LOKALNE BADANIA SPOŁECZNE

LOKALNE BADANIA SPOŁECZNE 01 864 Warszawa ul. Kochanowskiego 52/218 tel. (22) 663 82 76 tel. kom. 608 534 795 e mail: lbs@lokalnebadania.com www.lokalnebadania.com RAPORT Z BADAŃ Substancje psychoaktywne postawy i zachowania Autor: Marcin Jóźko

Spis treści 1. Wprowadzenie (s. 3) 2. Struktura próby (s. 4) 3. Postrzegane problemy społeczne (s. 16) 4. Palenie papierosów (s. 23) 5. Picie alkoholu (s. 25) 6. UŜywanie substancji psychoaktywnych (s. 40) 7. Postawy i zachowania związane z piciem alkoholu (s. 47) 8. Opinie na temat ryzykownych zachowań w czasie ciąŝy (s. 60) 9. Postawy i zachowania związane z uŝywaniem substancji psychoaktywnych (s. 63) 10. Portret narkomana z województwa śląskiego (s. 76) 11. Działania w zakresie pomocy społecznej (s. 82) 12. Podsumowanie i wnioski (s. 85) Lokalne Badania Społeczne dla Regionalnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Katowicach 2

1. Wprowadzenie Firma Lokalne Badania Społeczne przeprowadziła badanie ankietowe na zlecenie Regionalnego Ośrodka Pomocy Społecznej Województwa Śląskiego w Katowicach. Generalnym celem projektu było pozyskanie informacji na temat wzorów, postaw i zachowań, związanych z piciem alkoholu oraz uŝywaniem substancji psychoaktywnych w populacji mieszkańców województwa śląskiego. Niniejszy raport zawiera równieŝ porównanie uzyskanych danych do wyników badania Wzorce konsumpcji alkoholu w województwie śląskim, zrealizowanego przez Pracownię Badań Społecznych w grudniu 2005 roku. Główne załoŝenia badawcze i kwestionariusz ankiety zostały przygotowane przez pracowników ROPS. Oto najwaŝniejsze parametry techniczne i metodologia projektu: badanie ilościowe; losowo-adresowa, reprezentatywna próba mieszkańców województwa śląskiego, warstwowana ze względu na subregiony (8 jednostek); próba zawiera 2640 wylosowanych jednostek (adresów); liczebność próby (ilość efektywnie zrealizowanych wywiadów): 638 osób w wieku 18 i więcej lat; do udziału w badaniu rekrutowana była osoba, która jako pierwsza w danym gospodarstwie domowym miała obchodzić urodziny (zabieg ten zapewnia uzyskanie losowego charakteru próby); metoda: bezpośredni standaryzowany wywiad kwestionariuszowy; długość kwestionariusza: 57 pytań w kwestionariuszu głównym oraz 19 pytań w metryczce; czas trwania wywiadu: średnio ok. 45 minut; termin realizacji: 18-30 listopada 2008 roku. W prezentowanym badaniu poruszane były trudne i draŝliwe dla niektórych respondentów tematy, zatem podczas realizacji uwzględniona została specyfika niniejszego projektu. Lokalne Badania Społeczne dla Regionalnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Katowicach 3

W związku z powyŝszym wszyscy ankieterzy zostali przeszkoleni w zakresie prowadzenia badań na temat uŝywania alkoholu i substancji psychoaktywnych, według instrukcji dostarczonej przez ROPS. Podczas szkolenia szczególną uwagę zwrócono na kwestię anonimowości, umiejętność wytworzenia właściwej atmosfery podczas wywiadu (sprzyjającej szczerości wypowiedzi respondentów) oraz minimalizację tzw. efektu ankietera czyli wpływu ankietera na charakter otrzymanych informacji (konieczność nieujawniania przez ankietera własnego stosunku do poruszanych w trakcie wywiadu tematów). 2. Struktura próby W niniejszym rozdziale zamieszczone zostały rozkłady podstawowych parametrów demograficznych. Struktura próby odpowiada rozkładowi poniŝszych cech w populacji mieszkańców województwa śląskiego. Niektóre cechy, jak płeć, wiek, wykształcenie, podregion oraz wielkość miejscowości zamieszkania, były przedmiotem waŝenia. Jest to procedura, która polega na dostosowaniu parametrów zrealizowanej próby do struktury badanej populacji. Innymi słowy, w ten sposób wyeliminowane zostają skrzywienia próby, wynikające z odmów lub niskiej dostępności respondentów o pewnych cechach. Wymienione zmienne demograficzne zostały wykorzystane do analiz, które są zamieszczone w dalszej części raportu. Wykres 1 STRUKTURA PRÓBY - PŁEĆ 48% 52% MęŜczyzna Kobieta Lokalne Badania Społeczne dla Regionalnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Katowicach 4

Wykres 2 STRUKTURA PRÓBY - WIEK 15% 29% 18-24 18% 25-34 35-44 21% 17% 45-54 55+ Wykres 3 STRUKTURA PRÓBY - STAN CYWILNY 6% 14% 26% kawaler\panna wdowiec\wdowa 54% Ŝonaty\zamęŜna rozwiedziony\rozwódka Lokalne Badania Społeczne dla Regionalnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Katowicach 5

Wykres 4 STRUKTURA PRÓBY - WIELKOŚĆ MIEJSCOWOŚCI ZAMIESZKANIA 21% 17% 16% 30% 16% powyŝej 200.000 100.000-200.000 50.000-100.000 poniŝej 50.000 wieś Wykres 5 STRUKTURA PRÓBY - SUBREGIONY (%) 14 17 14 16 10 11 11 8 bielski bytomski częstochowski gliwicki katowicki rybnicki sosnowiecki tyski Na poziomie losowania i realizacji próby kaŝdemu z powyŝszych subregionów przyporządkowana została równa liczba jednostek (80), zgodnie z przyjętymi załoŝeniami badawczymi. PowyŜszy rozkład jest zatem wynikiem wspomnianej wcześniej procedury waŝenia, która polegała na dostosowaniu parametrów próby do struktury populacji mieszkańców województwa śląskiego. Lokalne Badania Społeczne dla Regionalnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Katowicach 6

Porównywane subregiony obejmują następujące jednostki administracyjne: 1: bielski (powiaty: bielski, m. Bielsko-Biała, cieszyński, Ŝywiecki); 2: bytomski (powiaty: m. Bytom, lubliniecki, m. Piekary Śląskie, tarnogórski); 3: częstochowski (powiaty: m. Częstochowa, częstochowski, kłobucki, myszkowski); 4: gliwicki (powiaty: m. Gliwice, gliwicki, m Zabrze); 5: katowicki (powiaty: m. Chorzów,m. Katowice, m. Mysłowice, m. Ruda Śląska, m. Siemianowice Śląskie, m. Świętochłowice); 6: rybnicki (powiaty: m. Jastrzębie Zdrój, raciborski, rybnicki, m. Rybnik, wodzisławski, m. śory); 7: sosnowiecki (powiaty: będziński, m. Dąbrowa Górnicza, m. Jaworzno, m. Sosnowiec, Zawierciański); 8: tyski (powiaty: bieruńsko-lędziński, mikołowski, pszczyński, m. Tychy). Wykres 6 STRUKTURA PRÓBY - WYKSZTAŁCENIE 3% 9% 32% 29% 27% Podstawowe lub niŝsze Zasadnicze zawodowe Średnie Niepełne wyŝsze i pomaturalne WyŜsze Lokalne Badania Społeczne dla Regionalnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Katowicach 7

Wykres 7 STRUKTURA PRÓBY - STATUS ZAWODOWY (%) 42 34 8 8 7 1 Praca zawodowa Rencista, emeryt Uczeń, student Gospodyni domowa Bezrobotny Inne Baza: tylko osoby pracujące zawodowo Wykres 8 STRUKTURA PRÓBY - STANOWISKO (%) 19% 9% 72% Szeregowe Kierownicze Samodzielne Lokalne Badania Społeczne dla Regionalnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Katowicach 8

Wykres 9 STRUKTURA PRÓBY - PRZYNALEśNOŚĆ SPOŁECZNO-ZAWODOWA (%) Robotnik w ykw alifikow any Pracow nik umysłow y bez w yŝszego w ykszt. Pracow nik umysłow y z w yŝszym w ykszt. Robotnik niew ykw alifikow any Przedsiębiorca, rzemieślnik, kupiec Rolnik indyw idualny Inne Wojsko, policja Brak odpow iedzi 5 3 3 1 14 10 10 9 46 Wykres 10 34 STRUKTURA PRÓBY - LICZBA POSIADANYCH DZIECI (%) 31 21 7 4 3 brak dzieci 1 2 3 4 5 i więcej Lokalne Badania Społeczne dla Regionalnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Katowicach 9

Wykres 11 STRUKTURA PRÓBY - LICZBA OSÓB W GOSPODARSTWIE DOMOWYM (%) 33 17 18 17 7 4 1 2 3 4 5 6 i więcej Wykres 12 STRUKTURA PRÓBY - ŁĄCZNE MIESIĘCZNE DOCHODY NETTO GOSPODARSTWA DOMOWEGO (%) odmowa odpowiedzi 28 powyŝej 5000 1 powyŝej 3000 do 5000 8 powyŝej 2000 do 3000 powyŝej 1500 do 2000 18 18 powyŝej 1000 do 1500 14 powyŝej 650 do 1000 8 powyŝej 300 do 650 4 do 300 1 Lokalne Badania Społeczne dla Regionalnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Katowicach 10

Wykres 13 SUBIEKTYWNE POSTRZEGANIE SYTUACJI MATERIALNEJ WŁASNEJ RODZINY (%) 21% 20% dochody nie wystarczają na podstawowe potrzeby {1} dochody wystarczają tylko na podstawowe potrzeby {2} dochody pozwalają na więcej niŝ zaspokojenie podstawowych potrzeb {3} 59% W kwestionariuszu zamieszczone zostało pytanie o postrzeganie sytuacji materialnej własnej rodziny (gospodarstwa domowego). 6 na 10 badanych deklaruje, Ŝe dochody ich rodzin pozwalają jedynie na zaspokojenie podstawowych potrzeb, zaś co piąty respondent sądzi, Ŝe dochody te nie wystarczają nawet na podstawowe potrzeby. 21 % mieszkańców osiąga dochody, które pozwalają na więcej niŝ zaspokojenie podstawowych potrzeb. Wykres 14 PROWADZENIE POJAZDÓW MECHANICZNYCH W OKRESIE OSTATNIEGO ROKU 37% 63% tak nie Lokalne Badania Społeczne dla Regionalnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Katowicach 11

Niespełna 4 na 10 mieszkańców deklaruje, Ŝe prowadzili samochód lub inny pojazd mechaniczny w okresie ostatniego roku. Takiej odpowiedzi najczęściej udzielali męŝczyźni, osoby między 25 a 44 rokiem Ŝycia, respondenci z wykształceniem co najmniej średnim, pracujący zawodowo, ankietowani o dochodach w gospodarstwie domowym powyŝej 2000 zł. Wykres 15 MIEJSCE WYCHOWANIA RESPONDENTA 35% 65% w mieście na wsi Przeszło 1/3 mieszkańców deklaruje, Ŝe wychowywała się na wsi, podczas, gdy około 20 % populacji województwa śląskiego mieszka na obszarach wiejskich. Skala zjawiska migracji ze wsi do miast wynosi w zaleŝności od wielkości miasta od kilkunastu do ponad 30 %. Z kolei w grupie osób mieszkających na wsi 84 % deklaruje, Ŝe wychowywały się na terenach wiejskich. Pozostali to osoby wychowane w miastach, które na pewnym etapie Ŝycia przeprowadziły się na wieś. Lokalne Badania Społeczne dla Regionalnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Katowicach 12

Wykres 16 STOSUNEK DO RELIGII 3% 5% 4% 23% 65% wierzący i praktykujący wierzący i niepraktykujący niewierzący, ale przywiązany do niektórych praktyk religijnych niewierzący i niepraktykujący trudno powiedzieć W ankiecie poruszona została równieŝ kwestia stosunku do wiary i uczestnictwa w praktykach religijnych. Jako wierzący i praktykujący zadeklarowało się 65 % mieszkańców województwa śląskiego (najczęściej kobiety, najstarsi respondenci, osoby spoza aglomeracji powyŝej 200.000 mieszkańców, badani z wykształceniem podstawowym lub niŝszym oraz emeryci, renciści i gospodynie domowe), zaś 23 % to osoby wierzące i niepraktykujące. Wykres 17 SUBIEKTYWNE POCZUCIE SZCZĘŚCIA 11% 3% 0% 47% 39% tak {5} raczej tak {4} ani tak, ani nie {3} raczej nie {2} nie {1} Lokalne Badania Społeczne dla Regionalnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Katowicach 13

86 % badanych deklaruje, Ŝe czują się szczęśliwi (najczęściej kobiety, osoby, które pozostają w związku małŝeńskim, respondenci zamieszkali w miastach od 50.000 do 200.000 mieszkańców, osoby z wykształceniem wyŝszym, pracujący zawodowo, ankietowani o dochodach powyŝej 1.500 zł w gospodarstwie domowym oraz osoby wierzące i praktykujące). Przeciwną opinię wyraziło jedynie 3 % mieszkańców (niemal wyłącznie odpowiedzi raczej nie czuję szczęśliwy ). Wykres 18 POSTRZEGANA ATMOSFERA PANUJĄCA W DOMU 14% 1% 0% 43% 42% bardzo dobra {5} raczej dobra {4} róŝnie bywa, czasem dobra, czasem zła {3} raczej zła {2} bardzo zła {1} 85 % mieszkańców pozytywnie ocenia atmosferę panującą w swoich domach, zaś co setny respondent deklaruje niezadowolenie z sytuacji w swojej rodzinie. NajwyŜszy poziom zadowolenia został odnotowany wśród osób z wykształceniem co najmniej średnim, wśród osób, których dochody wystarczają na więcej niŝ zaspokojenie podstawowych potrzeb, a takŝe w grupie respondentów, którzy deklarują się jako wierzący i praktykujący. Lokalne Badania Społeczne dla Regionalnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Katowicach 14

Wykres 19 UDZIAŁ W OSTATNICH WYBORACH PARLAMENTARNYCH 40% 60% Tak Nie 6 na 10 badanych deklaruje, Ŝe wzięło udział w ostatnich wyborach parlamentarnych, które odbyły się w październiku 2007 roku. Rzeczywista frekwencja w województwie śląskim wyniosła niespełna 55 %, zatem część respondentów ukryła fakt, Ŝe nie wzięła udziału w głosowaniu. Jest to wynik efektu ankietera, który sprawia, Ŝe badani nie mówią prawdy, kierując się subiektywnie rozumianą poprawnością polityczną. Zjawisko to jest obserwowane we wszystkich badaniach preferencji wyborczych. Zazwyczaj to przeszacowanie frekwencji wyborczej wynosi nawet 15-20 %. W tym miejscu warto omówić rozkład wywiadów niezrealizowanych. Informacje te pokazują, jakie grupy respondentów były szczególnie trudno dostępne lub częściej niŝ inne odmawiały udziału w badaniu. Wyraźnie widać, Ŝe respondenci niedoreprezentowani w próbie zrealizowanej (przez wykonaniem procedury waŝenia) to przede wszystkim: męŝczyźni, osoby w wieku 18-24 oraz 45-54 lat, a takŝe respondenci z wykształceniem podstawowym i zawodowym. Jak w wynika z informacji zgromadzonych podczas realizacji projektu, najczęstsze powody niezrealizowania wywiadu to odmowa udziału w badaniu oraz nieobecność respondenta pod wylosowanym adresem. uczestnictwa w badaniu lub nieobecność respondenta pod wylosowanym adresem. Lokalne Badania Społeczne dla Regionalnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Katowicach 15

3. Postrzegane problemy społeczne W niniejszym rozdziale zamieszczone zostały informacje na temat postrzegania problemów społecznych przez mieszkańców województwa śląskiego. Respondenci wskazywali najwaŝniejsze, w ich opinii, problemy, korzystając z listy zawierającej zarówno zagadnienia związane z sytuacją społeczno-gospodarczą, jak i kwestie dotyczące zjawisk patologicznych, w tym uŝywania alkoholu czy substancji psychoaktywnych. Wykres 20 HIERARCHIA WAśNOŚCI PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH W POLSCE (%) przemoc i agresja na ulicach picie alkoholu przez młodzieŝ bezrobocie spadek stopy Ŝyciowej alkoholizm przemoc w rodzinie zanieczyszczenie środowiska narkomania sytuacja mieszkaniowa zły stan zdrowia społeczeństwa przestępczość pospolita przestępczość gospodarcza kryzys moralny AIDS 2 2 2 2 3 3 2 4 4 3 3 4 4 7 62 67 75 79 79 79 78 78 78 83 82 88 86 86 waŝny niewaŝny Na powyŝszym wykresie zamieszczone zostało zestawienie wyników, uzyskanych w pytaniu o najwaŝniejsze, zdaniem respondenta, problemy społeczne w Polsce. Pytanie zawierało 14 kategorii odpowiedzi, zaś respondenci oceniali istotność danego problemu przy uŝyciu pięciostopniowej skali odpowiedzi (bardzo waŝny, waŝny, średnio waŝny, mało waŝy, niewaŝny). Lokalne Badania Społeczne dla Regionalnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Katowicach 16

Wyraźnie widać, Ŝe wśród najwaŝniejszych problemów najczęściej wymieniane są kwestie związane z brakiem poczucia bezpieczeństwa (przemoc i agresja na ulicach), sytuacją społeczno-gospodarczą (bezrobocie, spadek stopy Ŝyciowej), a takŝe z naduŝywaniem alkoholu. 86 % respondentów wskazuje picie alkoholu przez młodzieŝ jako istotny problem (2. miejsce), zaś 82 % badanych wymienia alkoholizm (5. pozycja). Najmniej waŝne problemy w Polsce to, w opinii mieszkańców województwa śląskiego, kryzys moralny i AIDS. Wykres 21 HIERARCHIA NAJWAśNIEJSZYCH PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH W POLSCE - PORÓWNANIE 2008-2005 (%) Przemoc i agresja na ulicach Picie alkoholu przez młodzieŝ Bezrobocie Spadek stopy Ŝyciowej Alkoholizm Przemoc w rodzinie Narkomania Zanieczyszczenie środowiska Przestępczość pospolita Zły stan zdrowia społeczeństwa Sytuacja mieszkaniowa Przestępczość gospodarcza Kryzys moralny AIDS 70 72 79 80 81 82 83 84 87 84 89 89 86 96 62 2008 2005 67 88 86 86 83 82 79 79 79 78 78 78 75 Na powyŝszym wykresie przedstawione zostało porównanie wyników z 2008 i 2005 roku, które zostały uzyskane w analogiczny sposób. Są to skumulowane odsetki odpowiedzi waŝny i bardzo waŝny. Dane te pokazują, Ŝe w okresie ostatnich trzech lat w rozkładzie opinii mieszkańców województwa śląskiego zaszły istotne zmiany. Lokalne Badania Społeczne dla Regionalnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Katowicach 17

Przede wszystkim warto odnotować wyraźny spadek ilości wskazań problemów związanych z sytuacją społeczno-gospodarczą, które w 2005 roku znalazły się na pierwszych miejscach w rankingu (bezrobocie: spadek z 96 % do 86 %; spadek stopy Ŝyciowej: spadek z 89 % do 83 %). Niewątpliwie ma to związek z korzystną koniunkturą gospodarczą i dynamicznym rozwojem polskiej gospodarki w latach 2005-2008. Problemy związane z brakiem bezpieczeństwa, a takŝe naduŝywaniem alkoholu w obydwu porównywanych badaniach uzyskały zbliŝone odsetki wskazań. Na uwagę zasługuje fakt, Ŝe liczba wskazań narkomanii jako istotnego problemu naszego kraju spadła z 84 % do 79 %. Wykres 22 NAJWAśNIEJSZE PROBLEMY SPOŁECZNE W POLSCE - RANKING (%) Alkoholizm Spadek stopy Ŝyciowej Przemoc i agresja na ulicach Przemoc w rodzinie Bezrobocie Zły stan zdrowia społeczeństwa Narkomania Przestępczość gospodarcza Przestępczość pospolita Picie alkoholu przez młodzieŝ Zanieczyszczenie środowiska Kryzys moralny Sytuacja mieszkaniowa AIDS 2 6 10 11 11 13 13 15 20 19 18 18 18 23 Po udzieleniu odpowiedzi na pierwsze pytanie, respondenci wybierali trzy, ich zdaniem, najwaŝniejsze problemy społeczne w Polsce. Okazuje się, Ŝe mieszkańcy województwa śląskiego za najwaŝniejszy problem uznają alkoholizm, zaś na kolejnych miejscach plasują się: spadek stopy Ŝyciowej oraz przemoc i agresja na ulicach. Co ciekawe, tylko 11 % badanych wymienia picie alkoholu przez młodzieŝ wśród trzech najwaŝniejszych problemów w Polsce. Lokalne Badania Społeczne dla Regionalnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Katowicach 18

Wykres 23 HIERARCHIA WAśNOŚCI PROBLEMÓW LOKALNYCH (%) picie alkoholu przez młodzieŝ alkoholizm przemoc i agresja na ulicach spadek stopy Ŝyciowej bezrobocie sytuacja mieszkaniowa przemoc w rodzinie zanieczyszczenie środowiska zły stan zdrowia społeczeństwa przestępczość pospolita narkomania kryzys moralny przestępczość gospodarcza AIDS 4 3 5 3 3 5 5 7 4 6 8 7 13 10 51 83 80 80 79 78 74 72 72 71 69 69 62 59 waŝny niewaŝny W hierarchii waŝności problemów lokalnych (dotyczących miejscowości zamieszkania respondenta) na dwóch czołowych miejscach znalazły się kwestie związane z naduŝywaniem alkoholu, co jest niezmiernie istotną informacją z punktu widzenia osób i instytucji odpowiedzialnych za prowadzenie działań z zakresu profilaktyki antyalkoholowej na Śląsku. Na kolejnych pozycjach badani wskazywali brak bezpieczeństwa na ulicach oraz problemy społeczno-gospodarcze. Niespełna 7 na 10 ankietowanych wymieniło narkomanię jako istotny problem lokalnych społeczności, w których funkcjonują. Lokalne Badania Społeczne dla Regionalnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Katowicach 19

Wykres 24 HIERARCHIA WAśNOŚCI PROBLEMÓW LOKALNYCH (%) - PORÓWNANIE 2008-2005 Picie alkoholu przez młodzieŝ Alkoholizm Przemoc i agresja na ulicach Spadek stopy Ŝyciowej Bezrobocie Sytuacja mieszkaniowa Przemoc w rodzinie Zanieczyszczenie środowiska Zły stan zdrowia społeczeństwa Narkomania Przestępczość pospolita Kryzys moralny Przestępczość gospodarcza AIDS 69 67 66 69 62 55 71 71 76 74 77 78 85 89 51 72 71 69 69 62 59 2008 2005 83 80 80 79 78 74 72 Porównanie wyników z 2005 i 2008 roku pokazuje, Ŝe, podobnie jak w przypadku problemów ogólnopolskich, równieŝ na poziomie lokalnym kwestie związane z sytuacją społeczno-gospodarczą nieco straciły na waŝności (bezrobocie: spadek z 89 % do 79 %; spadek stopy Ŝyciowej: z 85 % do 79 %). Na czołowe miejsca w rankingu wysunęły się problemy związane naduŝywaniem alkoholu (alkoholizm: wzrost z 76 % do 80 %, picie alkoholu przez młodzieŝ: wzrost z 78 % do 83 %), a takŝe przemocą i agresją w miejscach publicznych (wzrost z 74 % do 80 %). PowyŜsze informacje powinny być powaŝnym sygnałem alarmowym w odczuciu społecznym problemy wynikające z naduŝywania alkoholu oraz braku bezpieczeństwa w miejscach publicznych mają charakter narastający. Problem alkoholizmu jest najczęściej wskazywany przez mieszkańców regionu częstochowskiego, a takŝe bytomskiego i sosnowieckiego. W tych dwóch ostatnich regionach najczęściej wymieniano równieŝ picie alkoholu przez młodzieŝ jako jeden z istotnych problemów lokalnych. Lokalne Badania Społeczne dla Regionalnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Katowicach 20

Wykres 25 RANKING NAJWAśNIEJSZYCH PROBLEMÓW LOKALNYCH (%) Alkoholizm Przemoc i agresja na ulicach Spadek stopy Ŝyciowej Bezrobocie Przemoc w rodzinie Zły stan zdrowia społeczeństwa Przestępczość pospolita Picie alkoholu przez młodzieŝ Zanieczyszczenie środowiska Narkomania Sytuacja mieszkaniowa Kryzys moralny Przestępczość gospodarcza AIDS 1 7 8 15 13 13 12 10 10 19 20 21 24 25 PowyŜszy wykres zawiera wyniki uzyskane w pytaniu o trzy najwaŝniejsze problemy społeczne w miejscowości zamieszkania respondenta. Na tak postawione pytanie co czwarty respondent wskazuje alkoholizm, zaś 24 % badanych wymienia przemoc i agresję na ulicach. Na kolejnych miejscach znalazły się kwestie związane z sytuacją społeczno-gospodarczą. PowyŜsze wyniki są spójne z danymi, które zostały zaprezentowane na poprzednich wykresach. Istotną róŝnicą jest fakt, Ŝe picie alkoholu przez młodzieŝ znalazło się na dalszym miejscu w rankingu niŝ wskazywały wcześniej wspomniane wyniki. Co 10. osoba wymienia narkomanię wśród trzech najwaŝniejszych problemów lokalnych. Lokalne Badania Społeczne dla Regionalnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Katowicach 21

Wykres 26 4% 4% NA JAKI CEL BYŁ(A)BY PAN(I) SKŁONNY(A) PRZEZNACZYĆ 1 % SWOICH NALEśNOŚCI PODATKOWYCH? 7% 3% 2% 1% 2% 30% 6% 15% Pomoc niepełnosprawnym 26% Pomoc ubogim Ochronę zdrowia Ochronę środowiska Walkę z przestępczością Pomoc bezdomnym Zapobieganie alkoholizmowi Pomoc narkomanom Działania profilaktyczne w zakresie zapobiegania narkomanii Inne brak odpowiedzi Ankietowani odpowiadali równieŝ na pytanie o to, na jaki cel byliby skłonni przeznaczyć 1 % swojego podatku. Uzyskany wynik moŝna potraktować jako jeden ze wskaźników obrazujących postrzeganie znaczenia poszczególnych problemów społecznych w populacji mieszkańców województwa śląskiego. Okazuje się, Ŝe badani chcieliby przede wszystkim pomagać niepełnosprawnym (3 na 10) oraz ubogim (co czwarty respondent). 15 % deklaruje chęć wspierania ochrony zdrowia, zaś 6 % - wolę przeznaczenia 1 % podatku na ochronę środowiska. Nieliczna grupa badanych chciałaby wspierać działania związane z zapobieganiem alkoholizmowi (3 %), pomagać narkomanom (2 %) lub finansować działania praofilaktyczne w zakresie zapobiegania narkomanii (1 %). Wynik ten nieco kontrastuje z prezentowaną wcześniej hierarchią problemów społecznych, w której kwestie związane z naduŝywaniem alkoholu wskazywane były jako istotne. Okazuje się, Ŝe świadomość wagi danego problemu niekoniecznie przekłada się na chęć wspierania osób czy instytucji, które dąŝą do jego rozwiązania. Lokalne Badania Społeczne dla Regionalnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Katowicach 22

Wprawdzie mieszkańcy postrzegają alkoholizm czy picie alkoholu przez młodzieŝ jako istotne problemy, jednak niezbyt chętnie włączają się w praktyczne działania, zmierzające do minimalizacji tych zjawisk, nawet poprzez przekazanie 1 % naleŝności podatkowych na ten cel. 4. Palenie papierosów Badani mieszkańcy województwa śląskiego odpowiadali na pytania dotyczące palenia papierosów i innych wyrobów tytoniowych. Wyniki prezentowane w niniejszym rozdziale obejmują zarówno palenie papierosów w okresie całego Ŝycia respondenta, jak i w czasie ostatnich 30 dni, licząc od daty realizacji wywiadu. Wykres 27 PALENIE PAPIEROSÓW LUB INNYCH WYROBÓW TYTONIOWYCH W OKRESIE CAŁEGO śycia 36% 44% 20% Nigdy nie paliłem Kiedyś paliłem, ale obecnie nie palę Obecnie palę 44 % badanych deklaruje, Ŝe nigdy nie paliło papierosów, co piąty respondent rzucił palenie, zaś przeszło 1/3 pali papierosy. Osoby, które nigdy nie paliły to przede wszystkim kobiety, osoby w wieku 55 i więcej lat, ankietowani z wykształceniem wyŝszym, a takŝe wierzący i praktykujący respondenci. Z kolei palaczami najczęściej są męŝczyźni, respondenci w wieku 45-54 lat, osoby rozwiedzione, badani z wykształceniem zawodowym, pracujący, robotnicy wykwalifikowani oraz ankietowani, którzy deklarują się jako wierzący, lecz niepraktykujący. Lokalne Badania Społeczne dla Regionalnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Katowicach 23

Baza: tylko osoby palące Wykres 28 PALENIE PAPIEROSÓW LUB INNYCH WYROBÓW TYTONIOWYCH W OKRESIE OSTATNICH 30 DNI 1% 0% 15% 0% 5% 25% 54% Wcale nie paliłem w czasie ostatnich 30 dni Mniej niŝ 1 papieros lub inny wyrób tytoniowy na tydzień Mniej niŝ 1 papieros lub inny wyrób tytoniowy dziennie 1-5 papierosów lub innych wyrobów tytoniowych dziennie 6-10 papierosów lub innych wyrobów tyto- niowych dziennie dziennie 11-20 papierosów lub innych wyrobów tytoniowych dziennie Więcej niŝ 20 papierosów lub innych wyrobów tytoniowych dziennie Na powyŝsze pytanie odpowiadały wyłącznie osoby, które zadeklarowały się jako palące. Na uwagę zasługuje wysoka częstotliwość palenia tytoniu. Niemal 7 na 10 palaczy pali powyŝej 11 papierosów lub innych wyrobów tytoniowych dziennie. Co czwarty respondent z tej grupy pali 6-10 papierosów lub innych wyrobów tytoniowych dziennie. Osoby, które palą 5 lub mniej papierosów dziennie stanowią zaledwie 6 % populacji palaczy. Innymi słowy, jeśli ktoś pali tytoń, w zdecydowanej większości przypadków czyni to regularnie i z duŝą częstotliwością. Lokalne Badania Społeczne dla Regionalnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Katowicach 24

5. Picie alkoholu Niniejszy rozdział zawiera informacje na temat konsumpcji alkoholu w populacji mieszkańców województwa śląskiego. Są to dane dotyczące wielkości spoŝycia, jak równieŝ wyniki obejmujące zwyczaje i okoliczności związane z piciem alkoholu. Wykres 29 SPOśYCIE NAPOJÓW ALKOHOLOWYCH W OKRESIE OSTATNIEGO ROKU (%) piwo 48 wódka lub inny napój spirytusowy 45 wino, szampan 39 wino domowe 10 bimber 3 69 % respondentów spoŝywało alkohol w okresie ostatniego roku. Najczęściej spoŝywanym rodzajem alkoholu w województwie śląskim jest piwo niemal połowa badanych zadeklarowała, Ŝe w okresie ostatniego roku piło ten alkohol. 45 % spoŝywało wódkę, zaś 4 na 10 mieszkańców wino lub szampan. Tylko 3 % respondentów zadeklarowało, Ŝe w czasie ostatnich 12 miesięcy spoŝywało bimber. Konsumenci wódki to zdecydowanie częściej męŝczyźni niŝ kobiety, a takŝe osoby z wykształceniem zawodowym, pracujący, osoby wierzące, lecz niepraktykujące oraz respondenci, którzy w ambiwalentny sposób postrzegają atmosferę w swoich domach. Lokalne Badania Społeczne dla Regionalnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Katowicach 25

Z kolei wino lub szampan są nieznacznie częściej spoŝywane przez kobiety niŝ w grupie męŝczyzn. Respondenci, którzy częściej niŝ pozostali deklarują się jako konsumenci tego rodzaju alkoholu to przede wszystkim: osoby pozostające w stałym związku, mieszkańcy największych aglomeracji w województwie śląskim, badani z wykształceniem wyŝszym oraz ankietowani o wysokim poziomie dochodów w gospodarstwie domowym (powyŝej 2.000 zł). Konsumpcja piwa jest najbardziej rozpowszechniona wśród męŝczyzn, w grupie respondentów między 35. a 44. rokiem Ŝycia (relatywnie wysokie wskazania odnotowano wsród młodszych badanych, zaś najniŝsze w najstarszej grupie wiekowej), wśród kawalerów i panien, w grupie osób z wykształceniem zawodowym i średnim, wśród pracujących zawodowo, zwłaszcza robotników wykwalifikowanych, jak równieŝ wśród osób wierzących i niepraktykujących. Wykres 30 ŚREDNI OKRES OD OSTATNIEJ KONSUMPCJI ALKOHOLU (LICZBA DNI) 92 89 89 42 20 wino, szampan bimber wino domowe wódka lub inny napój spirytusowy piwo Wyraźnie widać, Ŝe picie piwa i w nieco mniejszym stopniu wódki jest zjawiskiem bardziej regularnym i zachodzi z większą częstotliwością, w porównaniu do konsumpcji pozostałych typów alkoholu. SpoŜywanie wina lub szampana, bimbru czy wina domowego ma raczej charakter okazjonalny. Lokalne Badania Społeczne dla Regionalnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Katowicach 26

Wykres 31 ODSETEK PIJĄCYCH W CZASIE OSTATNICH 2 DNI (%) - PORÓWNANIE 2005-2008 piwo 31 39 wódka lub inny napój spirytusowy wino, szampan 7 9 10 14 wino domowe bimber 0 5 7 10 2008 2005 Na powyŝszym wykresie znajduje się porównanie wyników z 2008 i 2005 roku. Są to odsetki osób, które w czasie ostatnich dwóch dni (od daty realizacji wywiadu) spoŝywały dany typ alkoholu. Generalny rozkład porównywanych wyników jest zbliŝony, jednak uwagę zwraca zmiana proporcji między konsumpcją poszczególnych rodzajów alkoholu. Wyraźnie widać, Ŝe zwiększył się odsetek konsumentów lŝejszych alkoholi: piwa i w mniejszym stopniu wina lub szampana. W przypadku piwa wskaźnik konsumpcji wzrósł z 31 % do 39 %. Wykres 32 ODSETEK PIJĄCYCH W CZASIE OSTATNICH 7 DNI (%) - PORÓWNANIE 2005-2008 piwo wódka lub inny napój spirytusowy wino, szampan 16 21 28 30 63 67 wino domowe bimber 9 15 20 19 2008 2005 Lokalne Badania Społeczne dla Regionalnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Katowicach 27

Kolejny wskaźnik obrazuje, jaki odsetek populacji deklaruje spoŝywanie danego alkoholu w okresie tygodnia poprzedzającego badanie. W przypadku piwa wskaźnik ten wzrósł o 4 %, zaś w przypadku wina lub szampana o 5 %. Odsetek konsumentów wódki zwiększył się o 2 %, jednak jest to róŝnica w granicach błędu statystycznego. Wykres 33 ŚREDNIA ILOŚĆ ALKOHOLU WYPITEGO PRZY JEDNEJ OKAZJI W ML 857 247 225 piwo wino, szampan wódka Na powyŝszym wykresie zamieszczone zostały średnie ilości (w mililitrach) alkoholu spoŝywanego przy jednej okazji w okresie ostatnich 12 miesięcy. Wykres 34 ŚREDNIA WIELKOŚĆ KONSUMPCJI W ML PRZY JEDNEJ OKAZJI (%) - PORÓWNANIE 2008-2005 piwo 712 857 wino, szampan 185 247 wódka 178 225 2008 2005 Lokalne Badania Społeczne dla Regionalnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Katowicach 28

Porównanie wyników z 2005 i 2008 roku pokazuje, Ŝe średnia wielkość konsumpcji alkoholu przy jednej okazji zwiększyła się. Najbardziej widoczny przyrost, liczony w liczbach bezwzględnych, odnotowany został w przypadku piwa. Rosnąca konsumpcja piwa jest trendem ogólnym, a nie specyfiką województwa śląskiego. Wykres 35 WIELKOŚĆ KONSUMPCJI WÓDKI PRZY JEDNEJ OKAZJI (W % KONSUMENTÓW DANEGO NAPOJU) - PORÓWNANIE 2008-2005 powyŝej 300 15 18 201-300 ml 100-200 ml 15 13 34 47 poniŝej 100 ml 23 36 2008 2005 Jak juŝ wspomnieliśmy, od 2005 roku wzrosła średnia ilość alkoholu, spoŝywanego przy jednej okazji. W przypadku wódki wzrosły odsetki osob pijących 100-200 ml przy jednej okazji oraz, w nieco mniejszym stopniu, powyŝej 300 ml. Wykres 36 WIELKOŚĆ KONSUMPCJI WINA I SZAMPANA PRZY JEDNEJ OKAZJI (W % KONSUMENTÓW DANEGO NAPOJU) - PORÓWNANIE 2008-2005 pow. 300 ml 12 19 101-300 ml 30 73 do 100 ml 6 58 2008 2005 Lokalne Badania Społeczne dla Regionalnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Katowicach 29

O ile w 2005 roku niemal 60 % badanych piło do 100 ml wina lub szampana przy jednej okazji, o tyle obecnie prawie ¾ respondentów deklaruje, Ŝe jednorazowo spoŝywa 101-300 ml tego trunku. Wyraźnie widać, Ŝe ilość tego rodzaju alkoholu, spoŝywanego przy jednej okazji, rośnie na przestrzeni ostatnich lat. Wykres 37 pow. 1 l WIELKOŚĆ KONSUMPCJI PIWA PRZY JEDNEJ OKAZJI (W % KONSUMENTÓW DANEGO NAPOJU) - PORÓWNANIE 2008-2005 11 17 0,5-1 l 21 22 0,5 l pon. 0,5 l 45 14 14 2008 2005 53 Na jednym z powyŝszych wykresów zamieszczone zostały dane, które wskazują, Ŝe średnia ilość spoŝywanego piwa (w mililitrach) rośnie najszybciej ze wszystkich rodzajów alkoholu. Odsetek osób, które jednorazowo piją powyŝej 1 litra piwa wzrósł z 11 % do 17 %, natomiast zmniejszyła się ilość osób, które przy jednej okazji wypijają 1 butelkę piwa (0,5 litra). Na kolejnych wykresach przedstawione zostały wyniki obrazujące, w jakim miejscu lub okolicznościach, a takŝe w jakim towarzystwie piją alkohol mieszkańcy województwa śląskiego. Wyniki te są zbliŝone do danych z badań przeprowadzonych w roku 2005. Lokalne Badania Społeczne dla Regionalnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Katowicach 30

Wykres 38 83 MIEJSCE/OKOLICZNOŚCI PICIA WÓDKI (W % KONSUMENTÓW DANEGO NAPOJU) 15 2 2 1 Mieszkanie Lokal Wolne powietrze Inne Miejsce pracy gastronomiczny Picie wódki najczęściej odbywa się w mieszkaniach prywatnych, zaś 15 % konsumentów tego alkoholu deklaruje, Ŝe zdarzyło im się pić wysokoprocentowy trunek w lokalu gastronomicznym. 2 % respondentów przyznaje, Ŝe spoŝywali wódkę w miejscu publicznym, zaś co 100. osoba w miejscu pracy. Wykres 39 45 MIEJSCE/OKOLICZNOŚCI PICIA BIMBRU (W % KONSUMENTÓW DANEGO NAPOJU) 17 11 9 4 Mieszkanie Wolne powietrze Lokal gastronomiczny Inne Miejsce pracy Lokalne Badania Społeczne dla Regionalnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Katowicach 31

Niemal połowa konsumentów bimbru spoŝywała ten trunek w mieszkaniu prywatnym, 17 % piło na wolnym powietrzu, zaś przeszło co dziesiąty badany w lokalu gastronomicznym (zapewne przy okazji imprez okolicznościowych, takich, jak np. wesela). Wyniki te naleŝy jednak potraktować z dystansem, ze względu na niską podstawę procentowania (mała ilość konsumentów bimbru). Wykres 40 88 MIEJSCE/OKOLICZNOŚCI PICIA WINA LUB SZAMPANA (W % KONSUMENTÓW DANEGO NAPOJU) 11 4 1 Mieszkanie Lokal gastronomiczny Wolne powietrze Inne Prawie 9 na 10 konsumentów wina lub szampana wskazało mieszkanie prywatne jako miejsce spoŝywania tego trunku, zaś co 10. osoba piła ten rodzaj alkoholu w lokalu. Wykres 41 MIEJSCE/OKOLICZNOŚCI PICIA WINA DOMOWEGO (W % KONSUMENTÓW DANEGO NAPOJU) 95 5 3 Mieszkanie Wolne powietrze Lokal gastronomiczny Lokalne Badania Społeczne dla Regionalnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Katowicach 32

SpoŜywanie wina domowego w zdecydowanej większości przypadków ma miejsce w mieszkaniach prywatnych. Wykres 42 72 MIEJSCE/OKOLICZNOŚCI PICIA PIWA (W % KONSUMENTÓW DANEGO NAPOJU) 27 8 1 Mieszkanie Lokal gastronomiczny Wolne powietrze Miejsce pracy Piwo jest tym rodzajem alkoholu, który najczęściej ze wszystkich jest spoŝywany w lokalu gastronomicznym, podczas spotkań i imprez towarzyskich. Wykres 43 W JAKIM TOWARZYSTWIE PITO WÓDKĘ (W % KONSUMENTÓW DANEGO NAPOJU) 56 55 6 2 Rodzina Znajomi Sam Nieznajomi Wysokoprocentowy alkohol jest spoŝywany przede wszystkim w towarzystwie członków rodziny lub ze znajomymi. 6 % konsumentów wódki przyznaje, Ŝe zdarzyło im się pić ten trunek w samotności. Lokalne Badania Społeczne dla Regionalnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Katowicach 33

Wykres 44 W JAKIM TOWARZYSTWIE PITO BIMBER (W % KONSUMENTÓW DANEGO NAPOJU) 62 22 9 4 Znajomi Rodzina Nieznajomi Sam Picie bimbru najczęściej odbywa się w towarzystwie znajomych, zaś znacznie rzadziej podczas kontaktów rodzinnych. Jak juŝ wspomnieliśmy, powyŝsze informacje naleŝy traktować ostroŝnie, ze względu na niską podstawę procentowania. Wykres 45 75 W JAKIM TOWARZYSTWIE PITO WINO LUB SZAMPAN (W % KONSUMENTÓW DANEGO NAPOJU) 49 2 2 Rodzina Znajomi Sam Nieznajomi Wino lub szampan są spoŝywane przede wszystkim w towarzystwie rodziny, zaś nieco rzadziej ze znajomymi. Lokalne Badania Społeczne dla Regionalnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Katowicach 34

Wykres 46 W JAKIM TOWARZYSTWIE PITO WINO DOMOWE (W % KONSUMENTÓW DANEGO NAPOJU) 72 44 10 Rodzina Znajomi Sam RównieŜ wino domowe jest spoŝywane głównie z rodziną lub znajomymi, choć uwagę zwraca fakt, Ŝe co 10. konsument tego rodzaju alkoholu deklaruje, Ŝe zdarzyło mu się pić go w samotności. Wykres 47 50 W JAKIM TOWARZYSTWIE PITO PIWO (W % KONSUMENTÓW DANEGO NAPOJU) 37 24 3 Znajomi Rodzina Sam Nieznajomi Piwo jest spoŝywane głównie ze znajomymi, nieco rzadziej z rodziną, zaś co 4. badany wskazuje, Ŝe zdarza mu się pić je samotnie. Lokalne Badania Społeczne dla Regionalnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Katowicach 35

Wykres 48 CZĘSTOŚĆ PICIA WÓDKI W OKRESIE OSTATNICH 12 MIESIĘCY 1% 1% 4% 9% 7% 55% 10% 1% 12% Codziennie 3-4 razy w tygodniu 1-2 razy w tygodniu 2-3 razy w miesiącu Raz w miesiącu 6-11 razy w roku 2-5 razy w roku Raz w roku Ani razu w ciągu ostatnich 12 mies. 6 % badanych to osoby, które spoŝywają wódkę przynajmniej 1 raz w tygodniu. Do grupy ryzyka moŝna zaliczyć 2 % respondentów, którzy piją 3-4 razy w tygodniu lub częściej. 23 % mieszkańców to okazjonalni konsumenci wysokoprocentowego alkoholu, którzy deklarują, Ŝe piją 6-11 razy w roku lub rzadziej. Lokalne Badania Społeczne dla Regionalnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Katowicach 36

Wykres 49 CZĘSTOŚĆ PICIA WINA LUB SZAMPANA W OKRESIE OSTATNICH 12 MIESIĘCY 0% 1%2% 4% 4% 11% 60% 11% 7% Codziennie 3-4 razy w tygodniu 1-2 razy w tygodniu 2-3 razy w miesiącu Raz w miesiącu 6-11 razy w roku 2-5 razy w roku Raz w roku Ani razu w ciągu ostatnich 12 mies. 3 % mieszkańców pije wino lub szampana 1-2 razy w tygodniu lub częściej, jednak większość konsumentów tego trunku spoŝywa go okazjonalnie prawie 30 % mieszkańców pije 6-11 razy w roku lub rzadziej. Lokalne Badania Społeczne dla Regionalnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Katowicach 37

Wykres 50 CZĘSTOŚĆ PICIA PIWA W OKRESIE OSTATNICH 12 MIESIĘCY 5% 8% 12% 52% 11% 1% 3% 3% 5% Codziennie 3-4 razy w tygodniu 1-2 razy w tygodniu 2-3 razy w miesiącu Raz w miesiącu 6-11 razy w roku 2-5 razy w roku Raz w roku Ani razu w ciągu ostatnich 12 mies. Piwo jest rodzajem alkoholu, który jest spoŝywany z największą regularnością. 13 % badanych pije piwo przynajmniej 3-4 razy w tygodniu, zaś 1 na 4 mieszkańców przynajmniej 1-2 razy w tygodniu. Okazjonalne picie tego alkoholu naleŝy do rzadkości. Wykres 51 ŚREDNI WIEK INICJACJI ALKOHOLOWEJ (LICZBA LAT) 19 19 19 piwo wino wódka Lokalne Badania Społeczne dla Regionalnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Katowicach 38

Mieszkańcy województwa śląskiego przechodzą inicjację alkoholową średnio w wieku 19 lat, niezaleŝnie od rodzaju spoŝywanego alkoholu. Wykres 52 ŚREDNI WIEK INICJACJI ALKOHOLOWEJ A WIEK RESPONDENTÓW 18 16 16 19 19 19 19 18 18 18 18 17 21 20 21 18-24 25-34 35-44 45-54 55+ piwo wino wódka Na powyŝszym wykresie zamieszczone zostało porównanie średniego wieku inicjacji alkoholowej, deklarowanego przez respondentów z róŝnych grup wiekowych. W przypadku trzech głównych typów alkoholu wskaźnik ten rośnie wraz z wiekiem badanych, co świadczy o stałym i postępującym obniŝaniu się wieku inicjacji alkoholowej w województwie śląskim. Wykres 53 ODSETKI OSÓB, KTÓRY PIŁY ALKOHOL PRZED UKOŃCZENIEM 18. ROKU śycia 27% 18% 14% piwo wino wódka Lokalne Badania Społeczne dla Regionalnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Katowicach 39

91 90 86 84 79 Niemal co trzeci respondent deklaruje, Ŝe pił piwo przed uzyskaniem pełnoletności, prawie 1 na 4 badanych pił wino przed ukończeniem 18. roku Ŝycia, zaś 14 % mieszkańców spoŝywało wódkę przez wejściem w dorosłe Ŝycie. 6. UŜywanie substancji psychoaktywnych Podczas wywiadów wiele uwagi poświęcono kwestiom związanym z uŝywaniem substancji psychoaktywnych. W niniejszym rozdziale zamieszczone zostały najwaŝniejsze informacje na ten temat. Wykres 54 ZNAJOMOŚĆ NAZW ŚRODKÓW ODURZAJĄCYCH (%) 69 67 62 61 60 58 55 34 26 14 1 Marihuana Heroina Haszysz Kokaina Amfetamina Substancje wziewne Polska heroina Grzyby halucynogenne Ecstasy GHB LSD Sterydy anaboliczne Crack Metadon Astrolit Inny Na powyŝszym wykresie znajdują się odsetki osób, które zadeklarowały, Ŝe słyszały nazwę danej substancji psychoaktywnej. Najbardziej znane środki odurzające to marihuana, heroina, haszysz oraz kokaina i amfetamina. Porównanie wyników w dwóch skrajnych grupach wiekowych pokazuje, Ŝe ludzie młodzi w największym stopniu kojarzą nazwy wszystkich narkotyków wymienionych w kwestionariuszu, natomiast znajomość tych nazw jest najniŝsza wśród badanych w wieku 55 i więcej lat. Lokalne Badania Społeczne dla Regionalnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Katowicach 40

Wykres 55 ILOŚĆ ZNAJOMYCH, KTÓRZY UśYWAJĄ SUBSTANCJI PSYCHOAKTYWNYCH (%) Marihuana lub haszysz Amfetamina Sterydy anaboliczne Ecstasy Grzyby halucynogenne Substancje w ziew ne Polska heroina Heroina Kokaina LSD GHB Crack 86 95 96 96 97 96 98 98 98 98 99 99 12 1 1 5 3 3 3 2 2 2 1 1 1 1 Nikt Tylko kilka osób Około połowy Większość PowyŜsze dane obrazują, ilu badanych sądzi, Ŝe w gronie ich znajomych znajdują się osoby uŝywające poszczególnych substancji psychoaktywnych. Ilość tych wskazań jest odwrotnie proporcjonalna do wieku ankietowanych. Analiza danych ze względu na wielkość miejscowości zamieszkania pokazuje, Ŝe przekonanie o istnieniu zjawiska uŝywania narkotyków w grupie znajomych w najmniejszym stopniu Ŝywią mieszkańcy wsi. 14 % mieszkańców uwaŝa, Ŝe wśród znajomych ma kogoś, kto uŝywa marihuany lub haszyszu (najczęściej jest to tylko kilka osób ). 5 % respondentów sądzi, Ŝe zna osoby uŝywające amfetaminy. Inne substancje, w opinii respondentów, uŝywane wśród ich znajomych to sterydy anaboliczne, ecstasy, grzyby halucynogenne oraz substancje wziewne, polska heroina i heroina. Pozostałe substancje wskazywane były sporadycznie. Z powyŝszego zestawienia wyłączone zostały braki odpowiedzi. Lokalne Badania Społeczne dla Regionalnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Katowicach 41

Wykres 56 UśYWANIE SUBSTANCJI PSYCHOAKTYWNYCH (%) Sterydy anaboliczne Substancje w ziewne Polska heroina GHB Metadon Heroina Astrolit Kokaina Crack Ecstasy Grzyby halucynogenne LSD Amfetamina Marihuana lub haszysz 95 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 99 5 1 nie tak 5 % badanych przyznaje, Ŝe zdarza lub zdarzało im się uŝywać marihuany lub haszyszu. Co 100. osoba deklaruje uŝywanie amfetaminy. Pozostałe środki były wymieniane w jednostkowych przypadkach lub wcale. Osoby uŝywające marihuany lub haszyszu to przede wszystkim męŝczyźni, najmłodsi respondenci, uczniowie i studenci oraz bezrobotni, jak równieŝ osoby niewierzące. Lokalne Badania Społeczne dla Regionalnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Katowicach 42

Wykres 57 UśYWANIE MARIHUANY LUB HASZYSZU - ŚREDNIA ILOŚĆ UśYĆ I ŚREDNI WIEK PIERWSZEGO UśYCIA średnia ilość uŝyć w Ŝyciu 27 średni wiek pierwszego uŝycia (w latach) 19 PowyŜsze dane dotyczą wyłącznie uŝywania marihuany lub haszyszu, lecz naleŝy traktować je z dystansem, ze względu na niską podstawę procentowania (33 osoby, które przyznały się do uŝywania tego narkotyku). Wykres 58 PRZYJMOWANIE LEKÓW USPOKAJĄCYCH LUB NASENNYCH DOSTĘPNYCH TYLKO NA RECEPTĘ (%) bez zalecenia lekarza 99 1 z zalecenia lekarza 94 6 nie tak 6 % badanych przyjmowało leki nasenne lub uspokajające z zalecenia lekarza, natomiast co 100. mieszkaniec z własnej inicjatywy. Lokalne Badania Społeczne dla Regionalnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Katowicach 43

Wykres 59 PRZYJMOWANIE LEKÓW NASENNYCH LUB USPOKAJAJĄCYCH, DOSTĘPNYCH NA RECEPTĘ, Z ZALECENIA LEKARZA średnia ilość uŝyć w okresie ostatniego miesiąca średnia ilość uŝyć w okresie ostatniego roku 39 39 średnia ilość uŝyć w Ŝyciu 67 średni wiek pierwszego uŝycia (w latach) 49 Na powyŝszym wykresie zamieszczone zostały wyniki obrazujące średnią ilość uŝyć leków nasennych lub uspokajających, z zalecenia lekarza oraz średni wiek pierwszego uŝycia. Wyraźnie widać, Ŝe wskaźnik ilości i częstotliwości przyjmowania tego typu leków w okresie ostatniego roku czy miesiąca jest ustabilizowany, co jest stwierdzeniem socjologicznie banalnym, biorąc pod uwagę fakt, Ŝe substancje te są przyjmowane pod nadzorem, według ściśle określonej procedury. Lokalne Badania Społeczne dla Regionalnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Katowicach 44

Wykres 60 STOPIEŃ TRUDNOŚCI ZDOBYCIA SUBSTANCJI PSYCHOAKTYWNYCH (%) Heroina Crack Polska heroina GHB Kokaina LSD Sterydy anaboliczne Ecstasy Amfetamina Grzyby halucynogenne Marihuana lub haszysz Bimber Leki uspokajające lub nasenne 26 35 35 35 35 35 35 33 31 36 36 36 36 10 13 15 15 7 17 17 16 16 18 16 16 16 16 7 8 7 10 7 9 7 9 9 9 9 10 20 11 6 2 NiemoŜliwe {1} Bardzo trudne {2} Dosyć trudne {3} Dosyć łatwe {4} Bardzo łatwe {5} 7 9 8 10 7 6 6 6 8 14 2 2 2 2 4 3 3 3 2 12 12 4 Jak pokazują powyŝsze dane, mieszkańcy województwa śląskiego uwaŝają, Ŝe najłatwiej mogą zdobyć leki uspokajające lub nasenne, bimber oraz marihuanę lub haszysz. Na uwagę zasługuje fakt, Ŝe tylko nieco ponad 1/3 badanych uznaje za całkowicie niemoŝliwe zdobycie nawet cięŝkich narkotyków, jak heroina czy crack. Świadczy to o przekonaniu o duŝej dostępności tego typu substancji na rynku. W opinii większości mieszkańców, zdobycie narkotyków jest moŝliwe, zaś osoby, które uŝywają tych substancji, mają swoje sposoby i źródła ich pozyskiwania. O tym, Ŝe róŝne substancje psychoaktywne są dostępne na rynku, w największym stopniu przekonani są męŝczyźni, ludzie młodzi, mieszkańcy miast powyŝej 100.000 mieszkańców, uczniowie i studenci oraz bezrobotni, osoby wychowane w mieście, jak równieŝ osoby niepraktykujące oraz niewierzące. Przekonanie to rośnie wraz z poziomem wykształcenia badanych. Lokalne Badania Społeczne dla Regionalnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Katowicach 45

Wykres 61 PROPOZYCJE UśYCIA SUBTANCJI PSYCHOAKTYWNYCH W OKRESIE OSTATNIEGO ROKU (%) nie proponow ano Ŝadnej 87 GHB Crack Polska heroina Kokaina Heroina LSD Grzyby halucynogenne Ecstasy Sterydy anaboliczne Leki uspokajające lub nasenne bez przepisu lekarza Amfetamina 1 1 1 1 1 1 1 1 2 2 2 Bimber Marihuana lub haszysz 6 7 Prawie 9 na 10 badanych deklaruje, Ŝe w okresie ostatniego roku nikt nie proponował im uŝycia lub sprzedaŝy Ŝadnej z wymienionych substancji psychoaktywnych. Wśród proponowanych substancji najczęściej wskazywano marihuanę lub haszysz oraz bimber. Obie wspomniane substancje najczęściej wymieniają mieszkańcy regionu częstochowskiego. 2 % mieszkańców deklaruje, Ŝe w czasie ostatnich 12 miesięcy proponowano im amfetaminę, leki nasenne lub uspokajające bez recepty lub sterydy anaboliczne. Rozkład wyników w róŝnych grupach badanych, wyodrębnionych ze względu na zmienne demograficzne, jest podobny, jak w przypadku oceny stopnia trudności zdobycia poszczególnych substancji psychoaktywnych. Lokalne Badania Społeczne dla Regionalnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Katowicach 46

Wykres 62 CZAS POTRZEBNY NA ZDOBYCIE SUBSTANCJI PSYCHOAKTYWNYCH marihuana lub haszysz 3 6 5 10 36 amfetamina 2 5 3 9 37 ecstasy 2 4 3 8 38 heroina 1 4 3 9 39 Jedną godzinę lub mniej Jeden dzień Zdobycie jest dla mnie niemoŝliwe Kilka godzin Kilka dni lub więcej Najbardziej dostępną substancją psychoaktywną jest marihuana lub haszysz 14 % badanych deklaruje, Ŝe mogłoby zdobyć ten narkotyk w ciągu 1 dnia lub krócej. 9 % mieszkańców uznaje za moŝliwe zdobycie ecstasy w tym samym okresie czasu, zaś po 8 % - amfetaminy lub heroiny. O łatwym dostępie do wymienionych substancji w największym stopniu przekonani są mieszkańcy regionu bytomskiego i częstochowskiego. Z powyŝszego zestawienia usunięte zostały braki danych i odpowiedzi ucieczkowe (nie wiem/trudno powiedzieć). 7. Postawy i zachowania związane z piciem alkoholu W tym rozdziale znajdą Państwo szereg informacji na temat społecznych postaw, opinii, a takŝe doświadczeń związanych z uŝywaniem i naduŝywaniem alkoholu. Są to zarówno poglądy na temat polityki instytucji państwa w tym zakresie, jak i postawy względem osób pijących i alkoholików. Lokalne Badania Społeczne dla Regionalnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Katowicach 47

Wykres 63 OPINIE NA TEMAT KONTROLI DYSTRYBUCJI ALKOHOLU (%) 2005 70 30 2008 64 36 Napoje alkoholowe nie mogą być traktowane jak wszystkie inne towary, a handel nimi powinien być specjalnie kontrolowany Napoje alkoholowe naleŝy traktować tak jak kaŝdy inny towar, zatem handel nimi nie powinien być objęty Ŝadną specjalną kontrolą PowyŜszy wykres zawiera porównanie wyników z 2008 i 2005 roku, po odrzuceniu braków danych. Choć nadal przewaŝa pogląd, Ŝe handel alkoholem powinien być objęty kontrolą, to nieco przybyło osób o liberalnym podejściu do tej kwestii. Osoby z tej ostatniej grupy to przede wszystkim respondenci w wieku 45-54 lat. Wykres 64 POSTULATY DOTYCZĄCE LICZBY PUNKTÓW SPRZEDAśY ALKOHOLU W MIEJSCOWOŚCI RESPONDENTA (%) 73 74 72 25 25 27 2 2 2 piwo wino wódka Zwiększyć Pozostawić tak jak jest Zmniejszyć Lokalne Badania Społeczne dla Regionalnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Katowicach 48

3 na 4 mieszkańców jest zadowolonych z ilości punktów sprzedaŝy alkoholu w swoich miejscowościach, zaś około ¼ jest za mniejszeniem ilości tych placówek. Osoby, które chciałyby rozbudowy oficjalnej sieci dystrybucji alkoholu stanowią około 2 % populacji. Wykres 65 AKCEPTACJA STWIERDZEŃ NA TEMAT PICIA ALKOHOLU (%) Picie jest jedną z głów nych przyczyn z pow odu których ludzie robią to, czego nie pow inni 74 15 11 Pijany to odraŝający w idok 74 16 10 Alkoholik, który przestał pić, zasługuje na wiele szacunku 73 17 10 Gdyby ktoś z moich bliskich miał problemy z alkoholem wiedziałbym gdzie szukać pomocy 60 23 17 Jeśli ktoś pije i nie zapew nia środków do Ŝycia Ŝonie i dzieciom, miejscow a społeczność pow inna im pomóc 57 27 16 W ostatnich latach w zrosła skuteczność leczenia osób uzaleŝnionych od alkoholu 32 42 27 Kogoś, kto ciągle jest pijany pow inno się karać 29 52 19 Wypicie z kimś, to sposób na okazanie przyjaźni 29 56 14 W mojej miejscow ości w ładze są zainteresowane ograniczeniem spoŝycia alkoholu 21 50 29 Ktoś, kto jest alkoholikiem w yw arł w pływ na moje Ŝycie 16 74 10 UzaleŜnienie od alkoholu jest niew yleczalne, nie warto zatem podejmow ać leczenia 8 79 tak nie nie wiem 14 Ankietowani wyraŝali swoją opinię na temat stwierdzeń zawierających pozytywne i negatywne poglądy na temat picia alkoholu, alkoholizmu oraz szeroko rozumianej polityki państwa w zakresie zapobiegania tym zjawiskom. Warto zwrócić uwagę na fakt, Ŝe właśnie w przypadku tej ostatniej kategorii stwierdzeń odnotowano największą ilość odpowiedzi ucieczkowych. Świadczy to o niskim poziomie wiedzy na temat działań profilaktycznych i pomocowych, podejmowanych przez róŝne instytucje, zarówno na poziomie lokalnym, jak i ogólnokrajowym. Lokalne Badania Społeczne dla Regionalnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Katowicach 49

Zdecydowana większość badanych negatywnie postrzega osoby nadmiernie pijące, jednak alkoholicy traktowani są przede wszystkim jako osoby chore, którym warto pomagać i poddać leczeniu. Wykres 66 ŚREDNIA AKCEPTACJA STWIERDZEŃ NA TEMAT PICIA ALKOHOLU (%) Picie jest jedną z głównych przyczyn z powodu których ludzie robią to, czego nie powinni Pijany to odraŝający widok Alkoholik, który przestał pić, zasługuje na wiele szacunku Gdyby ktoś z moich bliskich miał problemy z alkoholem wiedziałbym gdzie szukać pomocy Jeśli ktoś pije i nie zapewnia środków do Ŝycia Ŝonie i dzieciom, miejscow a społeczność pow inna im pomóc W ostatnich latach wzrosła skuteczność leczenia osób uzaleŝnionych od alkoholu Kogoś, kto ciągle jest pijany powinno się karać Wypicie z kimś, to sposób na okazanie przyjaźni W mojej miejscow ości w ładze są zainteresow ane ograniczeniem spoŝycia alkoholu 3,22 3,19 3,1 2,91 2,75 2,38 2,3 2,16 2,15 Ktoś, kto jest alkoholikiem wywarł w pływ na moje Ŝycie UzaleŜnienie od alkoholu jest niewyleczalne, nie warto zatem podejmować leczenia 1,72 1,64 Na powyŝszym wykresie wspomniane wcześniej informacje zostały zilustrowane w nieco inny sposób. Badani określali swój stopień akceptacji danego stwierdzenia przy uŝyciu skali: 4 - zdecydowanie się zgadzam, 3 raczej się zgadzam, 2 raczej się nie zgadzam, 1 zdecydowanie się nie zgadzam. Zatem parametry zamieszczone na wykresie oznaczają średnią akceptację w/w poglądów na 4-stopniowej skali. I tak na przykład stwierdzenie, Ŝe picie jest jedną z przyczyn, z powodu których ludzie robią to, czego nie powinni, uzyskało średnią akceptację na poziomie 3,22. Oznacza to, Ŝe badani średnio podzielają ten pogląd w nieco większym stopniu niŝ kategoria odpowiedzi raczej się zgadzam (3). Lokalne Badania Społeczne dla Regionalnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Katowicach 50