Circular Economy. Zamykamy obieg! Cykl warsztatów dla biznesu i jego otoczenia #6Warszawa, 8 listopada 2018 r. Papierowa (r)ewolucja według zasad Circular Economy Podsumowanie i wnioski Organizator cyklu: Partnerzy
Przedstawiciele firm reprezentujących różne sektory gospodarki, administracji publicznej, organizacji pozarządowych i konsumenckich, uczestniczyli w warsztatach "Papierowa (r)ewolucja według zasad Circular Economy", które odbyły się 8 listopada w Warszawie. Tematem przewodnim szóstego spotkania z cyklu Circular Economy Zamykamy Obieg! była zrównoważona produkcja i konsumpcja papieru. Partnerem warsztatów była Ambasada Francji oraz firma Antalis Polska. Uczestnicy wydarzenia spotkali się w Aptece Sztuki miejscu, które łączy promowanie sztuki współczesnej z aktywizacją społeczną osób z niepełnosprawnościami, wspierając ich włączenie w rynek pracy. 2
Globalne wyzwanie Tematem przewodnim spotkania była przede wszystkim odpowiedzialność producentów i konsumentów za środowisko naturalne w kontekście wyborów związanych z produktami papierniczymi. Kwestia ta jest niebagatelna, jak bowiem zauważyła reprezentująca Centrum UNEP/GRID-Warszawa Anna Kołodziejczyk, globalne zużycie papieru wzrosło o 400% w ciągu ostatnich 40 lat. Bez zmiany naszych nawyków, do roku 2050 może ono ulec potrojeniu. Reprezentantka Centrum przybliżyła zgromadzonym niemal 30-letnią historię organizacji w obrębie struktur ONZ w Polsce. Przedstawiła również misję Programu Narodów Zjednoczonych do spraw Środowiska (UN Environment), w której realizację włącza się aktywnie Centrum UNEP/GRID-Warszawa. Oznaczający Zrównoważony Rozwój skrót ZR, może być rozumiany po prostu jako zdrowy rozsądek podsumowała Kołodziejczyk. Takie podejście wpisuje kwestie związane z produkcją i używaniem papieru w Cele Zrównoważonego Rozwoju Agendy 2030, przyjęte przez Zgromadzenie Ogólne Organizacji Narodów Zjednoczonych w roku 2015, definiując dla nas globalne zadania na rzecz budowy przyjaznego dla ludzi i środowiska świata. Podkreśliła, że aż 86 (ze 169) celów szczegółowych ma bezpośrednie odniesienie do środowiska i jego stanu. Z punktu widzenia branży papierniczej niezwykle istotny jest zwłaszcza Cel 9 ( Przemysł, innowacyjność, infrastruktura ), 12 ( Odpowiedzialna konsumpcja i produkcja ) oraz 15 ( Życie na Ziemi - w szczególności zadanie 15.2, mówiące o zrównoważonym gospodarowaniu za- 3
sobami leśnymi). Nie oznacza to, że na tych celach kończy się wpływ sektora produkcji papieru i drewna na naszą planetę. Pamiętać należy również o jego wpływie na stan zasobów wodnych, ale również o konieczności partnerskiej, międzysektorowej współpracy na rzecz zrównoważonego rozwoju. Cele Zrównoważonego Rozwoju mają pomóc nam rozwijać się w zgodzie z naturą i ograniczeniami ekosystemów. Aby móc zaspokoić w przyszłości nasze potrzeby na obecnym poziomie surowcochłonności, potrzebowalibyśmy 1,5 planety i dostępnych na niej zasobów. Jest oczywiste, że takiej możliwości nie mamy, oznacza to zatem konieczność istotnych zmian w naszych modelach produkcji i konsumpcji. Zmian te może zainicjować sektor biznesowy, przyczyniając się do wzrostu innowacyjności zarówno pojedynczych przedsiębiorstw, jak i całej gospodarki. Jak zauważyła Anna Kołodziejczyk, do realizacji wspomnianych Celów w praktyce potrzebne jest odpowiedzialne podejście do papieru, realizowane np. poprzez korzystanie z certyfikowanych produktów (sprawdzanych pod kątem ich pochodzenia ze zrównoważonych upraw; dbanie przez dostawców o przestrzeganie praw pracowniczych oraz jakość życia społeczności lokalnych), efektywne wykorzystywanie papieru w biurze, czy wdrażanie zasad ekoprojektowania. 4
Prezentacja Celów Zrównoważonego Rozwoju była również okazją do poruszenia innych zagadnień związanych z odpowiedzialną produkcją i konsumpcją od kwestii marnowania żywności w świecie (w którym około miliard ludzi wciąż kładzie się spać głodnymi), aż po podnoszenie efektywności energetycznej naszych budynków i urządzeń gospodarstwa domowego, celem poprawy stanu środowiska oraz obniżenia naszych rachunków za energię. Podkreślając potrzebę budowania partnerstw na różnych poziomach, Anna Kołodziejczyk przedstawiła zainicjowane przez Centrum UNEP/GRID-Warszawa Partnerstwo na rzecz realizacji środowiskowych Celów Zrównoważonego Rozwoju Razem dla Środowiska oraz poszczególne jego misje tematyczne, poświęcone miastom, wodzie, bioróżnorodności, gospodarce o obiegu zamkniętym, edukacji oraz Karpatom. Przybliżyła również kampanię społeczną Zielona Wstążka #DlaPlanety, poświęconą w tym roku problemom i wyzwaniom związanym z zanieczyszczeniami środowiska tworzywami sztucznymi, także w kontekście ich odpowiedzialnej produkcji i konsumpcji. 5
6
Odpowiedzialność branży Szczegóły, dotyczące praktyki produkcji i recyklingu papieru przedstawiły reprezentantki jednego z największych dostawców papieru w Polsce i Europie firmy Antalis. Anna Ziemińska-Woźniak i Luiza Sidorczuk przypomniały, że przeciętny mieszkaniec Europy generuje dziś kilogram odpadów dziennie. Potrzebne są nam zatem bardziej przyjazne dla środowiska produkty i opakowania, które nie pogorszą naszego komfortu życia. Materiały z recyklingu kojarzą się czasem z produktami o niższej jakości. Czy tak jest jednak naprawdę? Reprezentantki firmy Antalis na początek swojego wystąpienia zaprezentowały zgromadzonym kilka próbek papieru, zachęcając osoby uczestniczące w spotkaniu do sprawdzenia, czy będą w stanie odróżnić egzemplarze z włókien pierwotnych od tych recyrkulowanych. Okazało się to wyzwaniem, co pokazuje, jak bardzo jakość tych dwóch typów papieru zbliżyła się do siebie. Produkcja papieru recyrkulowanego stała się w ostatnich latach bardziej przyjazna dla środowiska, o czym można było się przekonać, oglądając zaprezentowane na warsztatach filmy pokazujące proces produkcji w specjalistycznych zakładach produkcyjnych. Do porównania papieru wykorzystano przykład papieru Cocoon, który powstaje bez użycia chloru (wyselekcjonowaną makulaturę pierze się w mydlinach w efekcie czego poziom białości masy papierowej sięga 93-95%). Z kolei papier kolorowy poddawany recyklingowi może być wykorzystywany do produkcji papieru Cylus, nieco 7
bardziej szarego w odcieniu. Odwołując się do korzyści płynących ze stosowania papieru z recyklingu, podkreślano m.in. kwestie oddziaływania na środowisko naturalne i wizerunek firmy zwłaszcza kiedy kwestie związane z gospodarowaniem papierem w firmie zostaną umocowane w jej strategii. Produkty te posiadają certyfikaty, takie jak FSC (najczęściej stosowany w Polsce), PEFC, Ecolabel czy Blue Angel istotny szczególnie na rynku niemieckim). Dla konsumentów stanowią one gwarancję zarówno jakości produktu, jak i tego, że użyte do ich produkcji drewno pochodzi ze zrównoważonej uprawy leśnej. Pozwala to uniknąć sytuacji, w której dokonuje się zakupu produktu pochodzącego z nielegalnych wycinek, np. z Ukrainy, Chin czy Indonezji nawet jeśli wiąże się to z nieco wyższą ceną. Innym narzędziem pokazującym wpływ danego produktu na środowisko są specjalne kalkulatory wpływu ekologicznego. Umieszczanie wyników wyliczeń dokonanych z użyciem takich narzędzi na produktach recyklizowanych, może być elementem edukacji ekologicznej konsumentów. 8
W trakcie swojego wystąpienia reprezentantki Antalis podkreśliły pozytywny wpływ recyklingu na środowisko. Recykling zmniejsza ilość emitowanego w trakcie produkcji dwutlenku węgla (o 20% w stosunku do jego spalania), zużywanej energii (o połowę w porównaniu do produkcji z włókien pierwotnych) oraz wody (35 tysięcy litrów wody mniej na tonę papieru). Warto zatem wykorzystać właściwości włókien celulozowych, które można używać w produkcji nawet do 7 razy. Podkreślono również, że coraz częściej, niemal cała, używana w produkcji woda trafia z powrotem do środowiska. Na dodatek jest wtedy czystsza niż przed jej wykorzystaniem w produkcji, ponieważ poddawana jest filtracji. Nie występuje tu również zjawisko nadprodukcji papieru, jako że jego wytwarzanie realizowane jest pod bieżące zapotrzebowanie rynkowe. Jak wskazały reprezentantki Antalis, coraz częstszym problemem stają się za to niedobory makulatury i wzrost ceny celulozy (rzędu 20%), co jest szczególnie dotkliwe dla rynku w okresie okołoświątecznym. Dlatego tak ważne jest skuteczne i efektywne prowadzenie zbiórki papieru i eliminowanie błędów w segregacji odpadów, wśród których wskazały na wyrzucanie tłustego lub mokrego papieru do pojemnika przeznaczonego na zbiórkę papieru. Edukacja w tym zakresie także skierowana do dzieci może wpłynąć pozytywnie na ograniczenie skali tych negatywnych nawyków. 9
10
Wyzwania i rozwiązania W trakcie części warsztatowej, osoby uczestniczące w spotkaniu dzieliły się dobrymi praktykami swoich instytucji od drukowania dwustronnego po konkursy na zbiórkę makulatury. W niektórych wypadkach stanowią one element szerszych działań proekologicznych danego przedsiębiorstwa, takich jak stawianie kompostowników w biurze czy stosowanie filtrów na wodę zamiast używania jednorazowych butelek plastikowych. Wskazywały również na wyzwania, związane ze zmianą nawyków użytkowania produktów papierowych. Wśród nich zauważalne są zarówno kwestie indywidualne (z używaniem nadmiernej ilości papierowych ręczników włącznie), jak i bardziej systemowe (urzędy wymagające papierowej dokumentacji; zamówienia publiczne z dominującym kryterium najniższej ceny i bez klauzul środowiskowych). Zwrócono uwagę na fakt, że osobistą odpowiedzialność za poziom zużycia papieru wprowadzić może w biurze drukowanie z użyciem specjalnej karty przypisującej liczbę wydruków do drukującego. Ważną kwestią okazuje się również potrzeba spójności działań, realizowanych na poziomie firmy. Zdarza się tak, że o ile dział CSRowy stosuje w swych działaniach papier z recyklingu, o tyle np. dział marketingu już nie. Ponadto brak jest komunikacji dotyczącej tego typu kwestii pomiędzy poszczególnymi działami firmy osobami odpowiedzialnymi za kwestie (w tym obowiązki) środowiskowe firmy, osoby decydujące o szczegółach produktów (np. o opakowaniach produktów) czy osoby zajmujące się marketingiem lub projektowaniem pro- 11
duktów i usług. Bez takiej komunikacji nie jest możliwe optymalizowanie procesów decyzyjnych z uwzględnieniem wszystkich koniecznych uwarunkowań. Praktycznym aspektem związanym z decyzjami dotyczącymi wyboru rodzaju papieru są kwestie ekonomiczne. Jakkolwiek nadal występuje różnica w cenie pomiędzy papierem z recyklingu a papierem z włókiem pierwotnych, to z uwagi na rosnące ceny celulozy i coraz większy popyt na papier recyrkulowany, różnica ta jest już bardzo niewielka. Ponadto racjonalizacja ilości zużywanego papieru jest dodatkowym czynnikiem obniżającym koszty, co również jest elementem obniżającym całkowity koszt związany z wyborem papieru z recyklingu. Nie brakowało pomysłów na praktyczne wdrażanie zrównoważonych wzorców produkcji i konsumpcji na poziomie całej firmy czy biura. Wiedza i otwartość na zmiany nawyków gospodarowania papierem w działaniach firm i konsumentów pozwala wierzyć, że i w tej dziedzinie zmierzamy w stronę zamykania obiegu oraz racjonalnej produkcji i konsumpcji. 12
13
Opracowanie: Centrum UNEP/GRID-Warszawa, Zakład Narodowej Fundacji Ochrony Środowiska ul. Sobieszyńska 8, 00-764 Warszawa tel. (22) 840 66 64 e-mail: grid@gridw.pl www.gridw.pl