216 Turystyka i Rekreacja Tom 1/2005 Anna Ostrowska-Tryzno Wydział Wychowania Fizycznego, AWF, Warszawa Nowe tendencje w turystyce biznesowej The new trends in business tourism Summary According to the World Tourism Organisation, in 2004 the number of tourisfs arrivals exceeded over 760 million. This result was reached in spite of the various factors, which limited the international travels, like terrorism, SARS disease, hurricanes or floods. Business travels arę one of the significant sorts of tourism. Although they arę ąuite new, some important changes have been already noticed. Most of the business trips concentrate in Europę or USA. Tourists arę afraid of far journeys, because of the terrorism. There arę morę women and seniors taking part in business meetings. It causes changes in the programmes and activities during business trips. The suppliers of tourism sendces arę morę flexible; their proposals arę morę suitable for the demand. New offers arę being prepared for family business trips. The majority prefers smaller events, in cosy suitoundings, in good eąuipped hotels or conference centres. The growing attention is also paid to sports and leisure activities. These trends may attract morę business tourists to Poland. After a few improvements in different areas (law regulation, cooperation on various levels, etc.), Poland could offer a wide rangę of pleasant destinations and satisfying services. Turystyka międzynarodowa należy do dziedzin, które w ostatnich latach rozwijają się niezwykle dynamicznie. Wzrost liczby podróżujących na świecie wynika z wielu czynników: m.in. ułatwień w przemieszczaniu się, większej dostępności środków transportu, liberalizacji przepisów paszportowo-wizowych, wprowadzania nowych technologii, szybszego przepływu informacji czy zwiększania różnorodności oferty organizatorów turystyki. Równocześnie turystyka jest sferą ściśle zależną od sytuacji politycznej, ekonomicznej i społecznej. Turyści natychmiast reagują na doniesienia o zagrożeniach w danym regionie i wybierają inne miejsca swoich podróży. Zamachy terrorystyczne, huragany, powodzie i inne, podobne zagrożenia, szczególnie negatywnie wpływają na funkcjonowanie gospodarki kraju, który z turystyki czerpie znaczne zyski. Po uderzeniach tsunami i epidemii SARS w 2004 i 2005 roku nastąpił spadek zainteresowania turystów Azją Południowo-Wschodnią, a Indonezja i inne państwa regionu, straciły dużą część wpływów z turystyki do budżetu. Zniszczenia spowodowane przez żywioły wymagały dodatkowo wydatków na odbudowę bazy turystycznej. Poważnym problemem są także skutki zamachów terrorystycznych. W letnim sezonie turystycznym w 2005 r. doszło do kilku zamachów terrorystycznych, które szczególnie negatywnie wpłynęły na ruch turystyczny m.in. w Wielkiej Brytanii (zamachy w Londynie) i w Egipcie (wybuchy w Sharm el-sheikh). Pomimo pojawiających się zagrożeń, turystyka międzynarodowa notuje wzrosty zarówno liczby podróżujących, jak i dochodów z turystyki. Według badań WTO - World Tourism Barometer w 2004 roku liczba międzynarodowych podróży turystycznych wzrosła o 10,7 %; a dochody z turystyki o 10,3 %. W turystyce międzynarodowej uczestniczyła rekordowa liczba 763 milionów osób.
217 Jednym z rodzajów turystyki, który cieszy się rosnącą popularnością, jest turystyka biznesowa. Precyzyjne wyodrębnienie tego pojęcia stwarza pewne problemy, gdyż szczegółowe definicje różnią się od siebie. Turystyka biznesowa to podróże w celach służbowych, trwające krócej niż 12 miesięcy, do których zaliczono przede wszystkim uczestnictwo: w konferencjach, kongresach, seminariach, targach i wystawach oraz podróżach motywacyjnych 1. Instytut Turystyki proponuje szerokie ujęcie turystyki biznesowej, obejmujące targi i wystawy, kongresy i konferencje, samodzielne interesy, interesy w imieniu firmy oraz obsługę transportu [6]. W literaturze przedmiotu często spotykane jest określenie MICE Trips, obejmujące wyjazdy na konferencje, kongresy i seminaria, targi i wystawy oraz wyjazdy incentive (motywacyjne). Powołując się na badania ICCA (International Congress and Convention Association), do największych rynków turystyki biznesowej należą Stany Zjednoczone, Niemcy, Hiszpania, Francja i Wielka Brytania. W tych krajach w 2004 r. zostało zorganizowanych najwięcej spotkań międzynarodowych organizacji. Polska znalazła się w rankingu na 20. miejscu 2. Najczęściej odwiedzanym miastem była Barcelona (105 międzynarodowych imprez w 2004 r.); na kolejnych miejscach Wiedeń i Singapur. Według szacunków Instytutu Turystyki w 2004 roku do Polski przyjechało około 14,3 min turystów, o 4,2 % więcej niż w roku 2003. Największą grupę turystów stanowiły osoby przyjeżdżające do Polski w celach służbowych (25 %); w celach turystycznowypoczynkowych Polskę odwiedziło 22 % turystów, do rodziny i krewnych przyjechało 20 % przyjezdnych. Wśród przyjazdów w celach służbowych, większość podróży biznesowych (ponad 30%) miała na celu prowadzenie interesów w imieniu firmy; 21% - prowadzenie samodzielnych interesów. Uczestnictwo w targach i wystawach deklarowało 10 % turystów biznesowych, a przyjazd na kongres lub konferencję - 17%. Około 10 % przyjazdów służbowych stanowiły podróże kierowców i innych osób związanych z usługami transportowymi [1]. Turystyka biznesowa podlega zmianom i dostosowuje się do potrzeb klientów. Mimo, że jest to stosunkowo nowy rodzaj turystyki, już zauważalne są nowe trendy pojawiające się na rynku podróży służbowych. Zaprezentowane tendencje wynikają z analizy badań przeprowadzonych przez organizacje i instytucje związane z turystyką (World Tourism Organization, Instytut Turystyki), jak również opinii wyrażanych przez ekspertów zajmujących się turystyką biznesową. Porównanie podróży w czasie wolnym i podróży służbowych dokonane przez R. Davidsona pozwala wyodrębnić różnice między tymi rodzajami turystyki. W przypadku wyjazdów służbowych to pracodawca najczęściej finansuje podróże pracowników. Wyjątki stanowią osoby prowadzące własną działalność gospodarczą lub wyjeżdżające na indywidualnej spotkania same finansują te podróże. O miejscu podróży decyduje organizator spotkania lub rodzaj pracy, która jest do wykonania. Zdarza się, że organizatorzy uwzględniaj ą preferencje uczestników lub przygotowują spotkania w miejscach o stosunkowo dogodnym położeniu komunikacyjnym. Wyjazdy służbowe realizowane są najczęściej w czasie pracy, ale często obejmują one także wieczory i weekendy. W porównaniu z wyjazdami turystycznymi, wyjazdy służbowe odbywają się poza sezonem wakacyjnym, są krótsze, choć organizowane są częściej. Większość turystów biznesowych odwiedza większe miasta lub obszary uprzemysłowione. Wyjątek stanowią podróże motywacyjne, które częściej organizowane są na terenach atrakcyjnych przyrodniczo, w miejscach wykorzystywanych przez typową turystykę wypoczynkową [2]. Usługodawcy (np. właściciele hoteli, organizatorzy wyjazdów) coraz częściej wykazują większą elastyczność w dostosowywaniu się do wymagań i potrzeb klientów. Zabieganie o klientów powoduje zwiększenie atrakcyjności ofert przygotowywanych przez usługodawców,
218 szukanie nisz rynkowych i nowych rozwiązań. Dużym ułatwieniem są krótsze terminy rezerwacji i większe możliwości wprowadzania modyfikacji w programie. Istotne znaczenie w wyborze kierunków i miejsc organizacji spotkań biznesowych ma sytuacja polityczna i bezpieczeństwo. Stosunkowo więcej organizuje się imprez krajowych i regionalnych, głównie w krajach europejskich (np. w Niemczech, Hiszpanii, Francji czy Wielkiej Brytanii). Również Europa Środkowa i Wschodnia cieszy się coraz większym zainteresowaniem (np. Węgry). Amerykańskie podróże biznesowe organizowane są na kontynencie Ameryki Północnej; popularne są nie tylko duże miasta (Waszyngton, Nowy York, San Francisco czy Las Vegas), ale również miejsca atrakcyjne przyrodniczo, umożliwiające aktywne spędzanie wolnego czasu na łonie natury (Alaska, Kalifornia). Uczestnicy spotkań biznesowych preferuj ą miejsca blisko domu, by w razie zagrożenia mogli szybko być razem z rodziną [4]. Dodatkowo zwraca się większą uwagę na wybór środka transportu i bezpieczeństwo podróży. Ponownie zainteresowaniem cieszą się podróże pociągiem lub samochodem. Właściciele obiektów noclegowych także zwrócili większą uwagę na zapewnienie swoim gościom bezpieczeństwa. Wszelkie działania muszą być podejmowane jednak w sposób dyskretny, aby nie ograniczały swobody gości i nie wytwarzały poczucia zagrożenia. Kolejne zmiany w turystyce biznesowej wynikają z faktu, że w spotkaniach biznesowych częściej uczestniczą osoby coraz starsze oraz kobiety. Grupa osób po 60. roku życia jest coraz liczniejsza, są to osoby czynne zawodowo, które później przechodzą na emeryturę. Usługodawcy przygotowując swoją ofertę powinni uwzględniać preferencje wynikające z wieku i płci uczestników. Dotyczy to nie tylko wyboru obiektu noclegowego, ale również w doboru potraw, długości spotkań czy propozycji imprez towarzyszących. Zauważalna jest tendencja organizowania krótszych spotkań, ale częściej, w których uczestniczy mniejsza liczba uczestników. Bardziej kameralne spotkania, często z rodzinami, stwarzają nowe możliwości dla właścicieli mniejszych obiektów. Szczególnie trend ten dotyczy segmentu konferencji, kongresów i szkoleń. Mniejsze imprezy ułatwiają kontakt między uczestnikami i są bardziej efektywne. Natomiast dłuższe wyjazdy biznesowe łączone są z programem turystyczno-krajoznawczym i przygotowywane są z myślą o rodzinnej turystyce biznesowej. Większość osób odwiedzając nowe miejsca chciałoby je lepiej poznać, nie ograniczając się wyłącznie do oficjalnych spotkań służbowych. Z uwagi na coraz dłuższe godziny pracy i zmniejszenie ilości czasu poświęcanego rodzinie, dynamicznie rozwija się rynek rodzinnej tuiystyki biznesowej. W USA w latach 1994-2000 zanotowano wzrost o 50 % liczby osób zabierających w podróże służbowe dzieci. Od zamachu z 11 września 2001 roku o 13 % wzrosła liczba wyjazdów w towarzystwie rodzin [4]. Towarzystwo dzieci i małżonków w czasie podróży służbowych stwarza nowe możliwości w rozszerzaniu oferty przez organizatorów wyjazdów biznesowych (zwiedzanie w czasie obrad, opieka dla dzieci itp.). Podróże służbowe realizowane są przede wszystkim bez pośrednictwa biur podróży, indywidualnie, ale równocześnie pojawia się zainteresowanie usługami organizatorów wyjazdów biznesowych. W ofercie touroperatorów przeważają wyjazdy dla małych, kameralnych grup, z animatorem lub przewodnikiem, który dba o atrakcyjne wykorzystanie czasu wolnego uczestników. Szczególną uwagę zwraca się na atrakcyjność programu i oryginalne formy spędzania czasu wolnego, przygotowywane również dla osób towarzyszących. Klienci biznesowi przykładają dużą wagę do wyposażenia obiektów. Obecnie centra konferencyjne, miejsca spotkań biznesowych powinny dysponować aparaturą audiowizualną, rzutnikami multimedialnymi, systemy nagłaśniające, itp. Powszechna komputeryzacja, dostęp do internetu, wprowadzanie komunikacji bezprzewodowej Wi-Fi ułatwia porozumiewanie się, wymianę informacji czy kupowanie on-line. Nowe technologie wykorzystywane są zarówno
219 przez usługodawców (reklama w internecie, własna strona www, rezerwacje on-line), jak i przez klientów (szybkie komunikowanie się z firmą, szukanie potrzebnych danych, zakupy przez internet). Możliwość korzystania z internetu, stanowiska do podłączenia własnego laptopa, dostęp do faksu, telefonu, wiadomości telewizyjnych w kilku językach to podstawowe usługi oferowane przez hotele przyjmujące gości biznesowych. Coraz częściej zwraca się również uwagę na ofertę usług sportowo-rekreacyjnych oraz gastronomicznych dostępnych w obiekcie lub okolicy. W wyjazdach biznesowych ważne jest odpowiednie zaplecze wykorzystywane na nieformalne spotkania: restauracje, winiarnie, ośrodki sportowo-rekreacyjne. Badania osób uczestniczących w zorganizowanych wyjazdach na targi branżowe wykazały, że ponad 50 % osób zwraca uwagę na infrastrukturę sportoworekreacyjną. Osoby te najczęściej korzystały z basenu, następnie z jacuzzi i sauny. Dla badanych istotny był również standard i położenie hotelu, profesjonalna obsługa oraz dostęp do internetu 3. Deklarowane zainteresowanie usługami rekreacyjnymi powinno skłonić organizatorów turystyki do uwzględnienia ich w przygotowywanych imprezach. Hsauna djacuzzi El siłownia B kręgielnia H zajęcia aerobicu M zajęcia relaksacyjne Elinne Rysunek 1: Wykorzystanie infrastruktury sportowo-rekreacyjnej w czasie wyjazdów targowych (dane w %). Źródło: badania własne Rosnące znaczenie turystyki biznesowej powinno być impulsem do zwiększenia oferty dla osób podróżujących służbowo. Przychody z tego segmentu są znacznie wyższe niż z innych rodzajów turystyki. Przeciętne wydatki turystów poniesione w czasie pobytu na terenie Polski wyniosły około 160 USD na osobę, natomiast osoby podróżujące służbowo wydały średnio 210 USD. W stosunku do 2003 roku jest to wzrost o 55,6%. Największe wydatki związane były z kongresami i konferencjami (237 USD na osobę) oraz z indywidualnymi wyjazdami szkoleniowymi (232 USD) [5]. Turystyka biznesowa została zaliczona do polskich produktów markowych i znalazła się w kręgu zainteresowań zarówno organizacji społecznych, jak i instytucji rządowych. Stopniowo podnoszony jest standard i różnorodność usług dostępnych w obiektach noclegowych, powstają nowe, dobrze wyposażone centra konferencyjne, touroperatorzy zaczynają specjalizować się w obsłudze turystów biznesowych. Ograniczone fundusze spowalniają tempo tych zmian, przez co inne kraje regionu (np. Węgry, Czechy) lepiej wykorzystują okres zainteresowania Europą Środkową i Wschodnią i są miejscami bardziej atrakcyjnymi dla tego segmentu turystyki. Turystykę biznesową cechuj e brak sezonowości, co
220 jest istotną zaletą dla usługodawców, gdyż pozwala im przetrwać w okresach mniejszego zainteresowania turystyką wypoczynkową [3]. Pojawiające się tendencje w turystyce biznesowej: krótsze wyjazdy w nieodległe miejsca, małe, kameralne grupy, zapewnienie poczucia bezpieczeństwa, większy udział w podróżach służbowych osób starszych i kobiet, wyjazdy z rodziną, zainteresowanie miejscami atrakcyjnymi przyrodniczo oraz deklarowana potrzeba aktywnego spędzania wolnego czasu, mogą stanowić szansę rozwoju tego segmentu turystyki w Polsce. Wymaga to jednak podjęcia bardziej zdecydowanych kroków na wielu płaszczyznach. Niezbędne są zmiany w przepisach prawnych. Poprawy wymaga również współpraca władz centralnych, samorządowych, organizacji społecznych oraz przedsiębiorców. Wskazany jest stały monitoring zmian zachodzących w turystyce biznesowej i dostosowywanie ofert organizatorów turystyki do nowych trendów. Bibliografia 1. Bartoszewicz W. 2005: Cele, motywy j formy przyjazdów do Polski w 2004 r. Instytut Turystyki, Warszawa, www.intur.com.pl 2. Davidson R., Cope B. 2003: Turystyka biznesowa. POT, Warszawa, s. 7 3. Gaworecki W. 2003: Turystyka. PWE, Warszawa, s. 42 4. Metodologia badań i badanie pilotażowe turystyki biznesowej. Instytut Turystyki, Warszawa 2003, s.14-15, 79 5. Skalska T. 2005: Wydatki cudzoziemców w Polsce w 2004 r. Instytut Turystyki, Warszawa, www.intur.com.pl 6. Turystyka biznesowa w Polsce w 2003 r. Instytut Turystyki, Warszawa 2004, s. 10 7. www.iccaworld.com 8. www.world-tourism.org ' Zakres proponowany przez WTO, Eurostat. 2 dane z 2002 r. 3 W okresie od lutego do kwietnia 2005 r. przeprowadzono badania pilotażowe na grupie 63 uczestników zorganizowanych wyjazdów targowych do Niemiec. Celem badań była analiza poziomu obsługi tej grupy klientów, a także ich aktywności turystycznej i rekreacyjnej. Wśród technik badawczych posłużono się ankietą oraz obserwacją i wywiadem. Uczestnikami badań byli w większości mężczyźni (41 osób); kobiety stanowiły jedną trzecią badanych. Byli to zarówno producenci, jak i usługodawcy, działający w branży muzycznej, sprzętu AGD-RTV, wyposażenia wnętrz.