INNOWACJE I TRANSFER TECHNOLOGII słownik pojęć

INNOWACJE I TRANSFER TECHNOLOGII słownik pojęć Warszawa, 2005

Autorzy: Aleksander Bąkowski Paweł Głodek Mariusz Gołębiowski Krzysztof Gulda Aleksandra Jewtuchowicz Michał Klepka Karol Lityński Krzysztof B. Matusiak (kierownik zespołu) Małgorzata Matusiak Marzena Mażewska Piotr Niedzielski Aleksandra Nowakowska Edward Stawasz Krzysztof Zasiadły Redakcja: Krzysztof B. Matusiak Recenzent: Grażyna Niedbalska Korekta: Grażyna Buczyńska Copyright by Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości, 2005 ISBN 83-60009-18-X Wydanie I Nakład 2000 egzemplarzy Projekt okładki, przygotowanie do druku, druk i oprawa: Edit Sp. z o.o. 05-400 Otwock, ul. Inwalidów Wojennych 14

PRZEDMOWA Publikacja prezentuje obszerny zestaw definicji z szeroko rozumianej problematyki innowacji i zagadnień pokrewnych. Jest to problematyka nabierająca w ostatnim czasie coraz większego znaczenia, ponieważ żyjemy w epoce, w której wiedza, innowacje i edukacja stają się czynnikami decydującymi w stopniu większym niż kiedykolwiek dotąd o przyszłości i dobrobycie poszczególnych społeczeństw, narodów i ludzkości. Działalność innowacyjna uważana jest obecnie za warunek sine qua non wzrostu i rozwoju gospodarczego i społecznego, dlatego znajduje się ona obecnie w centrum uwagi rządów i społeczeństw większości państw na świecie. Wyrazem tego w Unii Europejskiej jest tzw. strategia lizbońska. W publikacji zaprezentowano łącznie definicje 105 pojęć dotyczących następujących zagadnień: innowacje i działalność innowacyjna, polityka innowacyjna i sposoby finansowania działalności innowacyjnej, działalność badawcza i rozwojowa (B+R) i gospodarka oparta na wiedzy (GOW), ochrona własności intelektualnej i przemysłowej, wysoka technika i usługi oparte na wiedzy, transfer i komercjalizacja technologii, instrumenty i instytucje mające za zadanie wspieranie działalności innowacyjnej, zarządzanie innowacjami. Hasła ułożone zostały w porządku alfabetycznym i opatrzone odpowiednikami w języku angielskim stosowanymi w międzynarodowej literaturze fachowej. Definicje przygotowane zostały w oparciu o bogatą literaturę źródłową, krajową i zagraniczną, oraz obowiązujące krajowe akty prawne dotyczące omawianej problematyki, a także, w miarę możności, w oparciu o zalecenia i definicje, zawarte w międzynarodowych podręcznikach metodycznych OECD i Komisji Europejskiej (tzw. 3

Frascati Family Manuals), stanowiące podstawę badań statystycznych z zakresu nauki i techniki. Publikacja przygotowana została przez zespół ekspertów, specjalizujących się w szeroko rozumianej tematyce innowacji i transferu technologii, reprezentujących ośrodki naukowe i instytucje administracji publicznej zajmujące się omawianą problematyką. Wyrażam nadzieję, że zaprezentowany w publikacji materiał przyczyni się do usystematyzowania i poszerzenia zasobu wiedzy czytelników na niezwykle aktualne i ważkie tematy, których dotyczy. Intencją wydawcy jest kontynuowanie tego typu przedsięwzięć popularyzatorskich w przyszłości. Dr Grażyna Niedbalska 4

WPROWADZENIE We współczesnym świecie innowacje stanowią rdzeń nowoczesnych strategii wzrostu gospodarczego, rozwoju firm i kształtowania dobrobytu narodów. Obserwujemy dynamiczne przesuwanie struktur rozwiniętych gospodarek w kierunku przemysłów i usług bazujących na wiedzy (gospodarka oparta na wiedzy). Jednocześnie w postrzeganiu innowacji i procesu innowacyjnego odchodzimy od pojedynczego zdarzenia, na rzecz kompleksu zjawisk i zdarzeń tworzących nowe produkty, wzorce, technologie i usługi. Procesy innowacyjne przebiegają w specyficznym układzie powiązań obejmującym sieci przedsiębiorstw, instytucje naukowo-badawcze i pozarządowe oraz rząd, administrację publiczną i inicjatywy obywatelskie. Jednocześnie coraz większą rolę odgrywają współzależności zachodzące między dynamiką tworzenia i rozwoju innowacyjnych przedsiębiorstw, a organizacją regionów i dostępnością wyspecjalizowanych instrumentów finansowych. Kluczem do konkurencyjności jest innowacja, a tempo zmian w technice, technologii i organizacji sprawia, że tylko przedsiębiorstwo zdolne do wprowadzania zmian innowacyjnych może utrzymać się na rynku. Obecnie wszystkie przedsiębiorstwa, nawet te najmniejsze, znajdują się pod silną presją innowacji, często jednocześnie w wielu dziedzinach (nowe produkty, techniki i technologie, organizacja, relacje z partnerami itp). Skuteczność przedsiębiorców w tym zakresie zależy w dużej mierze od ich kompetencji, umiejętności zarządzania oraz przyjętych strategii. Coraz więcej badań wskazuje na rosnącą rolę środowiska w jakim funkcjonują firmy, a szczególnie polityki i inicjatyw władz publicznych tworzących korzystne warunki dla powstawania innowacyjnego klimatu przedsiębiorczości. Nie bez znaczenia są również przyjęte rozwiązania systemowe, określające ogólne ramy funkcjonowania gospodarki (narodowy i regionalne systemy innowacji, środowisko innowacyjne itp.). W ramach polityki innowacyjnej obserwujemy wyraźne przesunięcie akcentu z organizacji podaży technologii na korzyść kreowania na nią popytu. Obecnie większą uwagę poświęca się potrzebom przedsiębiorstw, przede wszystkim małym i średnim oraz łączeniu ich z lokalnym potencjałem technologicznym. Rozwój technologii informatycznych wyzwolił rewolucję w zakresie gromadzenia, przetwarzania i udostępniania wiedzy, zarządzania biznesem i pracą (społeczeństwo informacyjne, Internet, telepraca, e-lerning itp.). Przy internacjonalizacji dużych korporacji osiągnięcie przewagi konkurencyjnej przez poszczególne państwa i regiony jest w coraz większym zakresie uzależnione od szybkości pojawiania się na rynku nowych, innowacyjnych podmiotów gospo- 5

darujących. W rezultacie wysiłki władz wielu krajów oraz regionów skierowane są na organizację procesu powstawania innowacji technologicznej i tworzenie infrastruktury ten proces ułatwiającej. W centrum uwagi znalazły się kwestie dotyczące powstawania i rozwoju: parków i inkubatorów technologicznych, centrów transferu technologii, funduszy pożyczkowych, poręczeniowych, seed i venture capital, klasterów itp. Różnorodność potrzeb przedsiębiorców tworzy konieczność różnicowania podaży innowacji i technologii. Wszelka pomoc dotycząca przedsięwzięć innowacyjnych ma na celu z jednej strony stymulowanie tworzenia nowych technologicznych oraz pomoc małym i średnim przedsiębiorstwom w ich dążeniu do technologicznej restrukturyzacji. Z drugiej zaś stymulowanie badań i uruchamianie mechanizmów transferu do gospodarki. W kontekście rosnącej roli innowacji w kształtowaniu międzynarodowej konkurencyjności, od lat obserwujemy sukcesywne słabnięcie gospodarki europejskiej względem Stanów Zjednoczonych, objawiające się wolniejszym tempem wzrostu ekonomicznego. W ostatnich dwóch dekadach XX w. kraje Unii rozwijały się w tempie 2,3%, a USA osiągnęło w tym okresie średnio 3,3% poziom wzrostu gospodarczego. W konsekwencji poziom życia, liczony jako PKB na jednego mieszkańca, w UE wynosi 70% amerykańskiego. Negatywne skutki tego procesu są coraz wyraźniej widoczne w kilku wymiarach: Amerykańskie przedsiębiorstwa są bardziej innowacyjne i aktywne w kontaktach z klientami, budują trwałe przewagi konkurencyjne poprzez inwestycje w nowe technologie. Przykładem jest rozwój biznesowych zastosowań technologii internetowych, umożliwiający szeroki dostęp konsumentów do nowoczesnych produktów. Poziom bezrobocia jest w większości państw europejskich znacznie wyższy niż w USA. Jednocześnie w Europie stopa zatrudnienia wynosi 64% ludności w wieku produkcyjnym, podczas gdy za oceanem ten wskaźnik wynosi 75%. Europejskie firmy tworzą mniej miejsc pracy, a plagą rynków pracy jest długotrwałe bezrobocie strukturalne i dobrowolne. Rozwój nauki i komercyjnych zastosowań wiedzy w Europie pozostaje w tyle w porównaniu z dynamiką innowacyjną gospodarki amerykańskiej. Europa już dawno przestała być kuźnią postępu technologicznego. Jedynie 17% unijnego eksportu to produkty wysokiej techniki, w Stanach Zjednoczonych ten wskaźnik wynosi 25%. Na działalność B+R państwa europejskie przeznaczają przeciętnie o ponad 30% mniej środków finansowych od Amerykanów. Niski poziom świadczonych usług i wysokie ceny usług sieciowych w obszarach telekomunikacji, energetyki, transportu kolejowego również osiągają dużo gorsze wskaźniki w Europie niż w USA. Zmianie tego stanu mają służyć różnorodne inicjatywy koordynowane Strategią Lizbońską: Europejski Obszar Badawczy, sieci IRE i IRC itp. Potrzeba wzmocnienia za- 6

chowań innowacyjnych europejczyków tworzy szczególne możliwości wykorzystania funduszy unijnych na przedsięwzięcia rozwijające podstawy społeczeństwa informacyjnego oraz nowoczesne instytucje i mechanizmy transferu technologii. Celem niniejszego Słownika jest próba uporządkowania pojęć w dynamicznie rozwijającym się obszarze innowacyjności gospodarki w powiązaniu z komplementarnymi pojęciami tradycyjnie ujmowanymi w kontekście polityki regionalnej, finansów, przedsiębiorczości i własności intelektualnej. Autorzy przyjęli szeroki, encyklopedyczny charakter słownika ze względu na powszechne duże rozbieżności interpretacyjne w dokumentach, dyskusjach ekspertów, potocznym odbiorze czy literaturze. Zespół autorski łączy osoby z doświadczeniem teoretycznym i praktycznym. Opis haseł uwzględnia różne stanowiska i spory metodologiczne oraz w miarę możliwości genezę pojęć i odniesienia statystyczne. Prace nad słownikiem zrealizowano w następującym układzie tematycznym, a poszczególni autorzy ponoszą odpowiedzialność za przedłożone opisy i interpretacje: 1. Gospodarka oparta na wiedzy, społeczeństwo informacyjne, Internet, telepraca, e-learning dr Małgorzata Matusiak, Krzysztof Zasiadły. 2. Europejska i krajowa polityka innowacyjna, innowacje i transfer technologii w dokumentach i programach dr Aleksander Bąkowski, Krzysztof Gulda, dr Krzysztof B. Matusiak, Michał Klepka. 3. Regionalne aspekty innowacji i transferu technologii prof. dr hab. Aleksandra Jewtuchowicz, dr Aleksandra Nowakowska, Michał Klepka. 4. Finansowanie działalności innowacyjnej dr Paweł Głodek. 5. Własność intelektualna i przemysłowa Krzysztof Gulda. 6. Usługi oparte na wiedzy, organizacyjne i marketingowe aspekty innowacji prof. dr hab. Piotr Niedzielski, Mariusz Gołębiowski. 7. Innowacje i działalność innowacyjna, zarządzanie innowacjami, organizacja transferu technologii prof. UŁ dr hab. Edward Stawasz, dr Karol Lityński, dr Krzysztof B. Matusiak. 8. Działalność badawczo-rozwojowa, wysoka technika, przedsiębiorczość, instrumenty i instytucje wsparcia innowacyjności dr Krzysztof B. Matusiak, dr Aleksander Bąkowski, Krzysztof Zasiadły. Przedłożona praca to początek drogi. Autorzy liczą na uwagi i wskazówki do kolejnego wydania. Zawartość słownika nie obejmuje wszystkich pojęć oraz możliwości 7

interpretacyjnych. Zapraszamy do uzupełnień i doskonalenia interpretacji coraz częściej stosowanych pojęć. W przyszłym roku, po dyskusji proponowanych podejść pojęciowych, Autorzy zamierzają również przygotować wersję leksykalną ujmującą tematykę w uproszczony sposób. Krzysztof B. Matusiak 10 listopada 2005 r. 8

SPIS TREŚCI PRZEDMOWA... 3 WPROWADZENIE... 5 AKADEMICKI INKUBATOR PRZEDSIĘBIORCZOŚCI (AIP) [academic enterpreneurship incubator]... 13 ANIOŁY BIZNESU [business angels]... 15 BENCHMARKING... 17 BILANS PŁATNICZY W DZIEDZINIE TECHNIKI [technology balance of payment]... 18 CENTRA EURO-INFO [Euro Info Centres EIC]... 20 CENTRUM TRANSFERU TECHNOLOGII [technology transfer center]... 21 CENTRUM BADAWCZO-ROZWOJOWE (CBR) [research and development center]... 24 CENTRUM DOSKONAŁOŚCI (CD) [Excellence Center]... 25 CENTRUM ZAAWANSOWANYCH TECHNOLOGII (CZT) [center of advanced technologies]... 26 CYKL ŻYCIA PRODUKTU [product development stage]... 28 CYKLE KONDRATIEWA [Kondratieff Long Wave Cycles]... 29 DETERMINANTY DZIAŁALNOŚCI INNOWACYJNEJ [determinants of innovation activity]... 30 DUE DILLIGENCE... 33 DZIAŁALNOŚĆ BADAWCZA I ROZWOJOWA (B+R) [research and experimental development R&D]... 36 DZIAŁALNOŚĆ INNOWACYJNA [innovation activity]... 37 E-LEARNING... 40 ETAPY FINANSOWANIA FIRMY INNOWACYJNEJ [investment stages]... 42 EUROPEAN INNOVATION SCOREBOARD [Europejska Tablica Wyników w zakresie Innowacji]... 44 EUROPEAN TREND CHART ON INNOVATION [Europejskie Trendy w zakresie Innowacji]... 48 9

FIRMA TECHNOLOGICZNA [new technology-based firms, technology firm]... 49 FORESIGHT... 51 FUNDUSZ PORĘCZEŃ KREDYTOWYCH [local guarantee fund]... 53 FUNDUSZ SEED, FUNDUSZ KAPITAŁU ZALĄŻKOWEGO [seed fund]... 55 FUNDUSZE VENTURE CAPITAL, FUNDUSZE KAPITAŁU RYZYKA [venture capital founds]... 56 GOSPODARKA OPARTA NA WIEDZY [knowledge-based economy]... 57 GOTOWOŚĆ INWESTYCYJNA [investment readiness]... 60 GRANT [dotacja]... 60 INKUBATOR TECHNOLOGICZNY [technology incubator]... 61 INNOWACJE [innovation]... 65 INNOVATION RELAY CENTERS (IRC) [Centra Przekazu Innowacji]... 66 INNOWACJE W USŁUGACH [service innovations]... 67 INNOWACYJNE REGIONY EUROPY (IRE) [Innovating Regions in Europe]... 70 INNOWACYJNE ŚRODOWISKO PRZEDSIĘBIORCZOŚCI [franc. milieu enterpreneurial innovante]... 72 INNOWACYJNOŚĆ... 74 INTERNET... 77 JEDNOSTKI BADAWCZO-ROZWOJOWE [branch R&D units]... 79 JOINT VENTURE... 80 KLASTER [cluster]... 81 KNOW-HOW [wiedzieć jak]... 83 KOMERCJALIZACJA TECHNOLOGII [technology commercialization]... 84 KORPORACYJNY VENTURE CAPITAL [corporate venture capital, corporate venturing]... 85 KRAJOWY SYSTEM USŁUG DLA MAŁYCH i ŚREDNICH PRZEDSIĘBIORSTW (KSU) [The National SME Services Network]... 86 KREATYWNOŚĆ [creativity, creative thinking]... 89 KREDYT TECHNOLOGICZNY [technology credit]... 91 LICENCJA [licence]... 91 LOKALNY FUNDUSZ POŻYCZKOWY [local loan fund]... 93 LUKA FINANSOWA [finance gap]... 94 MAPA ZMIENNOŚCI [The Transilience Map]... 95 MEGASCIENCE, BIG SCIENCE [wielka nauka]... 96 MEZZANINE... 97 10

MODEL... 98 NARODOWY PLAN ROZWOJU [National Development Plan]... 98 NARODOWY SYSTEM INNOWACJI [national innovation system]... 99 NORMY ISO [ISO standard]... 103 OŚRODEK SZKOLENIOWO-DORADCZY (OSD) [business support center]... 105 OŚRODKI INNOWACJI I PRZEDSIĘBIORCZOŚCI [innovation and business centres]... 107 PARK TECHNOLOGICZNY [technology park]... 111 PATENT [patent]... 115 PATENT EUROPEJSKI [European patent]... 116 PATENT WSPÓLNOTY [Unitary patent]... 117 POLITYKA INNOWACYJNA [innovation policy]... 117 PRAWO WŁASNOŚCI PRZEMYSŁOWEJ [industrial property rights]... 119 PROGRAM RAMOWY NA RZECZ KONKURENCYJNOŚCI I INNOWACJI [Competitiveness and Innovation Program]... 121 PROGRAMY RAMOWE BADAŃ I ROZWOJU UE [EU Framework Programme for Research and Technological Development]... 121 PROJEKT RACJONALIZATORSKI [technology improvement design]... 123 PROTOTYP [prototype]... 124 PRZEDSIĘBIORCA WEWNĘTRZNY, INTRAPRZEDSIĘBIORCA [intrapreneur]... 124 PRZEDSIĘBIORCA I PRZEDSIĘBIORCZOŚĆ [entrepreneur i entrepreneurship]... 127 PRZEDSIĘBIORCZOŚĆ AKADEMICKA [academic entrepreneurship]... 131 PRZEDSIĘBIORSTWO INNOWACYJNE [innovating enterprise]... 133 PRZEWAGA KONKURENCYJNA [competitive advantage]... 135 RACHUNEK SATELITARNY NAUKI [satellite accounts for R&D]... 136 REGION UCZĄCY SIĘ [learning region]... 137 REGIONALNA STRATEGIA INNOWACJI [regional innovation strategy]... 139 REGIONALNE INSTYTUCJE FINANSUJĄCE (RIF) [regional financing institutions]... 141 REGIONALNY SYSTEM INNOWACJI [regional innovation system]... 142 RODZAJE INNOWACJI [types of innovations]... 143 RODZAJE PRZEDSIĘBIORSTW INNOWACYJNYCH [types innovating enterprises]... 146 11

SEKTOR B+R [R&D sector]... 148 SPIN-OFF [firma odpryskowa]... 149 SPIN-OUT [internal start-up]... 149 SPOŁECZEŃSTWO INFORMACYJNE [information society]... 150 STRATEGIA LIZBOŃSKA [Lisabon Strategy]... 153 SYNERGIA [synergy]... 158 SYSTEM (METODOLOGIA) OSLO [Oslo Manual]... 159 TAKSONOMIA KRAJÓW WEDŁUG VERSPAGENA... 159 TECHNOPOL... 160 TECHNOPOLIA... 161 TELEPRACA, E-PRACA [telework]... 162 TERM SHEET... 167 TOTAL QUALITY MANAGEMENT (TQM) [zarządzanie przez jakość]... 167 TRANSFER TECHNOLOGII [technology transfer]... 168 TWÓRCZA DESTRUKCJA I SCHUMPETEROWSKI PRZEDSIĘBIORCA.. 170 UMIĘDZYNARODAWIAJĄCE ŚRODOWISKA PRZEDSIĘBIORCZOŚCI [franc. milieu internationalisant]... 172 VENTURE CAPITAL [kapitał ryzyka]... 174 VENTURE MANAGEMENT... 174 WŁASNOŚĆ INTELEKTUALNA [intellectual property]... 176 WŁASNOŚĆ PRZEMYSŁOWA [industrial property]... 176 WSPÓLNOTOWE CENTRUM BADAŃ NAUKOWYCH [Joint Research Centre JRC]... 178 WYNALAZEK [invention]... 180 WYSOKA TECHNIKA [high technology, high-tech]... 182 WZÓR PRZEMYSŁOWY [industrial design]... 187 WZÓR UŻYTKOWY [utility model]... 188 ZARZĄDZANIE INNOWACJAMI [the management of innovation]... 189 ŹRÓDŁA INNOWACJI [sources of innovation]... 190 SPIS HASEŁ W JĘZYKU ANGIELSKIM... 192 INFORMACJE O AUTORACH... 195 12

AKADEMICKI INKUBATOR PRZEDSIĘBIORCZOŚCI (AIP) [academic entrepreneurship incubator] w szerokim rozumieniu jest specyficznym typem inkubatora przedsiębiorczości odkrytym pod koniec lat 90., stanowiącym przedłużenie procesu dydaktycznego o możliwości przygotowania do praktycznego działania na rynku oraz weryfikacji wiedzy i umiejętności we własnej firmie. Tworzone w otoczeniu szkół wyższych inkubatory są ofertą wsparcia studentów i pracowników naukowych w praktycznych działaniach rynkowych. W tego typu jednostkach, oprócz funkcji realizowanych w tradycyjnych inkubatorach, podejmuje się szereg specyficznych działań zorientowanych na edukację przedsiębiorczości oraz komercjalizację nowych produktów i technologii. Inkubator akademicki daje szczególne możliwości rozwoju poprzez dostęp do: (1) uczelnianych laboratoriów i aparatury badawczej; (2) doradztwa technologicznego i patentowego; (3) wiedzy naukowców i studentów przy świadczeniu usług doradczych i szkoleniowych oraz (4) baz danych o badaczach i wynalazcach, pomysłach, patentach i technologiach. W węższym rozumieniu bierze się pod uwagę funkcje AIP. Powinien on przede wszystkim koncentrować się na fazie preinkubacji i pracy z osobami, które w przyszłości podejmą działalność biznesową, celem zapewnienia im jak najlepszego przygotowanie do podjęcia takiej działalności. Podstawowe sposoby działania powinny obejmować: działania promujące przedsiębiorczość, szkolenia, doradztwo i analizę potencjału rynkowego przedsięwzięć. Inkubator akademicki może w łączyć funkcje preinkubatora i inkubatora (opieka nad jak największą liczbą inkubowanych firm), w zależności od posiadanej infrastruktury i zasobów ludzkich. Jak wynika z doświadczeń europejskich, to przede wszystkim doświadczenie i kwalifikacje personelu inkubatora decydują o jego powodzeniu. Dlatego inkubator akademicki nie musi dysponować rozbudowaną infrastrukturą w postaci budynku i dużej powierzchni użytkowej, ale musi dysponować dobrze przygotowaną kadrą zarządzającą. Organizacyjnie tego typu inkubatory są najczęściej ogólnouczelnianą jednostką, prowadzącą działalność usługową, szkoleniową lub naukową, której zadaniem jest propagowanie i wspieranie przedsiębiorczości w środowisku akademickim, skoncentrowaną na preinkubacji m.in. w formie coraz popularniejszych konkursów biznesplanów. Wybrane w drodze starannej selekcji projekty przygotowane przez studentów, absolwentów, doktorantów i młodych pracowników nauki, uzyskują w AIP szeroką pomoc merytoryczną i finansową, aż do momentu stabilizacji rynkowej. Formy wsparcia obejmują między innymi doradztwo, informację i szkolenia w zakresie: przedsiębiorczości i tworzenia firmy, dostępu do środków z funduszy europejskich, opracowania biznesplanów, prawa gospodarczego itp. Pierwsze próby utworzenia inkubatora akademickiego w Polsce, podjęto na Uniwersytecie Warszawskim w 1998 roku. Uruchomiono tam wówczas, w ramach Uczelnianego Ośrodka Transferu Technologii, pierwszy program preinkubacji pomysłów biznesowych wśród studentów UW Student z Pomysłem. Szersze zainteresowanie działalnością inkubatorów akademickich, szczególnie w szkołach wyższych oraz wśród działaczy Studenckiego Forum Business Centre Club, nastąpiło w 2004 roku. Ważnym katalizatorem 13

podejmowanych w tym obszarze działań był konkurs na Akademickie Inkubatory Przedsiębiorczości organizowany w marcu 2004 r. przez Ministerstwo Gospodarki i Pracy. We wrześniu 2005 r. zidentyfikowano łącznie około 30 inicjatyw (na różnym poziomie zaawansowania organizacyjnego), podjętych głównie na przełomie 2004 i 2005 roku. Jednocześnie liczba akademickich inkubatorów przedsiębiorczości zmienia się z dnia na dzień i można mówić o specyficznej modzie na omawiane przedsięwzięcia. Nowym inicjatywom sprzyjają relatywnie niskie nakłady finansowe niezbędne do uruchomienia tego typu inkubatora. Funkcjonujące AIP można podzielić ze względu na inicjatorów i specyfikę organizacyjną na trzy grupy: 1) AIP utworzone przez Studenckie Forum Business Centre Club oraz Fundację Akademickie Inkubatory Przedsiębiorczości, działające na 12 krajowych uczelniach wyższych (kolejne 4 są w fazie organizacyjnej). AIP BCC funkcjonują w scentralizowanej strukturze Fundacji Akademickie Inkubatory Przedsiębiorczość z główną siedzibą w Warszawie. Świadczą różne formy wsparcia wobec młodych przedsiębiorców, m.in. w zakresie: księgowości, zarządzania oraz prawa. Przyszły przedsiębiorca może uzyskać dostęp do: komputera z podłączeniem do Internetu, drukarki, faksu, telefonu oraz innych urządzeń multimedialnych. Nabór do inkubatora odbywa się na drodze konkursu oraz indywidualnych spotkań ze studentami, posiadającymi pomysł na działalność gospodarczą. Inkubowana firma działa w inkubatorze na zasadzie pionu w Fundacji z własnym subkontem, co oznacza, iż nie musi uzyskiwać samodzielnej osobowości prawnej. Zakres oraz warunki wejścia i wyjścia z inkubatora określane są w umowie wstępnej pomiędzy Fundacją a młodym przedsiębiorcą. Ta forma rozpoczynania działalności pozwala na uwolnienie młodego przedsiębiorcy od konieczności ponoszenia opłat związanych z zakładaniem przedsiębiorstwa oraz opłacania podatków. Wszelkie koszty prowadzenia inkubatora ponoszone przez Fundację są następnie dzielone na liczbę firm działających w inkubatorze i opłacane (w pewnej części) przez inkubowane firmy z ich dochodów. Pokrywanie kosztów pobytu w inkubatorze odbywa się stopniowo inkubowane firmy ponoszą pełne opłaty dopiero po kilku miesiącach funkcjonowania. Okres inkubacji trwa do czasu osiągnięcia samodzielności, nie dłużej jednak niż 3 lata. Po wyjściu z inkubatora firma zobowiązana jest przez tak długi okres, jak długo trwała inkubacja, dzielić się pewnym procentem zysków z inkubatorem. 2) Akademickie inkubatory technologiczne powiązane z działającymi na państwowych uczelniach wyższych centrami transferu technologii. Ten typ AIP funkcjonuje z reguły w formie samodzielnego projektu i stanowi komplementarne uzupełnienie dla działań w zakresie szerokiego programu wsparcia innowacji i transferu technologii. Przedsiębiorcy, wyselekcjonowani pod katem wymogu innowacyjności przedsięwzięcia, mogą skorzystać z szerokiej palety form wsparcia procesu założycielskiego obejmujących: doradztwo i szkolenia, 14

asystę w transferze technologii, dostęp do baz danych i kontaktów międzynarodowych oraz informację i pomoc w zakresie dostępu do krajowych i zagranicznych grantów oraz funduszy ryzyka (venture capital). 3) AIP powstające z inicjatywy organizacji studenckich (NZS, koła naukowe) oraz akademickich biur karier. Pojawiają się również pierwsze próby tworzenia inkubatorów uczelnianych związanych bezpośrednio z wydziałami i realizowanym procesem dydaktycznym. Obecnie rozwój AIP, jak i pozostałych ogniw infrastruktury transferu technologii następuje zasadniczo na marginesie zadań statutowych szkół wyższych, przy małym zaangażowaniu, a często i zainteresowaniu władz uczelni. W sferze regulacyjnej właściwą bazę legislacyjną tworzy na tym etapie Ustawa z dn. 27.07.2005 r. Prawo o szkolnictwie wyższym, tworząca prawne możliwości współpracy z otoczeniem gospodarczym, w szczególności przez sprzedaż lub nieodpłatne przekazywanie wyników badań i prac rozwojowych przedsiębiorcom oraz szerzenie idei przedsiębiorczości w środowisku akademickim. Nową jakość we wspieraniu przedsiębiorczości akademickiej tworzy art. 86 Ustawy, mówiący, że AIP tworzy się w celu wsparcia działalności gospodarczej środowiska akademickiego lub pracowników uczelni i studentów będących przedsiębiorcami. Jednocześnie inkubator może być utworzony w formie jednostki ogólnouczelnianej działając na podstawie regulaminu zatwierdzonego przez senat uczelni lub spółki handlowej lub fundacji i działać w oparciu o odpowiednie dokumenty ustrojowe. Ta Ustawa sankcjonuje prowadzenie samodzielnej działalności gospodarczej przez pracowników i studentów uczelni, a akademicki inkubator przedsiębiorczości tworzy się w celu wsparcia tej aktywności. Krzysztof ZASIADŁY Literatura: [1] K.B. Matusiak, K. Zasiadły, E. Koprowska-Skalska, Początki akademickich inkubatorów przedsiębiorczości [w:] K.B. Matusiak (red.), Ośrodki innowacji w Polsce. Analiza krajowych instytucji wspierających innowacyjność i transfer technologii, PARP, SOOIPP, Warszawa/Poznań 2005, s. 111 135 [2] T. Jarus, Akademickie inkubatory przedsiębiorczości w Polsce [w:] K. Zasiadły, J. Guliński, Inkubator Przedsiębiorczości Akademickiej. Podręcznik dla organizatorów i pracowników, SOOIPP, Poznań 2005, s. 84 92 [3] Ustawa Prawo o szkolnictwie wyższym z dn. 27.07.2005 r., Dz.U. 2005. ANIOŁY BIZNESU [business angels] są jednym z trzech rodzajów dostawców finansowania typu venture capital na rynek. Ich inwestycje odgrywają szczególną rolę w procesie finansowania innowacji, gdyż lokowane są w znacznym stopniu we wczesne fazy rozwojowe projektów oraz w porównaniu do inwestycji funduszy inwestycyjnych, obejmują mniejsze kwoty. Taka charakterystyka inwestycji sprawia, że na rynkach rozwiniętych uzupełniają oni niejako działalność funduszy, obsługując inne części rynku.[1] Określenie anioły biznesu posiada rodowód amerykański; w źródłach brytyjskich występują również określenia: inwestorzy indywidualni (individual investors), inwestorzy prywatni (private investors) oraz inwestorzy nieformalni (informal investors). 15

Określenie a. b. odnosi się do osób fizycznych, dostarczających kapitałów udziałowych (lub zbliżonych) bezpośrednio do nowych (młodych) przedsiębiorstw o dużym potencjale wzrostu, z którymi to przedsiębiorstwami łączy ich jedynie interes ekonomiczny. Głównym źródłem zysków inwestora jest wzrost wartości akcji (udziałów). Ze względu na rozproszenie inwestorów oraz potrzebę dyskrecji działania, znaczna część a. b. prowadzi działalność inwestycyjną wykorzystując wsparcie sieci inwestorów (business angels networks BAN). Posiadają one charakter regionalnych, narodowych lub ponadnarodowych stowarzyszeń, których głównym celem jest wsparcie działalności inwestycyjnej aniołów biznesu. Wśród działań realizowanych przez sieci można wyróżnić: usługi bezpośredniego kojarzenia propozycji inwestycyjnych i inwestorów; usługi polegające na tworzeniu forum, na którym wybrani przedsiębiorcy mogą zaprezentować swoje biznesplany grupom wyselekcjonowanych inwestorów; publikacje zawierające opis propozycji inwestycyjnych, przeznaczone dla subskrybentów lub dla poszczególnych grup inwestorów. Ponadto sieci stanowią platformę wymiany doświadczeń między inwestorami oraz często promują wiedzę o specyfice i możliwościach pozyskania kapitału od aniołów biznesu. Idea tworzenia sieci aniołów biznesu jest dość stara, jednak w Europie proces ich rozwoju nabrał dynamiki po roku 1998, gdy powstała EBAN European Business Angels Network. Dopiero EBAN była w stanie spopularyzować profil inwestowania anioła biznesu, rozpowszechnić doświadczenia poszczególnych organizacji i dobre praktyki w krajach europejskich oraz wpłynąć na politykę publiczną w zakresie wspierania działalności sieci inwestorskich. Liczba sieci aniołów biznesu w Europie w latach 1998 2004[2] 300 250 200 150 100 50 0 66 132 154 176 196 276 1998 2000 2001 2002 2003 2004 W Polsce działa utworzona w grudniu 2003 r. Polska Sieć Aniołów Biznesu (PolBAN), posiadająca status stowarzyszenia, które nie prowadzi działalności gospodarczej. Jest ona członkiem European Business Angels Network. Anioły biznesu to grupa zróżnicowana m.in. pod względem: motywacji, przeszłości, wielkości majątku itp. Istnieje jednak typ inwestora określany mianem inwestora klasycznego (anioła klasycznego), który skupia cechy przypisywane wiodącej grupie inwestorów. Klasyczny inwestor [3] jest osobą, która w przeszłości, sama lub w większym zespole, założyła przedsiębiorstwo oraz przez szereg lat uczestniczyła w zarządzaniu. Przedsiębiorstwo odniosło sukces rynkowy i finansowy, a następnie zostało z zyskiem odsprzedane. Inwestor posiada więc środki na inwestycje oraz znaczące doświadczenie biznesowe. Ponadto nie osiągnąwszy jeszcze 16

wieku emerytalnego chce brać aktywny udział w życiu zawodowym, wykorzystując swoją praktyczną wiedzę, doświadczenie oraz wyrobione kontakty osobiste. Z drugiej strony, posiadając ustabilizowaną sytuację finansową, inwestor nie jest zwykle skłonny do poświęcenia się biznesowi w całości, tak jak zmuszony był robić budując własną firmę. W rezultacie inwestorzy najczęściej starają się raczej ograniczać swój czas pracy do rozsądnego wymiaru. Należy podkreślić, że klasyczny inwestor nie zawsze szuka nadzwyczajnego zysku, a w przypadku ciekawych projektów jest w stanie zadowolić się dość umiarkowaną stopą zwrotu z zainwestowanego kapitału. Paweł GŁODEK Literatura: [1] P. Głodek, Rola inwestorów indywidualnych w finansowaniu rozwoju małych firm technologicznych, referat wygłoszony na XI Konferencji SOOIPP, Poznań 30.09.2000 [2] European Business Angels Network, EBAN Info, No 3/2004 [3] J. Hemer, Classification system for business angels, Entrepreneurial & business angels financing, August No 2/2001 [4] H. Stevenson, P. Coveney, a Survey of Business Angels: Fallacies Corrected and Six Distinct Types of Angel Identified [in:] R. Blackburn, P. Jennings (ed.), Small Firms Contributions to Economic Regeneration, PCP Ltd, Londyn 1996. BENCHMARKING jest metodą systematycznego mierzenia oraz porównywania sposobów działania firmy w stosunku do liderów (best in the class, best in the industry, world class). Benchmark można przetłumaczyć na język polski jako wzorzec, punkt odniesienia lub model. Wynikiem benchmarkingu jest twórcza adaptacja najlepszych wzorów innych przedsiębiorstw, owocująca większą efektywnością działania. Można to nazwać metodologią uczenia się od innych. Pionierem benchmarkingu był w latach 80. Xerox, a cały proces został zdefiniowany w książce R.C. Campa Benchmarking: Na tropie najlepszych praktyk przemysłowych, które prowadzą do wyższej jakości. Benchmarking może być stosowany w zakresie: organizacji funkcjonowania firmy, np. systemów motywacyjnych, finansów itp.; procesów produkcyjnych; sposobów projektowania oraz wdrażania nowych rozwiązań; produktu, np. atrybuty i rozwiązania projektowe. Wyróżnia się trzy rodzaje benchmarkingu: wewnętrzny, stosowany szczególnie w dużych, wieloodziałowych przedsiębiorstwach; jego zaletą jest łatwy dostęp do danych oraz możliwość współpracy oddziałów przedsiębiorstwa; zewnętrzny, stosowany w odniesieniu do bezpośrednich konkurentów firmy; funkcjonalny, prowadzony niezależnie od branży; polega na porównywaniu procesów produkcyjnych, metod zarządzania i dystrybucji, sposobów projektowania i innych obszarów działania przedsiębiorstw, niezależnie od ich branży. 17

W literaturze określa się od 5 do 10 etapów benchmarkingu. Oto najważniejsze z nich: 1. Określenie przedmiotu benchmarkingu; na tym etapie należy unikać zbyt szerokiego zakresu benchmarkingu, gromadzone informacje powinny być możliwe do przeanalizowania, a wyniki do wdrożenia. 2. Wybór firm, które będą analizowane oraz uzyskanie ich zgody na udział w benchmarkingu, jeśli taka zgoda jest konieczna; dokonując selekcji firm należy zastanowić się nad tym, czy są one podobne do naszego przedsiębiorstwa i czy ich doświadczenia mogą być zaadaptowane. 3. Zbieranie i organizowanie danych; aby proces przebiegał prawidłowo należy zacząć od analizy własnych danych dotyczących wybranego produktu lub obszaru działania; następnie należy sformułować plan pozyskania informacji; w tej fazie należy sformułować kwestionariusz benchmarkingu. 4. Analiza danych; dane obejmują wskaźniki opisowe (np. opis poszczególnych procesów lub sposobów działania) oraz ilościowe (liczby, współczynniki) i muszą być odpowiednio zorganizowane. 5. Określenie dystansu pomiędzy naszą firmą a liderami w danej kategorii; analiza pozwala ustalić, w których obszarach najbardziej różnimy się od innych przedsiębiorstw; jeśli przedmiotem analizy jest więcej niż jedna firma, możemy zorientować się, która z nich jest najbardziej efektywna (best in the class). 6. Sformułowanie planu zaadaptowania najlepszych rozwiązań, projektowanie i wdrażanie zmian; projektowanie zmian polega na twórczej adaptacji rozwiązań innych przedsiębiorstw. Nie należy ograniczać się do ich kopiowania a dostosować je do swojej sytuacji wprowadzając udoskonalenia. Benchmarking jest procesem ciągłym i każde przedsiębiorstwo powinno aktualizować bazę danych na temat przedmiotu porównań. Benchmarking wykorzystywany jest nie tylko w odniesieniu do przedsiębiorstw, ale ma także inne zastosowania. Stosuje się go na przykład do porównywania skuteczności instrumentów wdrażania polityk np. polityki innowacyjnej na poziomie krajowym czy regionalnym. Krzysztof ZASIADŁY Literatura: [1] R.C. Camp, Benchmarking: Na tropie najlepszych praktyk przemysłowych, które prowadzą do wyższej jakości, Quality Resources 1989 [2] Miś, Informator dla małego średniego biznesu, Biuletyn Projektu FIR- MA 2000, marzec/kwiecień 1999 [3] W. Jankowski (red.), Global Business nr 19/97. BILANS PŁATNICZY W DZIEDZINIE TECHNIKI [technology balance of payment] służy do oceny pozycji kraju na arenie międzynarodowej w zakresie wymiany handlowej tzw. niematerialną technologią (disembodied or intangible technology). Obejmuje transakcje natury komercyjnej pomiędzy rezydentami różnych krajów, dotyczące w szczególności transferu technologii w postaci: 18

1) patentów (zakup, sprzedaż, umowy licencyjne); 2) wynalazków nieopatentowanych (nonpatented invention); 3) ujawnień know-how (disclosure of known-how); 4) wzorów użytkowych i przemysłowych oraz znaków towarowych (sprzedaż, licencje, franchising); 5) usług technicznych (service with a technical content); 6) prac (usług) B+R (industrial R&D performed abroad/financed from abroad). Dane z tego zakresu wykorzystywane są także jako tzw. wskaźniki zastępcze (proxy indicators) do oceny efektów działalności naukowo-technicznej (wskaźniki efektów output indicators). Statystyka bilansu płatniczego kraju w dziedzinie techniki, opiera się na zleceniach metodologicznych opracowanych przez ekspertów OECD i opublikowanych w podręczniku zwanym TBP Manual 1990 (Proposed Standard Method of Compiling and Interpreting Technology Balance of Payments Data Proponowana Standardowa Metoda Obliczania i Intepretowania Danych Dotyczących Bilansu Płatniczego w Dziedzinie Techniki, OECD, Paryż 1990). Zgodnie z zaleceniami zawartymi w TBP Manual, do bilansu płatniczego w dziedzinie techniki nie zalicza się następujących operacji: usługi (pomoc, doradztwo assistance) handlowe, finasowe, menadżerskie i prawne; reklama, ubezpieczenia, trasport; filmy, nagrania i inne materiały chronione prawami autorskimi; oprogramowanie itp. Źródłem danych z zakresu bilansu płatniczego w dziedzinie techniki są na ogół, w większości krajów, rejestry banków centralnych. W Polsce jest to sprawozdawczość Narodowego Banku Polskiego, dostosowana w ostatnich latach we współpracy z GUS, do zaleceń TBP Manual. W niektórych krajach opracowano specjalne, odrębne badania na ten temat. Prowadzą je na ogół urzędy statystyczne lub inne instytucje zajmujące się statystyką nauki i techniki. W skali międzynarodowej głównym źródłem danych dotyczących bilansu płatniczego w dziedzinie techniki są bazy danych i publikacje OECD, w tym podstawowa publikacja prezentująca wartości wskaźników naukowo-technicznych w krajach członkowskich tej organizacji Main Science and Technology Indicators. Pomimo czynionych prób ujednolicenia procedur badawczych i zakresu przedmiotowego zbieranych danych, ich międzynarodowa porównywalność jest wciąż ograniczona. W analizie i interpretacji danych dotyczących bilansu TBP należy uwzględnić następujące uwarunkowania: na trendy w transakcjach TBP w sposób znaczący wpływa zachowanie przedsiębiorstw wielonarodowych, które według dostępnych aktualnie danych w niektórych krajach, są odpowiedzialne za 2/3 lub więcej ogółu transakcji TBP; technologia niematerialna bywa czasami transferowana z pominięciem transakcji finansowych (np. w celu ominięcia przepisów podatkowych); postępująca integracja europejska i związane z nią zarzucanie kontroli wymiany międzynarodowej jako rezultat porozumień o jednolitym rynku, tworzą poważ- 19

ne problemy w zakresie zbierania danych dotyczących bilansu TBP, znacznie ograniczając przydatność rejestrów bankowych będących dotąd głównym źródłem danych na ten temat; biorąc pod uwagę wielość i różnorodność sposobów międzynarodowej cyrkulacji technologii, dane dotyczące bilansu TBP same w sobie nie są wystarczającym wskaźnikiem dyfuzji technologii. Głównymi wskaźnikami z zakresu bilansu TBP są: 1) przychody; 2) rozchody; 3) saldo przychodów i rozchodów; 4) ogólny wolumen transakcji suma przychodów i rozchodów (wskaźnik pokazujący wagę poszczególnych krajów w międzynarodowym handlu technologią); 5) stopień pokrycia iloraz przychodów i rozchodów (przychody/rozchody) wskaźnik pokazujący w jakim stopniu dany kraj pokrywa swoje zapotrzebowanie na import technologii, odpowiadającym mu eksportem technologii. Literatura: [1] Definicje pojęć z zakresu statystyki nauki i techniki, GUS, Warszawa 1999, s. 126 127 [2] Nauka i technika w 2003 r., GUS, Warszawa 2005, s. 144 195. CENTRA EURO-INFO [Euro Info Centres EIC] to sieć ośrodków powstałych z inicjatywy Komisji Wspólnot Europejskich. Od 1986 r. inicjatywa ta jest jednym z kluczowych elementów polityki wspierania małych i średnich przedsiębiorstw. Jej głównym celem było stworzenie narzędzia do komunikacji pomiędzy Komisją Europejską a małymi i średnimi firmami oraz do udzielania pomocy przedsiębiorcom, pragnącym dostosować się do szybko zmieniającej się rzeczywistości ekonomicznej. Centra Euro Info są afiliowane przy rozmaitych organizacjach wspierających rozwój gospodarczy, takich jak izby przemysłowo-handlowe, agencje rozwoju regionalnego, centra wspierania przedsiębiorczości itp., i działają na zasadzie non-profit. EIC są współfinansowane przez Komisję Europejską i instytucje afiliujące. W Europie działa obecnie prawie 300 Euro Info Centrów. Integracja małych i średnich przedsiębiorstw z Jednolitym Rynkiem Unii Europejskiej jest jednym z głównych celów działalności EIC w Polsce, realizowanym przez podejmowanie następujących działań: udzielanie informacji o unijnych programach realizowanych w Polsce lub tych programach europejskich, które są dostępne dla polskich firm lub instytucji; przekazywanie informacji o rynkach Unii Europejskiej; pomoc w znalezieniu partnerów do współpracy gospodarczej za pośrednictwem sieci EIC oraz BRE (Bureau de Rapprochement des Entreprises) Komisji Europejskiej; oferowanie szczegółowych informacji o podstawach prawnych oraz za- 20