MECHANIZMY DZIAŁANIA ŚRODKÓW PSYCHOAKTYWNYCH Tomasz Szałek
BUDOWA NEURONU
SYNAPSA
SYNAPSA
AGONISTA Substancja, która łączy się z receptorem i pobudza go ANTAGONISTA Substancja, która łączy się z receptorem i hamuje go
NEUROPRZEKAŹNIKI AMINY: ACETYLOCHOLINA (ACh) SEROTONINA (5 HT) NORADRENALINA (NA) DOPAMINA (DA)
NEUROPRZEKAŹNIKI AMINOKWASY: Kwas Glutaminowy (Glu) Kwas Asparaginowy (Asp) Kwas γ-aminomasłowy (GABA)
SEROTONINA (5 HT) Indoloamina Regulacja procesu czuwania, odbioru informacji czuciowych, nastroju Mania Depresja, bezsenność
SEROTONINA (5 HT) Neurony wytwarzające 5-HT są zgrupowane w JĄDRACH SZWU Receptory serotoninergiczne: 5-HT 1 (hamujący-ipsp) 5-HT 2A (pobudzający-epsp) 5-HT 3
NORADRENALINA (NA) Katecholamina Regulacja procesu czuwania, koncentracji, czynności ruchowych Podstawowy przekaźnik układu współczulnego Mania, lęk, bezsenność Depresja
NORADRENALINA (NA) Neurony wytwarzające noradrenlainę są zgrupowane w MIEJSCU SINAWYM Receptory NA: α 1, α 2 β 1, β 2
ACETYLOCHOLINA (ACh) Główny przekaźnik układu przywspółczulnego Reguluje funkcje motoryczne WaŜna w procesie zapamiętywania Koncepcja starzenia się OUN niedobór Ach (Choroba Parkinsona) Choroba Alzheimera, nuŝliwość mięsni
DOPAMINA (DA) Katecholamina Neurony dopaminergiczne tworzą trzy szlaki: 1. Szlak nigrostriatalny- regulacja procesów ruchowych 2. Szlak MEZOLIMBICZNY- procesy emocjonalne i układ nagrody 3. Szlak guzowo-lejkowaty- regulacja hormonalna w obrębie podwzgórza
MEZOLIMBICZNY UKŁAD NAGRODY FC DA NAC VTA FC KORA CZOŁOWA NAC JĄDRO PÓŁLEśACE PRZEGRODY VTA OBSZAR NAKRYWKI BRZUSZNEJ
DOPAMINA (DA) Działa przez RECEPTORY DOPAMINOWE: grupa D 1 (D 1 ; D 5 ) grupa D 2 (D 2 ; D 3 ;D 4 ) Schizofrenia, dyskinezy Choroba Parkinsona
Kwas Glutaminowy (Glu) Kwas Asparaginowy (Asp) Aminokwasy pobudzające Działają przez receptory: NMDA AMPA kainianowe
Kwas γ-aminomasłowy (GABA) Podstawowy przekaźnik hamujący Neurony GABA nie tworzą duŝych szlaków, lecz sieć neuronów wstawkowych modulujących czynność innych układów Receptory: GABA-A GABA-B
ŚRODKI PSYCHOAKTYWNE Halucynogeny Kanabinoidy Psychostymulanty Opioidy Alkohol Nikotyna
HALUCYNOGENY FENETYLAMINOWE: INDOLOWE: MESKALINA SEROTONINA PSYLOCYNA DOI DOM LSD
LSD Dietyloamid kwasu lizergowego Pochodna ergotaminy (alkaloid sporyszu)
LSD zostało zsyntetyzowane w 1938 r. przez Alberta Hofmanna
LSD jest agonistą receptora serotoninergicznego 5-HT 2A Lokalizacja tychŝe receptorów: WZGÓRZE MIEJSCE SINAWE KORA MÓZGU JĄDRA SZWU V T A
1 5-HT 2A LSD KORA CZOŁOWA LSD a KORA CZOŁOWA
2 WZGÓRZE 5-HT 2A KORA CZOŁOWA LSD LSD a WZGÓRZE
3 5-HT 1 5-HT JĄDRA SZWU 5-HT 1 KORA CZOŁOWA LSD LSD a JĄDRA SZWU LSD 5-HT 2A GABA
4 α 1 NA MIEJSCE SINAWE KORA CZOŁOWA LSD 5-HT 2A LSD a MIEJSCE SINAWE
5 LSD a VTA D 1 DOPA KORA CZOŁOWA V T A 5-HT 2A LSD
MIEJSCA DZIAŁANIA LSD WZGÓRZE MIEJSCE SINAWE JĄDRA SZWU KORA CZOŁOWA V T A
LSD Bezpośrednio pobudza neurony kory czołowej; Pośrednio pobudza neurony kory czołowej, poprzez wpływ na inne struktury mózgu i zaburzenie przekaźnictwa 5-HT, NA, DA; Zaburza pracę miejsca sinawego uwaŝanego za detektor nowości (novelty detector) ignorowane na co dzień obiekty stają się niezwykle fascynujące; Zaburza filtracyjną funkcję wzgórza prowadząc do przeładowania informatycznego kory.
ŚRODKI PSYCHOAKTYWNE Halucynogeny Kanabinoidy Psychostymulanty Opioidy Alkohol Nikotyna
Przetwory konopi indyjskich: Marihuana (kwiatostany i liście) Haszysz (Ŝywica)
KANABINOIDY Przetwory konopi indyjskich zawierają: Tetrahydrokanabinol(THC) Kanabinol Kanabitriol Anandamid I wiele innych
ENDOGENNY UKŁAD KANABINOIDOWY 1990 r. odkryto pierwszy receptor CB 2003 r. wyodrębniono dwa typy receptora ( CB1 oraz CB2) ENDOGENNE KANABINOIDY: 1. Anandamid 2. 2-arachidonyloglicerol 3. Palmityloetanoloamid 4. DTEA, HLEA 5. Oleamid
Rozmieszczenie receptorów kanabionoidowych CB1 CB2 MÓśDśEK I ISTOTA CZARNA UKŁAD LIMBICZNY (HIPOKAMP) KORA MÓZGU SIATKÓWKA UKŁAD ROZRODCZY UKŁAD ODPORNOŚCIOWY
WPŁYW KANABINOIDÓW NA: 1 HIPOKAMP: Zmniejsza wyrzut: Ach, NA, DA, 5-HT, GABA, Glu, Asp Zaburzenie powstawania nowych synaps ZABURZENIA PAMIĘCI KRÓTKOTRWAŁEJ
WPŁYW KANABINOIDÓW NA: 2 UKŁAD LIMBICZNY: EUFORIA HAMOWANIE ZACHOWAŃ AGRESYWNYCH 3 UKŁAD MEZOLIMBICZNY: Zwiększony wurzut dopaminy WZMOCNIENIE POZYTYWNE
WPŁYW KANABINOIDÓW NA: 4 MÓśDśEK I ISTOTĘ CZARNĄ: OSŁABIENIE KOORDYNACJI I SPRAWNOŚCI RUCHOWEJ 5 KORĘ MÓZGU: ZABURZENIE PROCESÓW MYŚLOWYCH 6 OŚRODEK GŁODU (w podwzgórzu) WZMOśONE ŁAKNIENIE
WPŁYW KANABINOIDÓW NA: 7 8 ENDOGENNY UKŁAD OPIOIDOWY SIATKÓWKĘ DZIAŁANIE PRZECIWBÓLOWE ZABURZENIA WZROKOWE 9 OŚRODEK WYMIOTNY (w rdzeniu przedłuŝonym) DZIAŁANIE PRZECIWWYMIOTNE
ŚRODKI PSYCHOAKTYWNE Halucynogeny Kanabinoidy Psychostymulanty Opioidy Alkohol Nikotyna
PSYCHOSTYMULANTY KOKAINA FENCYKLIDYNA POCHODNE FENETYLAMINOWE np. AMFETAMINA
I POCHODNE FENETYLAMINOWE: AMFETAMINA Metamfetamina Metylenodioksymetamfetamina (MDMA ecstasy) DOI DOB DOM Efedryna (np.tussipect) Metylfenidat
II KOKAINA Alkaloid z liści krasnodrzewu pospolitego (Erythroxylon coca)
III FENCYKLIDYNA PCP, Angel dust Pierwotnie środek znieczulający MoŜe powodować psychozę podobną do schizofrenii Jest antagonistą receptorów NMDA dla aminokwasów pobudzających Zwiększone uwalnianie dopaminy w układzie mezolimbicznym
AMFETAMINA Zwiększa wyrzut, Hamuje wychwyt zwrotny, Hamuje rozkład enzymatyczny: NORADRENALINY (NA) DOPAMINY (DOPA) SEROTONINY (5 HT)
AMFETAMINA Zwiększa wyrzut DA, NA, 5-HT Hamuje wychwyt zwrotny Hamuje rozkład enzymatyczny
Efekty działania amfetaminy: 1 Pobudzenie układu współczulnego: NORADRENALINY (NA) Przyspieszenie akcji serca Wzrost ciśnienia krwi Rozkurcz oskrzeli Rozszerzenie źrenic Skurcz naczyń skóry
Efekty działania amfetaminy: 2 Nasilenie aktywności motorycznej: DOPAMINY (DA) w układzie NIGROSTRIATALNYM
Efekty działania amfetaminy: 3 Przyspieszenie procesów kojarzeniowych: NORADRENALINY (NA) DOPAMINY (DA) w KORZE CZOŁOWEJ
Efekty działania amfetaminy: 4 Działanie anorektyczne: SEROTONINY (5 HT) w OŚRODKU SYTOŚCI (w podwzgórzu)
Efekty działania amfetaminy: 5 Działanie euforyzujące i uzaleŝniające: DOPAMINY (DA) w układzie MEZOLIMBICZNYM
MEZOLIMBICZNY UKŁAD NAGRODY FC DA NAC VTA FC KORA CZOŁOWA NAC JĄDRO PÓŁLEśACE PRZEGRODY VTA OBSZAR NAKRYWKI BRZUSZNEJ
Efekty działania amfetaminy: 6 Zaburzenia psychiczne o typie schizofrenii paranoidalnej: Dopaminergiczna koncepcja schizofrenii (A. Carlsson): DOPAMINY (DA) hamuje filtracyjną funkcję wzgórza i prowadzi do przeładowania informatycznego kory czołowej
ECSTASY DOPAMINY (DA) NORADRENALINY (NA) SEROTONINY (5 HT)
ECSTASY Euforia, empatia spowodowana masywnym wyrzutem SEROTONINY W ciągu kilku godzin zuŝycie całych zapasów 5-HT (odnowa: 24h-tygodnie) DEPRESJA (niskie poziomy 5-HT; regulacja w dół receptorów) NEUROTOKSYCZNOŚĆ
ŚRODKI PSYCHOAKTYWNE Halucynogeny Kanabinoidy Psychostymulanty Opioidy Alkohol Nikotyna
OPIOIDY MORFINA HEROINA (diacetylomorfina) Kodeina Loperamid Dekstrometorfan
ENDOGENNE PEPTYDY OPIOIDOWE ENDORFINY ENKEFALINY DYNORFINY Hamują doznania bólowe Działają przeciwlękowo Regulują czynność hormonalną WaŜne podczas stresu Hamują procesy uczenia się
RECEPTORY OPIOIDOWE µ κ σ I kilkanaście innych...
µ κ σ Przeciwbólowe, depresja oddechowa, euforia Przeciwbólowe, dysforia, sedacja, zaleŝność fizyczna Przeciwbólowe, depresja oddechowa, hamowanie pracy jelit
MECHANIZM DZIAŁANIA MORFINY M µ camp HIPERPOLARYZACJA błony komórkowej Zamknięcie kanałów wapniowych Odkomórkowy transport potasu ZAHAMOWANIE PRZEWODNICTWA NERWOWEGO
DZIAŁANIE OŚRODKOWE MORFINY 1.PRZECIWBÓLOWE 2.Uspokajające 3.Spowolnienie psychofizyczne 4.Euforia/dysforia 5. Depresja czynności oddechowej
DZIAŁANIE OŚRODKOWE MORFINY 6. Przeciwkaszlowe 7. Hipotermiczne 8. ZwęŜenie źrenic 9. Hamuje/pobudza ośrodek wymiotny 10. Zmiany hormonalne
DZIAŁANIE OBWODOWE MORFINY 1. Zwiększenie napięcia mięśni gładkich: przewodu pokarmowego dróg Ŝółciowych dróg moczowych 2. Zwolnienie czynności serca 3. Spadek ciśnienia krwi 4. Uwalnianie histaminy
MEZOLIMBICZNY UKŁAD NAGRODY FC DOPA NAC VTA FC KORA CZOŁOWA NAC JĄDRO PÓŁLEśACE PRZEGRODY VTA OBSZAR NAKRYWKI BRZUSZNEJ
ŚRODKI PSYCHOAKTYWNE Halucynogeny Kanabinoidy Psychostymulanty Opioidy Alkohol Nikotyna
ALKOHOL ETANOL (alkohol etylowy)
Mechanizmy działania etanolu 1 Zwiększa płynność błon komórkowych.
Mechanizmy działania etanolu 2 Hamuje aktywność receptorów NMDA Pobudza niektóre receptory GABA Działanie depresyjne na OUN (uspokajająco nasenne)
Mechanizmy działania etanolu 3 Etanol Dehydrogenaza alkoholowa Aminy biogenne Salsolinol, β-karboliny Aldehyd octowy Silne działanie ośrodkowe, podobne do opioidów Rozszerzenie naczyń krwionośnych (zaczerwienienie twarzy) Nudności Wymioty Duszność Zaburzenia rytmu serca
Mechanizmy działania etanolu 4 Aktywacja układu opioidowego Aktywacja receptora 5-HT 3 Aktywacja receptora nikotynowego (układ cholinergiczny) Wzrost DOPAMINY w układzie mezolimbicznym
MEZOLIMBICZNY UKŁAD NAGRODY FC DA NAC VTA FC KORA CZOŁOWA NAC JĄDRO PÓŁLEśACE PRZEGRODY VTA OBSZAR NAKRYWKI BRZUSZNEJ
Mechanizmy działania etanolu 5 Hamuje wydzielanie WAZOPRESYNY (Hormon tylnego płata przysadki, powoduje zagęszczanie moczu) DZIAŁANIE MOCZOPĘDNE
ŚRODKI PSYCHOAKTYWNE Halucynogeny Kanabinoidy Psychostymulanty Opioidy Alkohol Nikotyna
NIKOTYNA Działa przez RECEPTOR NIKOTYNOWY W małych dawkach pobudza W duŝych dawkach blokuje (środek owadobójczy) Zlokalizowany w: zwojach układu autonomicznego rdzeniu nadnerczy OUN
DZIAŁANIE NIKOTYNY Pobudzenie zwojów układu autonomicznego: Tachykardia Wzrost ciśnienia krwi Wzrost poziomu glukozy we krwi Pobudzenie mięśni przewodu pokarmowego Zwiększone wydzielanie soku Ŝołądkowego, śliny Nudności, wymioty, biegunka
DZIAŁANIE NIKOTYNY Powoduje wyrzut ADRENALINY z rdzenia nadnerczy
DZIAŁANIE NIKOTYNY Zwiększa uwalnianie neuroprzekaźników w OUN ACETYLOCHOLINY ułatwia procesy uczenia się NA, DA, ENDORFIN polepsza nastrój zwiększa aktywność i koncentrację
MEZOLIMBICZNY UKŁAD NAGRODY FC DA NAC VTA FC KORA CZOŁOWA NAC JĄDRO PÓŁLEśACE PRZEGRODY VTA OBSZAR NAKRYWKI BRZUSZNEJ