Odma.................. 231 12.5.4. Nakłucie i drenaż jamy opłucnej.......... 236 12.5.5. Krwiak opłucnej............... 237 12.5.6. Uszkodzenia płuc.............. 237 12.5.7. Uszkodzenia przepony............. 238 12.5.8. Obrażenia śródpiersia............. 239 12.5.9. Urazy serca................ 240 12.5.10. Uszkodzenia piersiowego odcinka aorty i wielkich naczyń. 241 13. Ostre choroby jamy brzusznej Wojciech Rowiński....... 242 13.1. Definicja.................... 242 10
13.2. Kryteria przyjmowania chorego do szpitala......... 242 13.3. Zasady rozpoznawania ostrych chorób jamy brzusznej...... 243 13.3.1. Objawy podmiotowe.............. 243 13.3.2. Objawy przedmiotowe............. 243 13.3.3. Badania dodatkowe.............. 244 13.4. Ostre choroby jamy brzusznej przebiegające z krwotokiem.... 246 13.4.1. Krwawienie do wolnej jamy otrzewnej........ 246 13.4.2. Krwawienie do światła przewodu pokarmowego..... 246 13.5. Ostre choroby jamy brzusznej przebiegające z zapaleniem otrzewnej. 247 13.5.1. Objawy rzekomego zapalenia otrzewnej w przebiegu chorób metabolicznych............... 248 13.6. Niedrożność przewodu pokarmowego........... 249 13.6.1. Niedrożność mechaniczna............ 249 13.6.2. Niedrożność porażenna............. 250 13.7. Ostre niedokrwienie przewodu pokarmowego......... 250 14. Choroby przewodu pokarmowego............. 252 14.1. Choroby przełyku Artur Kwiatkowski, Rafał Nosek...... 252 14.1.1. Zaburzenia motoryki przełyku........... 252 14.1.2. Choroba refluksowa przełyku........... 253 14.2. Chirurgiczne choroby żołądka i dwunastnicy Artur Kwiatkowski, Rafał Nosek................... 255 14.2.1. Anatomia i fizjologia żołądka........... 255 14.2.2. Choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy....... 256 14.3. Nienowotworowe choroby jelita cienkiego i grubego Andrzej Chmura, Radosław Samsel.................. 262 14.3.1. Choroba Leśniowskiego Crohna.......... 262 14.3.2. Wrzodziejące zapalenie jelita grubego........ 264 14.3.3. Uchyłkowatość okrężnicy i zapalenie uchyłków..... 266 14.3.4. Choroby jelit z niedokrwienia........... 267 14.3.5. Zespół jelita drażliwego............. 268 14.3.6. Zapalenie jelit związane ze stosowaniem antybiotyków... 269 14.4. Choroby odbytu Leszek Adadyński........... 271 14.4.1. Anatomia................. 271 14.4.2. Objawy chorób odbytu i diagnostyka proktologiczna... 272 14.4.3. Żylaki odbytu. Guzki krwawnicowe......... 274 14.4.4. Szczelina odbytu............... 275 14.4.5. Ropień okołoodbytniczy............. 276 14.4.6. Przetoka okołoodbytnicza............ 276 15. Choroby wątroby, dróg żółciowych i trzustki.......... 278 15.1. Nienowotworowe choroby wątroby Piotr Małkowski...... 278 15.1.1. Wprowadzenie................ 278 15.1.2. Marskość wątroby. Nadciśnienie wrotne....... 279 15.1.3. Torbiele wątroby............... 280 15.1.4. Ropnie wątroby............... 280 15.1.5. Urazy wątroby................ 281 15.2. Kamica żółciowa i jej powikłania Beata Łągiewska, Marek Pacholczyk..................... 281 11
15.2.1. Anatomia dróg żółciowych........... 281 15.2.2. Diagnostyka kamicy dróg żółciowych........ 282 15.2.3. Kamica pęcherzyka żółciowego.......... 283 15.2.4. Kamica przewodowa............. 286 15.3. Ostre zapalenie trzustki Radosław Samsel......... 287 15.3.1. Definicja ostrego zapalenia trzustki......... 287 15.3.2. Patogeneza i patofizjologia........... 288 15.3.3. Przyczyny ostrego zapalenia trzustki........ 288 15.3.4. Objawy ostrego zapalenia trzustki......... 290 15.3.5. Badania służące rozpoznaniu........... 290 15.3.6. Leczenie ostrego zapalenia trzustki......... 292 15.3.7. Powikłania ostrego zapalenia trzustki........ 294 16. Przepukliny brzuszne Andrzej Chmura........... 296 16.1. Definicja.................... 296 16.2. Rodzaje przepuklin................. 297 16.2.1. Przepuklina pachwinowa i udowa......... 297 16.2.2. Przepuklina pępkowa............. 297 16.2.3. Przepuklina kresy białej............ 298 16.3. Leczenie przepuklin................ 298 17. Choroby układu naczyniowego Artur Kwiatkowski, Rafał Nosek... 300 17.1. Choroby tętnic.................. 300 17.1.1. Wprowadzenie............... 300 17.1.2. Ostre niedokrwienie kończyn........... 300 17.1.3. Przewlekłe niedokrwienie kończyn......... 306 17.2. Choroby żył................... 310 17.2.1. Anatomia i fizjologia układu żylnego kończyn dolnych.. 310 17.2.2. Diagnostyka chorób żył............. 310 17.2.3. Żylaki kończyn dolnych............ 311 17.2.4. Żylna choroba zakrzepowo-zatorowa........ 314 18. Choroby tarczycy i przytarczyc Marek Pacholczyk, Beata Łągiewska. 320 18.1. Choroby gruczołu tarczowego............. 320 18.1.1. Czynność gruczołu tarczowego.......... 320 18.1.2. Badanie kliniczne i diagnostyka chorób tarczycy.... 321 18.1.3. Choroby tarczycy przebiegające z nadczynnością.... 323 18.1.4. Powiększenie tarczycy bez nadczynności (wole obojętne).. 326 18.1.5. Nowotwory tarczycy............. 328 18.2. Choroby gruczołów przytarczycznych........... 330 18.2.1. Czynność gruczołów przytarczycznych........ 330 18.2.2. Nadczynność przytarczyc............ 331 19. Choroby sutka Radosław Samsel............. 334 19.1. Zmiany zapalne piersi................ 334 19.2. Urazy piersi................... 335 19.3. Choroby gruczołu sutkowego u mężczyzn......... 335 12
19.4. Wady rozwojowe piersi................ 335 19.5. Zmiany łagodne piersi................ 336 19.6. Rak sutka (piersi)................. 337 19.6.1. Czynniki ryzyka............... 337 19.6.2. Rozpoznanie................ 338 19.6.3. Stan zaawansowania choroby........... 339 19.6.4. Ocena obecności przerzutów odległych........ 339 19.6.5. Postacie histologiczne nowotworów sutka....... 340 19.6.6. Leczenie.................. 341 19.6.7. Postępowanie po operacji i rehabilitacja........ 343 19.6.8. Zabiegi rekonstrukcyjne............. 343 20. Nowotwory..................... 345 20.1. Nowotwory skóry Maciej Kosieradzki.......... 345 20.1.1. Stany przedrakowe skóry............ 345 20.1.2. Rak podstawnokomórkowy............ 346 20.1.3. Rak kolczystokomórkowy............ 346 20.1.4. Czerniak skóry................ 346 20.2. Nowotwory tkanek miękkich i kości Maciej Kosieradzki.... 348 20.3. Nowotwory głowy i szyi Kornel Szczygielski........ 350 20.3.1. Nowotwory nosa i zatok przynosowych........ 350 20.3.2. Nowotwory części ustnej i nosowej gardła....... 352 20.3.3. Nowotwory krtani i gardła dolnego......... 354 20.3.4. Nowotwory gruczołów ślinowych.......... 355 20.4. Nowotwory płuc Maciej Kosieradzki........... 356 20.5. Nowotwory przełyku i żołądka Artur Kwiatkowski, Rafał Nosek.. 358 20.5.1. Rak przełyku................ 358 20.5.2. Rak żołądka................ 360 20.6. Nowotwory wątroby, dróg żółciowych i trzustki Piotr Małkowski.. 366 20.6.1. Łagodne nowotwory wątroby........... 366 20.6.2. Pierwotne nowotwory złośliwe wątroby........ 366 20.6.3. Przerzutowe guzy wątroby............ 367 20.6.4. Nowotwory dróg żółciowych........... 368 20.6.5. Rak pęcherzyka żółciowego........... 369 20.6.6. Nowotwory trzustki.............. 369 20.7. Nowotwory jelita grubego i odbytnicy Radosław Samsel.... 371 20.7.1. Anatomia jelita grubego............. 371 20.7.2. Epidemiologia................ 371 20.7.3. Etiologia.................. 372 20.7.4. Objawy raka jelita grubego............ 373 20.7.5. Rozpoznanie................ 373 20.7.6. Ocena zaawansowania raka jelita grubego....... 374 20.7.7. Leczenie.................. 375 20.7.8. Nowotwory odbytnicy............. 376 20.7.9. Nowotwory kanału i brzegu odbytu......... 377 20.8. Nowotwory hormonalnie czynne Maciej Kosieradzki...... 378 20.8.1. Guzy nadnercza............... 378 13
21. Podstawy transplantologii Jarosław Czerwiński, Maciej Kosieradzki.. 381 21.1. Wprowadzenie.................. 381 21.2. Mianownictwo.................. 383 21.3. Regulacje prawne i zagadnienia etyczne.......... 384 21.4. Podstawy immunologii transplantacyjnej.......... 385 21.4.1. Mechanizm odrzucenia przeszczepu alogennego..... 385 21.4.2. Zasady badania zgodności tkankowej przed przeszczepieniem. Dobór dawcy i biorcy............. 386 21.4.3. Rodzaje odrzucania przeszczepów......... 386 21.4.4. Leczenie immunosupresyjne........... 386 21.5. Pobieranie narządów ze zwłok............. 387 21.5.1. Rozpoznanie śmierci mózgowej (osobniczej)...... 387 21.5.2. Uszkodzenie niedokrwienne i przechowywanie narządów.. 387 21.6. Przeszczepianie narządów unaczynionych pobieranych od osób żywych 388 21.6.1. Przeszczepianie wątroby............ 388 21.6.2. Przeszczepianie serca............. 389 21.6.3. Przeszczepianie trzustki oraz wyizolowanych wysp Langerhansa 390 Piśmiennictwo..................... 391 Skorowidz...................... 393 14