Maciej M. Sokołowski Nowa energia na nowy rok, czyli nowy sprzedawca energii elektrycznej Zmiana sprzedawcy energii elektrycznej staje się coraz bardziej powszechnym przejawem aktywności na rynku energii. Jak podał w swoim styczniowym komunikacie Urząd Regulacji Energetyki do końca października 2011 r. ponad 18 tysięcy odbiorców biznesowych (z grup taryfowych A, B, C) zmieniło sprzedawcę energii. Wśród odbiorców indywidualnych (grupa taryfowa G) liczba zmieniających sprzedawcę energii wyniosła ponad 9 tysięcy odbiorców. Dla porównania na koniec 2011 r. było to zaledwie nieco ponad 1300 odbiorców indywidualnych i ok. 7600 odbiorców biznesowych. Pomimo tego wiele osób waha się przed zmianą sprzedawcy energii. Wynika to przede wszystkim ze skomplikowanego charakteru regulacji prawnych i uwarunkowań technicznych związanych z dostarczaniem energii elektrycznej, jak również niedoinformowania, czy też przyzwyczajenia. Niemniej jednak jest to prawo, z którego można i warto korzystać. Sama zmiana sprzedawcy energii elektrycznej jest jednym z kluczowych elementów tworzonego w Unii Europejskiej wewnętrznego rynku energii elektrycznej, realizowanego stopniowo od początku lat 90. XX w. Możliwość tę wyrażającą zasadę dostępu stron trzecich do sieci (tzw. TPA Third Party Access) gwarantują regulacje poszczególnych europejskich pakietów energetycznych. Tytułem przykładu, jak stanowi się w preambule tzw. trzeciej dyrektywy elektroenergetycznej (dyrektywy Parlamentu Europejskiego z dnia 13 lipca 2009 r. dotyczącej wspólnych zasad rynku wewnętrznego energii elektrycznej i uchylającej dyrektywę 2003/54/WE) wolności, jakie zagwarantowano w Traktacie o funkcjonowaniu Unii Europejskiej zapewniają obywatelom Unii Europejskiej miedzy innymi, swobodny przepływ towarów, swoboda przedsiębiorczości oraz prawo do swobodnego świadczenia usług są możliwe do osiągnięcia jedynie w warunkach w pełni otwartego rynku energii elektrycznej. Rynek ten ma umożliwić wszystkim konsumentom swobodny wybór sprzedawców, a wszystkim sprzedawcom swobodną realizację świadczenia swoich usług odbiorcom. Ważnym aktem prawnym dla procesu zmiany sprzedawcy energii elektrycznej była tzw. druga dyrektywa elektroenergetyczna (dyrektywa 2003/54/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 26 czerwca 2003 r. dotycząca wspólnych zasad rynku wewnętrznego energii elektrycznej i uchylająca dyrektywę 96/92/WE). Stosownie do 1
postanowień jej art. 5 ust. 6 państwa członkowskie miały podejmować właściwe środki dla ochrony odbiorców końcowych, m.in. zapewniając wysoki poziom ochrony odbiorców, w szczególności w odniesieniu do przejrzystości warunków umów, informacji ogólnych i mechanizmów rozstrzygania sporów. Państwa członkowskie miały zapewniać uprawnionym odbiorcom możliwość przełączenia się do nowego dostawcy tj. zmianę sprzedawcy. Zgodnie z regulacjami wymienionej dyrektywy sprzedawcy od 1 lipca 2004 roku sprzedawcę energii elektrycznej mogli zmienić odbiorcy biznesowi, a od 1 lipca 2007 r. odbiorcy indywidualni. Na kanwie drugiej dyrektywy elektroenergetycznej odbiorcom indywidualnym zapewniono szereg uprawnień informacyjnych i zabezpieczających ich pozycję względem silniejszego pod względem siły rynkowej sprzedawcy energii. Chodzi tu o postanowienia załącznika A dyrektywy wprowadzające obowiązki uwzględniania w umowach ze sprzedawcą energii m.in. nazwy i adresu sprzedawcy, zapewnienia jakości oferowanych usług, sposobu, w jaki można otrzymać aktualne informacje dotyczące wszystkich obowiązujących taryf i opłat konserwacyjnych, czasu obowiązywania umowy, warunków odnowienia i zakończenie świadczenia usług oraz wygaśnięcie umowy, istnienia jakichkolwiek praw do odstąpienia od umowy, wszelkich ustaleń dotyczących rekompensat i zwrotów opłat obowiązujących w przypadku niedotrzymania poziomu jakości usług określonego w umowie. Regulacje te zostały w dużej mierze utrzymane i potwierdzone w ramach trzeciej dyrektywy elektroenergetycznej. W ich świetle odbiorcy indywidualni mają prawo do zawierania z dostawcą usług elektroenergetycznych (m. in. sprzedawcą) umowy, która m.in. określa: nazwę i adres oferującego usługę, świadczone usługi, oferowany poziom jakości usługi, jak również termin przyłączenia, sposoby uzyskiwania aktualnych informacji na temat wszystkich mających zastosowanie taryf i opłat za utrzymanie, okres obowiązywania umowy, warunki jej przedłużania i wygaśnięcia świadczeń i wygaśnięcia umowy oraz informację o ewentualnej możliwości odstąpienia od umowy bez opłat, informacje dotyczące praw konsumenta, włącznie z rozpatrywaniem skarg oraz wszystkimi informacjami, o których mowa w niniejszym punkcie, przekazywane w sposób wyraźny wraz z rozliczeniem lub na stronach internetowych przedsiębiorstw energetycznych. Warunki umów mają być uczciwe i znane z góry. W każdym przypadku informacje te powinny zostać dostarczone przed zawarciem lub potwierdzeniem umowy. W przypadku gdy umowy są zawierane przez pośredników, informacje dotyczące kwestii wymienionych w niniejszym punkcie dostarczane są także przed zawarciem umowy. 2
Z innych licznych praw wymienionych w załączniku A do trzeciej dyrektywy elektroenergetycznej odbiorcy indywidualni mają również prawno do otrzymanie stosownego zawiadomienia o każdym zamiarze wprowadzenia zmian do umowy oraz muszą zostać poinformowanymi o prawie do wycofania się z umowy po otrzymaniu zawiadomienia. Świadczący usługi powiadamiają bezpośrednio swoich odbiorców o wszelkich podwyżkach opłat, w przejrzysty i zrozumiały sposób i w odpowiednim czasie, nie później niż w ciągu jednego okresu rozliczeniowego po wejściu w życie podwyżki. Odbiorcy indywidualni muszą również otrzymywać przejrzyste informacje o stosowanych cenach i taryfach oraz o standardowych warunkach dotyczących dostępu do usług i korzystania z usług elektroenergetycznych. Mają oni również otrzymywać oferty szerokiego wyboru metod rozliczania płatności, które nie dyskryminują ich w nieuzasadniony sposób, jak również należy im przesłać bilans zamknięcia konta (w wyniku jakiejkolwiek zmiany sprzedawcy energii elektrycznej) nie później niż w terminie sześciu tygodni od chwili zmiany. Oprócz przywołanych dyrektyw europejskich zastosowanie w zakresie zmiany sprzedawcy mają postanowienia obecnie obowiązującej ustawy z dnia 10 kwietnia 1997 r. Prawo energetyczne. Podstawową zasadę polskiego systemu prawa właściwego w tym zakresie ustanowiono w ramach art. 4j, w świetle którego odbiorca energii ma prawo zakupu energii od wybranego przez siebie sprzedawcy. Przedsiębiorstwo energetyczne będące operatorem sieci (z uwagi na skalę odbioru przez odbiorców indywidualnych będzie to jeden z operatorów systemu dystrybucyjnego: ENERGA Operator S.A., ENEA Operator Sp. z o.o., TAURON Dystrybucja S.A., PGE Dystrybucja S.A., RWE Stoen Operator Sp. z o.o. lub Vattenfall Distribution S.A.) paliw energii stosując obiektywne i przejrzyste zasady zapewniające równe traktowanie użytkowników systemu, umożliwia odbiorcy energii przyłączonemu do jego sieci zmianę sprzedawcy paliw gazowych lub energii. Podkreślić należy, iż usługa w zakresie dostarczania energii elektrycznej odbywa się na podstawie dwóch umów. Wynika to z faktu, iż w założeniach europejskiego rynku energii kto innym na sprzedawać energię, a kto inny ma ja dystrybuować. Usługa ta opiera się zatem na 1) umowie sprzedaży zawieranej ze sprzedawcą energii oraz 2) umowie o świadczenie usług dystrybucji zawieranej z operatorem systemu dystrybucyjnego. Odbiorca może jednak zrezygnować z konieczności zawierania dwóch umów. Podstawą do tego jest art. 5 ust. 4 ustawy Prawo energetyczne, który umożliwia zawarcie umowy z wybranym odbiorcą, który zawiera następnie umowę z operatorem systemu, działając w imieniu i na rzecz odbiorcy. W efekcie podpisana umowa mieści w sobie postanowienia umowy sprzedaży energii i umowy o świadczenie usług dystrybucji. Stosownie do postanowień art. 4j ust. 3 odbiorca końcowy 3
może natomiast wypowiedzieć umowę, na podstawie której przedsiębiorstwo energetyczne dostarcza temu odbiorcy energię, bez ponoszenia kosztów i odszkodowań innych, niż wynikające z treści umowy, składając do przedsiębiorstwa energetycznego pisemne oświadczenie. Z uwagi na fakt, iż odbiorca ma prawo zakupu energii od wybranego przez siebie sprzedawcy (nie zaś obowiązek), może z niego zrezygnować, nie dokonując wyboru sprzedawcy. W takim wypadku dostarczanie energii elektrycznej odbywa się na podstawie tzw. umowy kompleksowej zawieranej ze sprzedawcą z urzędu, czyli zgodnie z art. 3 pkt 29 ustawy Prawo energetyczne przedsiębiorstwem energetycznym posiadającym koncesję na obrót energią elektryczną, świadczące usługi kompleksowe odbiorcom paliw gazowych lub energii elektrycznej w gospodarstwie domowym, niekorzystającym z prawa wyboru sprzedawcy. Zawiera ona postanowienia umowy sprzedaży i umowy o świadczenie usług dystrybucji tych energii. Odbiorca energii elektrycznej w gospodarstwie domowym może zrezygnować z usługi kompleksowej świadczonej przez sprzedawcę z urzędu. Odbiorca energii elektrycznej w gospodarstwie domowym, który zrezygnuje z usługi kompleksowej, zachowując przewidziany w umowie okres jej wypowiedzenia, nie może być obciążony przez sprzedawcę z urzędu żadnymi dodatkowymi kosztami z tego tytułu, o czym stanowi się w art. 5a ust. 4 ustawy Prawo energetyczne. Zgodnie z art. 4j ust. 5 sprzedawca energii dokonujący jej sprzedaży odbiorcom końcowym przyłączonym do sieci dystrybucyjnej jest obowiązany zamieszczać na stronach internetowych oraz udostępniać do publicznego wglądu w swojej siedzibie informacje o cenach sprzedaży paliw gazowych lub energii oraz warunkach ich stosowania. W ustawie Prawo energetyczne uregulowano także zakres obowiązkowych elementów umownych (art. 5 ust. 2). Stosownie do jego postanowień umowa sprzedaży powinna zawierać co najmniej postanowienia określające: miejsce dostarczenia energii do odbiorcy i ilość tej energii w podziale na okresy umowne, moc umowną oraz warunki wprowadzania jej zmian, cenę lub grupę taryfową stosowane w rozliczeniach i warunki wprowadzania zmian tej ceny i grupy taryfowej, sposób prowadzenia rozliczeń, wysokość bonifikaty za niedotrzymanie standardów jakościowych obsługi odbiorców, odpowiedzialność stron za niedotrzymanie warunków umowy, okres obowiązywania umowy i warunki jej rozwiązania. Umowa o świadczenie usługi dystrybucji energii powinna natomiast co najmniej ujmować postanowienia określające: moc umowną i warunki wprowadzania jej zmian, ilość dostarczanej energii w podziale na okresy umowne, miejsca dostarczania energii do sieci i ich odbioru z sieci, standardy jakościowe, warunki zapewnienia niezawodności i ciągłości 4
dostarczania energii, stawki opłat lub grupę taryfową stosowane w rozliczeniach oraz warunki wprowadzania zmian tych stawek i grupy taryfowej, sposób prowadzenia rozliczeń, parametry techniczne energii oraz wysokość bonifikaty za niedotrzymanie tych parametrów oraz standardów jakościowych obsługi odbiorców, odpowiedzialność stron za niedotrzymanie warunków umowy oraz okres obowiązywania umowy i warunki jej rozwiązania. Stosownie do kolejnych postanowień art. 5 ustawy Prawo energetyczne projekty umów lub projekty wprowadzenia zmian w zawartych umowach, z wyjątkiem zmian cen lub stawek opłat określonych w zatwierdzonych taryfach, powinny być niezwłocznie przesłane odbiorcy. Jeżeli w zawartych umowach mają być wprowadzone zmiany, wraz z projektem zmienianej umowy należy przesłać pisemną informację o prawie do wypowiedzenia umowy. Sprzedawca energii powinien także powiadomić odbiorców o podwyżce cen lub stawek opłat za dostarczane paliwa gazowe lub energię określonych w zatwierdzonych taryfach, w ciągu jednego okresu rozliczeniowego od dnia tej podwyżki. W przypadku sporu dotyczącego odmowy zawarcia umowy sprzedaży, umowy o świadczenie usług dystrybucji energii oraz umowy kompleksowej rozstrzyga Prezes Urzędu Regulacji Energetyki, na wniosek strony. Postępowanie toczące się przed Prezesem URE jest postępowaniem administracyjnym. Od decyzji Prezesa URE przysługuje natomiast odwołanie do Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów w Warszawie. Postępowanie przed SOKiK jest natomiast regulowane przez normy postępowania cywilnego. Zmiana sprzedawcy prądu to prawo konsumenta do dokonywania wyboru przedsiębiorstwa, z którego usług będzie korzystać. Jak ostrzega URE jeżeli akwizytor puka do drzwi i namawia do zmiany sprzedawcy sugerując, że tylko jego oferta chroni przed wzrostem cen energii warto nie ulegać perswazji, ale dokładnie sprawdzić inne oferty rynkowe. Można je łatwo porównać korzystając z bezpłatnego kalkulatora cenowego, który dostępny jest na stronie URE www.maszwybor.ure.gov.pl i może pomóc w wyborze nowego sprzedawcy. Na stronie tej znajduje się również wiele innych pomocnych w zakresie zmiany sprzedawcy informacji. 5
* Dane URE * Dane URE 6