Wykład 1 Prowadzący: Szczęść Boże. Witam serdecznie wszystkich, którzy postanowili spotykać się i poznawać słowo Boże w ramach radiowo-internetowego studium biblijnego. Sądzę, że na początku pierwszego semestru naszych spotkań dobrze jest uświadomić sobie pewną zasadniczą kwestię: dlaczego w czasie tych kilkunastu tygodni podejmujemy wysiłek słuchania, korespondowania, czytania tego wszystkiego, do czego będą nas zachęcać wykładowcy? Co dzięki temu zyskamy? Innymi słowy: dlaczego podejmujemy się udziału w tym studium? Wykładowca: Dlaczego podejmujemy się udziału w tym studium? Sądzę, że nasze spotkania w ramach studium biblijnego, ich cel i znaczenie dobrze odda formuła wywodząca się od św. Augustyna z Hippony i Anzelma z Canterbury: Fides querens intellectum wiara poszukująca zrozumienia. Każdy człowiek wierzący powinien wiedzieć, w co wierzy. Co więcej, można zaryzykować stwierdzenie, że również dla osób niewierzących, czy szczególnie dla tych nie do końca świadomych swej wiary, korzyścią będzie uczestnictwo w rozpoczynających się radiowointernetowych wykładach biblijnych. Często my, ludzie dorośli i wykształceni, a do tego, dobry Boże, uzbrojeni w szkolną, religijną wiedzę, stajemy bezradni wobec tego, co słyszymy w kościele, wobec własnych wątpliwości, nie mówiąc o zarzutach dotyczących naszej własnej wiary. Niejednokrotnie boimy się rozmów na jej temat, wolimy nie zabierać głosu. Dla wielu z nas wiara staje się zbiorem zwyczajów, prawd i historii, których bardzo często do końca nie rozumiemy. Stąd też propozycja radiowo-internetowego studium biblijnego. Daje ono możliwość odkrywania, poznawania i zrozumienia wiary. Prowadzący: Studium będzie trudem, który podejmą jego uczestnicy przez słuchanie i uczenie się. Księże Piotrze, czy nie boi się ksiądz, że wielu słuchaczy może zniechęcić się perspektywą takiego wysiłku? Wykładowca: Dobrych kilka lat temu, z obecnym tu ks. prof. Michałem Bednarzem dane mi było wspinać się na górę nazywaną przez Arabów Dżebel el Mussa Górę Mojżesza. Musimy pamiętać, że góra Synaj ma wysokość prawie 2285 m n.p.m., a zatem wspinaczka na nią nie należy do łatwych. Jest to poważny wysiłek, przynajmniej dla człowieka z moją tuszą. Szedłem za księdzem profesorem Michałem i gorąco wierzyłem, że przekonam się o tym, co u podnóża góry powiedział: Zobaczycie warto się tam wspiąć. Będzie trudno, ale warto. Całą drogę szedłem za nim, no i kiedy dotarliśmy wreszcie na szczyt góry, właśnie wzeszło słońce. To był niezwykły, zachwycający widok, zrozumiałem, co miał na myśli ksiądz profesor. Byłem szczęśliwy, że zdecydowałem się na ten trud było warto. Od tego czasu minęło już blisko dziesięć lat. Później jeszcze wiele razy dane mi było wspinać się na ten szczyt. Czasami na piechotę, czasami na wielbłądach. Ale za każdym razem przypomina mi się ta pierwsza wspinaczka i to co ksiądz Michał powiedział: Warto się utrudzić, chodźcie. To samo można powiedzieć o naszym studium. Rzeczywiście będzie to trudne zapisać się, aby móc otrzymywać materiały, aby na końcu semestru móc się zmierzyć z testem, trudnym będzie co tydzień w niedzielę o 18.30, czy też w poniedziałki po wiadomościach o 10, czy 20 słuchać radia, zastanawiać się nad tym, co usłyszałem, zanotować, sięgnąć po książki, szczególnie zaś po Biblię. Będzie to trudne ale chcę to wyraźnie powiedzieć moi drodzy, na prawdę warto. Warto poznać Biblię. Prowadzący: Czego będą dotyczyły wykłady w tym semestrze, jak to studium będzie wyglądało? Wykładowca: Każde nasze spotkanie będzie składało się z trzech zasadniczych bloków. Na początku fragment z Pisma Świętego, który będzie nas wprowadzał do pierwszego wykładu ks. prof. Michała Bednarza. Warto mieć wtedy w dłoniach Pismo Święte. Dzięki temu będzie można
śledzić treść omawianego tekstu biblijnego. Ks. Profesor, będzie starał się słuchaczom przybliżyć geografię Palestyny oraz historię zbawienia. W drugiej części, którą będę miał przyjemność prowadzić, będziemy zastanawiać się nad czterema głównymi traktatami wprowadzenia do Pisma Świętego. Każde spotkanie będzie zakończone pytaniem biblijnym. Na to pytanie będzie można odpowiadać e-mailem, bądź drogą listowną. Przez godzinę po zakończeniu niedzielnych audycji będzie można również dzwonić pod podany numer telefonu. Każde spotkanie będzie powtarzane w poniedziałek po wiadomościach o godzinie 10 i 20 oraz udostępnione na diecezjalnej stronie internetowej. Zawsze na końcu każdej audycji będziemy przypominać dane adresowe. Prowadzący: Jeśli więc dobrze rozumiem, to schemat wykładów przedstawia się następująco: fragment Pisma Świętego, a potem dwa wykłady, każde zaś spotkanie będzie się kończyło pytaniem konkursowym. Czy będą nagrody? Wykładowca: Tak. Co tydzień będziemy losować nagrodę książkową, którą nasze wydawnictwo Biblos wyśle zwycięzcy pocztą. Na koniec zaś naszych spotkań a zatem w czerwcu przyszłego roku, spośród wszystkich uczestników tych zapisanych, tych, którzy nadeślą prawidłowe odpowiedzi na pytania, którzy będą aktywni w czasie naszych wykładów, zostanie wylosowana jedna osoba, która wybierze się w podróż do Ziemi Świętej z naszym diecezjalnym Biurem Pielgrzymkowym Prowadzący: Skoro zatem poznaliśmy plan wykładów, skoro wiemy, że czeka nas 16 wykładów, to przystępujmy do studiowania! Zacznijmy to wszystko od początku, od chwili, kiedy Bóg wszystko stworzył. A zatem sięgnijmy teraz po księgę Pisma Świętego i otwórzmy ją na pierwszej księdze, Księdze Rodzaju. Na pierwszym rozdziale. Odczytanie tekstu Rdz 1,1.26-31 I. Wykład ks. Michała Bednarza Geografia, archeologia i historia zbawienia. Stworzenie świata Prowadzący: Czy Pan Bóg stworzył świat w ciągu sześciu dni? Wykładowca: W pierwszym rozdziale Księgi Rodzaju (Rdz 1,4-24a) w sposób niezwykle interesujący autor opowiada o tym, że Bóg stworzył świat i uporządkował go w ciągu sześciu dni. A zatem czy podaje informacje historyczne czy też ma jakiś inny cel? Analiza literacka tekstu udziela odpowiedzi na to pytanie. Opis stworzenia zarówno w swej łatwej do zapamiętania budowie, jak i w prostocie oraz zwartości wypowiedzi świadczy o niezwykłych umiejętnościach dydaktycznych autora. Bardzo szybko zauważamy, że mamy do czynienia ze sztuczną strukturą literacką, składającą się z dwóch części, które chociaż nie są całkowicie identyczne, to jednak stanowią harmonijną całość. Autor pisze o ośmiu dziełach stworzenia, które tworzą dwuczęściowy, paralelny układ. W każdej części występują po cztery dzieła, które rozmieszczone są w sześciu dniach. W dniu trzecim i szóstym Bóg stwarza po dwa dzieła. Każdemu dziełu w pierwszej części odpowiada pod względem treści ana-
logiczne dzieło stworzenia w drugiej części. Ten paralelizm między dziełami pierwszej części a dziełami drugiej części nie jest tylko zewnętrzny, ale bardzo ścisły. Dzieła drugiej części są jakby szatą (ozdobami) pierwszych czterech dzieł stworzenia (opus distinctionis i opus ornatus). Występują elementy symetryczne, które się wzajemnie uzupełniają. Ponadto trawy i inne rośliny, ściśle złączone z ziemią, stanowią jej część. Ponieważ nie poruszają się, dlatego nie zostały zaliczone do drugiego szeregu razem z ruchomymi ciałami niebieskimi oraz żywymi istotami, które latają, pływają, pełzają czy też biegają. Autor umieścił stworzenie roślin przed pojawieniem się słońca, gdyż wymagał tego symetryczny układ wspomnianego schematu. Z analizy literackiej tekstu wynika więc, że autor nie jest zainteresowany sposobem powstania wszechświata. Wspomniany układ ma jedynie ułatwić zapamiętanie opisu. Ku czemu zatem zmierza autor? Prowadzący: Czy zatem autor natchniony w opisie stworzenia świata posłużył się mitami? Wykładowca: Dzisiaj nikt nie ma wątpliwości, że w świecie starożytnym, jeszcze przed powstaniem Biblii, znane były różnego rodzaju mityczne opowiadania na temat powstania wszechświata, czyli tzw. kosmogonie. Około 1800 r. przed Chr. powstał poemat babiloński Enuma Elisz a około r. 1250 przed Chr. inny poemat Gilgamesz. Spełniały ważną rolę w religiach babilońskich, gdyż wyjaśniały, w jaki sposób powstał świat i jaką rolę odegrały w tym wypadku czczone wówczas bóstwa. Autor Księgi Rodzaju (Rdz 1,1-2,4a), przedstawiając stworzenie świata, podkreśla, że nie istniało i nie istnieje żadne bóstwo, które mogłoby ograniczać władzę Boga-Stwórcy. Z tego właśnie powodu Tiamat z babilońskiego mitu Enuma Elisz, która jest personifikacją niezmierzonego oceanu wód, została tutaj zredukowana do prostego stworzenia, które poddaje się rękom Stwórcy. Słońce, księżyc i gwiazdy, którym Semici i prawie wszystkie ludy starożytności oddawały cześć boską, są w opisie Księgi Rodzaju zwykłymi stworzeniami i służą człowiekowi. Bóg zaś jest jedynym panem stworzenia i poza Nim nie ma nikogo, kto by zasługiwał na cześć boską. Biblijna prawda o stworzeniu rozwinęła się w toku polemik z różnymi wierzeniami i kosmogoniami pozabiblijnymi Babilończyków a także Asyryjczyków i Egipcjan. Dlatego nie należy się dziwić, że biblijny opis stworzenia wszechświata wykazuje wiele zbieżności z tekstami starożytnego Bliskiego Wschodu. Ludzie, prowadzeni przez Ducha Świętego, zagłębiali się coraz bardziej w myśl Boga o początku i o sensie stworzenia. Czynili to zaś, odwołując się bardzo często do wierzeń ówczesnych narodów. Autorzy natchnieni nie proponują nigdy mitów świata starożytnego jako przedmiotu wiary dla Izraelitów. Jedynie z nimi polemizują, przedstawiając równocześnie poprawne z punktu widzenia wiary Izraela ujęcie. Prowadzący: Skoro tak, to dlaczego autor natchniony opisuje stworzenie świata? Wykładowca: Hagiograf ukazuje, że wszystko pochodzi od Boga. Wynika to przede wszystkim z faktu, że osiem dzieł stworzenia stanowi cały wszechświat. Bóg jest nie tylko Stwórcą nieba (1,8), morza (1,10b) i ziemi (1,10a), ale także wszystkiego, co znajduje się na niebie (1,5.14.18.21b), w morzu (1,21a) i na ziemi (1,12.23-28). Gdy chodzi o sposób, w jaki się to wszystko dokonało, autor nie wiedział zbyt wiele, a nawet wiedział o wiele mniej niż my. Swoje przekonanie wyraził w pierwszym zdaniu Księgi Rodzaju: Na początku Bóg stworzył niebo i ziemię (Rdz 1,1). Uważał jednak, że z pedagogicznego punktu widzenia dobrze będzie podzielić dzieło stworzenia tak, aby wykazać, że wszystko zostało stworzone przez Boga.
W opisie mamy do czynienia z elementami, które ułatwiają autorowi zbudowanie sztucznego schematu użytecznego dla celów dydaktycznych. Z powyższych danych wynika, że ani chronologia (sześć dni), ani porządek, w jakim opisane jest stwarzanie poszczególnych dzieł, nie są zamierzone przez autora jako część jego nauczania. Inaczej mówiąc, nie zamierza pouczać, że Bóg stworzył wszechświat w ciągu sześciu dni, albo w ciągu sześciu epok, czy też w porządku, w jakim te dzieła są przedstawione. Chodzi o dydaktyczny gatunek literacki zmierzający do przekazania ludziom prawdy wiary: nauki o stworzeniu. Ta właśnie prawda jest zagwarantowana nieomylnym Bożym natchnieniem. Zaś w dziedzinie przyrodniczej autor posłużył się poglądami odpowiadającymi ówczesnej epoce, które były dalekie od naukowych twierdzeń XXI wieku. II. Wykład ks. Piotr Łabuda Introdukcja do Pisma Świętego. Czym są nauki biblijne? Prowadzący: W pierwszej księdze Pisma Świętego czytamy, że Pan Bóg stworzył wszystko. Stworzył cały wszechświat. Swoją własną mocą wszystko powołał do istnienia. A zatem stworzył również tę Księgę, którą otaczamy tak niezwykłym szacunkiem nazywamy ją Księgą Świętą. Wykładowca: Rzeczywiście, skoro Bóg jest stwórcą wszystkiego, to nasuwa się proste stwierdzenie, że stworzył również i Biblię. Od razu jednak należy uczynić pewne zastrzeżenie. Bóg, stwarzając Biblię tu trochę uproszczamy, bo to przecież pierwsze nasze spotkanie posłużył się człowiekiem. Biblia jest dziełem Bosko-ludzkim, to znaczy w jej powstawaniu miał swój udział Bóg, jak później się dowiemy jako autor główny, nadrzędny, oraz człowiek, który w tym dziele był autorem narzędnym, był swoistym narzędziem Boga. W związku z tym trzeba nam teraz pewnych narzędzi, pewnych metod badawczych, aby jak najlepiej odczytać to niezwykłe przesłanie. I stąd właśnie powstały nauki biblijne. Bo nie wystarczy jedynie czytać Biblię, aby ją rozumieć. Owszem, czytanie jest czymś niezmiernie ważnym, ale aby jak najpełniej odkryć sens Pisma Świętego, dobrze jest podjąć swoistego rodzaju studia, które odkryją przed nami pewne zagadnienia, które sprawią, że lepiej poznamy słowo Boże. Prowadzący: A zatem czym są te nauki biblijne? Wykładowca: Pozwoli pan, panie Marcinie, zanim powiemy o tych naukach, to najpierw jeszcze o tej potrzebie, bo wydaje mi się to bardzo ważne. Bo być może wielu z naszych słuchaczy czeka, aż któryś z wykładowców będzie tłumaczył jakiś konkretny fragment Pisma Świętego. Otóż moi drodzy, celem studiów biblijnych nie jest tłumaczenie pojedynczych fragmentów biblijnych. Owszem, na pewno przyjdzie czas, kiedy zaczniemy tłumaczyć trudniejsze fragmenty, kiedy przejdziemy do treści poszczególnych ksiąg. Na początku jednak trzeba, abyśmy poznali szerszy kontekst tekstu, który nazywamy tekstem świętym. Stąd też, aby mieć taki pełny obraz Biblii czasów i okoliczności, w których powstawała, warto najpierw poznać geografię i historię zbawienia, jak również drugi dział nauk biblijnych, który nazywa się introdukcją, czyli wprowadzeniem do lektury Pisma Świętego. Dopiero potem nauki biblijne podpowiadają nam, aby zająć się wprowadzeniem do poszczególnych ksiąg Biblii, na samym zaś końcu, aby dokonywać egzegezy biblijnej.
A zatem pod pojęciem nauki biblijne będziemy rozumieć cały zespół nauk, który zajmuje się wszechstronnym badaniem Biblii. Te nauki dzieli się ogólnie na cztery grupy: Pierwsza to nauki pomocnicze dla Biblii, a więc filologie biblijne, jak hebrajska, grecka, języków wschodnich; geografia biblijna, historia i archeologia biblijna. Druga grupa, to dział nazywany introdukcja, czyli wstęp ogólny do Pisma Świętego. Do trzeciej grupy zwykło zaliczać się egzegezy poszczególnych ksiąg biblijnych. Generalnie wyróżniamy egzegezę (introdukcje szczegółowe) Starego i Nowego Testamentu. Ostatnią częścią wchodzącą w skład nauk biblijnych jest teologia biblijna, jedna z najmłodszych dziedzin zajmujących się Starym i Nowym Testamentem. Prowadzący: Rozumiem, że ksiądz prof. Bednarz rozpoczął wykłady z zakresu pierwszej części czyli nauk pomocniczych, zaś ksiądz będzie starał się w sposób ogólny dokonywać introdukcji, czyli wprowadzać nas w tajniki Biblii. Wykładowca: Można to tak ująć. Drugi dział, czyli wprowadzenie ogólne do Pisma Świętego, którym będziemy się zajmować w pierwszym semestrze, obejmuje cztery części. Po krótkim wprowadzeniu zajmiemy się zasadniczym pytaniem: czym różni się Biblia od innych książek, co jest jej istotą, co ją wyróżnia od innych tekstów? A zatem zajmiemy się traktatem o natchnieniu. Później zastanowimy się jak powstawał tekst biblijny na przestrzeni wieków co więcej zadamy sobie pytanie: czy posiadamy albo też, czy możemy dziś dotrzeć do tzw. autografów? i ta część nazywa się traktatem o tekście biblijnym. Kolejne pytanie, które sobie postawimy, brzmi: jakie księgi i dlaczego weszły do tego zbioru, który nazywamy Biblią? ta część nazywa się traktatem o kanonie biblijnym. I na końcu, sądzę, że będzie to już gdzieś końcem maja, początkiem czerwca, skupimy się na zasadach, które obowiązują przy wyjaśnianiu tekstu. Prowadzący: A zatem czeka nas trud wejścia w tajemnicę, której na imię Biblia. Zapowiada się on interesująco. Sądzę, że warto podjąć to wyzwanie, aby poznać tę niezwykłą księgę. Dziękuję księżom profesorom za pierwsze wykłady, do których jak sądzę można odnieść prawo przysługujące wszystkim żakom, wyrażone w sentencji: Lectio prima brevis et levis est, to znaczy: Wykład pierwszy winien być krótki i lekki. Prowadzący: Na koniec pytanie konkursowe: Jaką wysokość ma Góra Synaj? Jak tę górę nazywają Arabowie? Odpowiedzi prosimy nadsyłać drogą elektroniczną lub listowną. E-mail można znaleźć na stronie internetowej www.diecezja.tarnow.pl, adres: studiumbiblijne@diecezja.tarnow.pl, listy prosimy wysyłać na adres Studium Biblijne, Plac Katedralny 6, 33-100 Tarnów. Dziękujemy za pierwsze spotkanie. Wszystkich, którzy chcą raz jeszcze przeczytać czy posłuchać naszego pierwszego wykładu odsyłamy do strony internetowej www.diecezja.tarnow.pl Po zakończeniu audycji można też dzwonić na numer telefonu 014 6200500. Szczęść Boże i do usłyszenia za tydzień o 18.30