WIERZĘ W BOGA I KOCHAM KOŚCIÓŁ

ks. dr Andrzej Krasiński (red.) ks. dr Rafał Bednarczyk ks. dr Marek Wilczewski Program nauczania religii dla klas IV VI szkoły podstawowej Numer programu AZ 2-01/15 WIERZĘ W BOGA I KOCHAM KOŚCIÓŁ Wstęp Proponowany program nauczania religii dla klas IV VI szkoły podstawowej posiada charakter mistagogiczny, co odpowiada Podstawie programowej katechezy Kościoła Katolickiego w Polsce zatwierdzonej przez Konferencję Episkopatu Polski w dniu 8 marca 2010 r. Uczeń, który w pierwszym etapie edukacyjnym był przygotowywany do sakramentu pokuty i Eucharystii, obecnie ma pogłębić i rozwinąć swój kontakt z Bogiem poprzez odkrywanie bogactwa słowa Bożego oraz życia we wspólnocie Kościoła. Systematyczna katecheza biblijna ma nie tylko pozwolić katechizowanemu zapoznać się z głównymi bohaterami historii zabawienia, ale ponadto przygotować go do bardziej samodzielnego kontaktu z tą najważniejszą księgą chrześcijaństwa. Formacja biblijna została w programie ściśle połączona z wychowaniem liturgicznym, moralnym i eklezjalnym, co ma prowadzić dzieci do regularnego i pogłębionego praktykowania sakramentów pokuty oraz Eucharystii. Ponadto celem programu jest prowadzanie uczniów do aktywnego włączania się w życie parafii, zwłaszcza wspólnot dziecięcych działających na jej terenie. W ten sposób, za sprawą łączenia wiedzy i umiejętności zdobywanych w szkole z możliwością konkretnego działania we wspólnotach parafialnych, będą one mogły kształtować w sobie postawę chrześcijańskiego świadectwa wiary i miłości. Zwieńczeniem formacji na drugim etapie edukacyjnym będzie przygotowanie do uroczystego odnowienia przyrzeczeń chrztu świętego i przekazania Wyznania wiary. 254

Opis programu Główne cele katechetyczne: 1. Pogłębienie znajomości Pisma Świętego oraz nabycie umiejętności samodzielnego posługiwania się nim. 2. Rozpoznanie w perspektywie historii zbawienia aktualnego działania Boga urzeczywistniającego się w liturgii. 3. Odkrywanie inspirujących wzorów osobowych w sylwetkach wybranych świętych, w tym postaci ze Starego i Nowego Testamentu. 4. Pogłębienie chrześcijańskiej tożsamości poprzez ukazanie możliwości dialogu wiary z teoriami nauk przyrodniczych (biologii, fizyki, chemii) i humanistycznych (historia, język polski). 5. Rozbudzanie zaciekawienia otaczającym światem oraz poszukiwania sposobów zastosowania efektów edukacji religijnej w codziennym życiu. 6. Przygotowanie do uroczystego odnowienia przyrzeczeń sakramentu chrztu świętego i przekazania Wyznania wiary. Zgodnie z wymogami Podstawy programowej katechezy realizacja powyższych celów katechetycznych będzie uwzględniała dynamikę ogólnego rozwoju dziecka. Na tym etapie dziecko powinno, poprzez poznawanie i analizę Pisma św., wybranych dokumentów Kościoła i wypowiedzi świętych, kształcić w sobie umiejętność rozwijania wypowiedzi o tematyce religijnej. Z czasem powinno także zainteresować się problematyką kościelną, a zdobytą wiedzę religijną stosować w praktyce oraz rozwijać w sobie moralność opartą na Kazaniu na Górze. Program poszczególnych klas koncentruje się wokół następujących treści: Klasa IV Wierzę w Boga Ojca Klasa V Ufam Synowi Bożemu Klasa VI W Kościele daję się prowadzić Duchowi Świętemu Osią programu w klasie IV jest zapoznanie z głównymi wydarzeniami historii zbawienia zawartymi na kartach Starego Testamentu. Uczeń zapoznaje się z kulturą i geografią Ziemi Świętej, która stała się miejscem objawienia Boga. Przyjmując słowo Boże, uczeń dostrzega, że jest ono żywe (działające), mocne i pełne mądrości. Z kontaktu z tym słowem rodzi się w człowieku wiara. Główny akcent w zakresie treści programowych klasy V pada na Ewangelię. Uczeń w sposób systematyczny zapoznaje się z misją Jezusa Chrystusa, Jego nauczaniem, działalnością, cudami oraz zbawczą śmiercią i zmartwychwstaniem. Cała działalność Chrystusa stanowi objawienie Boga człowiekowi. Dzięki temu uczeń ma wchodzić w głębszą relację z osobą Jezusa i wiązać z Nim swoje życie. 255

Tematyka lekcji religii w klasie VI została osnuta wokół tajemnicy Ducha Świętego działającego we wspólnocie Kościoła. Uczeń zapoznaje się rolą Ducha Świętego we wspólnocie Kościoła, z życiem pierwszej wspólnoty chrześcijańskiej, bardzo skrótowo z historią Kościoła, a także z jego strukturą i misją w świecie. W klasie VI odbywa się także przygotowanie do odnowienia przyrzeczeń chrztu św., co również ma swoje odzwierciedlenie w treściach katechetycznych. Klasa IV szkoły podstawowej WIERZĘ W BOGA OJCA I. Dzieła Boga, który objawia się człowiekowi Cele katechetyczne: Pogłębienie przeżywania więzi z Jezusem poprzez życie sakramentalne (pokuta i Eucharystia), lekturę Pisma Świętego, modlitwę i katechezę; Nabycie umiejętności swobodnego posługiwania się Pismem Świętym; Rozpoznawanie Biblii jako księgi, która ma moc przemienić człowieka; Kształtowanie świadomości, że w Biblii mamy do czynienia z historią opisującą dzieje zbawienia człowieka; Rozwijanie postawy otwartości na słowo Boże na wzór wybranych ludzi Biblii. Pismo Święte księgą, poprzez którą Bóg przemówił do człowieka; Struktura Pisma Świętego, problem autorstwa tej księgi oraz pojęcie natchnienia; Ludzie Biblii przykładami tego, w jaki sposób czytać i żyć słowem Bożym. Wymagania. Uczeń: Wie, że Bóg zaprasza nas do jedności ze sobą poprzez spowiedź, przystępowanie do Komunii Świętej, lekturę Pisma Świętego, modlitwę i udział w katechezie; Omawia strukturę Pisma Świętego oraz potrafi samodzielnie znaleźć wskazane fragmenty biblijne; 256

Wyjaśnia, dlaczego Biblia jest wyjątkową księgą, omawia problem jej autorstwa. Charakteryzuje pojęcia natchnienia oraz prawdy biblijnej ; Wskazuje różnice pomiędzy rozumieniem historii jako nauki a historią biblijną. Interpretuje sens sformułowania historia zbawienia ; Omawia geograficzne i przyrodnicze realia Ziemi Świętej oraz przedstawia kulturę i religię jej mieszkańców. Język polski. Wartości: przyjaźń, wspólnota, wierność; umiejętność prezentowania własnego zdania i uzasadniania go. Czytanie ze zrozumieniem. Historia i społeczeństwo. Postawa wobec innych, postawy prospołeczne i aspołeczne; wzorce osobowe. Wychowanie do życia w rodzinie. Wspólnota rodzinna, przekaz wartości w rodzinie, więź rodzinna, związki uczuciowe i inne relacje w rodzinie, istota koleżeństwa i przyjaźnie, wzajemny szacunek, udzielanie sobie pomocy, współpraca, empatia. II. Dzieła Boga, który stwarza Cele katechetyczne: Pogłębienie znajomości prawdy o Bogu, który jest Stwórcą człowieka oraz całego świata; Poznanie historii upadku pierwszych ludzi oraz obietnicy Bożego odkupienia; Kształtowanie postawy posłuszeństwa słowu Bożemu oraz przeciwstawiania się pokusom; Pobudzanie do samodzielnej refleksji nad treścią słowa Bożego. Stworzenie wielką księgą śladów Pana Boga Stwórcy świata i człowieka; Świat aniołów i demonów; Grzech pierwszych ludzi i jego skutki. Wymagania. Uczeń: Zna prawdę o stworzeniu świata oraz człowieka. Rozumie, że jego opis nie ma charakteru historycznego, lecz zbawczy; Zna prawdę o stworzeniu aniołów oraz o buncie niektórych spośród nich. Wymienia imiona archaniołów; 257

Wyjaśnia znaczenie opisu stworzenia człowieka, ukształtowanego na podobieństwo Boże; Opowiada historię pierwotnej harmonii życia w raju i określa rolę szatana w upadku pierwszych rodziców; Odnajduje i interpretuje fragment mówiący o skutkach grzechu oraz o obietnicy przyszłego wybawienia; Wskazuje, że przez grzech ludzie oddalają się od siebie. Interpretuje historię Kaina i Abla. Język polski. Rozwijanie umiejętności czytania tekstów ze zrozumieniem; określanie tematu oraz interpretowanie głównej myśli tekstu; rozpoznawanie nadawcy oraz odbiorcy wypowiedzi; rozróżnianie sensu dosłownego i przenośnego wypowiedzi; formułowanie wniosków na podstawie analizy tekstu; wykorzystanie informacji zawartych w encyklopedii, słownikach; formułowanie pytań do tekstu. Plastyka. Tworzenie wypowiedzi ekspresja przez sztukę. Analiza i interpretacja tekstów kultury recepcja sztuki. III. Dzieła Boga, który budzi wiarę Cele katechetyczne: Podkreślenie związku słowa Bożego z doświadczeniem wiary człowieka; Ukazanie prawdy, że to Bóg pierwszy wychodzi z inicjatywą do człowieka i kieruje do niego swoje słowo; Motywowanie do poznawania doświadczeń wiary bohaterów z Księgi Rodzaju; Przybliżanie prawdy, że Bóg w swoim słowie przekazuje ludziom wielkie obietnice. Bóg wybiera człowieka, aby zawrzeć z nim przymierze. Historia Noego i Abrahama; Pan Bóg wystawia na próbę wiarę Abrahama. Definicja patriarchy; Bóg opiekuje się potomstwem Abrahama. Wymagania. Uczeń: Omawia historię potopu i przybliża postać Noego; Analizuje opowieść o wieży Babel, jako znaku pychy i podziału pomiędzy ludźmi; 258

Prezentuje drogę powołania Abrahama i wyjaśnia definicję patriarchy; Wyjaśnia sens typiczny ofiary Abrahama; Przybliża problem grzechu w odniesieniu do historii zagłady Sodomy i Gomory; Wyjaśnia znaczenie gestu ofiary złożonej przez Melchizedeka; Opowiada historię Jakuba; Wskazuje, w jaki sposób Pan Bóg opiekuje się Józefem, synem Jakuba; Charakteryzuje postawę Józefa, który potrafi przebaczyć swoim braciom; Uzasadnia znaczenie aktu błogosławieństwa udzielanego przez głowę rodu. Historia i społeczeństwo. Wyjaśnia znaczenie pracy w życiu człowieka, dostrzega jej podział. Wychowanie do życia w rodzinie. Przekaz wartości i tradycji w rodzinie. Odpowiedzialność za własny rozwój; samowychowanie. Przyroda. Ja i moje otoczenie. Człowiek i środowisko. IV. Dzieła Boga, który wyzwala Cele katechetyczne: Rozwijanie wiary w bezpośrednie działanie Boga w dziejach ludzi i narodów; Kształtowanie poczucia, że Bóg wychowuje człowieka przez różne doświadczenia; Prowadzenie do odkrywania nawiązań do Nowego Testamentu zawartych w symbolicznych wydarzeniach wędrówki Izraelitów przez pustynię; Historia Mojżesza i wyzwolenia Izraela z niewoli egipskiej; Znaki Przymierza Boga z Narodem Wybranym; Manna, woda ze skały, wąż miedziany, Ziemia Obiecana zapowiedzią wielkich znaków Nowego Testamentu; Bóg jest obecny pośród swojego ludu i pozwala, aby rozmawiać z Nim jak z przyjacielem. 259

Wymagania. Uczeń: Przybliża historię życia i powołania Mojżesza; Interpretuje opis plag egipskich jako walkę Boga o wyzwolenie swego ludu; Opisuje noc paschalną i wyjście Izraela z Egiptu; Wyjaśnia wydarzenia związane z przejściem Izraela przez Morze Czerwone; Omawia sens przymierza Boga zawartego na Górze Synaj; Podaje przykłady troski Boga o Naród Wybrany w czasie jego wędrówki przez pustynię manna, woda ze skały, wąż miedziany. Wskazuje na wychowawcze i symboliczne znaczenie tych wydarzeń; Przybliża okoliczności, jakie towarzyszyły wejściu Izraela do Ziemi Obiecanej. Język polski. Tworzenie wypowiedzi. Świadomość językowa. Uczeń stosuje poprawne formy gramatyczne, pisze poprawnie pod względem ortograficznym, poprawnie stosuje znaki interpunkcyjne, operuje terminologią z danego kręgu tematycznego. Historia i społeczeństwo. Przykłady praw i obowiązków przysługujących poszczególnym członkom rodziny, obywatelom; odpowiedzialność. V. Dzieła Boga, który broni i jest mocą w walce Cele katechetyczne: Odkrywanie prawdy, że zachowanie wierności względem Bożego słowa jest siłą chroniącą przed rozmaitymi zagrożeniami zewnętrznymi i wewnętrznymi; Zapoznanie z postaciami wybrańców Boga: sędziów, proroków i królów; Kształtowanie przeświadczenia, że Pan Bóg pragnie, aby człowiek oddawał Mu się całym sercem; Rozwijanie postawy wdzięczności za moc Bożego słowa. Historia wybranych sędziów Izraela. Definicja sędziego; Powołanie Samuela jako przykład otwartości na słowo Boże. Określenie proroka; Pierwsi królowie Izraela, ich życie i postawa względem Boga. 260

Wymagania. Uczeń: Wyjaśnia sens określenia sędzia Izraela i przybliża postaci wybranych sędziów Debora i Barak, Gedeon, Samson; Analizuje historię powołania Samuela i podkreśla jego umiejętność słuchania głosu Boga. Przybliża definicję proroka; Opowiada historię króla Dawida. Wskazuje na jego umiłowanie prawa Bożego oraz na grzech niewierności; Charakteryzuje postać króla Salomona. Historia i społeczeństwo. Przykłady konfliktów między ludźmi i sposoby ich rozwiązywania; Wychowanie do życia w rodzinie. Przekaz wartości, istota koleżeństwa i przyjaźni, wzajemny szacunek, udzielanie sobie pomocy, współpraca, empatia. VI. Dzieła Boga, który przemawia przez proroków Cele katechetyczne Przybliżenie prawdy, że konsekwencją niewierności wobec Boga są nieszczęścia, jakie spadają na Naród Wybrany, jednak nawet w takich momentach Bóg przemawia przez swoich posłańców proroków; Formowanie dyspozycji przyjmowania pouczeń zawartych w księgach prorockich; Kształtowanie osobistej wierności Bożemu słowu. Historia podzielonego Królestwa Izraela i działalności wybranych proroków Eliasza, Elizeusza, Izajasza, Jeremiasza, Ezechiela, Daniela; Bóg powołuje proroków i daje im szczególną misję; Proroctwa Starego Testamentu zapowiedzią przyjścia obiecanego Mesjasza. Wymagania. Uczeń: Przybliża dzieje podziału królestwa po śmierci Salomona; Omawia historię powołania proroka Eliasza; Przedstawia sylwetkę i misję proroka Elizeusza; Wyjaśnia na czym polega mesjański charakter proroctwa Izajasza; Przybliża działalność proroka Jeremiasza i przesłanie jego proroctwa dotyczącego losu narodu; 261

Wskazuje na przykładzie proroka Ezechiela, że Pan Bóg przemawia także do Izraela w ziemi wygnania; Omawia historię proroka Daniela; Ukazuje wyzwoleńcze działanie Boga w perspektywie powrotu Izraela z niewoli babilońskiej oraz odbudowy świątyni. Język polski. Wartości i wartościowanie. Historia i społeczeństwo. Refleksja nad sobą i otaczającym światem. Wyjaśnia, czym jest odmienność i niepowtarzalność każdego człowieka. VII. Dzieła Bożej mądrości Cele katechetyczne: Przybliżenie bogactwa Pisma Świętego jako księgi podejmującej głębokie tematy ludzkiej egzystencji; Wskazanie różnorodnych form literackich występujących w księgach mądrościowych Biblii oraz wprowadzenie uczniów w ich lekturę; Pobudzanie do wdzięczności za dar słowa Bożego oraz rozwijanie umiejętności owocnego przeżywania liturgii słowa w czasie Mszy Świętej. Biblijne księgi mądrości (Hioba, Tobiasza, Estery, Przysłów, Koheleta, Mądrości, Mądrości Syracha, Psalmów, Jonasza) źródłem refleksji nad cierpieniem, umieraniem, drogą ludzkiego życia, jego przeznaczeniem, kruchością władzy i znaczenia; Psalmy księgą modlitwy i ufności w moc Bożą; Ostatni okres dziejów Izraela poprzedzający narodziny Zbawiciela. Wymagania. Uczeń: Charakteryzuje postać wiernego Hioba poddanego próbie cierpienia; Opowiada historię Tobiasza i jego misji; Omawia opowieść o królowej Esterze i wyprowadza przesłanie o nagrodzie, jaką otrzymują ufający Bogu; Przybliża wybrane teksty z księgi Przysłów, Koheleta, Mądrości i Mądrości Syracha; Posługuje się księgą Psalmów i potrafi modlić się wybranymi psalmami; Wyjaśnia przesłanie Księgi Jonasza; 262

Prezentuje dzieje walki Narodu Wybranego pod przywództwem Machabeuszy; Przybliża historię Izraela pod panowaniem Rzymu. Język polski. Rozwijanie umiejętności czytania ze zrozumieniem tekstów; określanie tematu oraz interpretowanie głównej myśli tekstu; rozpoznawanie nadawcy oraz odbiorcy wypowiedzi; wskazywanie i charakteryzowanie form literackich; rozróżnianie sensu dosłownego i przenośnego wypowiedzi; formułowanie wniosków na podstawie analizy tekstu; Wychowanie do życia rodzinie. Przekaz wartości i tradycji w rodzinie. Więź rodzinna, związki uczuciowe i inne relacje w rodzinie, konflikty i ich rozwiązywanie. Wskazania dotyczące realizacji programu Struktura treści i główna oś tematyczna przyjęta w programie klas IV- -VI ma cha rakter biblijno-teologiczny i koncentruje się na przedstawieniu dziejów przy mierza Boga z ludźmi. Obejmuje on trzy wielkie etapy historii zbawienia, które też odpowiadają tematyce proponowanej w programie w poszczególnych klasach drugiego etapu edukacyjnego historia Izraela i jego Przymierza zawartego z Bogiem na górze Synaj, przyjście na świat Jezusa Chrystusa i Jego dar Zbawienia ofiarowany światu, dzieje Kościoła, który mocą Ducha Świętego kontynuuje zbawcze dzieło Chrystusa i przynosi wierzącym dar nowego życia. Materiał biblijno-teologiczny został tak powiązany z wymiarem egzystencjalnym, aby służyć uczniom w ich osobistym dojrzewaniu wiary i przygotowaniu do świadomego odnowienia przymierza zawartego z Bogiem w sakramencie chrztu świętego. Zmierzając w kierunku wyznaczonym przez katechezę mistagogiczną, w programie kładzie się szczególny nacisk na formację biblijną oraz eklezjalną. Poprzez systematyczną i systemową lekturę poszczególnych ksiąg Pisma Świętego uczeń ma poznać główną księgę Kościoła, nabrać umiejętności w zakresie posługiwania się nią, a także odczytywania jej treści w kontekście własnego życia w taki sposób, by samemu dawać jasną odpowiedź wiary. Tematyka mistagogiczna uwzględnia także zagadnienia związane z sakramentem chrztu. Problematyka tego sakramentu zgodnie z założeniami powinna zostać powiązana z zadaniami związanymi z podjęciem odpowiedzialnego zaangażowania w życie Kościoła lokalnego i wspólnoty ludzkiej. Wymiar egzystencjalny powinien także być 263

obecny poprzez podejmowanie problemów, które odczuwają uczniowie oraz poszukiwanie sposobów ich rozwiązywania zgodnie z etyką chrześcijańską. Ważną rolę we właściwym utrwalaniu celów zawartych w programie powinna spełnić korelacja z treściami proponowanymi przez inne przedmioty w ramach danej klasy. Podejmowanie współpracy międzyprzedmiotowej w tym zakresie nie tylko ma służyć unikaniu potencjalnych przeciwstawień na poszczególnych przedmiotach, ale rozwinąć u uczniów myślenie holistyczne oraz wyposażyć w umiejętności uzasadniania sensu naszej wiary wobec teorii proponowanych przez różne nauki przyrodnicze. Przedstawienie na tym tle chrześcijańskich korzeni życia narodu polskiego ma pomóc w odczytywaniu kultury narodu, tradycji, zwyczajów i wyzwolić pragnie nie ich współtworzenia. Pomocą w dynamizowaniu rozwoju zainteresowań religijnych uczniów powinno być przybliżanie aktualnych wydarzeń z życia Kościoła, przeżywanych okresów roku kościelnego oraz włączenie się do grup dziecięcych bądź kół zainteresowań na terenie szkoły i parafii. Należy także zadbać o wdrażanie do korzystania z katolickich witryn internetowych, z pra sy katolickiej oraz lektur szkolnych w nauczaniu religii. Funkcja ewangelizacyjna jest podejmowana i realizowana poprzez wskazywanie wartości wiary w życiu chrześcijan, zwłaszcza osób świętych w dziejach Kościoła. Uczniowie powinni na katechezie otrzymać pomoc w realizacji świadectwa chrześcijańskiego w życiu codziennym, co ma się wyrażać w woli stałego rozwoju duchowego poprzez stałą modlitwę, czytanie Pisma Świętego, udział w liturgii, praktykę sakramentów, włączanie się w dzieła miłosierdzia i zaangażowanie apostolsko-misyjne. Metodyka pracy w klasach IV VI powinna zmierzać do rozwijania coraz większej samodzielności ucznia. W związku z tym należy sięgać zarówno do metod podających, jak i poszukujących, eksponujących oraz problemowych. Zastosowanie zróżnicowanych metod podających pomaga dziecku nie tylko w zdobywaniu wiedzy, ale i w przyswojeniu nowego słownictwa. Należą do nich, m. in: opowiadanie, pogadanka, opis, wywiad. Zwiększeniu skuteczności stosowanych metod sprzyja łączenie ich z metodami pracy z obrazem, środkami audiowizualnymi. Wprowadzenie metod poszukujących pomaga katechizowanym w zrozumieniu poznanych wiadomości, odkrywaniu ich religijnego sensu, kształtowaniu umiejętności stosowanych w sytuacjach typowych i problemowych oraz formowaniu postawy chrześcijańskiej. Należą do nich, m. in.: burza mózgów, metoda 635, trzy kąty, punkt centralny, 6 myślących kapeluszy, metoda przychodzącej poczty. 264

Korzystanie z metod przeżyciowych i praktycznych umożliwia atrakcyjne zdobywanie wiedzy, nawiązywanie, podtrzymywanie i wzmacnianie kontaktów z rówieśnikami oraz pozwala na wielostronną aktywność. Do metod tych należą m.in. drama, przedstawienie teatralne, metody plastyczne, metody muzyczne i konstrukcyjne. W katechezie uczniów klas IV VI nie może zabraknąć metod biblijnych i liturgicznych. Stosowanie metod biblijnych pomaga odkryć uczniowi, kim jest Bóg i jaka jest Jego wola wobec człowieka. Wspiera także jego wyobraźnię religijną, inspiruje do wymiany myśli i dalszych poszukiwań i pomaga odnaleźć związki życia z Objawieniem. Należą do nich, m.in. przepisywanie tekstu biblijnego, czytanie z podziałem na role, dzielenie tekstu i nadawanie tytułów, schematyczne przedstawienie scen biblijnych. Metody liturgiczne wprowadzają klimat rozmodlenia, skupienia i otwarcia na Boga. Należą do nich, m.in. adoracja, medytacja tekstu biblijnego, medytacja obrazu, układanie modlitwy, nabożeństwo paraliturgiczne. Kryterium stosowania poszczególnych metod dydaktycznych powinny być możliwości ucznia. Ich głównym celem ma być rozwijanie i pogłębianie wiedzy religijnej, wzbogacanie języka religijnego, kształtowanie umiejętności rozmawiania na tematy religijne, formowanie postaw moralnych motywowanych świadomym wyborem wiary w Chrystusa. 265