Kierunki rozwoju innowacyjnych usług płatniczych dr Michał Polasik Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu Wydział Nauk Ekonomicznych i Zarządzania Konferencja "Innowacyjne usługi płatnicze - prawo i technologia" Organizowane przez Centrum Prawa Nowych Technologii UW & Koło Naukowe Prawa Bankowego 18 Marca 2011, Warszawa 1
Pojęcie innowacji w usługach płatniczych Innowacją powszechnie określa się zmianę polegającą na wprowadzeniu czegoś nowego lub nowość rozumianą jako rzecz nowowprowadzoną (W. Kopaliński, Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych). W gospodarce innowacje oznaczają wdrażanie nowych technologii, organizacji lub instytucji, przy czym innowacje technologiczne są następstwem postępu naukowo-technicznego, a innowacje organizacyjne i instytucjonalne wynikają z działań o charakterze przedsiębiorczym. (Encyklopedia, Wydawnictwo Naukowe PWN). Zdaniem klasyka teorii innowacji E.M. Rogersa innowacją jest idea, procedura postępowania lub przedmiot, który jest postrzegany jako nowy przez osobę lub inną jednostkę akceptującą innowację (Diffusion of Innovations, NY 1983). 2
Prawo Rynek instrumentów płatniczych - wypadkowa czterech sił Instytucje Konsumenci Źródło: Opracowanie własne. Technologia 3
Rodzaje instrumentów płatniczych POS i masowe 4 4
Rodzaje instrumentów płatniczych POS i masowe Michał Polasik, Krzysztof Maciejewski, Innowacyjne usługi płatnicze w Polsce i na świecie, Materiały i Studia, 5 Nr 241/2009, Narodowy Bank Polski, sierpień, Warszawa 2009.
Metoda Stopień innowacyjności i obszar zastosowania wybranych metod płatności Obszar zastosowania PHU Internet Nieinnowacyjne karta debetowa X X** X Stopień innowacyjności rozwiązania (generalny) podobne do istniejących karta zbliżeniowa* X X Innowacyjne niepodobne do istniejących płatność mobilna X X*** X karta kredytowa X X X gotówka przy odbiorze towaru X X X karta płatnicza z zabezpieczeniem 3-D Secure X X X e-przelew X X serwis płatności wirtualnych X X serwis płatności wirtualnych z rachunkiem Escrow system płatności gotówką w kasie tradycyjnego sklepu za towary kupione w Internecie kupony do płatności internetowych typu pre-paid X X X Michał Polasik, Krzysztof Maciejewski, Innowacyjne usługi płatnicze w Polsce i na świecie, Materiały i Studia, 6 Nr 241/2009, Narodowy Bank Polski, sierpień, Warszawa 2009. X X X
Rozpowsz echnienie wykorzystania Instrumenty płatnicze znajdują się w odmiennej fazie życia produktu przelew bankowy karta płatnicza EMV karta płatnicza z paskiem magnetycznym czeki papierowe polecenie zapłaty płatności mobilne karta zbliżeniowa Michał Polasik, Krzysztof Maciejewski, Innowacyjne usługi płatnicze w Polsce i na świecie, Materiały i Studia, 7 Nr 241/2009, Narodowy Bank Polski, sierpień, Warszawa 2009.
Główne kierunki rozwoju płatności stosowanych w punktach sprzedaży 1) podniesienie poziomu bezpieczeństwa płatności powszechna migracja kart płatniczych do technologii mikroprocesorowej w standardzie EMV, wielofunkcyjne wykorzystanie kart mikroprocesorowych. 2) zastępowanie gotówki w transakcjach o niewielkiej wartości konieczność maksymalizacji wygody oraz szybkości realizacji płatności, koncentracja na zastosowaniu w punktach handlowo-usługowych, w których czas obsługi klientów jest kluczowym elementem prowadzonej działalności, Dominujący trend wykorzystanie technologii RFID konkurencja VS synergia kart zbliżeniowych i systemów płatności mobilnych. 8
Powody promowania płatności elektronicznych 1) Redukcja kosztów obsługi obrotu gotówkowego przez banki, handlowców, klientów oraz bank centralny* * badanie kosztów płatności netto w Polsce ponoszonych przez: banki, handlowców i klientów, znajduje się w trakcie realizacji przez zespół 2) Nowe możliwości biznesowe dla handlowców oraz banków 3) Konkurencyjność gospodarki dzięki skróceniu cyklu rozliczeniowego 4) Redukcja przestępstw z wykorzystaniem gotówki* * następuje jednak rozwój nowych typów przestępstw 5) Zadowolenie klientów i zainteresowanie usługami płatniczymi skutkujące wzrostem poziomu ubankowienia i edukacji ekonomicznej 6) Ograniczanie szarej strefy 9
Stan obecny 10
Obrót bezgotówkowy Dominacja gotówki Gotówka pozostaje najważniejszym środkiem płatniczym Udział transakcji gotówkowych w liczbie transakcji w 2007 roku Indonezja Indie Kolumbia Rosja Chiny Meksyk Polska Brazylia Malezja Włochy Japonia Niemcy Korea Pd. Kanada Australia Wlk. Brytania Hong-Kong Holandia USA Francja Szw ecja Finlandia 99 99 99 98 98 98 94 93 91 89 88 75 75 66 61 61 61 60 57 55 54 47 0% 25% 50 % 75% 100% Źródło: The McKinsey Global Payments Map, April 2009; * Dane dla Brazylii, Kolumbii i Meksyku pochodzą z 2006 roku. 11
Ewolucja operacji bezgotówkowych per capita w Europie i USA w latach 2001-2008 12 12
Posiadanie Konta bankowego i Instrumentów Płatniczych ROR 59,7% Karta debetowa 41,6% Karta kredytowa 11,5% Karta przedpłacona 0,6% Karta kredytowa wydana przez sklep 3,6% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% Źródło: Badanie ankietowe, wywiady Pentor Research International, N=634. M. Polasik, J. Marzec, P. Fiszeder, J. Górka, Modelowanie wykorzystania metod płatności detalicznych na rynku polskim, Raport przygotowany w ramach projektu badawczego Komitetu Badań Naukowych NBP, 2010 r. (III Konferencja "Central European 13 Electronic Card", Warszawa, 1-2 grudnia 2010 r.)
Struktura liczby płatności dokonywanych przez klientów indywidualnych w fizycznych punktach sprzedaży w Polsce - 2007 karty kredytowe 1,7% gotówka 94,5% karty debetowe 3,8% Źródło: Źródło: Badania własne opublikowane w: P. Fiszeder, M. Polasik, Modelowanie liczby transakcji dokonywanych przy użyciu gotówki i kart płatniczych na rynku polskim, Acta Universitatis Nicolai Copernici Ekonomia XXXIX, Zeszyt specjalny Dynamiczne modele ekonometryczne, Nr 389, Toruń 2009, s. 93-104. 14
Udział % w liczbie transakcji gotówka 87,2% Liczba transakcji zakupów w POS (łącznie) dokonanych poszczególnymi metodami w ciągu miesiąca - 2010 karta debetowa 10,2% karta kredytowa 2,1% inne 0,5% Przeciętna liczba transakcji per capita w ciągu miesiąca gotówka 20,3 karta debetowa 2,4 karta kredytowa 0,5 inne 0,1 Źródło: Badanie ankietowe, wywiady Pentor Research International, N=634. 0 5 10 15 20 25 15
Osoby korzystające z bankowości internetowej (% osób w wieku 16-75 lat; rok 2009) 21% Źródło: Eurostat 16
Liczba aktywnych Klientów - miliony Bankowość internetowa - klienci 14 12 10 8 6 4 2 0 2004 2006 2007 2008 2 009 2010E 2013E Źródło: Związek Banków Polskich, 2010 r. Liczba aktywnych klientów indywidualnych i małych firm w tym małych firm 17
Dylematy rozwoju innowacji płatniczych 18
Dylemat wyboru - preferencje obywateli a rozwiązania systemowe bezpieczeństwo wygoda i użyteczność prywatność Źródło: Opracowanie własne. 19
Wygoda i użyteczność 20
Efektywność czasowa metod płatności w handlu detalicznym wyniki badań empirycznych dla gotówki, kart i płatności mobilnych Badanie zrealizowane w ramach projektu N N113 308835 finansowany przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego Wykorzystana metoda chronometrażu wideo dla 3730 transakcji płatniczych. Szerzej: Polasik M., Górka J. Górka, Wilczewski G., Kunkowski J., Przenajkowska K. and Tetkowska N., Time Efficiency of Point-of-Sale Payment Methods: The Empirical Results for Cash, Cards and Mobile Payments (February 17, 2011). SSRN: http://ssrn.com/abstract=1769922 21
Wyniki który instrument jest szybszy? Schematy płatności jakie punkty przyjąć: Od inicjacji transakcji (początek obsługi lub przygotowanie instrumentu) do odejścia klienta od lady. Perspektywa klienta. Od początku obsługi do wydania paragonu. Perspektywa sprzedawcy. Od początku przygotowania instrumentu do wydania paragonu. Proces czystej płatności. 22
Perspektywa klienta gotówka 39,61 karta stykowa z podpisem karta stykowa z PIN karta zbliżeniowa karta zbliżeniowa offline* naklejka RFID na tel telefon NFC z PIN mpay 59,15 56,29 40,19 27,57 38,52 38,95 68,16 rachunek sekundy 114,34 0 25 50 75 100 125 Polasik M., Górka J., Wilczewski G., Kunkowski J., Przenajkowska K. and Tetkowska N., 23 Time Efficiency of Point-of-Sale Payment Methods: The Empirical Results for Cash, Cards and Mobile Payments (February 17, 2011). Available at SSRN: http://ssrn.com/abstract=1769922
Perspektywa sprzedawcy gotówka 33,34 karta stykowa z podpisem karta stykowa z PIN karta zbliżeniowa karta zbliżeniowa offline* naklejka RFID na tel telefon NFC z PIN mpay 49,02 51,41 38,53 25,92 36,85 37,91 62,80 rachunek sekundy 108,92 0 25 50 75 100 125 Polasik M., Górka J., Wilczewski G., Kunkowski J., Przenajkowska K. and Tetkowska N., 24 Time Efficiency of Point-of-Sale Payment Methods: The Empirical Results for Cash, Cards and Mobile Payments (February 17, 2011). Available at SSRN: http://ssrn.com/abstract=1769922
Proces czystej płatności gotówka 28,86 karta stykowa z podpisem karta stykowa z PIN karta zbliżeniowa karta zbliżeniowa offline* naklejka RFID na tel telefon NFC z PIN mpay rachunek sekundy 40,26 48,04 37,08 24,46 29,45 31,70 58,51 65,54 0 25 50 75 100 125 Polasik M., Górka J., Wilczewski G., Kunkowski J., Przenajkowska K. and Tetkowska N., 25 Time Efficiency of Point-of-Sale Payment Methods: The Empirical Results for Cash, Cards and Mobile Payments (February 17, 2011). Available at SSRN: http://ssrn.com/abstract=1769922
Transakcje offline bez wydruków Realizacja transakcji w trybie offline pozwala skrócić czas etapu autoryzacja i wydruk dla kart o około 6,5 sekundy. Rezygnacja z drukowania papierowych potwierdzeń transakcji pozwala zaoszczędzić dodatkowo 6 sekund podczas procesu autoryzacji i wydruku (2 x 3 sekundy). 26
Wnioski z badania (1/3) Wykazano skalę dominacji gotówkowych płatności w sklepach typu convenient store w Polsce. Czas płatności tradycyjnymi kartami stykowymi jest znacznie dłuższy niż gotówką (przeciętnie do 50%). Wyjęcie i odliczenie gotówki jest dłuższe od przygotowania karty lub telefonu, jednak przy gotówce nie występuje długotrwała autoryzacja (nie ma też podawania PINu lub składania podpisu na slipie). 27
Wnioski z badania (2/3) Pod względem efektywności czasowej jedynie karta zbliżeniowa i płatności mobilne NFC jest konkurencyjna wobec płatności gotówkowych. Karty zbliżeniowe są znacznie szybsze od zwykłych kart stykowych. Jednak ich szybkość hamuje konieczność aktywacji czytnika, drukowanie slipów i paragonu, a także może ją hamować autoryzacja online. Wprowadzenie autoryzacji transakcji w trybie offline i rezygnacja z druku papierowych potwierdzeń transakcji umożliwia kartom zbliżeniowym osiągnięcie czasu transakcji istotnie krótszego od płatności gotówką. Możliwości redukcji kolejek są potencjalnie większe niż 28 wynika to z samej różnicy czasu transakcji.
Wnioski z badania (3/3) Płatności mobilne typu zbliżeniowego, w tym NFC z kodem PIN, potwierdziły swoją wysoką efektywność czasową i dobry odbiór przez konsumentów. Realizacja transakcji w trybie tekstowym stanowi istotną barierę zastosowania transakcji mobilnych typu zdalnego do płatności w fizycznych POS. Akceptanci rozważający rozpoczęcie przyjmowania płatności za rachunki w kasie sklepu muszą liczyć się z potencjalnym wydłużeniem się kolejek. 29
Podsumowanie Uzyskano pierwsze na świecie szczegółowe dane pozwalające na dokładne modelowanie procesu płatności w punktach handlowych. Uzyskane dane pozwolą na: oszacowanie wpływu zmiany struktury metod płatności na efektywność sklepów, w tym na kształtowanie się kolejek. dokładne poznanie preferencji płatniczych klientów indywidualnych tego segmentu sklepów. W oparciu o dalszą analizę uzyskanego materiału opracowane zostaną wskazówki dla promowana innowacyjnych rozwiązań płatniczych. 30
Bezpieczeństwo 31
Piramida potrzeb - Model Abrahama Maslowa Poczucie bezpieczeństwa - podstawowa potrzeba człowieka
Odsetek wskazań Korzystanie z bankowości internetowej w zależności od poczucia bezpieczeństwa dokonywania operacji bankowych w Internecie 100% 75% 50% 23% 24% 22% 36% 29% 36% 42% 25% 55% 40% 62% 59% 56% 0% 9% 5% 2% zdecydowanie bezpieczne raczej bezpieczne trudno powiedzieć raczej niebezpieczne zdecydowanie niebezpieczne Niekorzystający z BI / Nie mają konta Niekorzystający z BI / Mają konto Korzystający z BI Źródło: Wyniki Autora, rok 2004 (badanie polskich użytkowników Internetu), wybór jednokrotny, N=3834. 33
Prywatność 34
Korelacja między udziałem szarej strefy w PKB a liczbą płatności elektronicznych Źródło: Schneider F. (2009), The Shadow Economy in Europe. Using payment systems to combat the shadow economy, 35 VISA Europe and A.T.Kearnay, report, September.
Preferencje w zakresie anonimowości płatności w sklepach [ Wolę gdy płatność w sklepie jest anonimowa, aby nie można było sprawdzić gdzie, kiedy i za co zapłaciłem(am) (np. płacenie gotówką jest anonimowe, a kartami płatniczymi nie)] zdecydowanie nie 3,4% trudno powiedzied 17,6% zdecydowanie tak 17% raczej nie 12,0% raczej tak 50,2% Źródło: Badanie ankietowe, wywiady Pentor Research International, N=634. M. Polasik, J. Marzec, P. Fiszeder, J. Górka, Modelowanie wykorzystania metod płatności detalicznych na rynku polskim, 36Raport przygotowany w ramach projektu badawczego Komitetu Badań Naukowych NBP, 2010 r. (III Konferencja "Central European Electronic Card", Warszawa, 1-2 grudnia 2010 r.)
Podsumowanie - Społeczeństwo bezgotówkowe jest ciągle odległe Proces zastępowania gotówki będzie trwał wiele lat. W większości krajów UE rośnie wartość wypłat gotówki w bankomatach. Wykorzystanie gotówki jest głęboko zakorzenione w świadomości społecznej. Gotówka zapewnia dodatkowe korzyści, których (wciąż) nie oferują obecnie elektroniczne instrumenty płatnicze: anonimowość i powszechna akceptowalność. Anonimowość czy kontrola? Zasadne jest pytanie o możliwość oferowania na rynku polskim anonimowych elektronicznych instrumentów płatniczych w celu przyspieszenia masowego zastępowania przez nie obrotu gotówkowego. 37
Copyright by Michał Polasik dr Michał Polasik michal.polasik@umk.pl Wydział Nauk Ekonomicznych i Zarządzania Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu ul. Gagarina 13a, 87-100 Toruń Konferencja "Innowacyjne usługi płatnicze - prawo i technologia" Organizowane przez Centrum Prawa Nowych Technologii UW & Koło Naukowe Prawa Bankowego 18 Marca 2011, Warszawa 38